Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku Obserwatorium Integracji Społecznej POZIOMU UBÓSTWA W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM.

Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku Obserwatorium Integracji Społecznej WIELOWYMIAROWA ANALIZA POZIOMU UBÓSTWA W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Raport z badania BIAŁYSTOK, CZERWIEC 2010

2 SPIS TREŚCI Wstęp 3 1. Zarys metodologii badania ubóstwa 4 1.1 Ubóstwo i wykluczenie społeczne 4 1.2 Miary ubóstwa. 5 1.3 Badania nad ubóstwem 7 2. Metody badania poziomu ubóstwa w województwie podlaskim.. 9 2.1 Metody porządkowania liniowego... 10 2.2 Metody porządkowania nieliniowego... 11 3. Wyniki badań poziomu ubóstwa w województwie podlaskim.. 12 3.1 Poziom ubóstwa w powiatach województwa podlaskiego.. 13 3.2 Poziom ubóstwa w gminach województwa podlaskiego. 32 4. Wnioski i rekomendacje..... 66 Spis rysunków. 70 Spis tabel. 71 Załączniki 73

3 WSTĘP Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej - Obserwatorium Integracji Społecznej - w Białymstoku, w 2009 roku przeprowadził badania potrzeb informacyjnych z obszaru polityki społecznej wśród podlaskich instytucji zajmujących się pomocą społeczną. Respondenci zakwalifikowali ubóstwo jako jeden z problemów społecznych województwa podlaskiego, wymagający najpilniejszego rozpoznania oraz identyfikacji jego przyczyn. Uwzględniając powyższe w 2010 roku przeprowadzono badanie poziomu ubóstwa w powiatach i gminach województwa podlaskiego w latach 2007 2009. Ubóstwo, jako zjawisko złożone generowane jest przez liczne zmienne, które zależne są od metodologii prowadzonych badań. W niniejszym opracowaniu wykorzystano wskaźniki związane z dwoma czynnikami: społeczno-ekonomicznym i społeczno-demograficznym. Pierwszy z nich określa człowieka w kontekście posiadania przez niego pracy i funkcjonowania w środowisku rodzinnym. W woj. podlaskim pomoc z tytułu bezrobocia jest jednym z głównych powodów wsparcia osób korzystających z pomocy społecznej. Natomiast czynnik społeczno-demograficzny uwidacznia wewnętrzną strukturę ludności, zwracając uwagę na zagrożenie ubóstwem w kontekście stanu i struktury rodziny. Z uwagi na wielokryterialny charakter badań do analizy wyników wykorzystane zostały metody wielowymiarowej analizy porównawczej, w tym wybrane metody porządkowania liniowego oraz nieliniowego. To wszechstronne podejście pozwoliło na ustalenie hierarchii powiatów oraz gmin ze względu na poziom ubóstwa oraz na wskazanie powiatów i gmin podobnych ze względu na poziom analizowanego zjawiska społecznego. Z uwagi na brak dostępu do pełnych danych za rok 2009, w przeprowadzonym badaniu za ten okres posłużono się ograniczoną liczbą wskaźników. Badanie zostanie uzupełnione po udostępnieniu pełnych informacji. Pomimo tego, przedstawiona analiza może być traktowana jako wstępne wyniki badania poziomu ubóstwa za 2009 rok. Autorzy raportu wyrażają nadzieję, że przeprowadzone badania przyczynią się do głębszej analizy zjawiska ubóstwa i wykluczenia społecznego przez podmioty i instytucje działające w obszarze polityki społecznej.

4 1. ZARYS METODOLOGII BADANIA UBÓSTWA 1.1. UBÓSTWO I WYKLUCZENIE SPOŁECZNE Ubóstwo i związane z nim wykluczenie społeczne są jednymi z najpoważniejszych problemów społecznych, z którymi boryka się każde państwo na świecie. Rok 2010 proklamowany został przez Komisję Europejską jako Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym. Organizowana w jego ramach kampania pod hasłem Nie dla ubóstwa! ma na celu zwrócenie uwagi społeczeństw państw członkowskich Unii Europejskiej na zjawisko ubóstwa, które dotyka bezpośrednio co szóstego Europejczyka. Ubóstwo i wykluczenie społeczne to groźne zjawiska, które stają się udziałem coraz większej liczby Polaków. Ubóstwo ma wiele znaczeń, jest pojęciem ekonomicznym, jak również socjologicznym. Określając w sposób najprostszy - dotyczy sytuacji, w której brakuje środków materialnych na zaspokojenie podstawowych potrzeb jednostki (żywności, mieszkania, odzieży). Wykluczenia społecznego nie należy utożsamiać z ubóstwem, które raczej może być przyczyną lub skutkiem tego zjawiska. Osoby ubogie zazwyczaj są wykluczane ż życia społecznego. Negatywne skutki tego zjawiska coraz częściej budzą refleksje i zmuszają do tworzenia planów pomocowych, programów walki itp. W Polsce, podobnie jak ma to miejsce w krajach Unii Europejskiej, coraz silniejszym czynnikiem determinującym status ekonomiczny, w tym sytuację materialną jednostki i jej rodziny, jest zajmowane miejsce na rynku pracy. Ubóstwem są zagrożone przede wszystkim te osoby, które zostały wyparte z rynku pracy na skutek bezrobocia. Skala zagrożenia potęgowana jest w sytuacji rodzin niepełnych, w tym kobiet samotnie wychowujących dzieci, rodzin wielodzietnych, osób o niskich kwalifikacjach zawodowych, niepełnosprawnych i długotrwale chorych. W ujęciu przestrzennym w najtrudniejszej sytuacji znajdują się te grupy społeczne, które żyją w województwach o szczególnie trudnej sytuacji zatrudnieniowej, do których zalicza się również woj. podlaskie. Niezbędnym elementem przeciwdziałania zjawiskom ubóstwa i wykluczenia społecznego jest diagnoza ich rozmiarów i identyfikacja przyczyn, które są celem niniejszego opracowania.

5 1.2. MIARY UBÓSTWA Ubóstwo jest zjawiskiem wielowymiarowym. Badania i analizy dotyczące pomiaru skali jego rozmiarów mają charakter względny i zależą od przyjętej definicji i metody pomiaru. W zależności od przyjętej metodologii badań i zastosowanych w związku z tym wskaźników ubóstwo może być badane na różne sposoby. Istnieje podejście klasyczne, w którym miernik syntetyczny oparty jest na dochodach i wydatkach. W analizie sporządzonej w niniejszym opracowaniu zastosowano wielowymiarową analizę (posłużono się wskaźnikami także pozadochodowymi takimi jak: liczba osób korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa, wielodzietności, rodzin niepełnych, liczba bezrobotnych, przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie i przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 osobę). Analiza sfery ubóstwa Podejście klasyczne (dochody /wydatki) Podejście wielowymiarowe (dochody/wydatki oraz czynniki pozadochodowe) Podejście obiektywne Podejście subiektywne Podejście obiektywne Podejście subiektywne Podejście absolutne Podejście względne Źródło: Tomasz Panek, Instytut Statystyki i Demografii SGH, Ubóstwo i nierówności, dylematy pomiaru Nie istnieje jedna obowiązująca linia ubóstwa, dlatego też stosowane są rożne jego granice. Osoby i rodziny uznaje się za ubogie, jeżeli poziom ich wydatków lub dochodów jest niższy od wartości przyjętej za granicę ubóstwa. Najczęściej wyróżniamy następujące granice ubóstwa: o Minimum egzystencji (minimum biologiczne) stanowi dolne kryterium ubóstwa. Wyznacza granicę, poniżej której istnieje biologiczne zagrożenie życia oraz rozwoju

6 psychicznego i fizycznego człowieka. Uwzględnia potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie - to granica zaspokojenia najbardziej podstawowych potrzeb człowieka, takich jak: żywność, ubranie, mieszkanie. Pozostałe potrzeby związane z wypoczynkiem, transportem, łącznością czy kulturą (istotne w minimum socjalnym) w minimum egzystencji nie istnieją. o Minimum socjalne wyznacza strefę niedostatku. To model zaspokajania potrzeb na niskim poziomie, ale jeszcze wystarczającym dla reprodukcji sił witalnych człowieka na każdym etapie jego biologicznego rozwoju. Minimum to uwzględnia także wydatki na zaspokojenie innych potrzeb edukacyjnych, zdrowotnych, kulturalnych, związanych z wypoczynkiem i transportem. Stanowi próg niezbędny do zaspokojenia potrzeb życiowych, z uwzględnieniem tych potrzeb, które zapewniają pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Poniżej tej granicy istnieje zagrożenie marginalizacją społeczną. o Ustawowa granica ubóstwa kwota, która zgodnie z obowiązującą ustawą o pomocy społecznej (miesięczny dochód netto osoby samotnie gospodarującej lub przypadający na jedną osobę w gospodarstwie domowym) uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego z pomocy społecznej (do 1996 r. istniała tzw. rządowa linia ubóstwa obliczana na podstawie najniższej emerytury). W 2008 r. odsetek osób w Polsce żyjących w rodzinach, w których poziom wydatków był niższy od ustawowej granicy ubóstwa wyniósł 10,6 %. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej kryteria dochodowe uprawniające do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej podlegają weryfikacji co 3 lata. W październiku 2009 r. minął termin tej weryfikacji. Kryteria dochodowe pozostały bez zmian, tzn. prawo do świadczeń pieniężnych mają osoby i rodziny, o dochodzie do 477zł na osobę samotnie gospodarującą i 351zł na osobę w rodzinie. o Subiektywna granica ubóstwa ustalana na podstawie opinii gospodarstw domowych, które wskazują, jaka wielkość dochodów jest wystarczająca do zaspokojenia ich podstawowych potrzeb. Określenie tej granicy ubóstwa odbywa się poprzez ocenę sytuacji materialnej członków rodzin. Subiektywna granica ubóstwa dla poszczególnych gospodarstw domowych odpowiada w przybliżeniu poziomowi dochodów deklarowanych przez respondentów jako ledwie wystarczające.

7 o Relatywna granica ubóstwa kwota równa 50% średnich miesięcznych wydatków gospodarstw domowych. W 2008r. wg szacunków GUS w gospodarstwach domowych poniżej granicy ubóstwa relatywnego żyło 17,6 procent osób 1. Obecnie wszystkie wymienione granice ubóstwa z wyjątkiem ustawowej granicy ubóstwa i minimum egzystencji wykorzystywane są jedynie do celów poznawczych i badawczych. Zarówno minimum socjalne, granice ubóstwa: relatywna i subiektywna nie są podstawą naliczania świadczeń społecznych, choć stanowią ważny element badań nad sytuacją materialną rodzin w Polsce. 1.3. BADANIA NAD UBÓSTWEM GUS w sposób regularny publikuje dane dotyczące zasięgu ubóstwa ekonomicznego, szacowanego przy zastosowaniu różnych granic ubóstwa. Podstawę tych analiz stanowią wyniki badań budżetów gospodarstw domowych. TABELA 1. ZAGROŻENIE UBÓSTWEM W POLSCE W LATACH 2000 2008 Granice ubóstwa Lata 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 % osób w gospodarstwach domowych Relatywna a) 17,1 17,0 18,4 20,4 20,3 18,1 17,7 17,3 17,6 Ustawowa b) 13,6 15,0 18,5 18,1 19,2 18,1 15,1 14,6 10,6 Minimum egzystencji c) Subiektywna (lejdejska) d) 8,1 9,5 11,1 10,9 11,8 12,3 7,8e) 6,6 5,6 34,4 32,4 30,4 28,0 27,3 22,5 18,3 17,4 15,3 a) 50% średnich miesięcznych wydatków gospodarstw domowych. b) Kwota, którą zgodnie z ustawą uprawnia do ubiegania się o przyznanie świadczenia pieniężnego z pomocy społecznej. 1 Zasięg ubóstwa materialnego w Polsce w 2008 r. przy zastosowaniu różnych granic ubóstwa [w:] Budżety gospodarstw domowych w 2008 r. GUS, Warszawa 2009, str.43

8 c) Szacowane przez IPiSS. Minimum egzystencji ustalane przez IPiSS uwzględnia jedynie te potrzeby, których zaspokojenie nie może być odłożone w czasie, a konsumpcja niższa od tego poziomu prowadzi do biologicznego wyniszczenia. d) Procent gospodarstw domowych, dane dotyczą IV kwartału. e)zasięg ubóstwa skrajnego za granicę, którego przyjęto poziom minimum egzystencji oszacowano w 2006 r. na ok. 8% osób wobec ok. 12% osób w 2005 r. Przy czym tak duży spadek stopy ubóstwa skrajnego wynika nie tylko z poprawy sytuacji materialnej części gospodarstw domowych, ale także z niższego w porównaniu z rokiem 2005 poziomu minimum egzystencji szacowanego przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Gdyby za granice ubóstwa skrajnego przyjąć skorygowany wskaźnikiem wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych poziom granic obowiązujących w 2005 r. to stopa ubóstwa skrajnego wyniosłaby 9,5%. Źródło: Dane GUS szacunki na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych TABELA 2. WSKAŹNIKI ZAGROŻENIA UBÓSTWEM WEDŁUG WOJEWÓDZTW W LATACH 2007-2008 % osób w gospodarstwach domowych znajdujących się poniżej Województwa minimum egzystencji relatywnej granicy ubóstwa ustawowej granicy ubóstwa 2007 2008 2007 2008 2007 2008 Polska 6,6 5,6 17,3 17,6 14,6 10,6 Województwa: Dolnośląskie 5,4 5,3 15 17,2 12,6 10,5 Kujawsko-pomorskie 7,9 7,5 20,1 22,9 17,1 14,9 Lubelskie 10,5 8,3 24,4 23,7 20,3 15,3 Lubuskie 4,4 3,8 12,5 11,8 9,6 7 Łódzkie 5,9 4,6 15,2 14,1 13,2 7,5 Małopolskie 5,6 4,6 17 15,9 14 9,2 Mazowieckie 4,7 3,4 13,5 11,8 11,1 7 Opolskie 3,7 1,8 11,2 11,1 9,3 6,8 Podkarpackie 8,4 5,3 21,8 20,4 19 12,3 Podlaskie 10,1 8,4 23,9 23,1 19,5 14,4 Pomorskie 7,4 6,3 17,3 18,2 14,9 10,9 Śląskie 4,8 4,6 13,5 17 11,7 9,5 Świętokrzyskie 11 11,3 25,1 27,1 22 18 Warmińsko-mazurskie 10,6 9,4 24,4 24,5 20,1 14,7 Wielkopolskie 6,9 5,4 19,2 18,4 16,1 10,6 Zachodniopomorskie 5,8 5,7 14,9 16,4 13,5 11,7 Źródło: Dane GUS szacunki na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych Obserwacja ubóstwa w Polsce wykazuje na znaczne terytorialne zróżnicowanie jego zasięgu. Podlaskie znajduje się wśród województw o najwyższym poziomie niedostatku. W województwie podlaskim w 2008 r. stopa ubóstwa relatywnego wynosiła 23,1%, w stosunku do roku poprzedniego jego wartość spadła o 0,8 pkt. proc. W tym samym okresie w Polsce ubóstwo relatywne zwiększyło swoje rozmiary osiągając w 2008 r. poziom 17,6%.

9 Odsetek osób żyjących w rodzinach, w których poziom wydatków był niższy od ustawowej granicy ubóstwa wyniósł w 2008 r. w województwie podlaskim 14,4% (w kraju 10,6%). W stosunku do 2007 r. zaobserwowano poprawę wskaźnika o 5,1 pkt proc. Zasięg ubóstwa skrajnego, którego granicę wyznacza minimum egzystencji oszacowano w województwie w 2008 r. na 8,4% (w kraju na 5,6%).Wśród najuboższych w kraju w 2008 r., obok regionu Podlasia, znalazły się województwa: świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i lubelskie. Porównując wskaźniki zagrożenia ubóstwem w 2008 r. do 2007 r. odsetek osób znajdujących się poniżej minimum egzystencji zmniejszył się prawie we wszystkich województwach (prócz świętokrzyskiego). Udział ludności żyjącej poniżej ustawowej granicy ubóstwa zmniejszył się we wszystkich województwach kraju. Odsetek osób będących poniżej relatywnej granicy ubóstwa zwiększył się w kraju oraz w województwie dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, pomorskim, śląskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim. 2. METODY BADANIA POZIOMU UBÓSTWA W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Metody porządkowania zbioru obiektów można podzielić na metody porządkowania liniowego oraz metody porządkowania nieliniowego. Obie grupy metod mogą stanowić punkt wyjścia do grupowania obiektów 2. Porządkowanie liniowe obiektów polega, w ujęciu geometrycznym, na rzutowaniu punktów reprezentujących obiekty, umieszczone w wielowymiarowej przestrzeni zmiennych na prostą. Metody porządkowania liniowego pozwalają na ustalenie hierarchii obiektów, czyli uporządkowanie ich od obiektu stojącego najwyżej w tej hierarchii do obiektu znajdującego się w niej najniżej. Porządkowanie nieliniowe polega, od strony geometrycznej, na rzutowaniu obiektów umieszczonych w wielowymiarowej przestrzeni zmiennych na płaszczyznę. Metody porządkowania nieliniowego nie pozwalają na ustalenie hierarchii obiektów, lecz tylko na określenie dla każdego z obiektów, obiektów do niego podobnych. 2 T. Panek, Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porównawczej, SGH w Warszawie, Warszawa 2009, s.57

10 2.1. METODY PORZĄDKOWANIA LINIOWEGO Aby uporządkować liniowo obiekty, charakteryzujące je zmienne muszą być mierzone przynajmniej na skali porządkowej. Gdy zmienne mierzone są na skali przedziałowej lub ilorazowej, należy dokonać ich normalizacji dla zapewnienia ich porównywalności. Metody porządkowania liniowego można podzielić na: Metody diagramowe stosuje się tu graficzną prezentację macierzy odległości. Metody oparte na zmiennych syntetycznych bezwzorcowe i wzorcowe. Metody iteracyjne przyjmowana jest funkcja kryterium dobroci grupowania, dla której szukana jest wartość optymalna (maksymalna lub minimalna), poprzez kolejne iteracje uporządkowania liniowego obiektów. W badaniu ubóstwa gmin województwa podlaskiego zostały wykorzystane metody oparte na zmiennych syntetycznych. Procedury wyznaczania zmiennej syntetycznej można podzielić na bezwzorcowe lub wzorcowe. W metodach bezwzorcowych zmienna syntetyczna jest funkcją znormalizowanych wartości zmiennych wejściowych. Natomiast w metodach wzorcowych wykorzystywane jest pojęcie obiektu wzorcowego, czyli obiektu modelowego o pożądanych wartościach zmiennych wejściowych. Miara syntetyczna konstruowana jest na podstawie pomiaru odległości pomiędzy obserwowanym obiektem a obiektem wzorcowym. W metodach bezwzorcowych dokonujemy uśrednienia unormowanych wartości zestymulowanych zmiennych wejściowych, przypisując im odpowiednie wagi. Funkcje agregującą zmienne wejściowe możemy zdefiniować, jako średnią arytmetyczną s i 1 m m j 1 z ij w j Poszczególne mierniki syntetyczne różnią się między sobą sposobem normalizacji zmiennych wejściowych oraz systemami wag. Przykładem metody bazującej na normalizacji rangowej, która jest wykorzystywana, gdy obiekty są charakteryzowane zmiennymi mierzonymi na skali porządkowej, jest metoda rang. Na wstępie dokonujemy stymulacji zmiennych, czyli zamieniamy destytmulanty (X D ) i nominanty (X N ) na stymulanty (X S ).

11 Stymulacja destymulant dokonywana jest najczęściej według przekształcenia ilorazowego lub różnicowego. S D x 1 x b lub ij ij x S ij a bx i 1,2,..., n; j 1,2,..., m; b 0 D ij Gdzie: a, b - stałe przyjmowane w sposób arbitralny, najczęściej przyjmuje się a 0, b 1. Następnie dokonujemy normalizacji zmiennych, czyli transformacji zmiennych diagnostycznych w możliwości ich porównywania. Normalizację można przeprowadzić za pomocą standaryzacji klasycznej, w wyniku której średnia arytmetyczna zmiennej przyjmuje wartość 0 a odchylenie standardowe 1. Standaryzacji dokonujemy wg formuły: z ij x ij j i 1,2,..., n; j 1,2,..., m; S x x j W kolejnym kroku dla każdego obiektu wyznacza się sumę przyporządkowanych mu rang ze względu na wszystkie zmienne. Gdy dana wartość zmiennej występuje w więcej niż jednym obiekcie, przyporządkowujemy im jednakową rangę będącą średnią arytmetyczną z przysługujących im rang. Następnie wylicza się wartość zmiennej syntetycznej jako średnią wartość rang wg formuły: s 1 m i z ij m j 1, i 1,2,..., n 2.2. METODY PORZĄDKOWANIA NIELINIOWEGO Metody porządkowania nieliniowego możemy podzielić na metody dendrytowe i metody aglomeracyjne. Metody dendrytowe prowadzą do powstania dendrytu, stanowiącego ilustrację graficzną położenia względem siebie obiektów ze względu na ich podobieństwo. Natomiast metody aglomeracyjne prowadzą do utworzenia drzewka połączeń, które jest graficzną ilustracją spadku i hierarchii łączenia obiektów ze względu na ich podobieństwo. Zmienne opisujące obiekty powinny być mierzone na skali przedziałowej

12 lub ilorazowej. Ponadto zmienne te powinny zostać poddane wstępnie normalizacji dla zapewnienia ich porównywalności. W badaniu wykorzystano metody aglomeracyjne, które pozwoliły na wskazanie grup powiatów/gmin podobnych ze względu na poziom ubóstwa. Punktem wyjścia metod aglomeracyjnych jest założenie, że każdy obiekt stanowi odrębną, jednoelementową grupę. Następnie, w kolejnych krokach, łączymy ze sobą grupy obiektów najbardziej do siebie podobnych ze względu na wartości opisujących je zmiennych. Miarą tego podobieństwa są odległości między grupami obiektów. Do często stosowanych metod aglomeracyjnych zaliczymy METODĘ WARDA. W metodzie tej odległości między dwiema grupami nie można przedstawić wprost za pomocą odległości pomiędzy obiektami należącymi do tych grup. Dwie grupy obiektów przy tworzeniu drzewka połączeń, na dowolnym etapie, są łączone w jedną grupę, tak aby zminimalizować sumę kwadratów odchyleń wszystkich obiektów a tych dwóch grup od środka ciężkości nowej grupy, która powstaje w wyniku połączeń tych dwóch grup. Oznacza to, że na każdym etapie łączenia grup obiektów ze wszystkich możliwych do łączenia grup obiektów łączy się w jedną grupę te grupy, które w rezultacie tworzą grupę obiektów o najmniejszym zróżnicowaniu ze względu na opisujące je zmienne. 3. WYNIKI BADAŃ POZIOMU UBÓSTWA W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM Badanie poziomu ubóstwa województwa podlaskiego zostało przeprowadzone na podstawie zmiennych diagnostycznych określających sytuację społeczno-gospodarczą i dotyczyło lat 2007-2009. Analiza została przeprowadzona oddzielnie dla każdego roku, a poziom ubóstwa przedstawiono oddzielnie dla powiatów oraz gmin województwa podlaskiego. Takie podejście pozwoliło na bardziej szczegółowe zbadanie stopnia zagrożenia ubóstwem poszczególnych jednostek terytorialnych. Ponadto rozszerzenie analizy na okres trzech lat pozwoliło na zbadanie ubóstwa w ujęciu dynamicznym i określenie zmian stopnia zagrożenia w analizowanym okresie.

13 Stopień zagrożenia ubóstwem został przedstawiony za pomocą zmiennej syntetycznej, która powstała na bazie odpowiednio dobranych wskaźników stanowiących zmienne diagnostyczne w badaniu. W tym celu posłużono się jedną z metod porządkowania liniowego, tzw. metodą rang, która pozwoliła na przedstawienie rankingu powiatów oraz gmin ze względu na poziom zagrożenia ubóstwem w kolejnych latach. Ponadto w opracowaniu zastosowano metody porządkowania nieliniowego, które posłużyły do pogrupowania powiatów oraz gmin na skupienia jednostek podobnych ze względu na poziom ubóstwa. 3.1. POZIOM UBÓSTWA W POWIATACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO ROK 2007 Jako zmienne diagnostyczne wykorzystano w poniższych analizach wybrane wskaźniki określające sytuację społeczno-gospodarczą. Wskaźniki te zostały obliczone na podstawie danych GUS oraz MPiPS. Zestaw zmiennych diagnostycznych dla powiatów województwa podlaskiego w 2007 r. przedstawiał się następująco: X 1 - Dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych X 2 - Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie X 3 - Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 osobę X 4 - Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wg wybranych sekcji X 5 - Nakłady inwestycyjne i wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca X 6 - Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców X 7 - Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 8 - Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 9 - Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym X 10 - Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł

14 Zmienne diagnostyczne zostały poddane standaryzacji oraz normalizacji, a następnie nadano im rangi. To pozwoliło na utworzenie swego rodzaju rankingu powiatów ze względu na poszczególne zmienne diagnostyczne (por. tab. 3). Najwyższe miejsca ze względu na dochody budżetów gmin na 1 mieszkańca (X 1 ) zajmują miasta na prawach powiatu, czyli Suwałki, Łomża i Białystok. Najniższe miejsca przypadły powiatom: bielskiemu, zambrowskiemu i sokólskiemu. Sytuację mieszkaniową w powiatach charakteryzują dwa wskaźniki: przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie (X 2 ) oraz przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 mieszkańca (X 3 ). Najmniejsza liczba osób na 1 mieszkanie przypada w powiecie hajnowskim, mieście Białystok oraz powiecie bielskim. Największą przeciętną powierzchnię użytkową mieszkania na 1 osobę odnotowano w powiecie hajnowskim, siemiatyckim oraz białostockim. Kolejne wskaźniki (X 4 i X 5 ) dotyczą ekonomicznej sytuacji powiatów i odnoszą się do nakładów inwestycyjnych. Ze względu na nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach pierwsze miejsca w rankingu zajmują powiaty: grajewski, augustowski oraz miasto Suwałki. Najniższe miejsca w rankingu zajmują natomiast powiaty: sejneński, suwalski i kolneński. Kolejne zmienne diagnostyczne (X 6, X 7 i X 8 ) dotyczą zakresu pomocy społecznej świadczonej dla mieszkańców powiatów, a ich wartości zostały obliczone na podstawie danych publikowanych przez MPiPS. Najmniejsza liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców (X 6 ) występuje w mieście Białystok, powiecie wysokomazowieckim oraz w mieście Łomża. Najwięcej pomocy w tym zakresie uzyskują rodziny w powiatach: suwalskim, hajnowskim i grajewskim. Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną (X 7 ) w najmniejszym zakresie występuje w powiatach: bielskim, kolneńskim i wysokomazowieckim, a w największym w powiatach: augustowskim, sokólskim i suwalskim. Najmniejszą liczbą osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną (X 8 ) charakteryzują się powiaty: białostocki oraz miasta Białystok i Suwałki. Najwięcej pomocy z tego tytułu udziela się w powiatach: kolneńskim, augustowskim i suwalskim. Istotnym czynnikiem wpływającym na poziom ubóstwa jest bezrobocie. Pod względem liczby bezrobotnych przeliczonych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym

15 (X 9 ) ranking powiatów kształtuje się w ten sposób, że jego pierwsze miejsca zajmują powiaty: suwalski, białostocki i łomżyński, zaś miejsca ostatnie należą do powiatów o największym bezrobociu, czyli: sejneńskiego, grajewskiego i augustowskiego (wg w/w przeliczenia). Na poziom ubóstwa wpływa również wynagrodzenie mieszkańców. Najwyższe średnie zarobki miesięczne brutto (X 10 ) występują w powiatach: augustowskim, grajewskim oraz mieście Białystok. Najmniejsze wynagrodzenia występują z kolei w powiatach: siemiatyckim, suwalskim i białostockim.

16 TABELA 3. RANKING POWIATÓW W 2007 ROKU WEDŁUG ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH L.p. Powiat Dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m2 na 1 osobę Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wg wybranych sekcji Nakłady inwestycyjne i wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X 8 X 9 X 10 1 m. Białystok 3 2 13 4 1 1 6 2 4 3 2 Powiat bielski 17 3 5 6 7 6 1 7 7 4 3 m. Suwałki 1 6 17 3 4 4 9 3 10 10 4 m. Łomża 2 7 15 5 3 3 7 6 11 8 5 Powiat wysokomazowiecki 10 15 4 8 8 2 3 8 6 6 6 Powiat hajnowski 13 1 1 9 9 16 5 4 8 7 7 Powiat białostocki 14 5 3 11 10 7 12 1 2 15 8 Powiat łomżyński 8 16 7,5 10 14 5 4 12 3 5 9 Powiat siemiatycki 11 4 2 12 6 10 13 10 5 17 10 Powiat grajewski 9 11,5 14 1 2 15 8 13 16 2 11 Powiat augustowski 6 9 11 2 5 11 17 16 15 1 12 Powiat sejneński 4 10 6 17 15 13 11 5 17 11 13 Powiat moniecki 12 11,5 10 13 13 9 10 11 9 12 14 Powiat zambrowski 16 13 12 7 11 8 14 9 12 9 15 Powiat suwalski 5 14 7,5 15 17 17 15 15 1 16 16 Powiat sokólski 15 8 9 14 12 12 16 14 13 14 17 Powiat kolneński 7 17 16 16 16 14 2 17 14 13

17 Wyznaczone rangi dla zmiennych diagnostycznych posłużyły do wyznaczenia zmiennej syntetycznej, jako średniej arytmetycznej poszczególnych rang. Następnie otrzymanym poziomom zmiennej syntetycznej przydzielono odpowiednie przedziały liczbowe określające stopień zagrożenia ubóstwem w powiatach województwa podlaskiego (por. tab. 4). TABELA 4. PRZEDZIAŁY STOPNIA ZAGROŻENIA UBÓSTWEM WYZNACZONE ZA POMOCĄ ZMIENNEJ SYNTETYCZNEJ DLA POWIATÓW WOJEWÓDZWTA PODLASKIEGO W 2007 R. Przedział Stopień zagrożenia ubóstwem <3,9 5,9) Bardzo niski <5,9 7,7) Niski <7,7 9,6) Umiarkowany <9,6 11,5) Wysoki <11,5 13,4) Bardzo wysoki Ilustrację graficzną dokonanego podziału powiatów pod względem poziomu ubóstwa w 2007 r. przedstawiono na mapie województwa (por. rys. 1) RYSUNEK 1. STOPIEŃ UBÓSTWA W 2007 R. NA TERENIE POWIATÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO suwalski sejneński augustowski kolneński grajewski moniecki sokólski łomży ński białostocki Stopień ubóstwa bardzo niski zambrowski wy sokomaz. bielski hajnowski niski umiarkowany wy soki siemiaty cki bardzo wy soki Źródło: Opracowanie własne

18 TABELA 5. POZIOM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W POWIATACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2007 R. Powiat Stopień zagrożenia ubóstwem augustowski umiarkowany białostocki umiarkowany bielski niski grajewski umiarkowany hajnowski niski kolneński bardzo wysoki łomżyński umiarkowany moniecki wysoki miasto Białystok bardzo niski miasto Łomża niski miasto Suwałki niski sejneński wysoki siemiatycki umiarkowany sokólski bardzo wysoki suwalski bardzo wysoki wysokomazowiecki niski zambrowski wysoki Źródło: Opracowanie własne Biorąc pod uwagę poziomy zmiennej syntetycznej i określone przedziały ubóstwa, można stwierdzić, że najbardziej zagrożone pod względem ubóstwa są powiaty: kolneński, sokólski oraz suwalski. W wysokim stopniu ubóstwem są zagrożone również powiaty: zambrowski, moniecki i sejneński. W bardzo niskim stopniu ubóstwem zagrożone jest miasto Białystok, a w stopniu niskim powiaty: bielski, wysokomazowiecki, hajnowski oraz dwa miasta na prawach powiatu Suwałki i Łomża. Inną metodą porządkowania wykorzystaną w badaniu było porządkowanie nieliniowe za pomocą metody Warda należącej do metod aglomeracyjnych. W wyniku zastosowania tej metody uzyskano dendrogram i wyróżniono trzy skupienia powiatów podobnych pod względem stopnia zagrożenia ubóstwem (por. rys. 2).

19 RYSUNEK 2. DENDROGRAM PRZEDSTAWIAJĄCY PODZIAŁ POWATÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO ZE WZGLĘDU NA POZIOM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W 2007 R. Źródło: Opracowanie własne W skupieniu pierwszym znalazły się powiaty: augustowski, grajewski, m. Białystok, m. Łomża oraz m. Suwałki. W skład drugiego skupienia weszły powiaty: białostocki, siemiatycki, bielski, hajnowski, łomżyński oraz wysokomazowiecki. Do trzeciego skupienia weszły powiaty: kolneński, moniecki, zambrowski, sokólski, sejneński i suwalski. Średnie poziomy zmiennych diagnostycznych w wyłonionych skupieniach pokazują różnice ich wielkości w poszczególnych grupach (por. rys. 3). Trzeba jednak zaznaczyć, że ukazane poziomy zmiennych diagnostycznych zostały otrzymane w wyniku standaryzacji zatem nie występują w swoich oryginalnych jednostkach.

20 RYSUNEK 3. ŚREDNIE POZIOMY ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH W SKUPIENIACH POWIATÓW W 2007 R. Źródło: Opracowanie własne Charakterystyczne dla powiatów z pierwszego skupienia jest to, że osiągają one najwyższe średnie poziomy, w porównaniu do innych skupień, odnośnie zmiennych: X 1 - dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca; X 4 - nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wg wybranych sekcji; X 5 - nakłady inwestycyjne i wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca; X 10 - przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł. Najniższe poziomy zmiennych diagnostycznych dla tego skupienia dotyczą zmiennych: X 3 - przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 osobę oraz X 6 - liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców. Można zatem stwierdzić, że powiaty te są najbardziej rozwinięte ekonomiczne i jest w nich najmniej osób korzystających z pomocy społecznej z tytułu ubóstwa. W powiatach skupienia drugiego obserwujemy: najwyższy poziom przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania (X 3 ), najniższe poziomy dochodów budżetów gmin (X 1 ), najniższą przeciętną liczbę osób na 1 mieszkanie (X 2 ). Jednocześnie w powiatach z tego skupienia najmniej osób w rodzinach niepełnych i wielodzietnych korzysta z pomocy społecznej oraz jest najniższe bezrobocie.

21 Powiaty ze skupienia trzeciego charakteryzują się najgorszą sytuacja ekonomiczną, o czym świadczą najniższe średnie poziomy zmiennych charakteryzujących nakłady inwestycyjne (X 4 i X 5 ) oraz najniższe średnie miesięczne wynagrodzeni (X 10 ). W powiatach z tego skupienia najwięcej osób korzysta z pomocy społecznej. ROK 2008 W celu zbadania poziomu ubóstwa w powiatach województwa podlaskiego w 2008 r. zostały wykorzystane te same zmienne diagnostyczne co dla powiatów dla 2007 r.: X 1 - Dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych X 2 - Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie X 3 - Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 osobę X 4 - Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wg. wybranych sekcji X 5 - Nakłady inwestycyjne i wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca X 6 - Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców X 7 - Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 8 - Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 9 - Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym X 10 - Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł Zmienne diagnostyczne poddano standaryzacji i normalizacji, po czym uszeregowano je według rang. Umożliwiło to stworzenie rankingu powiatów ze względu na poszczególne zmienne diagnostyczne. Najwyższe miejsca ze względu na dochody budżetów gmin na 1 mieszkańca (X 1 ) zajmują, tak samo jak w roku 2007 miasta na prawach powiatu, czyli Suwałki, Łomża i Białystok. Najniższe natomiast powiaty: bielski, białostocki, zambrowski. Pod względem wskaźników charakteryzujących sytuację mieszkaniową (X 2 i X 3 ) - najmniejsza liczba osób na 1 mieszkanie przypada w powiecie hajnowskim, mieście Białystok oraz powiecie bielskim, największa w powiecie kolneńskim, łomżyńskim

22 i wysokomazowieckim. Największa przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę znajduje się w powiecie hajnowskim, siemiatyckim oraz białostockim. Kolejne wskaźniki (X 4 i X 5 ) dotyczą ekonomicznej sytuacji powiatów i odnoszą się do nakładów inwestycyjnych. Ze względu na nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach pierwsze miejsca w rankingu zajmują: miasto Białystok, powiat augustowski oraz miasto Suwałki. Najniższe miejsca w rankingu zajmują natomiast powiaty: kolneński, moniecki, sejneński. Następne zmienne diagnostyczne (X 6, X 7 i X 8 ) dotyczą zakresu pomocy społecznej świadczonej dla mieszkańców powiatów, a ich wartości zostały obliczone na podstawie danych publikowanych przez MPiPS. Najmniejsza liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców (X 6 ) występuje w mieście Białystok, powiecie wysokomazowieckim oraz w mieście Łomża. Najwięcej pomocy w tym zakresie uzyskują rodziny w powiatach: suwalskim, sejneńskim i grajewskim. Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną (X 7 ) w najmniejszym zakresie występuje w powiatach: wysokomazowieckim, bielskim i łomżyńskim, w największym w: mieście Suwałki, powiecie augustowskim i suwalskim. Najmniejszą liczbą osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną (X 8 ) charakteryzują się powiaty: miasto Białystok, powiat hajnowski i białostocki. Najwięcej pomocy z tego tytułu udziela się w powiatach: kolneńskim, sokólskim i augustowskim. Istotnym czynnikiem wpływającym na poziom ubóstwa jest bezrobocie. Pod względem liczby bezrobotnych przeliczonych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym (X 9 ) ranking powiatów kształtuje się w ten sposób, że jego pierwsze miejsca zajmują powiaty o najmniejszej liczbie bezrobotnych czyli suwalski, białostocki i łomżyński, zaś miejsca ostatnie należą do powiatów o największym bezrobociu, czyli : sejneńskiego, kolneńskiego i augustowskiego. Jednym z czynników mającym znaczący wpływ na poziom ubóstwa jest wynagrodzenie mieszkańców. Najwyższe średnie zarobki miesięczne brutto (X 10 ) występują w: powiecie augustowskim, mieście Białystok oraz powiecie grajewskim. Najmniejsze wynagrodzenia występują z kolei w powiatach: suwalskim, siemiatyckim i zambrowskim.

23 TABELA 6. RANKING POWIATÓW W 2008 ROKU WEDŁUG ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH L.p. Powiat Dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m2 na 1 osobę 2008 Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wg wybranych sekcji Nakłady inwestycyjne i wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto X 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X 8 X 9 X 10 1 m. Białystok 3 2 13 1 1 1 5 1 5 2 2 m. Łomża 2 7 15,5 6 4 3 4 5 9 7 3 Powiat bielski 17 3 5 9 7 8 2 7 4 4 4 m. Suwałki 1 6 17 3 2 4 17 6 8 8 5 Powiat białostocki 16 5 3 8 10 5 9 3 2 14 6 Powiat wysokomazowiecki 7 15 4 11 9 2 1 9 6 11 7 Powiat hajnowski 12 1 1 13 8 14 10 2 10 6 8 Powiat łomżyński 9 16 7 10 14 7 3 11 3 5 9 Powiat augustowski 8 9 11 2 6 12 16 15 15 1 10 Powiat siemiatycki 13 4 2 14 5 10 13 8 11 16 11 Powiat grajewski 10 11 14 7 3 15 7 13 14 3 12 Powiat moniecki 11 12,5 10 16 13 9 8 12 7 10 13 Powiat zambrowski 15 12,5 12 4 11 6 12 10 12 15 14 Powiat suwalski 4 14 8 5 17 17 15 14 1 17 15 Powiat sejneński 6 10 6 15 15 16 11 4 17 12 16 Powiat sokólski 14 8 9 12 12 11 14 16 13 9 17 Powiat kolneński 5 17 15,5 17 16 13 6 17 16 13 Źródło: Opracowanie własne

24 Wyznaczone rangi dla zmiennych diagnostycznych posłużyły do wyznaczenia zmiennej syntetycznej, jako średniej arytmetycznej poszczególnych rang. Następnie otrzymanym poziomom zmiennej syntetycznej przydzielono odpowiednie przedziały liczbowe określające stopień zagrożenia ubóstwem w powiatach województwa podlaskiego (por. tab. 7). TABELA 7. PRZEDZIAŁY STOPNIA ZAGROŻENIA UBÓSTWEM WYZNACZONE ZA POMOCĄ ZMIENNEJ SYNTETYCZNEJ DLA POWIATÓW WOJEWÓDZWTA PODLASKIEGO W 2008 R. Przedział Stopień zagrożenia ubóstwem <3,4 5,46) Bardzo niski <5,46 7,52) Niski <7,52 9,58) Umiarkowany <9,58 11,5) Wysoki <11,5 13,56) Bardzo wysoki Ilustrację graficzną dokonanego podziału powiatów pod względem poziomu ubóstwa w 2008 r. przedstawiono na mapie województwa. RYSUNEK 4. STOPIEŃ UBÓSTWA W 2008 ROKU NA TERENIE POWIATÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO suwalski sejneński augustowski kolneński grajewski moniecki sokólski łomżyński białostocki Stopień ubóstwa bardzo niski zambrowski wysokomaz. bielski hajnowski niski umiarkowany wysoki siemiatycki bardzo wysoki

25 TABELA 8. POZIOM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W POWIATACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2008 R. Powiat Stopień zagrożenia ubóstwem augustowski umiarkowany białostocki umiarkowany bielski niski grajewski wysoki hajnowski umiarkowany kolneński bardzo wysoki łomżyński umiarkowany moniecki wysoki miasto Białystok bardzo niski miasto Łomża niski miasto Suwałki niski sejneński wysoki siemiatycki wysoki sokólski bardzo wysoki suwalski Wysoki wysokomazowiecki Umiarkowany zambrowski Wysoki Źródło: Opracowanie własne Biorąc pod uwagę poziomy zmiennej syntetycznej i określone przedziały ubóstwa, można stwierdzić, że najbardziej zagrożone pod względem ubóstwa są powiaty: kolneński, sokólski. W wysokim stopniu ubóstwem są zagrożone również powiaty: grajewski, moniecki, sejneński, siemiatycki, suwalski, zambrowski. W bardzo niskim stopniu ubóstwem zagrożone jest miasto Białystok, a w stopniu niskim powiaty: bielski oraz dwa miasta na prawach powiatu Suwałki i Łomża. Inną metodą porządkowania wykorzystaną w badaniu było porządkowanie nieliniowe za pomocą metody Warda należącej do metod aglomeracyjnych. W wyniku zastosowania tej metody uzyskano dendrogram i wyróżniono trzy skupienia powiatów podobnych pod względem stopnia zagrożenia ubóstwem.

26 RYSUNEK 5. DENDROGRAM PRZEDSTAWIAJĄCY PODZIAŁ POWATÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO ZE WZGLĘDU NA POZIOM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W 2008 R. W skupieniu pierwszym znalazły się powiaty: augustowski, grajewski, kolneński, moniecki, sokólski, zambrowski, suwalski. W skład drugiego skupienia weszły powiaty: białostocki, bielski, łomżyński, wysokomazowiecki, hajnowski, siemiatycki, sejneński. Do trzeciego skupienia weszły miasta: Białystok, Łomża, Suwałki.

27 RYSUNEK 6. ŚREDNIE POZIOMY ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH W SKUPIENIACH POWIATÓW W 2008 R. Średnie poziomy zmiennych diagnostycznych w wyłonionych skupieniach pokazują różnice ich wielkości w poszczególnych grupach (por. rys. 6). Trzeba jednak zaznaczyć, że ukazane poziomy zmiennych diagnostycznych zostały otrzymane w wyniku standaryzacji zatem nie występują w swoich oryginalnych jednostkach. Charakterystyczne dla powiatów z pierwszego skupienia jest to, że osiągają one najwyższe średnie poziomy, w porównaniu do innych skupień, odnośnie zmiennych: X 2 - przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie w 2008; X 6 - liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców; X 7 - liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców; X 8 - liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców; X 9 - liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Najniższe poziomy zmiennych diagnostycznych dla pierwszego skupienia to: X 5 - nakłady inwestycyjne i wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca. Taka sytuacja może oznaczać, że powiaty tego skupienia charakteryzują się wysoką liczbą osób objętych pomocą społeczną i dość niskim rozwojem gospodarczym.

28 W powiatach, które zostały przypisane do drugiej grupy najniższe poziomy zmiennych diagnostycznych dotyczą zmiennych: X 1 - dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych ; X 4 - nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wg wybranych sekcji; X 7 - liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców; X 9 - liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym; X 10 - przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł, natomiast najwyższe: X 3 - przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 osobę. W powiatach, które zostały przypisane do trzeciej grupy najniższe poziomy zmiennych diagnostycznych dotyczą zmiennych: X 2 - przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie ; X 3 - przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 osobę; X 6 - liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców; X 8 - liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców, natomiast najwyższe: X 1 - dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych, X 4 -nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach wg wybranych sekcji; X 5 -nakłady inwestycyjne i wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca ; X 10 - przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w zł. Opisane poziomy średnich świadczą o tym, że powiaty z tego skupienia są najlepiej rozwinięte gospodarczo. ROK 2009 W poniższych analizach dla roku 2009 jako zmienne diagnostyczne wykorzystano wskaźniki określające sytuację społeczno-gospodarczą. Zostały one obliczone na podstawie danych GUS oraz MPiPS. Zestaw zmiennych diagnostycznych dla powiatów województwa podlaskiego w 2009 r. przedstawiał się następująco: X 1 - Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców X 2 - Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 3 - Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 4 - Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym

29 Zmienne diagnostyczne uzyskane z MPiPS zostały poddane standaryzacji oraz normalizacji, a następnie uszeregowano je według rang. Utworzono swego rodzaju ranking powiatów według zakresu pomocy społecznej świadczonej dla mieszkańców. Najmniejsza liczba osób objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców (X 1 ) w 2009 roku występowała w powiatach monieckim, siemiatyckim i wysokomazowieckim. Najwięcej pomocy w tym obszarze udzielano mieszkańcom zamieszkującym powiaty suwalski, sejneński i grajewski. Najmniejsza liczba rodzin niepełnych objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców (X 2 ) występowała w miastach Łomża, Białystok i Suwałki. Najwięcej rodzin niepełnych, które wymagały wsparcia zamieszkiwało powiaty sejneński, grajewski i kolneński. Najmniejsza liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców (X 3 ) w 2009 roku dotyczyła: miasta Łomża, Białystok i powiatu augustowskiego. Najwięcej osób z rodzin wielodzietnych korzystających z pomocy społecznej z powodu ubóstwa występuje na terenie powiatów: sejneńskiego, grajewskiego i kolneńskiego. TABELA 9. RANKING POWIATÓW W 2009 ROKU WEDŁUG ZMIENNYCH DIAGNOSTYCZNYCH liczba osób w rodzinach liczba osób w rodzinach liczba osób w rodzinach niepełnych objętych liczba bezrobotnych na objętych pomocą społeczną wielodzietnych objętych pomoc społeczną z 1000 mieszkańców w powiaty z powodu ubóstwa na 1000 pomocą społeczną na powodu ubóstwa na wieku produkcyjnym mieszkańców 1000 mieszkańców 1000 mieszkańców X 1 X 2 X 3 X 4 augustowski 13 4 3 14 białostocki 9 12 12 10 bielski 5 9 9 4 grajewski 15 16 16 16 hajnowski 8 11 11 8 kolneński 14 15 15 15 łomżyński 7 10 10 6 moniecki 1 5 6 1 miasto Białystok 4 2 2 7 miasto Łomża 6 1 1 11 miasto Suwałki 12 3 5 9 sejneński 16 17 17 17 siemiatycki 2 7 7 2 sokólski 11 14 14 13 suwalski 17 6 4 5 wysokomazowieckie 3 8 8 3 zambrowski 10 13 13 12

30 Jedną ze zmiennych diagnostycznych użytych w badaniu do pomiaru poziomu ubóstwa była liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym (X 4 ). Poddając analizie dostępne dane ranking powiatów pod względem liczby bezrobotnych kształtuje się następująco: najmniej bezrobotnych w wieku produkcyjnym w roku 2009 zamieszkiwało powiaty: moniecki, siemiatycki i wysokomazowiecki, natomiast największe bezrobocie wśród ludności w wieku produkcyjnym występowało na obszarach powiatów: sejneńskiego, grajewskiego i kolneńskiego. TABELA 10. PRZEDZIAŁY STOPNIA ZAGROŻENIA UBÓSTWEM WYZNACZONE ZA POMOCĄ ZMIENNEJ SYNTETYCZNEJ DLA POWIATÓW WOJEWÓDZWTA PODLASKIEGO W 2009 R. Przedział Stopień zagrożenia ubóstwem <3,25 6,35) Bardzo niski < 6,35 8,95) Niski <8,95 11,55) Umiarkowany <11,55 12,15) Wysoki <12,15 16,75) Bardzo wysoki Graficzna interpretacja dokonanego podziału powiatów, mierzona na podstawie zmiennej syntetycznej zaprezentowana jest na mapie województwa podlaskiego. RYSUNEK 7. STOPIEŃ UBÓSTWA W 2009 ROKU NA TERENIE POWIATÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO suwalski sejneński augustowski kolneński grajewski moniecki sokólski łomżyński białostocki Stopień ubóstwa bardzo niski zambrowski wysokomaz. bielski hajnowski niski umiarkowany wysoki siemiatycki bardzo wysoki

31 TABELA 11. POZIOM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W POWIATACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2009 R. Powiat Stopień zagrożenia ubóstwem augustowski Niski białostocki Umiarkowany bielski Niski grajewski bardzo wysoki hajnowski Umiarkowany kolneński bardzo wysoki łomżyński Niski moniecki bardzo niski miasto Białystok bardzo niski miasto Łomża bardzo niski miasto Suwałki Niski sejneński bardzo wysoki siemiatycki bardzo niski sokólski Wysoki suwalski Niski wysokomazowiecki bardzo niski zambrowski Wysoki Z informacji uzyskanych w badaniu wynika, iż najbardziej zagrożone ubóstwem powiaty w 2009 roku to: sejneński, kolneński i grajewski. W bardzo niskim stopniu ubóstwem zagrożone są miasta Białystok i Łomża a także powiaty wysokomazowiecki, siemiatycki i moniecki. W wyniku użycia metody Warda uzyskano dendrogram i wyznaczono trzy skupienia powiatów podobnych pod względem stopnia zagrożenia ubóstwem. W pierwszej grupie mieszczą się powiaty: augustowski i suwalski a także trzy miasta: Białystok, Łomża i Suwałki. W kolejnym zgrupowaniu znalazły się powiaty: bielski, łomżyński, moniecki, siemiatycki i wysokomazowiecki. Do trzeciego skupienia weszły powiaty: białostocki, hajnowski, sokólski, zambrowski, grajewski, kolneński i sejneński (por. rys. 8).

32 RYSUNEK 8. DENDROGRAM PRZEDSTAWIAJĄCY PODZIAŁ POWATÓW WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO ZE WZGLĘDU NA POZIOM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W 2009 R. wysokomazowiecki 3.2 POZIOM UBÓSTWA W GMINACH WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO Przeprowadzona analiza poziomu ubóstwa w powiatach województwa podlaskiego pozwala określić stopień zagrożenia ubóstwem dla poszczególnych powiatów. Wydaje się, że takie spojrzenie jest zbyt ogólne biorąc pod uwagę fakt, że powiaty składają się z kilku czy kilkunastu gmin. W niniejszym rozdziale zostanie przeprowadzona analiza na poziomie gmin województwa podlaskiego, a jej wyniki pozwolą na bardziej szczegółowe wnioski i ukażą zróżnicowanie gmin ze względu na poziom ubóstwa. Analiza poziomu ubóstwa w gminach została przeprowadzona za lata 2007-2009. Liczba zmiennych diagnostycznych jest mniejsza niż w badaniu powiatów, co wynika z braku dostępności wszystkich zmiennych na poziomie gmin. Ponadto analiza dla roku 2009 została przeprowadzona w oparciu o mniejszą niż w latach wcześniejszych liczbę zmiennych diagnostycznych, co wynika z braku danych za rok 2009 na dzień przeprowadzania badania.

33 ROK 2007 Jako zmienne diagnostyczne do analizy poziomu ubóstwa gmin województwa podlaskiego w roku 2007 uwzględniono: X 1 - Dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych X 2 - Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie X 3 - Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m2 na 1 osobę X 4 - Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców X 5 - Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców X 6 - Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 7 - Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Zasięg ubóstwa jest wyraźnie zróżnicowany w zależności od sytuacji społeczno ekonomicznej na terenie gmin. W analizach ubóstwa zmienną diagnostyczną biorącą udział w tworzeniu miary syntetycznej poziomu ubóstwa jest poziom dochodów gmin. Dokonując rankingu samorządów gminnych na terenie województwa podlaskiego pod względem ilości środków w budżetach na pierwszym miejscu znajduje się gmina Mielnik. Na ostatnim miejscu ze względu na dochód budżetu gminy plasuje się gmina Boćki. Dziesięć pierwszych i ostatnich miejsc pod względem wielkości dochodów budżetowych gmin prezentuje tabela 12. TABELA 12. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA DOCHODY BUDŻETÓW GMIN OGÓŁEM NA 1 MIESZKAŃCA W ZŁOTYCH W 2007 R. dochody budżetów gmin ogółem Lp. Gmina na 1 mieszkańca w złotych 1 Mielnik 4 749,20 2 Puńsk 3 443,64 3 Powiat miejski Suwałki 3 182,84 4 Powiat miejski Łomża 2 964,48 5 Narewka 2 962,64 6 Turośl 2 884,71 7 Białystok 2 878,08 8 Suraż 2 826,29 9 Przerośl 2 676,49 10 Michałowo 2 648,36 109 Brańsk 1 806,71

34 110 Bielsk Podlaski m. 1 806,58 111 Czarna Białostocka 1 799,70 112 Czyże 1 792,05 113 Bielsk Podlaski 1 789,23 114 Dziadkowice 1 787,80 115 Zambrów 1 777,96 116 Siemiatycze 1 743,53 117 Mońki 1 709,95 118 Boćki 1 678,52 Poziom dochodów gmin wpływa na sytuację ekonomiczną regionu, a co się z tym łączy - na poziom ubóstwa. Gminy o wyższych dochodach są w mniejszym stopniu zagrożone ubóstwem, natomiast w gminach, w których dochody są najniższe stopień zagrożenia ubóstwem jest wyższy. Rozkład dochodów budżetów gmin przedstawiono na wykresie (por. rys. 9). Zdecydowana większość, bo 76% gmin województwa podlaskiego charakteryzuje się dochodami najniższymi, czyli od 1678,52 zł do 2292,66 zł. Tylko jedna gmina ma dochody dużo wyższe od pozostałych gmin, jest to Mielnik z kwotą 4749,20 zł. Średnie dochody gmin to 2197,21 zł, a ich odchylenie standardowe to kwota 385,21 zł. Świadczy to o dość wysokim zróżnicowaniu gmin ze względu na dochody budżetów gmin. RYSUNEK 9. ROZKŁAD DOCHODÓW BUDŻETÓW GMIN W 2007 R.

35 Do czynników zwiększających zagrożenie ubóstwem należy zaliczyć sytuację mieszkaniową na terenie gmin. W analizie poziomu ubóstwa województwa podlaskiego brano pod uwagę dwie zmienne charakteryzujące sytuację mieszkaniową: przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie (X 2 ) oraz przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 osobę (X 3 ). Najniższa przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie występuje w gminach Orla, Narewka i Dubicze Cerkiewne (por. tab. 13). Gminy o gorszej sytuacji mieszkaniowej to te, w których przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie jest większa. Ostatnie miejsca w tym rankingu zajmują gminy: Mały Płock, Bargłów Kościelny i Kolno. TABELA 13. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA PRZECIĘTNĄ LICZBĘ OSÓB NA 1 MIESZKANIE W 2007 ROKU Lp. Gmina przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie 1 Orla 1,79 2 Narewka 1,84 3 Dubicze Cerkiewne 1,94 4 Narew 1,96 5 Bielsk Podlaski 2,00 6 Gródek 2,03 7 Czyże 2,10 8 Kleszczele 2,15 9 Mielnik 2,19 10 Szudziałowo 2,21 109 Turośl 3,99 110 Grajewo 4,02 111 Nowe Piekuty 4,02 112 Wąsosz 4,03 113 Grabowo 4,08 114 Augustów 4,10 115 Kulesze Kościelne 4,17 116 Mały Płock 4,23 117 Bargłów Kościelny 4,26 118 Kolno 4,27 Rozkład przeciętnej liczby osób na 1 mieszkanie ilustruje wykres (por. rys. 10). W większość gmin w mieszkaniach zamieszkuje średnio od 3 do 4 osób.

36 RYSUNEK 10. ROZKŁAD PRZECIĘTNEJ LICZBY OSÓB NA 1 MIESZKANIE W GMINACH W 2007 R. W 2007 r. największą przeciętną powierzchnię użytkową mieszkania w m 2 na 1 osobę odnotowano w gminach Orla, Narewka i Dubicze Cerkiewne, natomiast najmniejszą w gminach Zambrów, Kolno i Grajewo. Uwzględniając dane dotyczące przeciętnej liczby osób przypadających na 1 mieszkanie w gminach Orla, Narewka i Dubicze Cerkiewne na 1 mieszkanie przypada najmniej osób, natomiast w gminach Kolno, Bargłów Kościelny i Mały Płock najwięcej (por. tab. 14). TABELA 14. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA PRZECIĘTNĄ POWIERZCHNIĘ UŻYTKOWĄ MIESZKANIA W M 2 NA 1 OSOBĘ W ROKU 2007 przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na Lp. Gmina 1 osobę 1 Orla 39,2 2 Narewka 38,9 3 Dubicze Cerkiewne 38,7 4 Czyże 36,9 5 Bielsk Podlaski 36,0 6 Narew 35,8 7 Zabłudów 35,2 8 Hajnówka 34,3 9 Białowieża 32,9 10 Szudziałowo 32,9. 109 Powiat miejski Łomża 21,9 110 Bargłów Kościelny 21,6 111 Czarna Białostocka 21,6

37 112 Turośl 21,5 113 Szczuczyn 21,4 114 Kolno 21,3 115 Powiat miejski Suwałki 21,1 116 Grajewo m. 20,9 117 Kolno m. 20,8 118 Zambrów m. 19,7 RYSUNEK 11. ROZKŁAD PRZECIĘTNEJ POWIERZCHNI UŻYTKOWEJ MIESZKAŃ W M 2 NA 1 OSOBĘ W ROKU 2007 Średnia powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w gminach województwa podlaskiego wynosi 27,13 m 2 (por. rys. 11). Różnica pomiędzy maksymalną a minimalną powierzchnią wynosi prawie 20 m 2, co świadczy o bardzo zróżnicowanej powierzchni użytkowej mieszkań w gminach. Grupę gmin najbardziej zagrożonych ubóstwem stanowią gminy, w których największy odsetek mieszkańców korzysta z różnych powodów z pomocy społecznej. W 2007 roku w gminach Wysokie Mazowieckie, Nowogród i Czyże najwięcej rodzin korzystało z pomocy społecznej z powodu ubóstwa, natomiast najmniej w gminach Płaska, Jeleniewo i Turośl (por. tab. 15).

TABELA 15. RANKING GMIN POD WZGLĘDEM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z POWODU UBÓSTWA NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2007 R. 38 Lp. Gmina liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców 1 Wysokie Mazowieckie m. 17,03 2 Nowogród 26,15 3 Czyże 27,42 4 Wysokie Mazowieckie 27,50 5 Kobylin-Borzymy 27,54 6 Bielsk Podlaski m. 29,22 7 Knyszyn 31,61 8 Supraśl 33,94 9 Puńsk 34,32 10 Szumowo 34,57. 109 Korycin 202,79 110 Zbójna 203,00 111 Giby 203,19 112 Wiżajny 217,37 113 Czeremcha 218,46 114 Rutka-Tartak 225,71 115 Przerośl 235,59 116 Turośl 237,52 117 Jeleniewo 289,28 118 Płaska 299,33 Dla największego odsetka gmin (38%) liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców waha się od ok. 74 do 130 (por. rys. 12). Tylko w 2% gmin liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną jest bardzo duża i wynosi od ok. 240 do 300 osób. Warto zwrócić uwagę, że rozpiętość pomiędzy maksymalną a minimalną liczbą osób jest bardzo duża i wynosi ok. 280 osób na 1000 mieszkańców.

39 RYSUNEK 12. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z POWODU UBÓSTWA NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2007 R. Najmniejszą liczbą osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczna na 1000 mieszkańców charakteryzują się gminy: Płaska, Białowieża, Trzcianne, Perlejewo, Wyszki. Wśród gmin o największych poziomach tego wskaźnika znalazły się: Jeleniewo, Dziadkowice, Orla, Krynki i Jasionówka (por. tab. 16) TABELA 16. RANKING GMIN POD WZGLĘDEM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH NIEPEŁNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ W 2007 R. Lp. Gmina liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców 1 Płaska 0,00 2 Białowieża 0,00 3 Trzcianne 0,86 4 Perlejewo 0,98 5 Wyszki 1,03 6 Miastkowo 1,40 7 Suraż 1,46 8 Rudka 2,34 9 Klukowo 2,82 10 Wiżajny 3,03.. 109 Szudziałowo 29,34 110 Tykocin 29,60 111 Augustów 29,81 112 Nurzec-Stacja 31,46

40 113 Gródek 33,62 114 Jasionówka 34,08 115 Krynki 35,17 116 Orla 39,06 117 Dziadkowice 51,16 118 Jeleniewo 53,77 Średnia liczba osób w rodzinach niepełnych na 1000 mieszkańców korzystających z pomocy społecznej wynosi w województwie podlaskim 14,01, ze zróżnicowaniem standardowym 10,02 osób na 1000 mieszkańców (por. rys. 13). RYSUNEK 13. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH NIEPEŁNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2007 R. Kolejnym wskaźnikiem liczby osób korzystających z pomocy społecznej jest liczba osób w rodzinach wielodzietnych na 1000 mieszkańców objętych pomocą społeczną. Gminami o najwyższych poziomach tego wskaźnika są: Jeleniewo, Janów, Bargłów Kościelny, Turośl, Korycin. Są też gminy, w których wskaźnik ten jest równy 0 (por. tab. 17). Szczegółowy rozkład tej zmiennej diagnostycznej prezentuje wykres (por. rys. 14).

41 TABELA 17. RANKING GMIN POD WZGLĘDEM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH WIELODZIETNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ W 2007 R. Lp. Gmina liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców 1 Płaska 0,00 2 Białowieża 0,00 3 Czyże 0,00 4 Kleszczele 0,00 5 Krasnopol 0,00 6 Sejny 0,00 7 Mielnik 0,00 8 Wiżajny 0,00 9 Michałowo 0,69 10 Wasilków 1,04 109 Nowy Dwór 66,46 110 Wąsosz 68,26 111 Nurzec-Stacja 68,89 112 Boćki 73,37 113 Szczuczyn 76,96 114 Korycin 91,71 115 Turośl 92,88 116 Bargłów Kościelny 131,68 117 Janów 132,55 118 Jeleniewo 158,08 RYSUNEK 14. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH WIELODZIETNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2007 R.

42 Ubóstwem zagrożone są przede wszystkim osoby i rodziny osób bezrobotnych, dlatego też stopa bezrobocia jest istotnym wskaźnikiem pomiaru ubóstwa. W najtrudniejszej sytuacji znajdują się osoby żyjące w regionach o szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy, dotkniętych bezrobociem. W gminach Perlejewo, Drohiczyn i Kobylin Borzymy stopa bezrobocia jest najniższa, zaś w gminach Kolno, Giby i Płaska liczba bezrobotnych jest najwyższa w województwie (por. tab. 18). Średnia liczba osób bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym wynosi prawie 80 osób, jednak w ponad połowie gmin wskaźnik ten jest niższy i nie przekracza 77 bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. TABELA 18. RANKING GMIN POD WZGLĘDEM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ BEZROBOTNYCH W 2007 R. Lp. Gmina liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym 1 Perlejewo 19,45 2 Drohiczyn 20,00 3 Kobylin-Borzymy 22,53 4 Wysokie Mazowieckie m. 23,44 5 Jaświły 26,37 6 Brańsk 27,09 7 Grodzisk 28,47 8 Brańsk m. 28,71 9 Czyże 31,41 10 Korycin 32,18.. 109 Lipsk 130,86 110 Krynki 131,00 111 Grajewo 131,81 112 Rajgród 132,04 113 Szczuczyn 135,41 114 Sejny 137,58 115 Wysokie Mazowieckie 144,83 116 Płaska 147,73 117 Giby 157,43 118 Kolno 165,19

43 RYSUNEK 115. ROZKŁAD LICZBY BEZROBOTNYCH NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2007 R. Przedstawione zmienne diagnostyczne posłużyły do wyznaczenia zmiennej syntetycznej. W tym celu skorzystano z liniowej metody porządkowania, metody rang. Za pomocą wartości liczbowych zmiennej syntetycznej wyznaczono przedziały określające stopień zagrożenia ubóstwem (por. tab. 19). TABELA 149. PRZEDZIAŁY STOPNIA ZAGROŻENIA UBÓSTWEM WYZNACZONE ZA POMOCĄ ZMIENNEJ SYNTETYCZNEJ DLA GMIN WOJEWÓDZWTA PODLASKIEGO W 2007 R. Przedział Stopień zagrożenia ubóstwem <21,00 35,63) Bardzo niski <35,63 50,26) Niski <50,26 64,89) Umiarkowany <64,89 79,51) Wysoki <79,51 94,14) Bardzo wysoki Graficzną ilustrację przestrzennego zróżnicowania gmin ze względu na stopień zagrożenia ubóstwem przedstawiono na mapie województwa podlaskiego (por. rys. 16).

44 RYSUNEK 16 STOPIEŃ ZAGROŻENIA UBÓSTWEM GMIN WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO W 2007 R. Stopień zagrożenia ubóstwem bardzo wysoki wysoki umiarkowany niski bardzo niski Tabela 20 zawiera ranking gmin pod względem zagrożenia ubóstwem w 2007 roku. Przedstawiono tam 10 pierwszych i 10 ostatnich miejsc. Gminy najbardziej zagrożone ubóstwem to: Bargłów Kościelny, Wąsosz, Turośl i Grajewo. Najmniejsze zagrożenie występuje w gminach: Czyże, Białowieża, Mielnik, Hajnówka i Zabłudów.

45 TABELA 20. RANKING GMIN POD WZGLĘDEM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W 2007 R. Gmina Miejsce w rankingu Czyże 1 Białowieża 2 Mielnik 3 Hajnówka 4 Zabłudów 5 Brańsk m. 6 Wysokie Mazowieckie m. 7 Michałowo 8 Narew 9 Narewka 10.. Rutki 109 Zbójna 110 Nurzec-Stacja 111 Nowy Dwór 112 Dąbrowa Białostocka 113 Szczuczyn 114 Grajewo 115 Turośl 116 Wąsosz 117 Bargłów Kościelny 118 ROK 2008 W 2008 r. zastosowano w badaniu następujące zmienne diagnostyczne: X 1 - Dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych X 2 - Przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie X 3 - Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m2 na 1 osobę X 4 - Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców X 5 - Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców X 6 - Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 7 - Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym

46 W 2008 r. najwyższe dochody, podobne jak w roku 2007 odnotowano w gminie Mielnik. Jednak zdecydowana większość, bo ponad 80% gmin charakteryzuje się dochodami od ok. 2000 do 3000 zł. Pierwsze i ostatnie miejsca gmin ze względu na dochody budżetów prezentuje tabela 21. Szczegółowy rozkład tej zmiennej zamieszczony jest na wykresie (por. rys. 17). TABELA 21. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA DOCHODY BUDŻETÓW GMIN OGÓŁEM NA 1 MIESZKAŃCA W ZŁOTYCH W 2008 R. Lp. Gmina dochody budżetów gmin ogółem na 1 mieszkańca w złotych w 2008 r. 1 Mielnik 4 820,37 2 Szypliszki 3 343,39 3 Suwałki m. 3 301,58 4 Narewka 3 297,54 5 Łomża m. 3 247,18 6 Białystok 3 204,69 7 Puńsk 3 120,72 8 Rutka-Tartak 3 046,35 9 Wiżajny 3 041,20 10 Goniądz 3 033,05 109 Siemiatycze m. 2 042,26 110 Dobrzyniewo Duże 2 033,11 111 Bielsk Podlaski m. 2 015,28 112 Kleszczele 1 992,24 113 Krynki 1 973,79 114 Czarna Białostocka 1 969,65 115 Łapy 1 959,07 116 Hajnówka m. 1 944,08 117 Siemiatycze 1 934,64 118 Mońki 1 874,64

47 RYSUNEK 17. ROZKŁAD DOCHODÓW BUDŻETÓW GMIN NA 1 MIESZKAŃCA W 2008 R. Sytuacja mieszkaniowa w gminach województwa podlaskiego w 2008 r. była dość zróżnicowana. Najwięcej osób na jedno mieszkanie przypada w gminach: Bargłów Kościelny, Kolno, Kulesze Kościelne, Augustów i Grabowo. Najmniejsze zagęszczenie osób na 1 mieszkanie występuje w gminach: Orla, Narewka, Dubicze Cerkiewne, Narew, Bielsk Podlaski, gdzie liczba ta nie przekracza 2osób (por. tab. 22 oraz rys. 18). TABELA 22. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA PRZECIĘTNĄ LICZBĘ OSÓB NA 1 MIESZKANIE 2008 R. Lp. Gmina przeciętna liczba osób na 1 mieszkanie 1 Bargłów Kościelny 4,22 2 Kolno 4,22 3 Kulesze Kościelne 4,15 4 Augustów 4,07 5 Grabowo 4,07 6 Nowe Piekuty 4,05 7 Wąsosz 4,01 8 Grajewo 4,00 9 Przytuły 3,92 10 Kołaki Kościelne 3,91 109 Szudziałowo 2,18 110 Mielnik 2,15

48 111 Kleszczele 2,12 112 Czyże 2,07 113 Gródek 2,02 114 Bielsk Podlaski 1,97 115 Narew 1,94 116 Dubicze Cerkiewne 1,88 117 Narewka 1,79 118 Orla 1,77 RYSUNEK 128. ROZKŁAD LICZBY OSÓB NA 1 MIESZKANIE W 2008 R. Największa przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkań występuje w gminach: Narewka, Dubicze Cerkiewne, Orla i Czyże. Natomiast najmniejszą powierzchnię obserwujemy w gminach: Zambrów, Grajewo, Kolno i miasto Suwałki (por. tab. 23). Rozpiętość pomiędzy maksymalną a minimalną przeciętną powierzchnią użytkowa mieszkania wynosi ok. 20 m 2 (por. rys. 19).

TABELA 23. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA PRZECIĘTNĄ POWIERZCHNIĘ UŻYTKOWĄ MIESZKANIA W M 2 NA 1 OSOBĘ W 2008 R. Lp. Gmina przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w m 2 na 1 osobę 2008 1 Narewka 40,1 2 Dubicze Cerkiewne 40,0 3 Orla 39,5 4 Czyże 37,4 5 Bielsk Podlaski 36,6 6 Narew 36,2 7 Zabłudów 35,7 8 Hajnówka 35,0 9 Białowieża 34,2 10 Szudziałowo 33,4 109 Grajewo 22,2 110 Łomża m. 22,2 111 Czarna Białostocka 21,9 112 Bargłów Kościelny 21,8 113 Kolno 21,7 114 Szczuczyn 21,5 115 Suwałki m. 21,4 116 Kolno m. 21,3 117 Grajewo m. 21,2 118 Zambrów m. 20,0 49 RYSUNEK 19. ROZKŁAD PRZECIĘTNEJ POWIERZCHNI UŻYTKOWEJ MIESZKANIA W M 2 NA 1 OSOBĘ W 2008 R.

50 Kolejne zmienne przedstawiają liczbę osób korzystających z pomocy społecznej. Z powodu ubóstwa liczba osób w rodzinach korzystających z pomocy na 1000 mieszkańców jest największa w gminach: Płaska, Jeleniewo, Zbójna, Rutka Tartak, a najmniejsza w gminach: Kulesze Kościelne, Nowogród, Wysokie Mazowieckie, Czyże (por. tab. 24). Zróżnicowanie gmin ze względu na tą zmienną jest dość silne, o czym świadczy zakres zmienności (różnica między maksimum a minimum) równy 268,73 oraz odchylenie standardowe informujące o tym, że liczba osób objętych pomocą z powodu ubóstwa różni się od średniej liczby (101,54) przeciętnie o ± 56,31 osoby (por. rys. 20). TABELA 24. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z POWODU UBÓSTWA NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2008 R. Lp. Gmina liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców 1 Płaska 268,73 2 Jeleniewo 263,68 3 Zbójna 245,44 4 Rutka-Tartak 238,24 5 Wiżajny 224,58 6 Przerośl 222,33 7 Giby 206,24 8 Turośl 204,58 9 Czeremcha 190,26 10 Wąsosz 183,63 109 Knyszyn 33,68 110 Kobylin-Borzymy 26,97 111 Szumowo 24,22 112 Wysokie Mazowieckie 23,68 113 Mońki 22,62 114 Supraśl 22,58 115 Czyże 22,43 116 Wysokie Mazowieckie m. 16,38 117 Nowogród 12,95 118 Kulesze Kościelne 0

51 RYSUNEK 20. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z POWODU UBÓSTWA NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2008 R. Kolejna zmienna przedstawia liczbę osób w rodzinach niepełnych korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców. Największą skalę pomoc taka osiąga w gminach: Zambrów, Jeleniewo, Dziadkowice, Jasionówka, a najmniejszą w gminach: Suraż, Płaska, Kobylim Borzymy, Perlejewo (por. tab. 25). Rozkład liczby osób w rodzinach niepełnych korzystających z pomocy społecznej w gminach województwa podlaskiego prezentuje wykres (por. rys. 21) TABELA 25. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH NIEPEŁNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2008 R. liczba osób w rodzinach niepełnych Lp. Gmina objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców 1 Zambrów 59,50 2 Jeleniewo 40,49 3 Dziadkowice 39,20 4 Jasionówka 34,42 5 Orla 33,48 6 Dubicze Cerkiewne 30,99 7 Filipów 28,80 8 Bargłów Kościelny 28,20 9 Szudziałowo 27,84 10 Mielnik 27,24 109 Radziłów 2,78 110 Wysokie Mazowieckie 2,67 111 Rudka 2,34 112 Poświętne 2,14

52 113 Wyszki 2,05 114 Klukowo 1,95 115 Perlejewo 0,98 116 Kobylin-Borzymy 0,85 117 Płaska 0 118 Suraż 0 RYSUNEK 21. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH NIEPEŁNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POMOCY NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2008 R. Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców to kolejna zmienna obrazująca wielkość korzystających z pomocy społecznej w gminach województwa podlaskiego. Warto zwrócić uwagę, że są gminy, w których nie występuje zjawisko korzystania z pomocy społecznej dla rodzin wielodzietnych, zaliczamy do nich gminy: Czyżew-Osada, Kleszczele, Kołaki Kościelne, Czyże, Czeremcha, Wiżajny, Brańsk, Rutka-Tartak, Rudka oraz Suraż. Z drugiej strony obserwujemy gminy, w których zjawisko to jest dość nasilone, np. w gminach: Korycin, Bargłów Kościelny, Janów czy Jeleniewo (por. tab. 26).

53 TABELA 26. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH WIELODZIETNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2008 R. Lp. Gmina liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców 1 Korycin 155,80 2 Bargłów Kościelny 137,49 3 Janów 122,64 4 Jeleniewo 120,18 5 Szczuczyn 98,71 6 Kolno 88,46 7 Filipów 70,58 8 Boćki 69,25 9 Sztabin 68,99 10 Turośl 66,08 109 Czyżew-Osada 0 110 Kleszczele 0 111 Kołaki Kościelne 0 112 Czyże 0 113 Czeremcha 0 114 Wiżajny 0 115 Brańsk 0 116 Rutka-Tartak 0 117 Rudka 0 118 Suraż 0 Dla ponad 70% gmin w 2008 r. liczba osób w rodzinach wielodzietnych korzystających z pomocy społecznej na 1000 mieszkańców była nie większa niż 31,16 (por. rys. 22).

54 RYSUNEK 22. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH WIELODZIETNYCH KORZYSTAJACYCH Z POMOCY SPOŁECZNEJ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2008 R. Ostatnią zmienną diagnostyczną, która była brana pod uwagę przy badaniu poziomu ubóstwa to liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Najmniejsze bezrobocie występuje w gminach: Perlejewo, Brańsk, Kobylin Borzymy, Nowogród, zaś największe w gminach Giby, Płaska, Sejny oraz Kolno. TABELA 27. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ BEZROBOTNYCH NA 1000 MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYM W 2008 R. liczba bezrobotnych na 1000 Lp. Gmina mieszkańców w wieku produkcyjnym 1 Giby 140,05 2 Płaska 139,16 3 m. Sejny 137,51 4 Sejny 120,59 5 Kolno 118,37 6 Dąbrowa Białostocka 115,52 7 Krasnopol 112,97 8 Turośl 111,80 9 Nowy Dwór 111,53 10 Krynki 110,19. 109 Zawady 27,55 110 Przytuły 27,48 111 Rudka 26,98 112 Boćki 26,75 113 Jaświły 25,36

55 114 Grodzisk 20,76 115 Nowogród 19,37 116 Kobylin-Borzymy 18,92 117 Brańsk 13,83 118 Perlejewo 13,57 Średnia liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym wynosiła w 2008 r. 62,32, ale zróżnicowanie tej zmiennej jest dość wysokie, co pokazuje różnica pomiędzy maksymalną a minimalną wartością analizowanej zmiennej. RYSUNEK 23. ROZKŁAD LICZBY BEZROBOTNYCH NA 1000 MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYMW 2008 R. Przedstawione zmienne diagnostyczne posłużyły do wyznaczenia zmiennej syntetycznej. W tym celu skorzystano z liniowej metody porządkowania, metody rang. Za pomocą wartości liczbowych zmiennej syntetycznej wyznaczono przedziały określające stopień zagrożenia ubóstwem (por. tab.28). TABELA 28. PRZEDZIAŁY STOPNIA ZAGROŻENIA UBÓSTWEM WYZNACZONE ZA POMOCĄ ZMIENNEJ SYNTETYCZNEJ DLA GMIN WOJEWÓDZWTA PODLASKIEGO W 2008 R. Przedział Stopień zagrożenia ubóstwem <22,50 37,76) Bardzo niski <37,76 53,01) Niski <53,01 68,27) Umiarkowany <68,27 83,53) Wysoki <83,53 98,79) Bardzo wysoki

Graficzną ilustrację przestrzennego zróżnicowania gmin ze względu na stopień zagrożenia ubóstwem przedstawiono na mapie województwa podlaskiego (por. rys. 24). 56 RYSUNEK 24. STOPIEŃ UBÓSTWA W 2008 ROKU NA TERENIE GMIN WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO Duże Stopień zagrożenia ubóstwem bardzo wysoki wysoki umiarkowany niski bardzo niski

57 Tabela 29 zawiera ranking gmin pod względem zagrożenia ubóstwem. Przedstawiono tam 10 pierwszych i 10 ostatnich miejsc. Gminy najbardziej zagrożone ubóstwem to: miasto Zambrów, Bargłów Kościelny, Szczuczyn, Dąbrowa Białostocka, Kolno. Najmniejsze zagrożenie występuje w gminach: Czyże, Narewka, Hajnówka, Kobylin-Borzymy i Narew. TABELA 29. RANKING GMIN POD WZGLĘDEM ZAGROŻENIA UBÓSTWEM W 2008 R. Gmina Zagrożenie ubóstwem Czyże 1 Narewka 2 Hajnówka 3 Kobylin-Borzymy 4 Narew 5 Perlejewo 6 Michałowo 7 Śniadowo 8 Suraż 9 Bielsk Podlaski 10.. Sztabin 109 Sejny 110 Turośl 111 Grajewo 112 Mały Płock 113 Kolno m. 114 Dąbrowa Białostocka 115 Szczuczyn 116 Bargłów Kościelny 117 Zambrów m. 118 ROK 2009 Zmienne diagnostyczne dla roku 2009 dotyczą zakresu pomocy społecznej udzielanej w gminach oraz poziomu bezrobocia. W związku z brakiem dostępności, w momencie przeprowadzania badania innych zmiennych dotyczących sytuacji ekonomicznej gmin, liczba zmiennych diagnostycznych jest mniejsza i wygląda następująco:

58 X 1 - Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców X 2 - Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 3 - Liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców X 4 - Liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym Liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa w przeliczeniu na 1000 mieszkańców najwyższe wartości osiągnęła w 2009 r. w gminach: Płaska, Zbójna, Przerośl, Wiżajny i Jeleniewo. Po dziesięć gmin o największej oraz najmniejszej liczbie osób objętych taką pomocą przedstawiono w tabeli (por. tab. 30). Szczegółowy rozkład liczby osób w rodzinach uzyskujących pomoc z powodu ubóstwa przedstawia wykres (por. rys. 25). Najwięcej gmin (45%) to takie, w których liczba korzystających z pomocy z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców mieści się w przedziale od 56,57 do 113,14. TABELA 30. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z POWODU UBÓSTWA NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2009 R. Lp. Gmina liczba osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z powodu ubóstwa na 1000 mieszkańców 1 Płaska 282,86 2 Zbójna 270,36 3 Przerośl 221,01 4 Wiżajny 216,00 5 Jeleniewo 210,56 6 Giby 188,60 7 Czeremcha 180,29 8 Turośl 177,37 9 Grajewo m. 175,72 10 Wąsosz 175,31 109 Knyszyn 30,17 110 Mońki 29,84 111 Szumowo 27,94 112 Wysokie Mazowieckie m. 23,49 113 Wysokie Mazowieckie 22,63 114 Supraśl 21,67 115 Nowogród 13,45 116 Dobrzyniewo Duże 12,82

59 117 Czyże 11,22 118 Kulesze Kościelne 0 RYSUNEK 25. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ Z POWODU UBÓSTWA NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2009 R. Liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców w 2009 r. w trzech gminach (Stawiski, Janów i Jeleniewo) osiągnęła wartość powyżej 100. Odnotowano również takie gminy, w których pomoc z tego tytułu nie jest przyznawana (por. tab. 31). Na wykresie (por. rys. 26) przedstawiono rozkład liczby osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą, z którego wynika, że w zdecydowanej większości gmin (82%) liczba ta jest nie większa niż 35,88. TABELA 31. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH NIEPEŁNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2009 R. Lp. Gmina liczba osób w rodzinach niepełnych objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców 1 Stawiski 179,41 2 Janów 112,96 3 Jeleniewo 111,44 4 Bargłów Kościelny 97,65 5 Mały Płock 84,82 6 Kolno m. 84,77

60 7 Boćki 67,81 8 Filipów 57,17 9 Turośń Kościelna 50,37 10 Turośl 49,10. 109 Dubicze Cerkiewne 0,55 110 Białowieża 0 111 Czeremcha 0 112 Czyże 0 113 Kobylin-Borzymy 0 114 Krypno 0 115 Kuźnica 0 116 Rutka-Tartak 0 117 Suraż 0 118 Wiżajny 0 RYSUNEK 26. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH NIEPEŁNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W GMINACH W 2009 R. Kolejna zmienna przedstawia liczbę osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczna na 1000 mieszkańców. Największy poziom tej zmiennej występuje w gminach: Filipów, Jeleniewo, Orla. Występują również gminy, gdzie nie udziela się takiej pomocy (por. tab. 32). Średnia liczba osób w rodzinach wielodzietnych objętych pomocą społeczną wynosi 12,22, a jej zróżnicowanie to ± 7,98 (por. rys. 27).

TABELA 32. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ OSÓB W RODZINACH WIELODZIETNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2009 R. liczba osób w rodzinach wielodzietnych Lp. Gmina objętych pomocą społeczną na 1000 mieszkańców 1 Filipów 39,36 2 Jeleniewo 38,226 3 Orla 32,55 4 Dziadkowice 31,895 5 Jasionówka 28,975 6 Korycin 24,78 7 Powiat miejski Suwałki 24,31 8 Jedwabne 23,60 9 Czarna Białostocka 23,22 10 Nurzec-Stacja 22,96.. 109 Wysokie Mazowieckie m. 2,37 110 Rudka 2,34 111 Bakałarzewo 2,31 112 Poświętne 1,07 113 Perlejewo 0,98 114 Kobylin-Borzymy 0,57 115 Białowieża 0 116 Czeremcha 0 117 Narewka 0 118 Suraż 0 RYSUNEK 27. ROZKŁAD LICZBY OSÓB W RODZINACH WIELODZIETNYCH OBJĘTYCH POMOCĄ SPOŁECZNĄ NA 1000 MIESZKAŃCÓW W 2009 R. 61

62 Ostania zmienna diagnostyczna służąca do zbadania stopnia zagrożenia ubóstwem gmin województwa podlaskiego w 2009 r. to liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Największe bezrobocie wg tego przelicznika występuje w gminach miejskich: Kolno, Sejny i Grajewo oraz gminie Giby. Najmniej bezrobotnych jest w gminach: Mońki, Perlejewo, Grodzisk oraz Kobylin Borzymy (por. tab. 33). TABELA 33. RANKING GMIN ZE WZGLĘDU NA LICZBĘ BEZROBOTNYCH NA 1000 MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYM W 2009 R. Lp. Gmina liczba bezrobotnych na 1000 mieszkańców 1 Kolno m. 103,95 2 Giby 93,62 3 Sejny m. 92,76 4 Grajewo m. 91,98 5 Turośl 90,63 6 Płaska 88,66 7 Łapy 85,41 8 Szczuczyn 80,26 9 Krynki 79,51 10 Rajgród 75,87 109 Jaświły 21,17 110 Brańsk 19,06 111 Drohiczyn 18,65 112 Brańsk m. 18,24 113 Dziadkowice 15,95 114 Boćki 15,46 115 Kobylin-Borzymy 15,33 116 Grodzisk 14,87 117 Perlejewo 14,08 118 Mońki 11,73 Średnia liczba bezrobotnych wynosi 46,65 a jej odchylenie standardowe to 20,45. Różnica pomiędzy największą a najmniejszą liczbą bezrobotnych na 1000 mieszkańców to około 90 osób (por. rys. 28).

63 RYSUNEK 28. ROZKŁAD LICZBY BEZROBOTNYCH NA 1000 MIESZKAŃCÓW W WIEKU PRODUKCYJNYM W 2009 R. Przedstawione zmienne diagnostyczne posłużyły do wyznaczenia zmiennej syntetycznej. W tym celu skorzystano z liniowej metody porządkowania, metody rang. Za pomocą wartości liczbowych zmiennej syntetycznej wyznaczono przedziały określające stopień zagrożenia ubóstwem (por. tab.34). TABELA 34. PRZEDZIAŁY STOPNIA ZAGROŻENIA UBÓSTWEM WYZNACZONE ZA POMOCĄ ZMIENNEJ SYNTETYCZNEJ DLA GMIN WOJEWÓDZWTA PODLASKIEGO W 2009 R. Przedział Stopień zagrożenia ubóstwem <17,50 36,45) Bardzo niski <36,45 55,40) Niski <55,40 74,35) Umiarkowany <74,35 93,30) Wysoki <93,30 112,25) Bardzo wysoki Graficzną ilustrację przestrzennego zróżnicowania gmin ze względu na stopień zagrożenia ubóstwem przedstawiono na mapie województwa podlaskiego (por. rys. 29).