Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Presidential Gold Medal Award Winner - 2013 unikaniu podatków Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego Raport: Eurodad

Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Podziękowania: Raport był koordynowany przez Eurodad przy udziale organizacji społeczeństwa obywatelskiego w 13 krajach w całej Europie, w tym: 11.11.11 (Belgia), Action Solidarité Tiers Monde (ASTM) (Luksemburg), Centre national de coopération au développement (CNCD-11.11.11) (Belgia), Christian Aid (Wielka Brytania), CCFD-Terre Solidaire (Francja), Debt and Development Coalition Ireland (DDCI) (Irlandia), Demnet (Węgry), Ekvilib Institute (Słowenia), Forum Syd (Szwecja), Global Policy Forum (Niemcy), Glopolis (Czechy), Ibis (Dania), InspirAction (Hiszpania), Instytut Globalnej Odpowiedzialności (IGO), Oxfam France (Francja), Oxfam Intermon (Hiszpania), Re:Common (Włochy), the Centre for Research on Multinational Corporations (SOMO) (Holandia) oraz World Economy, Ecology & Development (WEED) (Niemcy).Specjalne podziękowania dla Martina Hearsona, badacza z London School of Economics and Political Science (LSE) za dostarczenie danych i cennego wkładu w części związane z umowami podatkowymi. Każda część dotycząca poszczególnych krajów została sporządzona przez krajowych partnerów projektu i to oni za nie odpowiadają, a poglądy w nich zawarte nie odzwierciedlają poglądów pozostałych partnerów projektu. Więcej informacji można uzyskać w Eurodad: Eurodad Rue d Edimbourg, 18 26 Mundo B building (3rd floor) 1050 Ixelles, Bruksela, Belgia tel: +32 (0) 2 894 46 40 faks: +32 (0) 2 791 98 09 Projekt: March Design Studio Redakcja: Vicky Anning, Julia Ravenscroft Autorzy niniejszego raportu uważają, że wszystkie informacje zawarte w niniejszym opracowaniu są merytorycznie prawidłowe na dzień 7 października 2014 r. Niniejszy raport został sporządzony przy wsparciu finansowemu Unii Europejskiej i Noradu. Za treść niniejszej publikacji odpowiada wyłącznie Eurodad i jej autorzy. Poglądy w niej wyrażone nie odzwierciedlają poglądów fundatorów.

Spis treści Spis treści 5 Glosariusz terminów 6 Skróty 9 Streszczenie 10 Perspektywa globalna 15 Polska 28 Przypisy końcowe 34 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 5

Glosariusz terminów Automatyczna wymiana informacji System, poprzez który odpowiednie informacje o majątku i dochodach podatnika, będącego osobą fizyczną lub prawną, są automatycznie przekazywane przez kraj, w którym dochód został osiągnięty, do kraju rezydencji podatkowej podatnika. W wyniku tego, organ podatkowy kraju rezydencji podatkowej podatnika może sprawdzić dokumenty podatkowe, aby zweryfikować, czy podatnik odpowiednio zadeklarował dochód ze źródeł zagranicznych. Erozja podstawy opodatkowania i przenoszenie zysków Termin ten jest wykorzystywany do opisywania przenoszenia zysku podlegającego opodatkowaniu z krajów, w których zysk został osiągnięty, zazwyczaj do krajów o zerowych lub niskich podatkach, co skutkuje erozją podstawy opodatkowania w dotkniętych tym procederem krajach, oraz zmniejszeniem ich przychodów. Właściciel faktyczny Termin prawny określający osobę posiadającą własność faktyczną aktywa (na przykład: rachunku bankowego, trustu, mienia), ale nominalnie niebędącą jej właścicielem ze względu na to, że aktywa takie są zarejestrowane pod innym nazwiskiem/inną nazwą. Raportowanie kraj po kraju Raportowanie kraj po kraju będzie wymagać od spółek transnarodowych zapewniania podziału osiągniętych zysków, uiszczonych i naliczonych podatków, jak również przeglądu ich działalności gospodarczej w każdym kraju, w którym posiadają spółki zależne, w tym w strefach offshore. W minimalnym zakresie obejmowałaby ona ujawnianie następujących informacji przez transnarodowe spółki w ich rocznych sprawozdaniach finansowych: Ogólny przegląd spółki (lub grupy): Nazwa każdego kraju, w którym prowadzi działalność oraz nazwy wszystkich spółek zależnych prowadzących działalność w takim kraju. Wyniki finansowe grupy w każdym kraju, w którym prowadzi działalność, z uwzględnieniem podziału na sprzedaż wewnętrzną spółki oraz sprzedaż na rzecz innych spółek, w tym zyski, sprzedaż i zakupy. Liczba pracowników w każdym kraju, w którym spółka prowadzi działalność. Aktywa: Wszelkie mienie posiadane przez spółkę w danym kraju, jego wartość i koszty utrzymania. Informacje podatkowe, czyli szczegółowe informacje na temat kwot należnych i uiszczonych w odniesieniu do każdego podatku. Szkodliwe praktyki podatkowe Szkodliwe praktyki podatkowe to polityki powodujące negatywne skutki uboczne dla opodatkowania w innych krajach, np. przez erozję podstawy opodatkowania lub szkodliwe inwestycje. Nielegalne przepływy finansowe Istnieją dwie definicje nielegalnych przepływów finansowych. Termin ten może odnosić się do nieudokumentowanych prywatnych wydatków finansowych, obejmujących kapitał, który został nielegalnie pozyskany, przeniesiony lub wykorzystany. W szerszym zakresie, nielegalne przepływy finansowe mogą również oznaczać sztuczne umowy, które zostały zawarte w celu obejścia litery prawa lub jego ducha. Strefy lub centra offshore Zazwyczaj znane jako kraje, w których obowiązują niższe stawki podatkowe, specjalizujące się w świadczeniu usług handlowych osobom prawnym i fizycznym niebędącym rezydentami podatkowymi takich krajów i mającymi siedzibę za granicą, oraz w inwestycjach w fundusze typu offshore. Często są związane z pewnego stopnia tajemniczością. Termin offshore może być stosowany wymiennie jako termin określający raje podatkowe lub terytoria zapewniające tajemnicę transakcji. Przenoszenie zysków Patrz Erozja podstawy opodatkowania i przenoszenie zysków Jednostka specjalnego przeznaczenia Jednostki specjalnego przeznaczenia, w niektórych krajach zwane spółkami specjalnego przeznaczenia (ang. special purpose vehicle) lub specjalnymi instytucjami finansowymi (ang. special purpose institution), są podmiotami prawnymi stworzonymi, by wypełniać szczególne cele. Jednostki specjalnego przeznaczenia są wykorzystywane w celu przekazywania środków do i z krajów trzecich, i są często tworzone w krajach, które zapewniają szczególne ulgi podatkowe dla takich podmiotów. Unikanie podatków (ang. tax avoidance) Technicznie rzecz ujmując, legalne działanie skutkujące minimalizacją uiszczonych podatków. Uchylanie się od podatków (ang. tax evasion) Nielegalne działanie skutkujące nieuiszczaniem podatków lub płaceniem zbyt niskich podatków. Odpływ kapitału związany z podatkami Dla celów niniejszego raportu, odpływ kapitału związany z podatkami oznacza proces, w którym właściciele majątku, będący zarówno osobami fizycznymi, jak i prawnymi, podejmują działania mające na celu upewnienie się, że środki i inne aktywa zostaną przeniesione za granicę, a nie do banków w kraju, w którym majątek taki został wygenerowany. Skutkiem takiego działania jest fakt, że aktywa i dochody często nie są deklarowane dla celów podatkowych 6 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

w kraju, w którym osoba fizyczna zamieszkuje lub osoba prawna generuje swój majątek. Niniejszy raport nie dotyczy wyłącznie nielegalnych działań związanych z uchylaniem się od podatków, lecz również z moralnym obowiązkiem związanym z płaceniem podatków oraz odpowiedzialnością rządów za tworzenie odpowiednich przepisów, zapewniających, że tak właśnie się stanie. Dlatego też ta szeroka definicja odpływu kapitału związanego z podatkami jest stosowana w całym raporcie. Umowa podatkowa Umowa prawna między krajami w celu określenia regulacji dotyczących opodatkowania transgranicznego i współpracy między dwoma krajami. Umowy podatkowe często dotyczą kwestii związanych z tym, który z krajów ma prawo do opodatkowania działalności transgranicznej i według jakiej stopy. Umowy podatkowe mogą również zawierać postanowienia dotyczące wymiany informacji podatkowych między krajami, lecz do celów niniejszego raportu, umowy dotyczące wyłącznie wymiany informacji (tak zwane umowy \w sprawie wymiany informacji podatkowych (ang. Tax Information Exchange Agreements, TIEA)) będą stanowiły umowy odrębne od umów podatkowych regulujących opodatkowanie transgraniczne. TIEA nie są w związku z tym objęte terminem umowa podatkowa. Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 7

8 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Skróty AIE Automatyczna wymiana informacji IDA Irlandzki Urząd ds. Rozwoju Przemysłu AFD AJPES Francuska Agencja Rozwoju Agencja Republiki Słowenii ds. Publicznych Rejestrów Prawnych i Usług Pokrewnych IFSC MFW Międzynarodowe Centrum Usług Finansowych Międzynarodowy Fundusz Walutowy AMLD ATR Dyrektywa w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy Interpretacje przepisów podatkowych LDC LLP Najsłabiej rozwinięte kraje Spółka partnerska (Limited Liability Partnership) CBCR CCCTB CDIS CFC Sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje Wspólna skonsolidowana podstawa wymiaru opodatkowania osób prawnych Skonsolidowana statystyka inwestycji bezpośrednich Kontrolowane przedsiębiorstwa zagraniczne MF NFIA ODA OECD OFC Ministerstwo Finansów Holenderska Agencja Inwestycji Zagranicznych Oficjalna Pomoc Rozwojowa Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju Centra finansowe offshore CDPW Centralny depozyt papierów wartościowych PwC PricewaterhouseCoopers CSO Organizacja społeczeństwa obywatelskiego S&D Socjaliści i Demokraci DTT KE PE EPL UE Umowa w sprawie unikania podwójnego opodatkowania Komisja Europejska Parlament Europejski Europejska Partia Ludowa Unia Europejska SSE SFI SPE SPV TIEA Specjalna Strefa Ekonomiczna Specjalna instytucja finansowa Jednostka specjalnego przeznaczenia Spółka specjalnego przeznaczenia Umowa w sprawie wymiany informacji podatkowych BIZ Bezpośrednie inwestycje zagraniczne ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych FfD FSI PKB Finansowanie rozwoju Indeks Tajemnicy Finansowej Produkt krajowy brutto UNCTAD VAT Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju Podatek od towarów i usług DN Dochód narodowy Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 9

Streszczenie Niniejszy raport to drugi spośród trzech raportów rocznych, które skupiają organizacje społeczeństwa obywatelskiego (CSO) z 15 krajów w całej Unii Europejskiej. Eksperci w każdym CSO zbadali zobowiązania zaciągnięte przez ich krajowe rządy oraz działania na rzecz walki z unikaniem płacenia podatków i zapewniania przejrzystości. W tym roku po raz pierwszy każdy kraj jest również bezpośrednio porównywany z innymi państwami członkowskimi UE w zakresie czterech kluczowych kwestii: uczciwości umów podatkowych zawieranych z krajami rozwijającymi się, chęci położenia kresu anonimowym spółkom fasadowym i trustom, wsparcia dla coraz większej przejrzystości działalności gospodarczej i uiszczania podatków przez spółki transnarodowe, oraz stosunku do zagwarantowania udziału najuboższych krajów w negocjacjach globalnych standardów podatkowych. Niniejszy raport nie obejmuje jedynie polityk krajowych, lecz przedstawia również stanowiska rządów na temat już wdrożonych i planowanych przepisów unijnych i propozycji globalnych reform. Ustalenia raportu są następujące: Praktyki, które ułatwiają unikanie płacenia podatków przez spółki transnarodowe i osoby fizyczne są szeroko stosowane, w niektórych przypadkach w celu zwiększenia konkurencyjności podatkowej rządów. Stanowi to wyścig do dna, co oznacza, że wiele krajów obniża obowiązujące standardy, aby przyciągnąć transnarodowe spółki do swoich krajów. Niektóre kraje, którym najskuteczniej udało się przyciągnąć spółki, takie jak Irlandia, Luksemburg i Holandia, znajdują się obecnie pod lupą Komisji Europejskiej z powodu zawierania za zamkniętymi drzwiami umów zakłócających konkurencję ze spółkami transnarodowymi. Kilka krajów pozwalało również na tworzenie spółek fasadowych typu letterbox i innych struktur (tak zwanych jednostek specjalnego przeznaczenia, SPE), które mogą być, i często są niewłaściwie wykorzystywane dla celów unikania płacenia podatków. Kraje europejskie podpisały umowy podatkowe z wieloma krajami rozwijającymi się. Najwięcej takich umów podpisały Francja (72) i Wielka Brytania (66). Umowy te często forsują w stosunku do krajów rozwijających się znaczne obniżenie poziomów opodatkowania od przepływów finansowych, tym samym tworząc sytuację, w której spółki transnarodowe mogą uniknąć opodatkowania. Spośród krajów objętych niniejszym raportem, Hiszpania, Wielka Brytania oraz Szwecja wynegocjowały największe obniżki stawek podatkowych w umowach zawieranych z krajami rozwijającymi się. Pomimo wielu badań wskazujących na negatywne skutki takiej polityki na kraje rozwijające się, spośród 15 rządów UE objętych niniejszym raportem jedynie Holandia przeprowadziła dotychczas analizę skutków ubocznych, aby oszacować wpływ takich umów na najuboższe kraje na świecie. Irlandia w najbliższych miesiącach planuje opublikować podobne badanie, co do którego wierzymy, że będzie skupiać się również na umowach podatkowych podpisanych przez nią samą. Większości objętych analizą krajów UE nie udało się ujawnić właścicieli prawnych lub faktycznych spółek, trustów i podobnych struktur prawnych prowadzących działalność na ich terenie. Niektóre kraje pozbyły się szkodliwych struktur, które uprzednio pomagały im ukrywać tożsamość ich właścicieli, ale obecnie są w trakcie tworzenia nowych problematycznych struktur. Czechy i Luksemburg niedawno zadecydowały, że znoszą akcje anonimowe, które były produktem spotykającym się z silną międzynarodową krytyką. Równocześnie, oba kraje wprowadzają do swoich krajowych ustawodawstw trusty, w ten sposób potencjalnie oferując anonimowym właścicielom nowe możliwości i zastępując struktury, które zostały zlikwidowane. Mimo że rządy krajów UE wprowadziły sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje dla banków, co oznacza, że będą musiały stosować się do silniejszych zasad w zakresie przejrzystości, wiele krajów nadal bardzo niechętnie odnosi się do pomysłów wprowadzenia podobnych zasad dla spółek transnarodowych w innych branżach. Mimo że wiele objętych niniejszym raportem rządów UE jest nadal niezdecydowanych, to żaden z nich nie wspiera aktywnie tworzenia międzyrządowego organu zajmującego się kwestiami podatkowymi pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Taki organ pozwoliłby krajom rozwijającym się uczestniczyć w debatach na temat globalnych standardów podatkowych, w przeciwieństwie do obecnej sytuacji, w której OECD jest głównym organem decyzyjnym, pomimo faktu, że reprezentuje jednie bogate kraje. Bezpośrednie porównanie 15 krajów UE ujawnia, że: Francja jest obecnie najsilniejszym krajem jeśli chodzi o kwestie przejrzystości i zasad sprawozdawczości dla spółek transnarodowych oraz z powodzeniem i aktywnie pracuje nad tymi kwestiami. Jednak niedawne wydarzenia wydają się wskazywać na to, że rząd francuski może zacząć wycofywać się z takich działań. Szeroki zakres umów podatkowych Francji spowodował również znaczne obniżenie stawek podatkowych krajów rozwijających się. Nie jest planowane przeprowadzenie analizy wpływu. Niemcy, Luksemburg, Holandia, Hiszpania i Szwecja otrzymały ostrzeżenie dotyczące przejrzystości, co oznacza, że na poziomie krajowym brakuje im przejrzystości struktury właścicielskiej w spółkach, lub też, że opierają się inicjatywom ogólnounijnym mającym na celu promowanie przejrzystości związanej ze strukturą właścicielską w spółkach. Za sprawą umów podatkowych z krajami rozwijającymi się Hiszpanii udało się wynegocjować największe obniżki stawek podatkowych w krajach rozwijających się, ze średnią zniżką wynoszącą 5,3 punktu procentowego. 10 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Podsumowanie raportu Perspektywa globalna Przeglądy krajowe Pierwsza część raportu stanowi ogólny przegląd, przedstawiający skalę problemu międzynarodowego unikania płacenia podatków i jego poważny wpływ na walkę z ubóstwem w krajach rozwijających się. Podkreśla ona fakt, że Afryka Subsaharyjska nadal doświadcza spadku poziomu pomocy rozwojowej, a unikanie podatków skutkuje bardzo wysokimi kwotami utraconych przychodów z podatków dla tych krajów. Szacunki pokazały, że kraje rozwijające się jako całość nadal tracą więcej środków z powodu unikania płacenia podatków przez spółki transnarodowe niż dostają w ramach pomocy rozwojowej. Niniejszy raport wskazuje, że kilka krajów UE upraszcza działanie tego niespójnego systemu. Ta część obejmuje również opis ogólnej sytuacji w Europie oraz powtarzających się skandali, które wprowadziły silną retorykę do debaty nad walką z uchylaniem się od i unikaniem podatków. Autorzy analizują obecny stan ustawodawstwa unijnego, w tym kilka podjętych konkretnych kroków i możliwości dalszego rozwoju. Rozdział o świecie koncentruje się również na politykach podważających systemy podatkowe w krajach rozwijających się, takich jak nieuczciwe umowy podatkowe oraz istnienie szkodliwych praktyk podatkowych, dzięki którym spółki transnarodowe mogą unikać opodatkowania w innych krajach, w tym w krajach rozwijających się. Na koniec raport bada sposoby, w jakie podejmowane są decyzje i podkreśla potrzebę zagwarantowania najuboższym krajom udziału w negocjacjach na temat globalnych standardów podatkowych. Można tego dokonać tworząc międzyrządowy organ zajmujący się kwestiami podatkowymi pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych. Wszystkie rozdziały dotyczące poszczególnych krajów zapewniają przegląd stanowisk poszczególnych rządów i działań związanych z unikaniem i uchylaniem się od podatków. Każdy rozdział stanowi ogólną analizę sytuacji i obejmuje następujące kwestie: Polityki podatkowe. Ta część obejmuje poziomy opodatkowania dla spółek transnarodowych, obecność potencjalnie szkodliwych struktur podatkowych oraz wykorzystywanie umów podatkowych przez dany kraj. Przejrzystość finansowa i w działalności przedsiębiorstw. Ta część obejmuje informacje dotyczące tego, czy kraje publikują informacje o właścicielach prawnych lub faktycznych spółek i trustów oraz tego, czy wspierają zwiększanie przejrzystości związanej z działalnością gospodarczą i opłacaniem podatków przez spółki transnarodowe. Globalne rozwiązania. Ta część opisuje stanowisko każdego rządu dotyczące włączenia krajów rozwijających się w proces decyzyjny związany z globalnymi standardami podatkowymi. Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 11

Zalecenia dla państw członkowskich i instytucji UE Poniżej przedstawiamy kilka zaleceń, które państwa członkowskie i instytucje UE mogą, i muszą wdrożyć, by pomóc położyć kres skandalicznemu unikaniu płacenia podatków: Przyjąć obowiązujące w całej UE zasady, by stworzyć ogólnie dostępne rejestry właścicieli faktycznych spółek, trustów i podobnych struktur prawnych. Negocjacje UE dotyczące przeglądu dyrektywy w sprawie prania pieniędzy, które niedługo się kończą, stanowią ważną okazję do stworzenia takich rejestrów. Wdrożyć pełną sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje we wszystkich dużych spółkach i zagwarantować, że ta informacja będzie publicznie dostępna. Sprawozdawczość ta powinna obejmować następujące elementy: Ogólny przegląd spółki (lub grupy): Nazwa każdego kraju, w którym prowadzi działalność oraz nazwy wszystkich spółek zależnych prowadzących działalność w takim kraju. Wyniki finansowe grupy w każdym kraju, w którym prowadzi działalność, z uwzględnieniem podziału na sprzedaż wewnętrzną spółki oraz sprzedaż na rzecz innych spółek, w tym zyski, sprzedaż, zakupy i koszty pracy. Aktywa, tzn. wszelkie mienie posiadane przez spółkę w danym kraju, jego wartość i koszty utrzymania. Liczba pracowników w każdym kraju, w którym spółka prowadzi działalność. Informacje podatkowe, czyli szczegółowe informacje na temat kwot należnych i uiszczonych w odniesieniu do każdego podatku. Przeprowadzić analizy skutków ubocznych krajowych polityk podatkowych w celu oceny wpływu na kraje rozwijające się oraz znieść polityki i praktyki mające negatywny wpływ na kraje rozwijające się w celu wzmocnienia polityki spójności na rzecz globalnego rozwoju. się, które nie mogą obecnie spełnić wzajemnych wymogów dotyczących automatycznej wymiany informacji ze względu na brak zdolności administracyjnej. Przeprowadzić wnikliwą analizę wspólnie z krajami rozwijającymi się dotyczącą korzyści, ryzyk i wykonalności głównych alternatyw dla obecnego międzynarodowego systemu podatkowego, takich jak jednolity system podatkowy, ze szczególnym uwzględnieniem prawdopodobnego wpływu tych alternatyw na kraje rozwijające się. Ustanowić międzyrządowy organ podatkowy pod auspicjami ONZ, mający na celu zagwarantowanie, że kraje rozwijające się mogą brać równy udział w globalnej reformie istniejących międzynarodowych zasad podatkowych. Takie forum powinno przejąć rolę pełnioną obecnie przez OECD, aby stać się głównym forum międzynarodowej współpracy w kwestiach podatkowych i kwestiach związanych z przejrzystością. Wszystkie kraje UE powinny opublikować ocenę wpływu ich jednostek specjalnego przeznaczenia i podobnych konstrukcji prawnych oraz dane pokazujące przepływy inwestycji poprzez takie podmioty w ich krajach. Zagwarantować, że jednostki specjalnego przeznaczenia i podobne konstrukcje prawne nie mogą być nadużywane dla celów podatkowych przez wprowadzenie dostatecznie silnych wymagań merytorycznych dla takich podmiotów. Ogólny przepis w zakresie zwalczania nadużyć proponowany przez Komisję Europejską w Zaleceniu w sprawie agresywnego planowania podatkowego z grudnia 2012 r. może stanowić wytyczną dla określenia odpowiedniego poziomu wymagań merytorycznych. Podczas negocjowania umów podatkowych z krajami rozwijającymi się, kraje UE powinny: Stosować się do modelu ONZ, a nie do modelu OECD w celu uniknięcia stronniczości wobec interesów krajów rozwiniętych. Przeprowadzić kompleksową ocenę wpływu, aby przeanalizować wpływ finansowy na kraje rozwijające się oraz zapewnić, że uniknie się negatywnego wpływu. Zagwarantować uczciwy podział praw podatkowych pomiędzy sygnatariuszy umowy podatkowej. Zagwarantować, że nowy Globalny Standard dotyczący Automatycznej Wymiany Informacji, stworzony przez OECD, zawiera okres przejściowy dla krajów rozwijających 12 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Eurodad / Arnaud Ghys Kampania podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego, nakłaniająca spółki do płacenia podatków. Źródło: Eurodad/ Arnaud Ghys Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 13

Perspektywa globalna Kryzys ekonomiczny i finansowy, który dotknął Europę, wzbudził frustrację i uświadomił zarówno liderom, jak i opinii publicznej, jak poważnym problemem jest unikanie płacenia podatków i jego koszty dla skarbu państwa. Jednak świadomość ta nie doprowadziła do zniesienia przyczyn leżących u podstaw problemu, w tym braku przejrzystości czy skutecznej współpracy międzyrządowej w dziedzinie podatków. Co więcej, debaty, które toczą się na całym świecie koncentrują się wokół krajowych strat związanych z unikaniem podatków, ale rzadko kiedy dotyczą wpływu, jaki krajowe systemy podatkowe mają na pobór podatków w innych krajach, włączając w to kraje najuboższe. W 2008 r. brytyjska organizacja Christian Aid oszacowała, że kraje rozwijające się tracą około 160 miliardówi dolarów rocznie z przychodów związanych z podatkiem dochodowym spółek międzynarodowych z powodu działalności transnarodowych przedsiębiorstw i innych podmiotów handlowych nielegalnie manipulujących zyskami i ukrywających je w rajach podatkowych, gdzie obowiązują niskie bądź zerowe stawki podatku. Jest to uchylanie się od podatków, w ramach którego do czynienia mamy z sumami przekraczającymi 120 miliardów dolarów 1, które, jak szacuje OECD, wystarczyłyby na realizacje Milenijnych Celów Rozwoju, skupiających się na wyeliminowaniu skrajnego ubóstwa i głodu, zapewnieniu powszechnego nauczania na poziomie podstawowym i poprawieniu opieki zdrowotnej. 2 Wiele przedsiębiorstw transnarodowych i innych podmiotów zajmujących się handlem zagranicznym, skrzętnie korzysta z luk prawnych w globalnym systemie podatkowym w celu przenoszenia zysków do krajów o niskich stawkach oprocentowania i tym samym zmniejszania swoich zobowiązań podatkowych w kraju, w którym zysk został osiągnięty. Jest to unikanie podatków. Pomimo swojej legalności, społeczeństwa zaczęły kwestionować i sprzeciwiać się unikaniu płacenia podatków przez największe korporacje międzynarodowe. Jedna z parlamentarzystek w Wielkiej Brytanii, Margaret Hodge, w trakcie przesłuchania zarządu jednej ze spółek, w której osoba z zarządu stwierdziła, że jej pracodawca nie robi niczego niezgodnego z prawem, stwierdziła: Nie oskarżamy pana o rzeczy nielegalne. Oskarżamy pana o bycie niemoralnym. 3 Tak jak w przypadku uchylania się od podatków, unikanie opodatkowania ma wpływ na kraje najuboższe, gdzie przychody z opodatkowania są i tak niskie. W niniejszym raporcie, termin unikanie płacenia podatków jest użyty do opisu forteli mających znacząco zmniejszać wysokość podatku, podczas gdy interpretacja ich legalności pozostaje sprawą otwartą. W maju 2013 r. liderzy UE wezwali do osiągnięcia szybkich postępów i podkreślili, że ważnym jest powzięcie skutecznych kroków w walce z uchylaniem się od podatków i oszustwami podatkowymi, w szczególności w obecnym kontekście konsolidacji fiskalnej, w celu ochrony przychodów i przywrócenia publicznego zaufania w uczciwość i skuteczność systemów podatkowych. 4 Liderzy grupy G20 uznali również za istotną kwestię walki z uchylaniem się od i unikaniem podatków oraz podkreślili, że kraje rozwijające się muszą czerpać korzyści z agendy podatkowej G20. 5 Skandale W Europie tylko jedna branża, czyli branża odzieżowa, miała równy udział w skandalach związanych zarówno z uchylaniem się od podatków, jak i unikaniem ich. Skandale podatkowe z udziałem dużych spółek są jednak cały czas na porządku dziennym. Na początku 2014 roku Bloomberg podał, że największy światowy producent odzieży Inditex, który jest spółką-matką dla marki Zara, przeniósł około 1,5 miliarda euro 6 do malutkiej spółki działającej w Holandii i Szwajcarii. Jednostka ta zatrudnia jedynie 0,1% pracowników spółki, a zanotowała 20% zysków całej spółki. Jednocześnie spółka odnotowuje bardzo małe zyski w krajach, które są jej głównymi rynkami zbytu, włączając w to Włochy, Niemcy, Francję i Wielką Brytanię. Przez takie działanie spółka od 2009 r. całkowicie zgodnie z prawem uniknęła uiszczenia podatku sięgającego kwoty 245 milionów euroii 7,8. Również we Włoszech toczy się sprawa przeciw unikaniu opodatkowania przez właścicieli marki Prada 9. Tymczasem w Polsce, organizacje społeczne wezwały do bojkotu spółki LPP S.A., właściciela marek Reserved, Reserved Kids i Cropp Town, po tym jak spółka zadecydowała o ich przeniesieniu do spółek zależnych zarejestrowanych na Cyprze i w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. 10 Przenoszenie zysków do rajów podatkowych nie dotyczy jednak jedynie branży odzieżowej. W prasie Wielkiej Brytanii czytamy również o wielomilionowych sprawach wytaczanych gigantom, takim jak Google, Starbucks, Amazon, Microsoft, Apple, Coca-Cola, General Electric, Nike czy PepsiCo. 11 Od biedy do jeszcze większej biedy Pomimo faktu, że unikanie podatków i uchylanie się od nich mają największy wpływ na najuboższe kraje na świecie, temat ten rzadko staje się przedmiotem debaty międzynarodowej. Dzieje się tak pomimo tego, że przychody z podatków są dramatycznie potrzebne krajom najuboższym, by dofinansować służbę zdrowia, edukację i zrównoważony rozwój. Ta luka w finansowaniu jest szczególnie niepokojąca w obliczu ograniczonych środków płynących do krajów najuboższych w ramach pomocy rozwojowej. Mimo że tendencja spadkowa w odniesieniu do przekazywania środków na pomoc rozwojową zatrzymała się w 2013 r., a w skali globalnej nastąpił wzrost ilości środków przeznaczanych na ten cel o 6,1%, jednak nie pomogło to niektórym krajom Afryki Subsaharyjskiej, które nadal doświadczają skutków ograniczenia poziomu pomocy rozwojowej. 12 Kraje rozwijające się jako całość nadal tracą więcej środków 14 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

z powodu unikania płacenia podatków przez spółki transnarodowe niż dostają w ramach pomocy rozwojowej. 13 Pojawiające się dyskusje dotyczące związku między prawami człowieka a podatkami dają nadzieję na długofalowe rezultaty. Specjalny sprawozdawca Narodów Zjednoczonych ds. ubóstwa i praw człowieka, Magdalena Sepulveda, w ostatnio opublikowanym raporcie zwróciła uwagę na fakt, że raje podatkowe mogą bezpośrednio podważać możliwość danego państwa do mobilizacji maksymalnych środków na stopniową realizację praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych. 14 Spojrzenie na kwestię podatków z perspektywy praw człowieka przypomina, że takie polityki podatkowe mają silny i bezpośredni wpływ na dobrobyt ludzi, a rządy podlegają międzynarodowym zobowiązaniom, które powinny być przestrzegane w momencie przyjmowania polityk mogących naruszyć możliwość korzystania z praw człowieka. Jednocześnie Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) opublikował badanie, które pokazało, jak kraje podważają wzajemnie swoje systemy podatkowe, co zostało podsumowane zdaniem: te efekty uboczne {spill-over} są szczególnie negatywne dla krajów rozwijających się. 15 Gorąca debata w UE Nie do zaakceptowania jest fakt, że w momencie kiedy Europa wychodzi z najpoważniejszego od prawie stu lat kryzysu finansowego, traci ona około biliona euro 16 rocznie z powodu uchylania się od podatków i ich unikania. Sprawa ta stała się głośna w trakcie wyborów do Parlamentu Europejskiego wiosną 2014 r. Największe zgrupowanie partyjne w PE Europejska Partia Ludowa (EPP) ogłosiła, że: rozwiązanie problemu uchylania się od podatków, stawienie czoła ukrywaniu informacji przez banki oraz walka z praniem pieniędzy są kluczowymi elementami sprawnie funkcjonującej demokracji. 17 Drugie co do wielkości ugrupowanie PE Socjaliści i Demokraci (S&D) stwierdziło z kolei, że uchylanie się od podatków to nic innego jak kradzież publicznych pieniędzy, przeznaczonych na rozwój, i utrata miejsc pracy. Czas, aby powstrzymać oszustów i emigrantów podatkowych! S&D obiecało walczyć o ustanowienie wspólnych dla przedsiębiorstw zasad podatkowych, które ułatwią poruszanie się w gąszczu zawiłych przepisów, ograniczą możliwości unikania podatków przez przedsiębiorstwa transnarodowe i będą chronić przed erozją podstawy opodatkowania. 18 Problem unikania płacenia podatków pojawił się również w debacie, która doprowadziła do wyłonienia na stanowisku przewodniczącego Komisji Europejskiej byłego premiera Luksemburga Jean-Claude'a Junckera. Dyskusja toczyła się wokół roli Junckera w tworzeniu systemu podatkowego Luksemburga, który był kluczowym elementem w licznych międzynarodowych skandalach podatkowych. Sprzeciw wobec wyboru Junckera miał również związek z faktem, że Komisja prowadzi śledztwo przeciw Luksemburgowi w sprawie roli tego państwa w unikaniu płacenia podatków na świecie. 19 Koniec końców, Juncker został przewodniczącym Komisji, ale jego działania w zakresie rozwiązywania problemu unikania płacenia podatków w UE będą uważnie monitorowane. Eurodad / Arnaud Ghys Kampania podczas wyborów do Parlamentu Europejskiego, nakłaniająca spółki do płacenia podatków. Źródło: Eurodad/ Arnaud Ghys Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 15

Krok naprzód Po latach opóźnień, wiosną 2014 r. UE uchwaliła dyrektywę w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności (Savings Tax Directive) i tym samym poprawiła wymianę informacji dla celów podatkowych między krajami UE. Dyrektywa ta poprawi pobory podatków, ponieważ zagraniczne konta bankowe, które dotąd były ukrywane przez klientów banku, teraz będą widoczne dla urzędów podatkowych. Mimo że zakres dyrektywy nie obejmuje standardowych struktur zatajania majątku, takich jak trusty czy fundacje, to jej szeroki zakres stanowi ważny krok naprzód. UE zakończyła również rewizję dyrektywy w sprawie spółek dominujących i spółek zależnych (Parent Subsidiary Directive), która polegała na zlikwidowaniu najbardziej oczywistych luk prawnych w wewnątrzwspólnotowych przepisach podatkowych dla przedsiębiorstw transnarodowych. Choć sytuacja ta nastręcza nadal wielu problemów, to widać już zdecydowany postęp. W tej chwili trwa proces rewizji dyrektywy w sprawie odsetek i należności licencyjnych (Interest and Royalty Directive). 20 Wyżej wymienione dyrektywy skupiają się na regulacji spraw wewnątrz UE i nie przynoszą bezpośrednich korzyści krajom rozwijającym się. Służą jednak za przykład tego, w jaki sposób można załatać liczne luki prawne w międzynarodowym systemie podatkowym. UE ma jeszcze bardziej ambitny plan zwalczania unikania podatków poprzez obliczanie zysków przedsiębiorstw transnarodowych w skali całej UE, a nie w skali jednego kraju. Plan polega na zastosowaniu wspólnej jednolitej podstawy podatku od osób prawnych (ang. Consolidated Corporate Tax Base, CCTB) 21, utknęła ona jednak w Radzie Europejskiej pomimo ogromnego wsparcia ze strony Parlamentu Europejskiego. Czy społeczeństwom w końcu przestanie się mydlić oczy? UE nadal negocjuje, czy należy stworzyć rejestry, do których wpisywane będą musiały być informacje o tym, kto jest właścicielem faktycznym przedsiębiorstwa, trustu i podobnych struktur prawnych (beneficial ownership) i które powinny być otwarte dla całego społeczeństwa. Rejestry tego typu miałyby kluczowe znaczenie w walce z unikaniem płacenia podatków i korupcją, ponieważ często to właśnie ukryty właściciel jest kluczem do planu ukrywania pieniędzy przed organami podatkowymi oraz strukturyzowania inwestycji i przepływów kapitałowych w taki sposób, by uniknąć podatków. Dyskusja o publicznie dostępnych rejestrach właścicieli faktycznych toczy się przy okazji rewizji dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Na początku 2014 r. Parlament Europejski zajął jasne stanowisko sprzyjające powstaniu rejestrów właścicieli faktycznych dla wszystkich typów spółek i podobnych struktur prawnych oraz udostępnieniu ich całemu społeczeństwu. 22 Jednakże ministrowie z krajów UE, poprzez organy Rady Europejskiej, nie popierają idei publicznego dostępu do informacji o strukturze właścicielskiej w spółkach, a jeśli rejestry takie powstaną, możliwe jest, że wgląd w nie będą miały jedynie organy podatkowe. 23 Negocjacje dotyczące tej kwestii, prowadzone między Radą Europejską, Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską, będą trwać do końca 2014 r. i prawdopodobnie jeszcze w 2015 r. W kwestii przejrzystości w działalności przedsiębiorstw UE zrobiła pierwszy ważny krok, w 2013 r. wprowadziła ona bowiem w życie sprawozdawczość z podziałem na poszczególne kraje dla banków w UE. Oznacza to, że banki muszą teraz przedstawiać sprawozdania z obrotów, uiszczonych podatków, uzyskanych dotacji oraz liczby pracowników na poziomie każdego kraju, w którym działają. Co więcej, Komisja Europejska została poproszona o przeprowadzenie oceny wpływu upublicznienia takich informacji. Jeśli ocena nie pokaże znaczących negatywnych skutków, Komisja Europejska powinna upublicznić podane informacje. 24 W toku prac sam proces przeprowadzania oceny wpływu stał się kontrowersyjny, kiedy Komisja Europejska ogłosiła, że przetarg na wykonanie większej części oceny wpływu wartości 395 000 euro wygrał PricewaterhouseCoopers (PwC). Organizacje społeczeństwa obywatelskiego zaprotestowały. W przypadku PwC zachodził oczywisty konflikt interesów, zwłaszcza ze względu na fakt, że spółka PwC wystąpiła zdecydowanie przeciwko upublicznieniu sprawozdań z podziałem na poszczególne kraje, równocześnie uczestnicząc jako interesariusz w konsultacjach OECD. Pomimo tych sprzeciwów Komisja Europejska nie zerwała umowy z PwC. Wiosną 2013 r. państwa członkowskie UE wyraziły solidarne poparcie dla rozszerzenia sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje na wszystkie sektory biznesui 25. Negocjacje polityczne na łonie UE były dość utrudnione, biorąc pod uwagę zbliżające się wybory do Parlamentu Europejskiego, które odbyły się w maju 2014 r. Pomimo oporu ze strony Parlamentu, Rada przesunęła dyskusję na ten temat na rok 2018. 26 Mało prawdopodobne jest jednak, aby ten termin 2018 roku nie został zmieniony, ponieważ temat przejrzystości w działalności przedsiębiorstw staje się coraz bardziej gorący i coraz bardziej obecny na politycznej agendzie. Na razie jednak społeczeństwu mydli się oczy, nie zapewniając podstawowych informacji o działalności spółek, ich zyskach i uiszczaniu podatków przez spółki transnarodowe, z wyjątkiem przypadku banków, które będą podlegać nowym regulacjom dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (Capital Requirements Directive), gdy ta wejdzie w życie. Ograniczenia w dostępie do informacji podważą możliwości uzyskania przez dziennikarzy, parlamentarzystów, organizacje społeczeństwa obywatelskiego i pozostałych członków społeczeństwa informacji na temat spółek prowadzących działalność w naszych krajach. Uniemożliwią również krajom rozwijającym się uzyskanie dostępu do informacji, dzięki którym mogłyby 16 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

one walczyć z unikaniem płacenia podatków i innymi formami nielegalnych przepływów finansowych wychodzących z ich krajów. Co więcej, brak upublicznienia informacji podważyłby zaufanie publiczne do transnarodowych przedsiębiorstw i rządów, które maja za zadanie te przedsiębiorstwa kontrolować. Lokalne inicjatywy mające na celu zapobieganie unikaniu płacenia podatków W 2009 r. we Francji ruszyła kampania Stop Paradis Fiscaux, która stanowiła wyraz lokalnego ruchu przeciwko utajnionym właścicielom spółek oraz mało przejrzystej działalności w rajach podatkowych. 27 Celem miało być skłonienie lokalnych i regionalnych organów podatkowych do zmiany w wolne od rajów podatkowych oraz żądanie od instytucji finansowych ubiegających się o zamówienia publiczne dobrowolnego upubliczniania sprawozdań z podziałem na poszczególne kraje. Dziewiętnaście regionów i aglomeracja paryska włączyły się w kampanię, czyniąc z niej tym samym jedną na największych kampanii dotyczących sprawiedliwości podatkowej w Europie. Samorządowcy w szwedzkim mieście Kalmar również uchwalili politykę zamówień publicznych, która stwierdza, że nasi wykonawcy nie mogą mieć żadnych związków ze spółkami zlokalizowanymi w tzw. rajach podatkowych 28. Niestety Szwedzki Urząd ds. Konkurencji stwierdził potem, że polityka ta stanowi pogwałcenie szwedzkiego prawa zamówień publicznych. 29 Rada miasta Kalmar sparafrazowała proponowaną politykę w następujący sposób: - Nasi wykonawcy muszą płacić podatki w miejscu, w którym one powstają. Wykonawcy nie mogą mieć związków z podmiotami, które w potocznym języku nazywamy rajami podatkowymi. - Jeśli w trakcie audytu zostaną wykryte jakiekolwiek nieprawidłowości, wykonawca jest zobowiązany do podjęcia adekwatnych działań. Jeśli miasto Kalmar stwierdzi, że nieprawidłowości są poważne, wówczas zastrzega sobie prawo do podjęcia adekwatnych działań, takich jak np. nałożenie grzywny albo zawieszenie współpracy. - Miasto Kalmar zastrzega sobie prawo do zażądania wprowadzenia sprawozdawczości z podziałem na poszczególne kraje w dziedzinie podatków. 30 Decyzja ta znalazła się w Kodeksie zrównoważonego udzielania zamówień publicznych miasta Kalmar. Miasta z Francji, Skandynawii, Wielkiej Brytanii oraz Hiszpanii utworzyły wspólna platformę w celu rozprzestrzeniania idei miast wolnych od rajów podatkowych. 31 Eurodad / Arnaud Ghys Źródło: Eurodad/ Arnaud Ghys Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 17

Opodatkowanie przedsiębiorstw w UE Debata na temat opodatkowania przedsiębiorstw w UE może być zrozumiała w świetle statystyk dotyczących wpływów z podatków w 28 krajach UE. Ostatnie dane Eurostatu pokazują, że podatki od zysków kapitałowych we wszystkich krajach UE stanowią najmniejszą część wpływów do budżetu w porównaniu z podatkami dochodowymi (PIT) i konsumpcyjnymi. Jak przedstawiono na Wykresie 1, PIT stanowi więcej niż połowę przychodów podatkowych całej Unii Europejskiej. 32 Wykres 1 % całkowitego przychodu podatkowego (2012) Źródła przychodów podatkowych w 28 krajach UE 51 Praca Konsumpcja Kapitał Źródło: Eurostat 2014 23 21 Obecy światowy system podatkowy wpływa niekorzystnie na działalność istniejących w UE małych przedsiębiorstw oraz osób zatrudnionych na własny rachunek. Transnarodowe przedsiębiorstwa znajdują różne sposoby na unikanie podatków poprzez zatrudnianie firm konsultingowych i rzeszy prawników, którzy działają na rzecz ograniczenia ich obciążeń podatkowych. Przedsiębiors twa mogą również zaangażować się w świadome wykorzystywanie możliwości optymalizacji podatkowej wynikających z umów o unikaniu podwójnego opodatkowania (ang. treaty shopping), aby sprawdzić, które umowy podatkowe oferują im najlepsze sposoby na uniknięcie podatków. We Francji Parlamentarna Komisja ds. Księgowych wyjawiła, że duże przedsiębiorstwa płacą średnio 8% podatku dochodowego, podczas gdy małe płacą 33%. 33 Nierówności te wzbudziły protesty osób zatrudnionych na własny rachunek, które wystosowały skargę przeciwko niesprawiedliwemu traktowaniu podatkowemu. 34 Jak Europa krzywdzi ubogich Europa walczy z krzywdzącymi praktykami podatkowymi od 1997 roku, kiedy to powstała w Radzie grupa pod nazwą Kodeks Postępowania dla opodatkowania działalności gospodarczej. Grupa spotyka się za zamkniętymi drzwiami i nie publikuje żadnych protokołów ze swoich spotkań. Jedynymi dokumentami dostępnymi dla opinii publicznej są półroczne raporty z prac grupy. 35 Grupa uważa, że udało jej się wyeliminować 250 potencjalnie krzywdzących praktyk, z czego 66 było uznane za szkodliwe. Grupa ma też mandat do monitorowania, wycofywania oraz wstrzymywania ustawodawstw krajowych w przypadku wykrycia prawa szkodliwego dla pozostałych państw członkowskich. 36 Jednak mandat ten nie dotyczy szkód wyrządzonych krajom rozwijającym się. Tendencja zarówno wśród rządów europejskich, jak i światowych, nadal charakteryzuje się kładzeniem nacisku na przyciąganie inwestycji, bez kwestionowania ich jakości ani szkodliwego wpływu, jaki takie polityki mogą mieć na inne kraje. W oficjalnej debacie, temat roli inwestycji i przepływów handlowych, które nie przyczyniają się do rzeczywistego wspierania działalności gospodarczej został zignorowany. Inwestycje stały się zasłoną dymną dla dalszego unikania płacenia podatków. W celu przyciągnięcia inwestycji rządy tworzą systemy podatkowe, które mają przyciągnąć inwestorów do bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) w ich krajach i często dzieje się to kosztem erozji podstawy opodatkowania w krajach rozwijających się. Jednym ze sposobów jest zachęcanie przedsiębiorstw transnarodowych do unikania podatków poprzez przenoszenie zysków z krajów, w których prowadzą swoją działalność. Pogoń za lukratywnymi systemami podatkowymi ma również bardzo duży wpływ na przepływy inwestycyjne w skali globalnej. Na przykład, względnie małe kraje europejskie, takie jak np. Luksemburg czy Irlandia, znajdują się w światowej czołówce odbiorców bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz w czołówce największych światowych inwestorów. Wykresy 2 i 3 przedstawiają 10 krajów z największym wskaźnikiem BIZ w porównaniu do ich PKB oraz ich udział w światowych BIZ i PKB. 37 Łatwo zauważyć pewną niekonsekwencję. Na przykład, przepływy inwestycyjne Luksemburga są 45 razy większe niż jego gospodarka. Jak zauważył MFW w swoim przeglądzie polityki na temat efektów rozlewania się w odniesieniu do polityk podatkowych: Modeli BIZ nie da się zrozumieć bez odniesienia się do względów podatkowych. 38 18 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Wykres 2 Belgia Udział BIZ w % PKB Malta Szwajcaria Węgry Irlandia Cypr Hong Kong Holandia Mauritius Luksemburg 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 Źródło: IMF (2014) 39 Wykres 3 Udział światowych BIZ jako % światowego PKB Belgia Malta Szwajcaria udział w światowych BIZ udział w światowym PKB Węgry Irlandia Cypr Hong Kong Holandia Mauritius Luksemburg 02468 10 12 14 16 18 Źródło: IMF (2014) 39 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 19

Jednostki specjalnego przeznaczenia Poprzez specjalne systemy podatkowe dla przedsiębiorstw transnarodowych oraz nakładanie bardzo niskich stawek podatkowych na dochody, które przedsiębiorstwa wygenerowały w innych krajach, państwa mogą utrzymywać względnie wysokie stawki opodatkowania przedsiębiorstw i jednocześnie działać jako kraje, w których obowiązują niższe stawki podatkowe dla spółek, co określa się często angielskim terminem ring-fencing. Istotą zasad ring-fencing są jednostki specjalnego przeznaczenia, znane również jako spółki specjalnego przeznaczenia albo specjalne instytucje finansowe. Są to struktury stworzone w celu przeprowadzania transakcji międzynarodowych, nieprowadzące równocześnie jakichkolwiek działań bądź prowadzące bardzo ograniczone działania w kraju, w którym są zlokalizowane 40. W Światowym Raporcie Inwestycyjnym za 2013 r. UNCTAD pisał o jednostkach specjalnego przeznaczenia: (...) Zarówno OFC, jak i SPE są wykorzystywane w celu przekazywania środków do i z krajów trzecich. Mechanizmy finansowe typu offshore w BIZ obejmują głównie (i) centra finansowe offshore (OFC) lub raje podatkowe, oraz (ii) jednostki specjalnego przeznaczenia (SPE). (...) Zarówno OFC, jak i SPE są wykorzystywane w celu przekazywania środków do i z krajów trzecich. SPE odgrywają nawet ważniejszą rolę w odniesieniu do przepływów i inwestycji BIZ w wielu istotnych krajach inwestorów, działając jako ujście dla ponad 600 mld USD przepływów inwestycyjnych. W ostatnim dziesięcioleciu, w wielu gospodarkach, które są miejscem prowadzenia działalności przez SPE, takie jednostki zyskały znaczenie w przepływach inwestycyjnych. Dodatkowo liczba krajów oferujących SPE korzystne traktowanie w zakresie opodatkowania wzrasta. Unikanie podatków i przejrzystość międzynarodowych transakcji finansowych to kwestie globalne, wymagające wielostronnego podejścia. Do dzisiaj, międzynarodowe wysiłki dotyczące tych kwestii skupiały się głównie na OFC, jednak SPE są zdecydowanie bardziej rozpowszechnionym zjawiskiem. 41 SPE przyjmują w Europie różne formy prawne i organizacyjne, od spółek z ograniczoną odpowiedzialnością regulowanych przez prawo brytyjskie po spółki offshore w Jersey. SPE mogą być również tworzone w formie spółek kapitałowych, spółek osobowych, trustów, Stichting (czyli fundacji w rozumieniu prawa holenderskiego), jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej lub struktur o wielu użytkownikach, takich jak spółki typu protected cell, w przypadku których właściciele spółki pozostają ukryci. 42 Nie wszystkie kraje rozliczają się z SPE, gdyż brytyjskie Spółki Partnerskie (LLPs) oraz specjalny hiszpański schemat podatkowy w odniesieniu do spółek posiadających zagraniczne papiery wartościowe (ETVE) mają wiele cech SPE, mimo że nie są tak nazywane. Kilka jurysdykcji w UE, w szczególności Holandia i Luksemburg, zostały wskazane jako kraje pośredniczące w przypadku spółek fasadowych typu letterbox lub mailbox, które są popularnymi nazwami takiego typu podmiotów. Podczas gdy Holandia jest znana z tego, że stanowi siedzibę 12 000 jednostek specjalnego przeznaczenia (w Holandii nazywane specjalnymi instytucjami finansowymi ), to w żadnym kraju europejskim nie istnieją szerokie dane szacunkowe dotyczące całkowitej liczby jednostek specjalnego przeznaczenia. Co więcej, jedynie ograniczona liczba krajów UE publikuje informacje o ilości środków przepływających przez jednostki specjalnego przeznaczenia w ich krajach. Pośród krajów objętych niniejszym raportem, jedynie Węgry, Luksemburg i Holandia opublikowały dane dotyczące tej kwestii. Poniższe wykresy 4 i 5 pokazują przepływy wychodzące z i wpływające do krajów o niskich i średnich dochodach z tych trzech krajów za pośrednictwem jednostek specjalnego przeznaczenia (SPE), jak również jednostek niespecjalnego przeznaczenia (non-spe). Obawy dotyczące przepływów poprzez jednostki specjalnego przeznaczenia obejmują ryzyko, że takie środki, płynące do i z krajów rozwijających się, będą przechodzić przez takie mechanizmy w celu unikania podatków. W porównaniu do Węgier, Holandia i Luksemburg w znacznym stopniu przyczyniają się do przepływów BIZ do krajów o niskich i średnich dochodach poprzez SPE. Jednakże, gdyby więcej europejskich krajów raportowało na temat BIZ poprzez SPE, naszym oczom mogłoby ukazać się więcej krajów, które przyczyniają się do przepływów BIZ. 20 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego

Wykres 4 Napływ BIZ do krajów nisko i średnio rozwiniętych w 2012 milion USD Źródło: Obliczenia EURODAD oparte na skoordynowanym badaniu inwestycji bezpośrednich MFW 43 oraz danych EUROSTATu na temat BIZ 44. Wykres 5 Odpływ BIZ z krajów nisko i średnio rozwiniętych w 2012 milion USD Źródło: Obliczenia EURODAD oparte na skoordynowanym badaniu inwestycji bezpośrednich MFW 43 oraz danych EUROSTATu na temat BIZ 44. Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego 21

Nieuczciwe umowy podatkowe Kolejnym kluczowym narzędziem zmniejszania obciążenia podatkowego transnarodowych spółek są dwustronne umowy podatkowe, które coraz częściej stają się częścią międzynarodowych regulacji w dziedzinie opodatkowania. Takie umowy podatkowe stały się kontrowersyjne z dwóch głównych powodów. Po pierwsze, mając na celu unikanie tak zwanego podwójnego opodatkowania, czyli sytuacji, w której płatnik musi zapłacić podatek od tego samego dochodu w dwóch różnych krajach, dwustronne umowy podatkowe dzielą prawa podatkowe między dwie strony, które podpisały taką umowę. W odniesieniu do dwustronnych umów między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się istnieje pewna obawa, że krajom rozwiniętym znacznie częściej udaje się chronić własne interesy niż krajom rozwijającym się, w wyniku czego umowy takie są nieuczciwe w stosunku do krajów rozwijających się. Po drugie, jako że umowy podatkowe są wykorzystywane, by obniżyć opodatkowanie transgranicznych transferów finansowych, stały się one kluczowym narzędziem dla transnarodowych przedsiębiorstw, aby te mogły przenosić swoje zyski z krajów, w których takie zyski zostały osiągnięte do krajów, w których mogą płacić niskie podatki lub nie płacić ich wcale. W roku 1993 obowiązywało zaledwie 1000 takich umów, a obecnie jest ich niemal 3000. Taki wzrost spowodowany był głównie gwałtownym wzrostem liczby umów podatkowych między krajami OECD a krajami spoza OECD 45. Wiele rządów krajów rozwiniętych, w tym również krajów UE, podpisuje nowe umowy podatkowe z krajami rozwijającymi się, a jedna umowa podatkowa na trzy obecnie negocjowane przez państwa członkowskie UE jest umową z krajem rozwijającym się 46. Podczas podpisywania dwustronnych umów podatkowych z krajami rozwijającymi się, celem kraju europejskiego jest najczęściej obniżenie lub zlikwidowanie pewnych rodzajów podatków u źródła, które w przeciwnym razie miałyby zastosowanie do przepływów finansowych z krajów rozwijających się do krajów europejskich. Wykres 6 pokazuje, o ile punktów procentowych kraje europejskie objęte niniejszym raportem obniżyły podatki u źródła poprzez podpisanie umów podatkowych z krajami rozwijającymi się. Pokazuje to, że średnio obniżyli stawki opodatkowania o prawie trzy punkty procentowe. W pewnych przypadkach stawki zostały obniżone jeszcze bardziej. Na przykład, Wielka Brytania w umowie podatkowej zawartej z Sierra Leone wynegocjowała obniżenie stawki opodatkowania z tytułu należności licencyjnych z 25 procent do 0 procent. Wynikiem tak niskich stawek podatków u źródła jest utrata wpływów podatkowych dla krajów rozwijających się. Wykres 6 Średnie obniżenie stawek opodatkowania w umowach zawieranych między krajami europejskimi a krajami rozwijającymi się Źródło: Na podstawie danych otrzymanych od Martina Hearsona z London School of Economics and Political Science oraz portalu podatkowego IBFD. 47 22 Ukryte zyski: rola Unii Europejskiej we wspieraniu niesprawiedliwego światowego systemu podatkowego