Piotr Szeleszczuk MONITORING SEROLOGICZNY W STADACH BROJLERÓW KURZYCH. Warszawa Monografia

Piotr Szeleszczuk Warszawa MONITORING SEROLOGICZNY W STADACH BROJLERÓW KURZYCH Monografia

Spis TreÊci Przedmowa Wprowadzenie Zakaêne zapalenie mózgu i rdzenia kr gowego (Avian Encephalomyelitis AE) Zakaêna anemia kurczàt (Chicken Infectious Anemia CIA) Bia aczka typ J (Avian Leucosis type J) Choroba Gumboro (Infectious Bursal Disease IBD) 9 Zakaêne zapalenie oskrzeli (Infectious Bronchitis IB) 9 Rzekomy pomór drobiu (Newcastle disease ND) Zakaêny syndrom du ej g owy (Swollen Head Syndrome SHS) Zaka enia reowirusowe (Respiratory-Enteric-Orphan REO) Zaka enia Mycoplasma gallisepticum i Mycoplasma synoviae (MG/MS) 9 Zaka enia Ornithobacterium rhinotracheale (ORT) PiÊmiennictwo

Przedmowa Zasady monitoringu serologicznego sà ju dobrze znane du ej grupie lekarzy patologów drobiu, jednak liczba zainteresowanych tà metodà diagnostycznà wcià si zwi ksza. W roku ukaza a si pierwsza cz Êç przewodnika Praktyczna interpretacja wyników monitoringu serologicznego w stadach brojlerów kurzych, zaê dwa lata póêniej jego druga cz Êç. Wydawcà tych pozycji, jak i niniejszego przewodnika jest firma PPH Eskulap Gliwice wy àczny przedstawiciel firmy Idexx Laboratories (USA) wpolsce. W ciàgu pi ciu lat, jakie up yn y od wydania pierwszej cz Êci przewodnika, nastàpi o znaczàce obni enie zagro eƒ chorobami zaraêliwymi w produkcji drobiarskiej. Generalnie mo na stwierdziç, e presja czynników zakaênych takich jak: wirus choroby Gumboro, reowirusy ptasie czy wirusa zakaênego zapalenia oskrzeli znacznie si obni y a. Du e zmiany zasz y tak e w immunoprofilaktyce kurczàt brojlerów. Jak wynika z badaƒ w asnych wykonanych w 7 roku, ponad po owa stad kurczàt brojlerów by a szczepiona w zak adzie wyl gowym najcz Êciej przeciwko zakaênemu zapaleniu oskrzeli (ponad % stad) i rzekomemu pomorowi drobiu (ponad % stad), rzadziej przeciwko chorobie Mareka (9%) i chorobie Gumboro (blisko % stad). Tendencja ta nasili a si w ostatnich latach. Jeszcze na poczàtku wieku odsetek stad szczepionych w ZWD nie przekracza kilkunastu procent. Wydaje si, e wobec pojawiania si coraz nowszych generacji szczepionek ju w nieodleg ej przysz oêci kurcz ta rzeêne nie b dà szczepione w trakcie odchowu, a immunoprofilaktyka b dzie ograniczona do zak adu wyl gowego. Jakie programy realizowano najcz Êciej w trakcie odchowu kurczàt brojlerów w ubieg ym roku? Bez wàtpienia w porównaniu z wczeêniejszym okresem najwi ksze zmiany dotyczy y szczepieƒ przeciwko chorobie Gumboro. Szczepienia przeciwko tej chorobie by y prowadzone w ponad % stad. Zak adajàc, e czeêç stad by a immunizowana in ovo mo na sàdziç, e oko o % stad nie by o immunizowanych przeciwko IBD. Realizowane programy zak ada y jednokrotne szczepienie przeciwko tej chorobie przy pomocy szczepionki poêredniej (ponad 7% szczepionych stad). Natomiast blisko % stad by o szczepionych dwukrotnie. Jest to bardzo istotna zmiana bowiem wczeêniejsze badania w asne wykonane w roku wskazywa y na odmienne proporcje blisko 7% stad by o szczepionych dwukrotnie. W 7 roku ponad po owa stad by a jednokrotnie szczepiona przeciwko IB, natomiast blisko % stad immunizowano dwukrotnie przeciwko tej chorobie. Bardzo trudno jest wyt umaczyç, dlaczego od lat nie szczepi si w kraju brojlerów przeciwko rzekomemu pomorowi drobiu. Szacunkowo mo na przyjàç, e w roku ubieg ym jedno na stad kurczàt rzeênych by o szczepionych przeciwko ND. Jest to niezwykle niebezpieczne zjawisko w obliczu wcià utrzymujàcych si zagro eƒ tà chorobà w Europie. Zmiany w immunoprofilaktyce dotyczà nie tylko brojlerów, ale tak e obj y stada rodzicielskie, co ma wp yw na poziom przeciwcia matczynych u jednodniowych pisklàt. Niniejsze opracowanie obejmuje wszystkie jednostki chorobowe, które stanowià zagro enie w produkcji brojlerów. Materia wykorzystany do opracowania niniejszej publikacji zosta zebrany w oparciu o badania prowadzone w ciàgu ostatnich lat przez Oddzia Chorób Ptaków Katedry Nauk Klinicznych Wydzia u Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie. Jestem przekonany, e niniejszy przewodnik, podobnie jak wczeêniejsze opracowania, b dzie pomocny lekarzom weterynarii w ich codziennej pracy nad zapobieganiem i zwalczaniem chorób kurczàt brojlerów. Skierowany jest do lekarzy weterynarii, ale ze wzgl du na jego dydaktyczny charakter zainteresujà si nim z pewnoêcià tak e studenci Wydzia ów Medycyny Weterynaryjnej. Podane w przewodniku liczne przyk ady majà za zadanie u atwiç interpretacj wyników monitoringu serologicznego. Dr hab. Piotr Szeleszczuk, Profesor SGGW

Wprowadzenie MONITORING SEROLOGICZNY W STADZIE BROJ- LERÓW oznacza okresowe badanie surowic ptaków w celu okreêlenia obecnoêci przeciwcia przeciwko wa nym w praktyce zarazkom. Krew do badaƒ pobiera si w ÊciÊle okreêlonych odst pach czasowych i bada w kierunku obecnoêci specyficznych przeciwcia przeciwko okreêlonym patogenom. Monitoring serologiczny jest nowoczesnà metodà diagnostycznà z du ym powodzeniem stosowanà w najbardziej rozwini tych krajach Êwiata. DLACZEGO NALE Y PROWADZIå MONITORING SEROLOGICZNY!? Dzi ki prowadzeniu monitoringu serologicznego mo na: okreêliç poziom przeciwcia matczynych oceniç technik szczepieƒ oceniç odpornoêç poszczepiennà sygnalizowaç pojawianie si problemów zdrowotnych precyzyjnie i wczeênie rozpoznawaç choroby porównywaç stada mi dzy sobà obni yç wielkoêç konfiskat rzeênych obni yç koszty produkcji poprzez popraw stanu zdrowotnego Prowadzenie monitoringu serologicznego umo liwia zw aszcza: OkreÊlenie poziomu przeciwcia matczynych ZnajomoÊç poziomu przeciwcia u jednodniowych pisklàt ma nies ychanie wa ne znaczenie praktyczne. Wiedza ta pozwala mi dzy innymi oceniç program szczepieƒ w stadach rodzicielskich, umo liwia tak e precyzyjne okreêlenie terminu szczepieƒ ptaków np. przeciwko chorobie Gumboro czy rzekomemu pomorowi drobiu. Wydaje si, e wzorem wielu paƒstw z rozwini tà produkcjà drobiarskà, nale y dà yç do sytuacji, w której ka de stado pisklàt opuszczajàce zak ad wyl gowy b dzie zaopatrzone w wyniki badaƒ serologicznych. Korzystajàc z pomocy programów komputerowych firmy Idexx mo na w sposób automatyczny wyliczyç optymalny termin szczepienia przeciwko chorobie Gumboro dla ka dego stada. czasowego pomi dzy poszczególnymi szczepieniami. Przy wysokim poziomie odpornoêci poszczepiennej przerwy pomi dzy poszczególnymi immunizacjami mogà byç d u sze. Ocen skutecznoêci zastosowanej techniki podania szczepionki W wielu przypadkach b dy w technice szczepienia majà negatywny wp yw na powstanie odpornoêci poszczepiennej. W takiej sytuacji monitorowanie serologiczne pozwala na bardzo szybkà reakcj i popraw techniki szczepienia. Rozpoznawanie chorób Regularne badania serologiczne pozwalajà równie na bardzo szybkie i precyzyjne rozpoznanie wielu chorób. Dotyczy to zw aszcza cz sto spotykanych w praktyce jednostek chorobowych o przebiegu podklinicznym. Monitorowanie serologiczne pozwala na obiektywnà ocen stanu zdrowia danego stada. Na podstawie wyników badaƒ wielu stad mo na sporzàdziç ocen stanu zagro enia chorobami zakaênymi na danym terenie. Najwa niejsze zasady, których nale y przestrzegaç przy pobieraniu krwi do badaƒ serologicznych Krew do badaƒ powinna byç pobierana losowo. Jest oczywiste, e zasadnicze znaczenie dla prawid owej interpretacji wyników badaƒ serologicznych ma badanie odpowiednio licznych prób. Tylko badanie statystycznie wiarygodnej liczby surowic pozwala ywiç nadziej, e decyzje podj te na podstawie wyników b dà wiarygodne. Krew do badaƒ nale y pobieraç poza halà produkcyjnà. JeÊli jest to mo liwe krew do badaƒ serologicznych nale y pobieraç od ptaków b dàcych na czczo. Do badaƒ serologicznych nale y wybieraç osobniki przeci tne (Êrednie). Nie nale y w adnym przypadku przeznaczaç do badaƒ serologicznych sztuk char aczych. Jednodniowe piskl ta powinny mieç: mas cia a mi dzy a gramów, bez zmian zapalnych w miejscu p pka i temperatur cia a C mierzonà w kloace. Ocen odpowiedzi serologicznej po szczepieniu Âledzenie odpornoêci poszczepiennej pozwala na optymalizacj zu ycia szczepionek. W przypadku, gdy stopieƒ odpornoêci poszczepiennej nie jest zadowalajàcy, mo liwe jest skrócenie odst pu

Zalecana technika pobierania krwi i wielkoêç prób Wiek ptaków (dni) Sposób pobrania krwi Choroby wirusowe * Stado w tym przypadku jest grupà ptaków utrzymywanych w jednym pomieszczeniu (kurniku). WielkoÊç próbki Choroby bakteryjne -7 Dekapitacja, serce próby na stado* prób na stado 7- y a skrzyd owa, serce próby na stado prób na stado > y a skrzyd owa próby na stado prób na stado Zaletà monitoringu serologicznego jest mo liwoêç wczesnego wykrywania chorób. Badajàc próby (mi dzy 9 a 9) w stadzie szczepionym mamy 9% pewnoêci, e wykryjemy chorob o rozprzestrzenieniu wynoszàcym od -%. WielkoÊç prób dla diagnostyki chorób o mniejszej prewalencji (dotyczy to zw aszcza chorób bakteryjnych) nale y ustaliç kierujàc si danymi zawartymi w tabeli. Liczba prób, które nale y zbadaç, aby z prawdopodobieƒstwem wynoszàcym 9% wykryç zaka enie w badanej populacji. WielkoÊç Cz stoêç wyst powania populacji.. 7 9 9 9 9 7 7 7 7 7 7 79 9 7 7 7 9 9 9 7 7 9 9 7 9 9 9 7 9 9 9 9 9 9 9 9 7 9 9 9 9 9 7 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 99 9 99 Jednostki chorobowe obejmowane monitoringiem serologicznym w stadach brojlerów kurzych Nazwa choroby Wiek ptaków - - Badanie w dniu uboju Zaka enia reowirusowe REO + + + Choroba Gumboro IBD + + + Zakaêna Anemia Kurczàt CIA + + + Zakaêne zapalenie oskrzeli IB + + + Rzekomy pomór drobiu ND + + + Ornitobakterioza ORT + + + Mycoplasma gallisepticum MG + + + Mycoplasma synoviae MG + + + Zaka enia pneumowirusowe SHS/TRT + + + Zakaêne zapalenie mózgu i rdzenia kr gowego AE + + + Bia aczka przeciwcia a typ J + Bia aczka przeciwcia a typ AB + Bia aczka antygen + Zaka enia adenowirusowe + + + Salmonella spp. + + + + Zalecane pobranie prób.

Schematyczne rozmieszczenie miejsc, w których chwytamy ptaki w celu pobrania krwi do badania monitoringowego Rzut kurnika Miejsce pobierania krwi (poza halà produkcyjnà) Pobieranie prób krwi: Do badania w teêcie ELISA nale y pobraç od do ml krwi jest to iloêç wystarczajàca do uzyskania oko o, ml dobrej jakoêci surowicy. I schemat: Krew pobiera si do strzykawki jednorazowej; nale y pobraç oko o / obj toêci strzykawki. W celu uzyskania surowicy do skrzepni cia krwi strzykawk nale y po o yç p asko. Strzykawk z krwià nale y umieêciç w temp. - C na - godziny celem szybkiego skrzepni cia krwi. II schemat: Nale y pobraç -, ml krwi do probówki najlepiej o wymiarach x7 mm. Probówki k adzie si maksymalnie p asko, aby powierzchnia krzepni cia by a jak najwi ksza. Po ca kowitym skrzepni ciu krew nale y oddzieliç od Êcianek probówki. Po wydzieleniu si surowicy nale y jà przenieêç (przelaç lub za pomocà pipety) do ma ych (, ml) probówek Eppendorf a ze szczelnym zamkni ciem. Przechowywanie w zamra arce zapobiega:. parowaniu. wzrostowi wik ajàcej formy bakteryjnej lub grzybiczej. Próby nale y zapakowaç do szczelnie zamkni tych torebek i dok adnie opisaç:. nazwa. kod identyfikacyjny stada. wiek ptaków. kierunek badaƒ W przypadku wàtpliwoêci co do warunków pobrania i transportu prób krwi nale y zwróciç si do laboratorium, które b dzie wykonywa o badania celem uzyskania dodatkowych informacji. Poni ej podano przyk ad standardowego skierowania. Przy pobieraniu próbek zawsze nale y przestrzegaç zasad aseptyki. Bardzo wa ne jest, aby próbki, które nie b dà transportowane do laboratorium diagnostycznego przed up ywem h by y dok adnie opisane i zamro one.

Monitoring serologiczny w stadach brojlerów kurzych

Jak odczytywaç wyniki uzyskane przy pomocy programu xchek Laboratoria autoryzowane firmy Idexx przekazujà uzyskane wyniki badania w teêcie ELISA w postaci typowego histogramu uzyskanego za pomocà programu xchek. Ta forma przedstawiania wyniku badaƒ u atwia Êledzenie zmian w kszta towaniu poziomu przeciwcia w trakcie prowadzonego monitoringu serologicznego. Zamieszczony obok przyk ad zawiera typowy histogram i podaje zasady odczytywania wyniku zobrazowanego tym sposobem. Code A MONITORING SEROLOGICZNY IBD 7 9 7 Assay IBD GMean 77 CV, Age - Case MONITORING SEROLOGICZNY : Mean: GMean: 77 SD: 9 %CV:, Min: 99 Max: 9 Dil: : Comment Monitoring serologiczny: w tym miejscu drukowany jest opis identyfikujàcy stado IBD: kierunek badania w tym punkcie podane jest, jaki antygen by badany (IBD choroba Gumboro, NDV rzekomy pomór drobiu, IBV zakaêne zapalenie oskrzeli, REO zaka enia reowirusowe, itd.) : liczba surowic o mianie nale àcym do danej grupy : liczba badanych surowic Mean: Êrednie miano ELISA badanych prób surowic ptaków GMean: Êrednie geometryczne miano ELISA badanych prób surowic ptaków SD.: odchylenie standardowe C.V.%: wspó czynnik zmiennoêci (Coefficient of Variation), który charakteryzuje zró nicowanie wyniku. Je eli wskaênik C.V. jest mniejszy ni % przyjmuje si, e rozproszenie wyników czyli zró nicowanie zmian pomi dzy poszczególnymi osobnikami jest zadowalajàce, co oznacza, e wszystkie ptaki w stadzie reagowa y podobnie. Wysoki wspó czynnik zmiennoêci oznacza, e zró nicowanie mian pomi dzy poszczególnymi osobnikami w stadzie jest zbyt du e, co nie jest korzystnym zjawiskiem. Ocena wartoêci wspó czynnika zmiennoêci jest szczególnie istotna przy okreêlaniu terminu szczepienia przeciwko chorobie Gumboro. Jest w zasadzie mo liwe jedynie, gdy ten wspó czynnik jest %. Min: najni sze miano surowicy Max: najwy sze miano surowicy Tech: inicja y osoby wykonujàcej badanie Dilution: podaje rozcieƒczenie próbek (standardowo:; CAV ELISA :) Titer Group: numer grupy mian (patrz tabela) Code: kod danego stada Assay: kierunek badania w tym punkcie podane jest jaki antygen by badany (IBD choroba Gumboro, NDV rzekomy pomór drobiu, IBV zakaêne zapalenie oskrzeli, REO zaka enia reowirusowe, itd.) Age: wiek badanego stada Case: w tym miejscu drukowany jest opis identyfikujàcy stado Comment: komentarze. Do poszczególnych grup nale à surowice o mianach: GRUPA MIAN ZAKRES MIAN W GRUPIE -9 (-7 Ms/Mg, Mg, REV, - LLAB) 97-99 (97-99 Ms/Mg, Mg, REV; -999 LLAB) - 999 (-999 Ms/Mg, Mg, REV) - 999-999 - 999-999 7-7 999-9 999 9-999 - 999-999 -7 999-9 999-999 - 999-7 999 7-999 Mg Mycoplasma gallisepticum Ms Mycoplasma synoviae REV wirus retikuloendoteliozy 7

Interpretacja wyniku badania w kierunku zakaênej anemii kurczàt CIA Sposób obrazowania wyników badaƒ w kierunku wykrycia obecnoêci specyficznych przeciwcia przeciwko wirusowi zakaênej anemii kurczàt odbiega swoim charakterem od histogramow dla innych jednostek chorobowych, co jest rezultatem odmiennoêci w konstruowaniu testu stosowanego przy diagnostyce CIA. Typowy wynik badania w tym kierunku przedstawia rycina. Kryteria oceny protekcji i wyniki przy tej chorobie sà nast pujàce: S/N >, brak protekcji (wynik ujemny), S/N,9-, s aba protekcja (wynik wàtpliwy), S/N <, pe na protekcja (wynik dodatni). Wa na jest równie ocena wspó czynnika zmiennoêci. JeÊli wartoêç CV wynosi powy ej % wyrównanie oceniamy jako z e, przy wartoêciach -9% CV przyjmuje ono Êrednie wartoêci, natomiast dla wartoêci poni ej % rozproszenie wyników wokó Êredniej jest zadowalajàce. Wzorcowy histogram wyniku badania w kierunku zakaênej anemii kurczàt........ Surowice dodatnie Surowice wàtpliwe........7..9.......+ S/N Groups Surowice ujemne Monitoring serologiczny w ubojni drobiu Najbardziej praktycznà metodà (ze wzgl du na ponoszone koszty) jest prowadzenie monitoringu w oparciu o ubojnie drobiu jako integratora produkcji mi sa drobiowego. Nale y badaç szeêç losowo wybranych stad w ciàgu tygodnia pobierajàc z ka dego stada po prób krwi. Przy koƒcu ka dego tygodnia zgromadzona liczba prób wystarczy do wykorzystania p ytki mikrotetracyjnej (9 surowic). Prowadzenie monitoringu przez pierwsze dwa, trzy miesiàce pozwoli na ustalenie wzorca dla danego rejonu, który to wzorzec stanowiç b dzie punkt odniesienia dla interpretacji wyników dalszych badaƒ. Po ustaleniu wzorca nale y kontynuowaç monitorowanie serologiczne zwracajàc uwag na wszelkie odchylenia od standardowego poziomu specyficznych przeciwcia. Zaobserwowane ró nice mogà byç wczesnym wskaênikiem zmian prowadzàcych do pogorszenia si jakoêci ycia, jeszcze przed ich rzeczywistym wystàpieniem. Przyk adowo jeêli stwierdzi si obni enie poziomu mian specyficznych przeciwcia mo na podjàç nast pujàce dzia ania:. Zwi kszyç cz stotliwoêç szczepieƒ.. Zmieniç szczepionk (rodzaj, producent).. Przesunàç kolejne szczepienia o lub dni.. JeÊli brak jest reakcji booster (szybkiego i wysokiego wzrostu poziomu przeciwcia po drugiej immunizacji) ponowiç szczepienie. W oparciu o znajomoêç wzorcowego statusu serologicznego stada, uzupe nionà informacj o producentach, wynikach ekonomicznych, warunkach odchowu i zmianach sezonowych itp., nale y podjàç prawid owà decyzj o strategii profilaktyki weterynaryjnej. Programy komputerowe firmy IDEXX pozwalajà zebraç te dane, ale od doêwiadczenia i wiedzy lekarza weterynarii specjalisty zale y, czy z zebranych danych zostanà wyciàgni te prawid owe wnioski. Po wczesnym wykryciu przyczyn mogàcych prowadziç do obni enia si jakoêci zostaje oko o tygodni, aby staraç si zminimalizowaç straty, jakie mogà ewentualnie wystàpiç. Tab. A. Schemat monitoringu w ubojni cykl miesi czny Tyg. monitorowania tydz. tydz. tydz. tydz. Liczba stad badanych Liczba pobranych surowic Razem surowic 9 9 9 9 àcznie w ciàgu miesiàca zbadanych zostanie stada Tab. B. Monitoring ubojni cykl roczny Miesiàce 7 9 I rok II rok III rok monitorowanie

JakoÊç nades anych próbek Nale y mieç na uwadze, e jakoêç prób krwi (surowic) dostarczonych do laboratorium ma du y wp yw na osiàgni te wyniki. Im lepszy jest stan nades anych do laboratorium prób krwi, tym bardziej wiarygodne sà uzyskane wyniki. W zasadzie niewielka lub wyst pujàca w Êrednim stopniu hemoliza nie ma wielkiego wp ywu na wynik badania, z powodu stosowania wysokiego stopnia rozcieƒczenia próbki (: ). Jednak bakteryjne lub grzybicze zaka enie próby mo e znaczàco wp ywaç na osiàgni te wyniki. Z tego wzgl du, jeêli surowica ma byç transportowana w niesprzyjajàcych warunkach przez d u szy okres czasu (np. wysy ka pocztà w czasie upa ów), nale y dodaç do niej, ml ( kropla) % roztworu mertiolatu. JeÊli jakoêç nades anych prób budzi du e zastrze enie laboratorium odstàpi od badaƒ i poprosi o nades anie nowych surowic. Przesy anie prób na bibule filtracyjnej Do przesy ania prób do badania w teêcie ELISA stosuje si zazwyczaj probówki lub inne nadajàce si do transportu pojemniki. Zastosowanie tego sposobu przesy ania prób do laboratorium stwarza niekiedy problemy techniczne (uszkodzenie prób, zepsucie si, itp.). Z tego wzgl du firma Idexx proponuje mo liwoêç przesy ania prób surowic po zaadsorbowaniu ich na bibule filtracyjnej w zwyk ych kopertach. Przeprowadzone przez firm szeroko zakrojone badania wskazujà, e stosowanie metody transportu surowic na bibule filtracyjnej mo e byç wygodnà w praktyce alternatywà dla tradycyjnego sposobu przesy ania prób do badaƒ serologicznych. Sposób post powania: Z ka dej próby nale y pobraç mikrolitr surowicy i nanieêç na bibu filtracyjnà (mo na jà otrzymaç w laboratoriach wykonujàcych monitoring serologiczny). Nast pnie paski suszy si przez noc w temperaturze pokojowej. Nast pnego dnia tak przygotowane próbki po w o eniu do szczelnej torebki foliowej i koperty przesy a si do laboratorium serologicznego pocztà. Istotne elementy oceny parametrów uzyskanych w ELISA Oceniajàc wyniki uzyskane w testach ELISA zawsze nale y sprawdziç Êrednie miana (arytmetyczne Mean i geometryczne GMean) oraz wspó czynnik zmiennoêci (% CV). WartoÊç Êredniego miana przeciwcia u ptaków mówi o nasileniu odpowiedzi serologicznej. Drugi uwzgl dniany w ocenie parametr, wspó czynnik zmiennoêci, wyra ony w procentach (% CV) mówi o tym, jak zmienne jest Êrednie miano przeciwcia w stadzie. Im ni sza jest wartoêç CV, tym rozk ad mian jest bardziej jednolity i skutecznoêç szczepienia jest wy sza. W przypadku wi kszoêci chorób zak ada si, e CV po prawid owym szczepieniu powinien wynosiç poni ej % po zastosowaniu szczepionek inaktywowanych i poni ej % po immunizacji szczepionkami ywymi. Ocena wyników monitoringu serologicznego JeÊli wyniki zosta y prawid owo zebrane i mo na je uznaç za reprezentatywne konieczna jest ich szczegó owa interpretacja. Zasady ogólne oceny wyników monitoringu serologicznego sà stosunkowo proste. Jednak w aêciwe i pe ne ich wyinterpretowanie wymaga znajomoêci wielu istotnych szczegó ów i doêwiadczenia uzyskanego na drodze zbierania i przechowywania danych oraz porównywania ich wprzysz oêci z nowymi danymi. Regularne badania przeglàdowe stad umo liwiajà ustalenie w asnych standardów oczekiwanych wartoêci mian przeciwcia, czyli tzw. wartoêci referencyjnych. Zawsze nale y pami taç o tym, e wartoêci referencyjne sà specyficzne dla poszczególnych ferm i mogà ró niç si mi dzy sobà ze wzgl du na odmienne rasy ptaków, rodzaje szczepionek i programy szczepieƒ oraz inne ró nice istniejàce w danym Êrodowisku. Po ustaleniu w asnych wartoêci referencyjnych mian i wspó czynników zmiennoêci (% CV) mo na przystàpiç do oceny zarówno skutecznoêci programu szczepieƒ, jak te uchwycenia potencjalnych problemów zdrowotnych w stadzie. Przyk adowo, gdy uzyskiwane po szczepieniu miana przekraczajà wartoêci oczekiwane, mo na podejrzewaç zaka enie stada. Z kolei miana ni sze od zak adanych mogà sugerowaç niew aêciwe podanie szczepionki lub z à jakoêç biopreparatu. Przed podaniem szczegó owych regu interpretacyjnych nale y uwzgl dniç kilka za o eƒ ogólnych. Bardzo cz stym b dem interpretacyjnym jest przyjmowanie, e odpornoêç jest warunkowana obecnoêcià specyficznych przeciwcia. Jest to oczywiêcie zbyt daleko idàce uproszczenie, bowiem miano przeciwcia generalnie okreêla jakoêç immunizacji a nie stopieƒ protekcji. Mimo tych ograniczeƒ doêwiadczony interpretator mo e z mniejszym lub wi kszym b dem prognozowaç stopieƒ zabezpieczenia. Niestety, tylko w niewielu chorobach mo emy byç pewni wysokiej korelacji mi dzy mianem a protekcjà. Jak wynika z danych podanych w tabeli mo emy tak e wyró niç choroby, przy których miana specyficznych przeciwcia sà dodatnio skorelowane z protekcjà oraz takie, przy których nie ma takiej zale noêci. Sà równie jednostki, przy których wy sze miano przeciwcia jest skorelowane z lepszà jakoêcià immunizacji oraz takie, przy których wy sze miano przeciwcia zwi ksza szans na lepszà protekcj. Interpretujàc wyniki badaƒ 9

w stadach szczepionych nale y mieç na uwadze, e ró ne szczepionki mogà indukowaç ró ne miana przeciwcia, ale zapewniaç zbli ony poziom protekcji, jak te indukowaç zbli one miana przeciwcia, ale zapewniaç ró ny poziom protekcji. Podzia chorób drobiu pod wzgl dem zale noêci mi dzy mianem przeciwcia a protekcjà Choroby, przy których wy sze miano przeciwcia jest skorelowane z lepszà jakoêcià immunizacji Choroby, przy których wy sze miano przeciwcia zwi ksza szans na lepszà protekcj Choroby, przy których wy sze miano przeciwcia oznacza lepszà protekcj Choroby, przy których nie stwierdza si korelacji protekcja- miano przeciwcia AE IBV TRT EDS REO Pastereloza E. coli Zakaêny katar nosa IBV TRT EDS REO Pastereloza E. coli Choroba Gumboro Rzekomy pomór drobiu Zakaêna anemia kurczàt Choroba Mareka ILT Ospa AE IBV TRT EDS 7 REO Pastereloza Zakaêny katar nosa Ogólne zasady oceny wyników monitoringu serologicznego w stadach brojlerów kurzych Interpretujàc wyniki monitoringu w stadach kurczàt rzeênych mamy najogólniej dwa scenariusze: jeden obejmuje stada szczepione, drugi stada nieszczepione. Jak wynika ze schematu pierwszego (Ryc. W-) w stadach nieszczepionych niezaka onych uzyskuje si Miano ELISA Miano ELISA Numer badania Numer badania Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia REO stado niezaka one wyniki, które umownie uk adajà w kszta t równi pochy ej w kierunku koƒca cyklu produkcyjnego. Natomiast w stadach nieszczepionych zaka onych transowarialnie miana uk adajà si wed ug schematu równi pochy ej w przeciwnym kierunku (Ryc. W-). Na rycinie W- podano schematycznie kszta towanie si mian w stadzie nieszczepionym zaka onym po wyl gu. Interpretacja wyników szczepienia w stadach brojlerów dokonywana jest zazwyczaj na podstawie analizy podstawowych elementów poszczepiennej odpowiedzi immunologicznej, którymi sà: A. IntensywnoÊç odpowiedzi, o czym Êwiadczy Êrednie miano przeciwcia. Czy u ptaków rozwin y si wystarczajàce miana przeciwcia, które znajdujà si w zakresie mian oczekiwanych przy stosowaniu Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia REO stado zaka one transowarialnie danej szczepionki? Oczekiwane miana poszczepienne sà cz sto nazywane Mianami zalecanymi. Miana zalecane mogà ró niç si mi dzy sobà w zale noêci od rodzaju ptaków, ich wieku, rodzaju u ytej szczepionki, programu szczepieƒ i innych czynników. Dlatego te trzeba opracowaç w asne wartoêci mian zalecanych, dostosowane do stosowanych programów szczepieƒ i warunków lokalnych. B. Wyrównanie odpowiedzi, o której Êwiadczy wartoêç procentowa CV. Czy szczepionka rzeczywiêcie trafi a do wszystkich ptaków czy nie? Czy wartoêçci procentowej CV jest w zakresie wartoêci Miano ELISA Numer badania Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia REO stado zaka one po wyl gu

po àdanych, czy te istnieje koniecznoêç poprawy? Generalne zalecenia dotyczàce wartoêci procentowej CV po szczepieniach sà nast pujàce: C. Utrzymywanie si odpowiedzi, o czym Êwiadczà zmiany Êredniego miana przeciwcia w czasie. Czy miana przeciwcia utrzymujà si przez wystarczajàcy okres czasu lub konieczne jest szczepienie przypominajàce, aby poziom przeciwcia utrzyma si powy ej wartoêci zabezpieczajàcej ptaki przed Miano ELISA % CV Wyrównanie < % Doskona e -% Dobre > % Konieczna poprawa Numer badania Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia IBD stado szczepione zaka eniem? Celem profilaktyki chorób wirusowych w stadach brojlerów jest oczywiêcie, jak najwczeêniejsze wytworzenie wysokich poziomów specyficznych przeciwcia, zatem wynik badania wykonanego pod koniec cyklu produkcyjnego powinien byç odpowiednio wysoki (Ryc. W-). Przy nadka eniu zjadliwym Miano ELISA Numer badania Ryc. W- Zachowanie mian przeciwcia IBD stado szczepione i zaka one wirusem poziom specyficznych przeciwcia wzrasta w stopniu wi kszym ni po zastosowaniu szczepionki. (Ryc. W-). WartoÊci referencyjne W tabeli zamieszczono wzorcowe wartoêci mian specyficznych przeciwcia uzyskanych po szczepieniach. WartoÊci tam przedstawione mogà byç traktowane jedynie jako dane orientacyjne. Nale y pami taç o tym, e wartoêci te mogà byç ró ne w zale noêci od gatunku ptaków, typu szczepu wirusowego, programu szczepieƒ i wielu innych czynników patrz tabela str. 9. Ustalenie wzorcowego profilu serologicznego stada ZnajomoÊç wzorcowego profilu serologicznego pozwala: okreêliç, jaki jest w aêciwy dla danego stada i wieku poziom specyficznych przeciwcia, okreêliç, jakie czynniki i jak wp ywajà na sezonowe wahania w efektywnoêci produkcji, okreêliç jak poziom przeciwcia zmienia si po wprowadzeniu danego programu szczepieƒ, obliczyç, jaki poziom przeciwcia jest niezb dny, aby w pe ni zabezpieczyç stado. Celem ustalenia wzorcowego profilu serologicznego dla kurczàt rzeênych nale y badaç stada w odst pach tygodniowych. Konieczne jest zbadanie minimum stad, nale àcych do danej integracji drobiarskiej zak adu wyl gowego, rzeêni, przetwórni, itp. Prowadzenie takiego monitoringu pozwoli na okreêlenie wzorcowego profilu serologicznego. JeÊli w danym stadzie wystàpià problemy mo na porównaç wtedy wzorcowy profil z aktualnym wynikiem badaƒ serologicznych. Nale y mieç na uwadze, e wp yw na kszta towanie si wzorcowego profilu serologicznego majà zarówno zmiany sezonowe, jak i stosowany program profilaktyczny. Nale y na bie àco uaktualniaç okreêlony profil serologiczny dla danego stada. W chwili, gdy wzorcowy profil serologiczny dla danego stada zostanie okreêlony mo na prowadziç rutynowy program monitoringu serologicznego. OkreÊlenie wzorcowego profilu serologicznego mo e byç atwo przeprowadzone za pomocà funkcji tworzenia takiego profilu, dost pnej w programie xchek (Baseline option). Program bardzo atwo mo e okreêliç wzorcowy profil serologiczny i obliczyç, jakie jest Êrednie miano przeciwcia dla danego stada. Raz okreêlony profil musi byç ciàgle uaktualniany w miar jak wprowadzane sà nowe dane, a ka da informacja nie majàca znaczenia mo e byç pomini ta. Profil serologiczny mo e obejmowaç tylko jeden parametr, mo e tak e sk adaç si z kilku parametrów, które zawarte sà w kodzie identyfikacji stada. Miano ELISA Zastosowanie wzorcowego profilu serologicznego (WPS) do oceny efektywnoêci programu szczepieƒ (stada immunizowane szczepionkà poêrednià w dniu) 7 Wiek ycia (tyg.) WPS Stado A

Przyk adowo mo na okreêliç profil serologiczny dla poszczególnych krzy ówek, dat szczepieƒ, wieku itp., pod warunkiem umieszczenia tych danych w kodzie identyfikujàcym stado. Wzorcowy profil serologiczny mo e byç zastosowany do graficznej prezentacji uzyskanych wyników monitoringu serologicznego, co pozwala na atwà ocen jakoêci stada. ZAKAèNE ZAPALENIE MÓZGU I RDZENIA KR GOWEGO KURCZÑT (Avian Encephalomyelitis AE) Zakaêne zapalenie mózgu i rdzenia kr gowego wywo ywane jest przez enterowirusy nale àce do rodzaju Picornavirus. G ównà rol w rozprzestrzenianiu si wirusa zakaênego zapalenia mózgu i rdzenia kr gowego odgrywa pionowa droga zaka enia. Zaka one nioski przez kilka tygodni przekazujà wirus do jaj, co powoduje spadek wyl gowoêci. Zaka one transowarialnie piskl ta po wykluciu siejà wirus do Êrodowiska zaka ajàc zdrowe piskl ta ju w inkubatorze. Przyjmuje si, e je eli zaka enie nastàpi o na drodze pionowej, to ptaki chorujà w pierwszych - dniach. JeÊli do zaka enia dosz o po wykluciu, to objawy chorobowe pojawiajà si zwykle po dniach. W zale noêci od drogi zaka enia okres inkubacji choroby wynosi od do dni. Na zaka enie naturalne najbardziej wra liwe sà kury, choç mogà równie chorowaç indyki i ba anty. Choroba wyst puje najcz Êciej u ptaków w wieku mi dzy a tygodniem ycia. Chore ptaki siedzà na skokach, ca e stado jest bardzo ma o ruchliwe, wiele osobników le y na boku. U cz Êci ptaków wyczuwalne sà bardzo charakterystyczne dr enia g owy i szyi (tremor epidemiczny) o du ej cz stotliwoêci i ma ej amplitudzie, najlepiej wyczuwalne po uchwyceniu g owy ptaka w r k. ÂmiertelnoÊç u naturalnie zaka onych kurczàt waha si i mo e niekiedy si gaç nawet 7%. Typowe dr enie u kurczàt, mo e sugerowaç zakaêne zapalenie mózgu i rdzenia kr gowego. Pad e kurcz ta z regu y nie wykazujà adnych makroskopowych zmian patologicznych. Badaniem histopatologicznym mo na stwierdziç typowe dla tej choroby zmiany zapalne w mózgu, o àdku gruczo owym i trzustce. W diagnozie ró nicowej nale y równie uwzgl dniç spowodowane niedoborem witaminy E rozmi kczenie mózgu (choroba szalonego kurcz cia). Laboratoryjne badanie surowic w stadach rodzicielskich lub test jajowy mogà mieç du e znaczenie diagnostyczne. Najskuteczniejszà metodà profilaktyki AE jest szczepienie stad rodzicielskich ywà szczepionkà przed okresem nieênoêci. JeÊli choroba wystàpi w stadzie nie szczepionym lub êle zaszczepionym to nale y na okres kilku tygodni zatrzymaç l gi, aby przerwaç pionowà drog zaka enia. Po nabraniu odpornoêci przez nioski mo liwe jest ponowne rozpocz cie l gów. Monitoring serologiczny Zakaêne zapalenie mózgu i rdzenia kr gowego pisklàt stosunkowo rzadko jest obejmowane badaniem monitoringowym. Stada rodzicielskie brojlerów sà szczepione przeciwko tej chorobie stàd pe ne zabezpieczenie brojlerów przed skutkami infekcji. Prowadzone od wielu lat badania monitoringowe stad rodzicielskich wskazujà na bardzo du e zró nicowanie w zakresie zabezpieczenia tych stad. Wyjàtkowo rzadko spotyka si stada brojlerów, w których % badanych prób pobranych od dniowych pisklàt by oby dodatnie (Ryc. AE-). Przyk ad typowego wyniku mo e pos u yç histogram AE-. Cz sto wyniki sà znacznie gorsze (Ryc. AE-). Brak jest szczegó owych danych na temat tempa zanikania przeciwcia matczynych. Ich poziom w tyg. ycia jest oczywiêcie zale ny od wartoêci stwierdzanych u jednodniowych pisklàt. Z regu y u tyg. kurczàt miana sà ujemne (Ryc. AE-). Niekiedy stwierdza si du e zró nicowanie mian u jednodniowych pisklàt b dàce wynikiem àczenia jaj wyl gowych pochodzàcych z ró nych stad rodzicielskich (Ryc. AE-). Wyjàtkowo rzadko spotka si stada, u których Êrednie miano geometryczne przeciwcia matczynych przekracza 7 u jednodniowych pisklàt, a wspó czynnik zmiennoêci zbli a si do % (Ryc. AE-). Jako potwierdzenie informacji o obecnoêci zjadliwego wirusa AE w krajowej populacji kurczàt rzeênych mo e Êwiadczyç przypadek opisany ostatnio przez Dymacza i wsp. (7). Badanie kliniczne kurczàt linii u ytkowej Ross w dniu ycia wykaza o charakterystyczne objawy niezbornoêci, przewracanie si kurczàt na grzbiet lub bok oraz przebieranie nogami. Objawy te widoczne by y u du ej cz Êci ptaków w stadzie (-%). Objawy zaburzeƒ nerwowych by y najbardziej nasilone mi dzy a dniem odchowu, po czym zacz y wyraênie ust powaç zupe nie zanikajàc oko o dnia ycia. Padni cia w stadzie podczas nasilenia objawów chorobowych by y zgodne z normami, bardzo wysoki by natomiast odsetek brakowaƒ (oko o % tylko w ciàgu dni, tj. mi dzy a dniem). W trakcie badania anatomopatologicznego stwierdzono jedynie lekkie rozd cie kloaki i z ogi soli kwasu moczowego w moczowodach. Najwa niejsze zmiany histopato-

BB---CB---AE : Mean: 7 GMean: SD: 9 %CV:,7 Min: 7 Max: 9 Date: Dil: : BB---CB---AE : Mean: 9 GMean: 9 SD: 7 %CV: 9, Min: 7 Max: 7 Date: Dil: : 7 9 7 7 9 7 Ryc. AE- Krew pobrano od jednodniowych pisklàt brojlerowskich. Stado rodzicielskie w wieku tyg. Stado prawid owo zabezpieczone. Ârednie miano geometryczne i stosunkowo niski wspó czynnik zmiennoêci. Ryc. AE- Typowy histogram z wynikiem badania jednodniowych pisklàt brojlerowskich. Stado rodzicielskie w dniu nak adu jaj mia o tygodnie. Du e zró nicowanie mian od 7 do 7. Stopieƒ zabezpieczenia stada nale y oceniç jako s aby. BB-- CB--AE : Mean: 9 GMean: SD: 9 %CV:, Min: Max: 7 Date: 7 Dil: : CB---AE : Mean: GMean: 9 SD: %CV:, Min: Max: 7 Date: Dil: : 7 9 7 7 9 7 Ryc. AE- Krew pobrano od jednodniowych pisklàt brojlerowskich. Z y wynik badania. Ponad procent ptaków nie posiada specyficznych przeciwcia. Piskl ta pochodzà po nioskach w wieku tyg. Ryc. AE- Krew pobrano od szeêciotygodniowych kurczàt brojlerowskich. Prawie ujemny wynik badania. Obserwowane w trakcie odchowu objawy ze strony uk adu nerwowego spowodowane by y niedoborowym rozmi kaniem mózgu (encephalomalacia). BB-- CB --AE : Mean: 97 GMean: 77 SD: 77 %CV:,9 Min: Max: 7 Date: Dil: : --AE : 9 Mean: 79 GMean: 7 SD: 7 %CV:, Min: Max: 9 Date: Dil: : 7 9 7 7 9 7 Ryc. AE- Du e zró nicowanie wyników u jednodniowych pisklàt b dàce wynikiem àczenia jaj wyl gowych pochodzàcych z ró nych stad rodzicielskich. Ryc. AE- Wyjàtkowo rzadko spotka si stada, w których Êrednie miano geometryczne przeciwcia matczynych przekracza 7 u jednodniowych pisklàt, a wspó czynnik zmiennoêci zbli a si do %. logiczne obejmowa y centralny uk ad nerwowy i mia y charakter bujania gleju, oko onaczyniowych nacieków limfocytarnych formujàcych miejscami charakterystyczne mankiety wokó Êciany naczyƒ, którym towarzyszy y ró nie nasilone zmiany wsteczne neurocytów. Obraz ten odpowiada zmianom charakterystycznym dla AE. Wykonane badania serologiczne wykaza y, e % badanych jednodniowych pisklàt nie posiada o swoistych przeciwcia przeciwko wirusowi AE. Wynik ten wskazywa na nieskuteczne szczepienie stada rodzicielskiego. Badanie kurczàt tygodniowych by o ujemne, natomiast u % badanych w tyg. ptaków potwierdzono obecnoêç specyficznych przeciwcia. Szczegó owà serologicznà charakterystyk opisanego przypadku zawiera tabela AE.

Tab. AE-. Wyniki badaƒ serologicznych w stadzie kurczàt brojlerów ze stwierdzonym zakaênym zapaleniem mózgu i rdzenia kr gowego (Dymacz, Szeleszczuk, Houszka, 7). Jednostka Parametr Wiek ptaków (dzieƒ) AE GMT CV%,7,7 77, n+% IBD GMT 9 CV%,, 9, n+% REO GMT 77 CV%,7 7, 7, n+% IB GMT 79 CV% 9, 9, 9, n+% 9,, 9, ND GMT 77 CV% 9,,, n+% 9, ObjaÊnienia: GMT - Êrednie miano geometryczne, CV% wspó czynnik zmiennoêci, n+% - odsetek surowic dodatnich ZAKAèNA ANEMIA KURCZÑT (Chicken infectious anaemia CIA) Choroba wywo ywana jest przez bardzo oporny, ma y DNA wirus zaliczany do rodzaju Gyrovirus, oznaczany jako CIAV (Chicken Infectious Anaemia Virus). G ównà drogà rozprzestrzeniania si wirusa zakaênej anemii jest zaka enie pionowe, zainfekowane nioski przekazujà zarazek na swoje potomstwo. Mo liwe jest równie poziome rozprzestrzenianie si infekcji zw aszcza u ptaków m odych przez kontakt z chorym osobnikiem i Êrodowiskiem (wyposa enie, odzie itp.). Wirus zakaênej anemii wywo uje objawy chorobowe u ptaków w wieku do oko o tygodnia. U kur doros ych zaka enie przebiega bez adnych objawów klinicznych. Choroba charakteryzuje si padni ciami i anemià zwiàzanà z atrofià tkanki krwiotwórczej szpiku kostnego. Stwierdza si równie wybroczyny i wylewy w tkance podskórnej i w mi Êniach, jak równie zmiany atroficzne w uk adzie limfatycznym. U chorych ptaków obserwuje si typowe zmiany martwicowe skóry w okolicy podskrzyd owej, stàd jednostka jest nazywana chorobà niebieskiego skrzyd a (Blue wing disease). ÂmiertelnoÊç jest zró nicowana i waha si od % do 7%. Wyniki produkcyjne w zaka onych stadach sà bardzo obni one. Postawienie wst pnego rozpoznania jest mo liwe na podstawie charakterystycznych zmian sekcyjnych i objawów klinicznych. U yteczne sà równie badania hematologiczne. Mo liwe jest wykonanie badaƒ serologicznych (Immunofluorescencja, seroneutralizacja, test ELISA itp.). Izolacja wirusa jest równie mo liwa, choç technicznie trudna, bardzo d ugotrwa a i kosztowna. Brak jest leczenia przyczynowego zakaênej anemii kurczàt. Nale y dà yç do tego, aby wszystkie piskl ta mia y wysoki poziom specyficznych przeciwcia przeciwko wirusowi zakaênej anemii, co osiàga si przez indywidualne szczepienie ka dej nioski ywà szczepionkà. Monitoring serologiczny Z regu y stopieƒ zabezpieczenia pisklàt przeciwko zakaênej anemii jest zadowalajàcy (Ryc. CIA-). W badaniach wykonanych w roku (Szeleszczuk i wsp.) obejmujàcych stad brojlerów kurzych stwierdzono, e wi kszoêç stad posiada a dobry stopieƒ zabezpieczenia, choç zdarza y si stada, w których cz Êç ptaków nie posiada a specyficznych przeciwcia matczynych (Ryc. CIA-). W zale noêci od warunków Êrodowiskowych dochodzi do zaka eƒ wirusem terenowym. Jak wynika z histogramu przedstawionego na Ryc. CIA- w cz Êci stad dochodzi do zaka enia ju pod koniec pierwszej po owy okresu odchowu. JeÊli presja wirusa Êrodowiskowego jest du a, to w badaniu stwierdza si, e Êredni wspó czynnik S/N spada poni ej, (Ryc. CIA-). W stadach odchowywanych w Êrodowisku wolnym od wirusa zakaênej anemii nie dochodzi do zaka eƒ i tyg. wszystkie badane surowice sà wolne od specyficznych przeciwcia (Ryc. CIA-). Stan ten utrzymuje si do koƒca okresu odchowu (Ryc. CIA-). Na przebieg infekcji wirusem CIA w stadzie brojlerów majà wp yw: stopieƒ zabezpieczenia pisklàt jednodniowych i presja wirusa Êrodowiskowego. Typowym przyk adem mo e byç przytoczony poni ej przypadek. W stadzie brojlerów badanie monitoringowe w pierwszym dniu wykaza o, e tylko mniej ni % badanych surowic nie zawiera specyficznych przeciwcia matczynych (Ryc. CIA-7). Badanie trzytygodniowych ptaków wykazywa o natomiast, e blisko % ptaków ma ju specyficzne przeciwcia a, co jest dowodem na ich wczesny kontakt z wirusem terenowym i rozpoczynajàce si zaka enie (Ryc. CIA-). Badanie surowic ptaków dniowych potwierdzi o dalszy wzrost liczby zaka onych ptaków, a wszystkie próby by y dodatnie (Ryc. CIA-9). Na podstawie wyników badaƒ krajowych (Szeleszczuk, ) mo na sàdziç, e przeciwcia a matczyne przeciwko zaka eniom wirusem zakaênej anemii u wi kszoêci kurczàt zanikajà mi dzy a dniem ycia. Oko o trzeciego tygodnia nie stwierdza si ju przeciwcia matczynych. Znaczenie ochronne tych przeciwcia jest ograniczone do okresu bezpoêrednio po wyl gu. Przy bardzo du ej presji Êrodowiskowej ptaki badane

wtrzecim tygodniu ycia ju posiadajà znaczne iloêci specyficznych przeciwcia. Przyk adem mo e byç tu sytuacja w stadzie, w którym odnotowano du e straty z powodu zakaênego zapalenia oskrzeli. Badanie monitoringowe wykonane wpierwszym dniu ycia wykaza o bardzo dobry stopieƒ zabezpieczenia pisklàt. Wszystkie badane surowice by y dodatnie (Ryc. CIA-). Wspó czynnik S/N badanych surowic nie przekroczy wartoêci,. W stadzie tym notowano du e problemy zdrowotne. Badanie w tygodniu wykaza o, e blisko po owa badanych surowic zawiera specyficzne przeciwcia a (Ryc. CIA-). Odchów tego stada by przed u ony do ponad 7 tyg., a badanie w dniu ycia ptaków wykaza o, e ponad 9% osobników posiada o specyficzne przeciwcia a (Ryc. CIA-). Przy mniejszej presji wirusa Êrodowiskowego zaka enie mo e rozwijaç si wolniej i serologicznie ujawniç si w trzecim badaniu. Dobrym tego przyk adem mo e byç stado, w którym zarówno badanie w pierwszym dniu ycia (Ryc. CIA-), jak i badanie w dniu (Ryc. CIA-) by o ujemne. Bardzo dydaktyczny, potwierdzajàcy aktywne zaka enie w drugim okresie cyklu produkcyjnego histogram (Ryc. CIA-) wskazuje, e blisko % surowic by o dodatnich. Zwraca uwag bardzo du a ró nica mi dzy wartoêcià minimalnà i maksymalnà wspó czynnika S/N. Najni sza wartoêç tego wskaênika wynosi a,97 natomiast najwy sza,9. O tym, e ograniczenie presji wirusa Êrodowiskowego ma zasadniczy wp yw na przebieg zaka enia wirusem zakaênej anemii w stadzie kurczàt brojlerów mo e Êwiadczyç poni szy przyk ad. Badanie w pierwszym dniu ycia wykaza o stosunkowo niski stopieƒ zabezpieczenia. Mimo, e wszystkie ptaki posiada y specyficzne przeciwcia a ich poziom nie by zbyt wysoki (Ryc. CIA-). Maksymalna wartoêç stosunku S/N wynosi a,7 (wartoêç graniczna prób ujemnych S/N powy ej,). W trzecim tygodniu wszystkie badane surowice by y ujemne (Ryc. CIA-7). Natomiast w badaniu wykonanym w dniu tylko surowic by o dodatnich, co stanowi o,7% badanych prób (Ryc. CIA-). Dla porównania na Ryc. CIA /7, CIA /7 CIA /7 w tabeli CIA przedstawiono wyniki badaƒ w stadach wykonanych w 7 roku. Wnioski jakie nasuwajà si z porównania tych danych wskazujà, e nastapi o pogorszenie immunoprofilaktyki CIA w stadach rodzicielskich brojlerów. Mimo, e Êrednia wartoêç wspó czynnika S/N by a niska, to jednak wartoêç CV by a wysoka i bardzo zró nicowana (SD= 9,). O niezbyt skutecznej immunoprofilaktyce stada matek Êwiadczy równie fakt, e oko o % badanych surowic by o ujemnych. Dla mo liwoêci rozprzestrzeniania si wirusa ma to bardzo istotne znaczenie. Z kolei w badaniu surowic pobranych od ptaków w wieku trzech tygodni wykazano, e ponad % z nich by o dodatnich. U ptaków kierowanych do uboju blisko % zbadanych surowic zawiera o specyficzne przeciwcia a anty CIAV. W z badanych stad (7,%) Êrednia wartoêç stosunku S/N by a ni sza ni,. W zwiàzku z brakiem mo liwoêci immunoprofilaktyki CIA w stadach kurczàt brojlerów konieczne jest Êcis e przestrzeganie zasad biosecurity. Nie jest to atwe zadanie wobec niezwykle wysokiej opornoêci wirusa zakaênej anemii kurczàt na dzia anie Êrodków odka ajàcych i du ej zdolnoêci zarazka do rozprzestrzeniania si zarówno drogà pionowà jak i horyzontalnà. ROSS -CB---CAV,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups Ryc. CIA- Prawid owy wynik badania jednodniowych pisklàt brojlerów. Wszystkie badane surowice zawierajà specyficzne przeciwcia a matczyne. Stado jest bardzo dobrze zabezpieczone przed zaka eniem wirusem terenowym. S/N,,,,,,, CIA - 7 9 Nr stada Ryc. CIA-/ Rezultaty badaƒ monitoringowych wykonanych w roku (Szeleszczuk i wsp.) obejmujàcych stad brojlerów kurzych. Wykres przedstawia wyniki badaƒ jednodniowych pisklàt. S/N,,,,,,, CIA - 7 7 9 Nr stada : Mean:, GMean:, SD:, %CV: 9, Min:, Max:,77 Date: Dil: : Ryc. CIA-/7 Rezultaty badaƒ monitoringowych wykonanych w roku 7 (Szeleszczuk i wsp.) obejmujàcych stad brojlerów kurzych, wyniki badaƒ jednodniowych pisklàt.

CIA - CIA - 7,,,,,, S/N, S/N,,,,,,, 7 9 Nr stada 7 9 Nr stada Ryc. CIA-/ Rezultaty badaƒ monitoringowych wykonanych w roku (Szeleszczuk i wsp.) obejmujàcych stad brojlerów kurzych. Wykres przedstawia wyniki badaƒ trzytygodniowych kurczàt. Ryc. CIA-/7 Rezultaty badaƒ monitoringowych wykonanych w roku 7 (Szeleszczuk i wsp.) obejmujàcych stad brojlerów kurzych,wyniki badaƒ trzytygodniowych kurczàt. S/N CIA -,,,,,, S/N CIA - 7,,,,,, 7 9 7 Nr stada 7 9 Nr stada Ryc.CIA-/ Rezultaty badaƒ monitoringowych wykonanych w roku (Szeleszczuk i wsp.) obejmujàcych stad brojlerów kurzych wyniki badaƒ szeêciotygodniowych kurczàt.w stadach 9, i dosz o do silnego zaka enia wirusem anemii zakaênej.jeêli presja wirusa Êrodowiskowego jest du a to w badaniu stwierdza si, e Êredni wspó czynnik S/N spada <,. Ryc.CIA-/7 Rezultaty badaƒ monitoringowych wykonanych w roku 7 (Szeleszczuk i wsp.) obejmujàcych stad brojlerów kurzych, wyniki badaƒ szeêciotygodniowych kurczàt. Jest to wynik zdecydowanie gorszy ni stwierdzony w roku. W stadach, 9, i, i dosz o do silnego zaka enia wirusem anemii zakaênej. Wykonane badania potwierdzajà tez o szerokim rozprzestrzenieniu si wirusa CIA w Êrodowisku. Wynikiem zaka enia mo e byç zawsze groêne uszkodzenie uk adu odpornoêciowego kurczàt. --CAV : 7 Mean:, GMean:, SD:,9 %CV: 9, Min:, Max:,7 Date: Dil: : ISA---CAV : 7 Mean:,9 GMean:, SD:, %CV:, Min:, Max:, Date: Dil: :,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups Ryc.CIA- W stadach odchowywanych w Êrodowisku wolnym od wirusa zakaênej anemii nie dochodzi do zaka eƒ i tyg. wszystkie badane surowice sà wolne od specyficznych przeciwcia. Ryc. CIA- Prawid owy wynik badania trzydziestooêmioniowych brojlerów. Wszystkie badane surowice sà ujemne.

CB---M-CAV : Mean:,7 GMean:,9 SD:,79 %CV:,9 Min:, Max:, Date: Dil: : CB---CAV : Mean:,9 GMean:, SD:, %CV:, Min:,97 Max:, Date: 7 Dil: :,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups Ryc. CIA-7 W stadzie brojlerów P badanie monitoringowe w pierwszym dniu wykaza o, e tylko mniej ni % badanych surowic nie zawiera specyficznych przeciwcia matczynych Ryc.CIA- Wynik badania trzytygodniowych ptaków ze stada P. Blisko % ptaków ma ju specyficzne przeciwcia a. Co jest dowodem na ich wczesny kontakt z wirusem terenowym i rozpoczynajàce si zaka enie. CB-7--CAV : 9 Mean:, GMean:, SD:,7 %CV:, Min:, Max:, Date: 7 Dil: : CB---CAV : Mean:,9 GMean:,9 SD:, %CV:, Min:, Max:, Date: Dil: :,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups Ryc. CIA 9 Badanie surowic ptaków dniowych (stado P). Potwierdzenie dalszego wzrostu liczby zaka onych ptaków, wszystkie badane próby sà dodatnie. Ryc. CIA W stadzie brojlerów K badanie monitoringow w dniu ycia da o wynik dodatni. CB---B-CAV : Mean:, GMean:,9 SD:,7 %CV: 9, Min:, Max:,9 Date: Dil: : CB---CAV : Mean:, GMean:,7 SD:,7 %CV: 9, Min:, Max:, Date: Dil: :,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups Ryc. CIA- Stado K. Badanie w tygodniu odchowu. Blisko po owa badanych surowic zawiera specyficzne przeciwcia a Ryc. CIA- Stado K. Badanie w dniu ycia ptaków. Ponad 9% osobników posiada specyficzne przeciwcia a. CB---U-CAV : Mean:,7 GMean:, SD:,9 %CV:, Min:, Max:,9 Date: 7 Dil: : CB---U-CAV : Mean:,77 GMean:,7 SD:, %CV:, Min:, Max:,9 Date: Dil: :,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups Ryc.CIA- Badanie monitoringowe wykonane w pierwszym dniu ycia. Stado oznaczone jako W by o bardzo dobrze zabezpieczone. Wszystkie surowice sà dodatnie. Ryc.CIA- Stado W. Badanie w dniu ycia. Wszystkie badane surowice sà ujemne. 7

CB---U-CAV : Mean:,7 GMean:, SD:, %CV: 7, Min:,97 Max:,9 Date: Dil: : ISA-CB--- -CAV : Mean:, GMean:,7 SD:,7 %CV:, Min:,7 Max:,7 Date: Dil: :,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups Ryc.CIA- Stado W. Badanie w dniu ycia ptaków. Blisko % osobników posiada specyficzne przeciwcia a. Zwraca uwag bardzo du a ró nica mi dzy wartoêcià minimalnà i maksymalnà wspó czynnika S/N. Ryc.CIA- Stado B. Badanie monitoringowe wykonane w pierwszym dniu ycia. Mimo, e wszystkie ptaki posiada y specyficzne przeciwcia a, ich poziom nie by zbyt wysoki. Maksymalna wartoêç stosunku S/N wynosi,7. --CB- -CAV : Mean:,99 GMean:,7 SD:, %CV:, Min:,7 Max:, Date: Dil: : CB---C-CAV : Mean:, GMean:,97 SD:, %CV:,7 Min:, Max:,9 Date: Dil: :,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/N Groups Ryc. CIA 7 Stado B. W trzecim tygodniu wszystkie badane surowice sà ujemne. Ryc. CIA Stado B. Badanie wykonane w dniu ycia surowic jest dodatnich. Tab. CIA-. Wyniki monitoringu serologicznego stad brojlerów w kierunku CIA badanych w okresie marzec listopad 7 (Szeleszczuk i wsp., ) Wiek ptaków n GMean CV Min. Max. Pos. - 9,9±,7,9±9,,±,,9±, -,7±,,9±,9,±,7,±, -,±,,±,,9±,7,±, 7 BIA ACZKA (Avian Leucosis Type J) Naukowcy amerykaƒscy (Fadly i wsp. ) udowodnili, e brojlery pochodzàce po rodzicach zaka onych wirusem bia aczki typu J osiàgajà gorsze wyniki produkcyjne. Bia aczka wywo ywana jest przez wirusy z podrodziny Retroviridae. Bia aczka limfoidalna jest przyk adem choroby rozprzestrzeniajàcej si g ównie drogà zaka enia pionowego, przez zaka one nioski na potomstwo. U m odych ptaków mo e tak e wystàpiç zaka enie poziome-horyzontalne. Zaka one nioski przekazujàce wirus na potomstwo mogà byç rozpoznane przy pomocy badania jaj wyl gowych lub wymazu z kloaki, co pozwala na eliminacj takich ptaków z rozrodu. W ten sposób zostaje przerwany cykl przekazywania wirusa bia aczki. Najbardziej specyficznà zmianà sekcyjnà w przebiegu bia aczki jest nowotworowy rozrost narzàdów wewn trznych. Zmiany nowotworowe obserwuje si z regu y w wàtrobie, Êledzionie, nerkach i bursie Fabrycjusza. W stadach bia aczkowych stwierdza si ni szà nieênoêç i wyl gowoêç. Zmiany sekcyjne w przebiegu bia aczki limfoidalnej sà zbli one do zmian obserwowanych przy chorobie Mareka, ale wirus bia aczki z regu y nie uszkadza nerwów, stàd w odró nieniu do choroby Mareka nie wyst pujà zmiany pora enne. Dla postawienia prawid owej diagnozy konieczne jest badanie histopatologiczne. Brak jest przyczynowego leczenia bia aczki limfoidalnej. Najlepszà metodà zapobiegania jest uwalnianie stad od zaka onych niosek. Najsku-

teczniejszym sposobem zwalczania choroby jest odchów wolnych od bia aczki ptaków pochodzàcych po niezaka onych nioskach. Monitoring serologiczny Badania monitoringowe w kierunku wykrycia specyficznych przeciwcia przeciwko wirusowi typ J bia aczki u kurczàt brojlerów nie sà prowadzone. W surowicy jednodniowych pisklàt brojlerowskich nie powinny wyst powaç przeciwcia a matczyne przeciwko temu zarazkowi (AL. J-). CB---PO RODZ. CHORY-ALV-J,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/P Groups : Mean:,9 GMean:, SD:,9 %CV:, Min:, Max:, Date: 7 Dil: : CB-----ALV-J,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/P Groups Ryc. AL. J- Krew do badania pobrano od jednodniowych pisklàt brojlerowskich. Wynik badania ujemny. Obecnie nie notuje si zasadniczo wyników dodatnich, choç kilka lat temu odsetek ptaków posiadajàcych specyficzne przeciwcia a matczyne w dniu ycia by stosunkowo wysoki (Ryc. AL. J-). BB---CB---ALV-J,,,,,,,,7,,9,,,,,,,+ S/P Groups : Mean:, GMean:,9 SD:, %CV:,7 Min:, Max:,9 Date: Dil: : : Mean:, GMean:,7 SD:, %CV:,7 Min:, Max:,9 Date: Dil: : Ryc. AL. J Krew do badania pobrano od jednodniowych pisklàt brojlerowskich. Wynik badania dodatni. Specyficzne przeciwcia a wyst pujà u ponad 7% badanych ptaków. ObecnoÊç tych przeciwcia nie jest równoznaczna z obecnoêcià wirusa. Potwierdza jednak kontakt rodziców z wirusem, nie wyklucza zatem mo liwoêci pionowej transmisji zaka enia. W stadach brojlerów przeciwcia a matczyne zanikajà i pod koniec okresu odchowu nie stwierdza si ich obecnoêci (Ryc. AL. J-). Ryc. AL. J Krew do badania pobrano od pi ciotygodniowych kurczàt brojlerowskich. Wynik badania ujemny. Piskl ta pochodzi y ze stada rodzicielskiego z rozpoznanà bia aczkà typu J. CHOROBA GUMBORO (Infectious Bursal Disease IBD) Choroba wywo ywana jest przez zarazek nale àcy do rodzaju Avibirnavirus. Szczepy wirusa dzielone sà na klasyczne i wariantowe. Objawy chorobowe u kurczàt wywo uje serotyp. Wirus zakaênego zapalenia bursy Fabrycjusza jest bardzo stabilny i trudno go wyeliminowaç ze Êrodowiska kurnika. Wirus choroby Gumboro jest bardzo zakaêny i atwo rozprzestrzenia si na drodze kropelkowej w stadzie oraz pomi dzy fermami. Wirus mo e znajdowaç si w odchodach, na odzie y obs ugi i na sprz cie. Na zaka enie naturalne wra liwe sà kury i indyki. Kliniczne objawy choroby obserwuje si najcz Êciej mi dzy a tygodniem ycia. Chore ptaki sà blade, osowia e i apatyczne, przy czym majà tendencj do zbijania si w gromady. ÂmiertelnoÊç jest zró nicowana. Zazwyczaj pierwsze przypadki choroby na danym terenie przebiegajà ze ÊmiertelnoÊcià wynoszàcà od do %, ale czasami upadki mogà si gaç % i wi cej, w zale noêci od zjadliwoêci zarazka (postaç ostra IBD). Po pewnym czasie obserwuje si stopniowy spadek zjadliwoêci wirusa i wyraêne zmniejszenie ÊmiertelnoÊci. Szczególnie du e znaczenie ma w praktyce subkliniczne zaka enie wirusem choroby Gumboro prowadzàce do silnej immunosupresji. Ptaki, które przechorowa y zakaêne zapalenie bursy Fabrycjusza sà bardzo wra liwe na wiele innych chorób. W stadach, które w pierwszym tygodniu ycia zarazi y si wirusem choroby Gumboro, bardzo cz sto obserwuje si wtr towe zapalenie wàtroby (IBH). W stadach brojlerowskich, w których wyst puje subkliniczna postaç choroby stwierdza si pogorszenie wyników ekonomicznych wynikajàce z obni enia przyrostów i wy szego wskaênika wykorzystania paszy. W przebiegu ostrej fazy choroby Gumboro stwierdza si powi kszonà i rozpulchnionà burs Fabrycjusza, 9