WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Materiały Warsztatów str. 65 70 Arkadiusz MICHALSKI KWB Konin, Kleczew Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego Konin w aspekcie zrównoważonego rozwoju Streszczenie Kopalnia Węgla Brunatnego Konin od ponad sześćdziesięciu lat działa w rejonie konińskim przyczyniając się do jego znaczącej roli w kraju. Działalność ta powoduje przekształcanie środowiska naturalnego z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Konsekwencją tych działań jest konkurencyjność produkcji energii elektrycznej produkowanej na bazie węgla brunatnego. 1. Wprowadzenie Przyszłość cywilizacji zależy od wspólnej troski o przyrodę oraz zapewnienia wolności i właściwego rozwoju wszystkim żyjącym. Zrównoważony rozwój (ekorozwój) jest to rozwój społeczny, ekonomiczny i przyrodniczy, zgodnie z którym zaspokajamy aktualne potrzeby społeczeństwa w sposób zapewniający przyszłym pokoleniom możliwość optymalnego korzystania z zasobów środowiska (Kozłowski 2000). Jest to kompromis pomiędzy potrzebami zachowania środowiska przyrodniczego, potrzebami gospodarki oraz potrzebami społecznymi. Ekorozwój obejmuje m.in.: rozsądne, a przez to długotrwałe, wykorzystywanie odnawialnych zasobów przyrody; eksploatację nieodnawialnych źródeł energii z maksymalną efektywnością; utrzymywanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów; ochronę różnorodności genetycznej; ogólnie pojętą ochronę przyrody; zachowanie i polepszenie stanu zdrowia, bezpieczeństwa pracy, edukacji i dobrobytu; wspieranie rozwoju upraw energetycznych. W Polsce przyjęto politykę ekorozwoju państwa do 2025 roku. Korzyści związane z ekorozwojem to zwiększenie wykorzystywania odnawialnych zasobów energii, stworzenie alternatywnych źródeł dochodów dla ludności, rozwój obszarów wiejskich, zmniejszenia bezrobocia oraz wzrost bezpieczeństwa energetycznego kraju. Dotychczasowa działalność wydobywcza węgla brunatnego wpisuje się w powyższe warunki ekorozwoju. 65
A. MICHALSKI Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego Konin 2. Znaczenie Kopalni Konin dla rejonu konińskiego Ponad 60-letnia działalność Kopalni Konin w rejonie konińskim spowodowała jego rozwój i zapewniła mu znaczącą rolę w skali kraju. Na bazie wydobywanego węgla brunatnego powstały dwie elektrownie ( Pątnów i Konin ) produkujące ok. 11% energii elektrycznej w kraju. Jest to energia ok. 30% tańsza od energii produkowanej z węgla kamiennego. Około 96% wydobytego węgla jest przeznaczane na potrzeby elektrowni, a pozostała na sprzedaż odbiorcom rynkowym. Dzięki odkryciu złóż węgla brunatnego i ich eksploatacji rejon koniński stał się obszarem, w którym dotychczasowy charakter rolniczy zaczął się zmieniać na przemysłowo-rolniczy. Powstanie wielu gałęzi przemysłów pokrewnych, pracujących na rzecz przemysłu wydobywczego, spowodowało wzrost zatrudnienia ludności w tym wiejskiej, napływ ludzi wykształconych, rozwój szkolnictwa zawodowego, rozwój miast i wsi. Gminy, na terenie których prowadzona jest eksploatacja węgla brunatnego, są odbiorcą różnego rodzaju podatków i opłat wynikających z działalności zakładu. Wpływają one do budżetu gminy stwarzając możliwość inwestowania, jednocześnie powodując wzrost stopy życiowej mieszkańców. W wielu przypadkach pomoc materialna i finansowa ze strony kopalni była nieodłącznym elementem jej działalności, sprzyjając budowaniu korzystnych warunków współpracy między zakładem a lokalnymi społeczeństwami. W tym okresie zmieniła się technika wydobycia węgla brunatnego, spowodowana wprowadzaniem nowocześniejszych maszyn i urządzeń. Kopalnia Konin, ze względu na swój wieloodkrywkowy charakter eksploatacji, zmuszona była do wykonywania wielu wkopów udostępniających, których nieodłącznym elementem były koszty z tym związane oraz także długotrwałe uregulowania formalno-prawne związane z budową tych nowych odkrywek. 3. Działalność KWB Konin w aspekcie zrównoważonego rozwoju W dotychczasowej swej działalności KWB Konin uruchomiła dziesięć odkrywek. Pięć odkrywek: Morzysław, Niesłusz, Gosławice, Pątnów i Kazimierz Południe zostało już zlikwidowanych i trudno wskazać miejsca, gdzie na tych terenach prowadzona była działalność górnicza. Część tych terenów została już zagospodarowane i służy mieszkańcom Konina, znajdując się obecnie w granicach administracyjnych miasta. Pozostałe odkrywki: Jóźwin II A, Jóźwin II B, Kazimierz Północ, Lubstów i Drzewce są w trakcie eksploatacji, a ich działalność rozpościera się na teren sześciu gmin. Najmłodszą i najnowocześniejszą w konińskim zagłębiu węglowym jest odkrywka Drzewce uruchomiona w 2005 roku (Lichy 2005). Jest ona przykładem zastosowania najnowszej techniki w połączeniu z optymalizacją kosztów oraz wynikiem współdziałania kopalni z organami administracji państwowej i samorządowej, z instytucjami, biurami projektowymi i wykonawcami (Jarecki 2005). Ze względu na przestrzenny i wieloodkrywkowy charakter, działalność kopalni powoduje zajęcie znacznych terenów dla potrzeb eksploatacji odkrywkowej i przekształcanie środowiska naturalnego w wielu jego elementach. Na koniec 2006 roku kopalnia zajmowała 5077 ha, natomiast od początku swej działalności przekazała 7302 ha, w tym 5250 ha terenów zrekultywowanych. Łącznie nabyła 12379 ha terenów dotychczas różnie użytkowanych. W większości były i są to tereny zajęte pod działalność rolną. Korzystne warunki finansowe 66
WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie proponowane przez kopalnię dotychczasowym właścicielom nieruchomości rolnych dawały możliwość zwiększenia powierzchni nowo kupowanych gospodarstw rolnych i poprawy warunków pracy w gospodarstwie. Bowiem cena, za jaką kopalnia kupuje gospodarstwo rolne, jest wyższa niż cena wolnorynkowa gospodarstwa w danej okolicy. W początkowych latach eksploatacji rekultywację wykonywano w niewielkim stopniu, zostawiając teren niezagospodarowany. Brakowało właściwego, odpowiedniej jakości i ilości sprzętu do prowadzenia prac górniczych, w tym rekultywacji. Przede wszystkim nie było właściwych wymagań prawnych wobec zakładu górniczego. Dopiero w latach późniejszych zaczęły pojawiać się wymagania prawne, w tym ochrony środowiska Kopalnia Konin jako pierwsza w branży węgla brunatnego podjęła próby rekultywacji terenów pogórniczych, a szczegółowe wytyczne organizacji bazy doświadczalnej w zakresie rekultywacji rolnej opracowała Katedra Gruntoznawstwa AGH w Krakowie w 1960 roku (Kasztelewicz, Michalski 2005) Zaczęto nadrabiać zaległości w rekultywacji technicznej i biologicznej terenów pogórniczych). Badania nad rekultywacją rolną i leśną prowadzone były przez (uruchomioną przez Zakład Środowiska Rejonów Przemysłowych PAN w Zabrzu) Stację Doświadczalną Rekultywacji Terenów Pogórniczych w Koninie, kierowaną przez dr. Jana Bendera, i kontynuowane przez Katedrę Rekultywacji Akademii Rolniczej w Poznaniu obecnie pod kierunkiem prof. dr hab. Mirosławy Gilewskiej. Wykonywana przez kopalnię rekultywacja techniczna i biologiczna jest na wysokim poziomie i powoduje, że tereny zrekultywowane cieszą się dużym popytem. Wielokierunkowa rekultywacja terenów pogórniczych: rolna, leśna (rys. 3.1), wodna (rys. 3.2), specjalna, rekreacyjna, dzięki zdobytym doświadczeniom i metodom, a także nowoczesnym technikom, jest akceptowana przez społeczeństwo. Na terenach zrekultywowanych zwałowisk zostały utworzone ogródki działkowe, tereny rekreacyjno-sportowe, lotnisko sportowe, wybudowano składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych. Rekultywacja o kierunku wodno- -rekreacyjnym została zastosowany w wyrobiskach końcowych odkrywek Morzysław, Niesłusz, Gosławice, Kazimierz Południe i Pątnów. Wielokierunkowa rekultywacja zapewnia możliwość rozwoju i współpracy kopalni i regionu. Wymagania w zakresie ochrony wód spowodowały również wzrost skuteczności oczyszczania wód kopalnianych. Bezpośrednia bliskość zespołu jezior (Gosławskiego, Pątnowskiego, Mikorzyńskiego i Ślesińskiego), o łącznej pojemności około 61 mln m 3 wody, powoduje, że odkrywki węgla brunatnego rejonu Konina cechują się dużym zawodnieniem (Kasztelewicz i in. 2005). W związku z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy ludziom i maszynom pracującym w wyrobisku zachodzi konieczność odwodnienia złoża. W miarę rozwoju techniki zrezygnowano z odwodnienia złoża metodami chodnikowymi, niebezpiecznymi dla pracy ludzi, wymagającymi oczyszczania wszystkich wód kopalnianych zanieczyszczonych zawiesiną. Zastosowanie odwodnienia studziennego, bezpieczniejszego a przede wszystkim niewymagającego budowy urządzeń oczyszczających dla odprowadzanych wód spowodowało, że system ten pozwalał na odprowadzenie wód kopalnianych bezpośrednio do odbiorników, w wielu przypadkach poprawiając jakość wody w odbiornikach. W ten sposób obecnie ok. 75% odprowadzonych wód nie wymaga oczyszczania, co spowodowało również zmniejszenie kosztów eksploatacji urządzeń wodnych. Pozwoliło to również na wykorzystanie wód kopalnianych do napełniania wyrobisk poeksploatacyjnych likwidowanych odkrywek. Może to znacznie przyspieszyć powstanie w tych wyrobiskach zbiorników wodnych i odtworzenia docelowego poziomu wodonośnego, obniżonego odwodnieniem złoża. 67
A. MICHALSKI Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego Konin Rys. 3.1. Rekultywacja leśna odkrywki Kazimierz Południe Fig. 3.1. Forest s recultivation Kazimierz Południe exposure Rys. 3.2. Rekultywacja wodna odkrywki Niesłusz Fig. 3.2 Water s recultivation Niesłusz exposure 68
WARSZTATY 2007 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Skutkiem odwodnienia złoża jest obniżenie zwierciadła wód podziemnych, których zasięg jest uzależniony od warunków hydrogeologicznych. W tym rejonie występuje częściowo zanik wody w płytkach studniach gospodarskich oraz stawach potorfowych zlokalizowanych blisko wyrobiska. Dla zrównoważenia strat wynikających z odwodnienia kopalnia w ramach profilaktyki i szkód wykonała 35 ujęć wodociągowych oraz ok. 800 km sieci wodociągowych wraz z przyłączami. W wyniku naprawiania szkód znaczna część rejonu konińskiego została wyposażona w wodociągi i woda dotarła prawie do każdego gospodarstwa. Rejon koniński, jako jeden z nielicznych w kraju, otrzymał prawie kompletną sieć wodociągową, co poprawiło jakość wody pitnej i zapewniło wygodę mieszkańcom. 4. Podsumowanie Prowadzenie odkrywkowej eksploatacji węgla powoduje przekształcanie środowiska i ingerencję w jego poszczególne elementy. Oddziaływanie to kopalnia stara się minimalizować poprzez różne działanie techniczne, technologiczne i organizacyjne z zakresu ochrony powietrza atmosferycznego, ochrony przed hałasem czy też w wytwarzaniu odpadów. Obecnie KWB Konin prowadzi działalność wydobywczą węgla brunatnego przy zachowaniu obowiązujących przepisów, w tym ochrony środowiska. Chcąc sprostać na dalsze lata zapotrzebowaniom konińskiej energetyki w ilości ok. 10 mln Mg węgla rocznie, musi budować nowe odkrywki. Odkrywki te oddalone są kilkadziesiąt kilometrów od elektrowni, a transport węgla do elektrowni stanowi znaczny udział w kosztach jego sprzedaży. Obowiązujące prawo polskie odpowiadające wymaganiom przepisów prawa europejskiego jest dla górnictwa odkrywkowego niezbyt sprzyjające. Tak się składa, że wszystkie odkrywki czynne jak i perspektywiczne, swym wpływem mogą oddziaływać na obszary Natura 2000. Wiąże się to z bardzo skomplikowanymi i długotrwałymi uzgodnieniami, opracowaniami, monitorowaniem i konsekwencjami finansowymi mającymi swój udział w kosztach sprzedaży węgla. Koszty te muszą być konkurencyjne z kosztami pozyskiwania innych źródeł energii w celu produkcji energii elektrycznej. Przemysł wydobywczy wraz z energetyką jak na razie jest motorem rozwoju technicznego, finansowego i społecznego całego regionu, podejmując przy tym wysiłek zachowania zasad zrównoważonego rozwoju. Literatura [1] Jarecki S. 2005: Odkrywka Drzewce. Węgiel Brunatny 52. [2] Kasztelewicz Z., Czyż J., Dwornik E. 2005: Sztuka górnicza w sześćdziesięcioleciu KWB Konin. Węgiel Brunatny 53. [3] Kasztelewicz Z., Michalski A. 2005: Ochrona środowiska w sześćdziesięcioleciu Kopalni Węgla Brunatnego Konin. Węgiel Brunatny 53. [4] Kozłowski S. 2000: Ekorozwój. Wyzwania XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. [5] Lichy M. 2005: Odkrywka Drzewce najmłodsza i najnowocześniejsza w konińskim zagłębiu węglowym. Węgiel Brunatny 52. 69
A. MICHALSKI Działalność Kopalnia Węgla Brunatnego Konin Konin Mine s activities in the sustainable development aspect Konin Brown Coal Mine has been in operation in the Konin region for more than 60 years, enabling it to play an important role in the country. Transformations in the natural environment resulting from the mine s activities are in accordance with the principles of sustainable development. The consequence of these activities is the competitiveness of the brown coal-based electricity production. Przekazano: 31 marca 2007 r. 70