Marek SZMUC, Krzysztof MADEJ Kopalnia Siarki "Machów" S.A., Tarnobrzeg

M. SZMUC, K. MADEJ Przywracanie wartości użytkowych terenów górniczych... Mat. Symp. str. 306 314 Marek SZMUC, Krzysztof MADEJ Kopalnia Siarki "Machów" S.A., Tarnobrzeg Przywracanie wartości użytkowych terenów górniczych na przykładzie Kopalni Siarki "Machów" S.A. wyrobisk Machów i Piaseczno Słowa kluczowe Siarkopol, wyrobisko górnicze, nadkład, ruda siarkowa, likwidacja i rekultywacja terenów pogórniczych, Machów, Piaseczno. Streszczenie Przywracanie wartości użytkowych wyrobiskom powstałym w wyniku eksploatacji siarki rodzimej jest podstawowym przedmiotem działalności Kopalni Siarki "Machów" S.A. Prowadzone od 1994 r. prace likwidacyjne i rekultywacyjne terenów zdewastowanych wieloletnią działalnością górniczą przywracają im wartości użytkowe i przyrodnicze czyniąc je atrakcyjnymi pod względem rekreacyjnym. W miejscu wyrobisk górniczych powstają sztuczne zbiorniki wodne o powierzchni lustra wody ok. 500 ha i 160 ha. 1. Rys historyczny Po odkrywkowej eksploatacji złóż siarki w rejonie Tarnobrzega pozostały dwa wyrobiska górnicze: "Machów" o powierzchni ok. 560 ha i głębokości do 110 m oraz "Piaseczno" odpowiednio 160 ha i głębokości do 48 m. Oba sąsiadujące ze sobą wyrobiska znajdują się w obrębie tych samych formacji geologicznych. Odkrywkową eksploatację złóż siarki rodzimej w wyrobisku "Piaseczno" zakończono po 14 latach w 1971 r., gdzie następnie do 1980 r. prowadzono eksploatację piasków szklarskich. Maszyny i urządzenia górnicze zostały zdemontowane, a w 1982 r. Minister Przemysłu Chemicznego i Lekkiego zniósł obszar górniczy "Piaseczno". Wskazany został sposób likwidacji wyrobiska poprzez zasypanie go odpadami paleniskowymi pochodzącymi z Elektrowni Połaniec. W 1986 r. Elektrownia przejęła od KiZPS "Siarkopol" tereny po byłej kopalni wraz z wyrobiskiem. Mimo wybudowania odpowiednich urządzeń nie rozpoczęto jednak składowania odpadów, a przyczyną były sprzeciwy społeczne. W tej sytuacji Elektrownia nie podjęła dalszych prac likwidacyjnych; prowadziła jedynie odwodnienie wyrobiska utrzymując poziom wód w wyrobisku na rzędnej około + 122 m n.p.m. W wyrobisku "Machów" eksploatacja trwała 24 lata, do 1992 r.. Wydobycie z obydwu wyrobisk stanowiło bazę do produkcji czystej siarki, opartej na metodzie flotacyjnorafinacyjnej. 306

WARSZTATY 2009 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Dobra koniunktura siarki na rynkach światowych uległa w drugiej połowie 1991 r. gwałtownemu załamaniu. Powodem załamania cen siarki była zwiększona podaż tanich surowców siarki z odzysku oraz ogólnoświatowa recesja gospodarcza. Doprowadziło to zahamowania rozwoju górnictwa siarki w Polsce poprzez zaprzestanie wydobycia siarki w odkrywce Machów, w wyniku czego podjęto decyzję o likwidacji wyrobiska górniczego. W tej sytuacji jednym z najpoważniejszych problemów w polskim górnictwie siarki stała się likwidacja kopalń odkrywkowych i rekultywacja terenów pogórniczych. 2. Likwidacja wyrobisk poeksploatacyjnych Wieloletnie funkcjonowanie systemu odwadniania wyrobiska "Machów" spowodowało wytworzenie rozległego leja depresji, o promieniu około 8 km, obejmującego również sąsiednie wyrobisko w Piasecznie. Drenujące oddziaływanie systemów odwadniających obydwu wyrobisk spowodowało odwodnienie pierwotnie podmokłych terenów, przyległych do wyrobiska w Piasecznie. Na terenach tych powstały sady oraz obiekty gospodarcze. Wyłączenie odwadniania wyrobiska "Machów", po zakończeniu likwidacji wyrobiska, spowoduje odbudowę pierwotnych stosunków wodnych w rejonie wyrobiska "Piaseczno", co zagrozi obecnemu stanowi zagospodarowania terenów przyległych (Kulma 2006). Projekt skojarzonej likwidacji obu wyrobisk został wyłoniony w drodze konkursu i zatwierdzony przez Ministra Gospodarki. Zakładał on równoczesną likwidację obu wyrobisk. Zgodnie z tym projektem (Kirejczyk i in., 1996) w miejscu wyrobisk górniczych mają powstać zbiorniki wodne, które wraz ze zrekultywowanymi terenami przyległymi zostaną zagospodarowane w kierunku rekreacyjnym (tab. 2.1). Tabela 2.1. Parametry techniczne zbiorników wodnych Table 2.1. Water reservoirs technical data Parametry techniczne Zbiornik "Machów" Zbiornik "Piaseczno" pojemność całkowita rzędna maksymalna piętrzenia powierzchnia lustra wody długość zbiornika szerokość zbiornika długość linii brzegowej głębokość maksymalna 111,2 mln m 3 146 m n.p.m 500 ha ok. 3.000 m ok. 2.000 m ok. 10.000 m ok. 42 m 31 mln m 3 146 m n.p.m. 162 ha 2.000 m 1.100 m 6.600 m ok. 40 m 2.1. Likwidacja wyrobiska "Machów" Dla wyrobiska przyjęto wodny kierunek rekultywacji o charakterze rekreacyjnym, a dla obrzeży leśny, także o charakterze rekreacyjnym. Prace likwidacyjne rozpoczęły się w 1994 r., a główne założenia procesu likwidacji i realizacji robót technologicznych były następujące: 8. demontaż obiektów powierzchniowych, maszyn i ciągów transportowych, 9. uszczelnienie dna zbiornika warstwą izolacyjną (iły krakowickie) w celu niedopuszczenia do przebicia silnie zmineralizowanych wód trzeciorzędowych i ich mieszania się z wodami wypełniającymi przyszły zbiornik; miąższość warstwy izolacyjnej 25 m, 307

M. SZMUC, K. MADEJ Przywracanie wartości użytkowych terenów górniczych... 10. odpowiednie uformowanie skarp przyszłego zbiornika, zapewni ich stateczność oraz bezpieczeństwo dla położonej w pobliżu drogi państwowej Tarnobrzeg-Mielec i wiślanego wału przeciwpowodziowego, 11. wykonanie budowli hydrotechnicznych zapewniających doprowadzenie wody do powstającego zbiornika oraz okresową wymianę, 12. rekultywowanie terenów przyległych do wyrobiska oraz terenów związanych z ciągiem produkcji. Podjęte prace likwidacyjne polegały głównie na zabezpieczeniu wyrobiska poeksploatacyjnego poprzez zabudowanie iłowej warstwy izolującej zasiarczone wody złożowe oraz wyprofilowanie skarp w celu ukształtowania zbiornika wodnego. Przebudowano układy KTZ (Koparka Taśmociąg i Zwałowarka) do pracy polegającej na formowaniu dna i skarp przyszłego zbiornika. W tym celu przemieszczone zostało ok. 38 mln m 3 mas ziemnych. Równocześnie przebudowie uległ cały układ odwodnieniowy, którego zadaniem była ochrona likwidowanego wyrobiska oraz powstającego przyszłego zbiornika wodnego. W celu bezpiecznego prowadzenia prac konieczne było, w latach 1994 do 2004, utrzymywanie pompowania wód trzeciorzędowych na poziomie ok. od 37 do 23 m 3 /d. W 2005 r. rozpoczęto proces pierwszego napełniania zbiornika "Machów", a jego docelowe napełnienie zostanie osiągnięte w pierwszej połowie br. W tym czasie ilość wód pompowanych barierą studni odwadniających systematycznie zmniejszała się i obecnie wynosi 10,5 m 3 /d. Taka intensywność odwodnienia będzie utrzymywana do czasu napełnienia zbiornika w Piasecznie aż do poziomu + 138 m n.p.m.. Dopiero wtedy odwodnienie w Machowie zostanie wyłączone 2.2. Likwidacja wyrobiska "Piaseczno" Jako pierwotny sposób zagospodarowania wyrobiska w Piasecznie w 1983 r. przyjęto metodę polegającą na składowaniu odpadów paleniskowych z Elektrowni Połaniec. Zastrzeżenia i protesty społeczności lokalnej do tak przyjętego sposobu likwidacji wyrobiska, zablokowały możliwość takiego zagospodarowania. Analizując powiązania hydrogeologiczne wyrobisk "Machów" i "Piaseczno" na tle skutków podjętej likwidacji wyrobiska "Machów", OBR PS "Siarkopol" wskazał na konieczność skojarzonej likwidacji obu tych wyrobisk. Opracowany w 1996 roku "Program likwidacji wyrobiska "Piaseczno" w skojarzeniu z likwidacją wyrobiska "Machów" (Kirejczyk i in., 1996) wraz z harmonogramem i kosztami realizacji stwarzał realne szanse przeprowadzenia bezpiecznej likwidacji obu wyrobisk w tym samym czasie. Brak dostatecznej ilości środków finansowych nie pozwolił na rozpoczęcie zaplanowanych prac związanych z likwidacją wyrobiska w Piasecznie. Po przejęciu przez Kopalnię Siarki "Machów" w 2004 roku terenów wyrobiska "Piaseczno" najważniejszym zadaniem stało się wykonanie warstwy izolującej piętro wodonośne czwartorzędowe od trzeciorzędowego. Przyjęcie sposobu zastosowanego w przypadku likwidacji wyrobiska w Machowie było niemożliwe z uwagi na brak na miejscu odpowiedniej ilości i jakości iłów krakowieckich oraz potrzebnych maszyn górniczych. Znacznym utrudnieniem był również zbiornik wodny o pow. ok. 60 ha istniejący na dnie wyrobiska. W celu wyboru sposobu zabezpieczenia wyrobiska górniczego oraz zapewnienia bezpieczeństwa przyszłego zbiornika wykonano "Ekspertyzę dotyczącą możliwych sposobów ograniczenia dopływu wód neogeńskich do zbiornika w likwidowanym wyrobisku Kopalni 308

WARSZTATY 2009 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie Siarki "Piaseczno"" (Matuszewski i in. 2006, 2007). W ekspertyzie rozważono kilka wariantów ograniczenia dopływów analizując równocześnie: - efekt ekologiczny mierzony stopniem poprawy jakości wody w przyszłym zbiorniku w stosunku do prowadzonego obecnie sposobu likwidacji, traktowanego jako wariant bazowy, - techniczno-ekonomiczne warunki realizacji. Uzyskane wyniki pozwoliły na przyjęcie do realizacji wariantu polegającego na wykonaniu pełnej izolacji serii złożowej w skarpach wyrobiska, który zapewni poprawę jakości wody w zbiorniku i jest znacznie tańszy od innych. Za przyjęciem powyższego rozwiązania zadecydowały również pozytywne opinie władz samorządowych. Likwidacja wyrobiska pogórniczego, uwzględniająca rekreacyjny kierunek docelowego zagospodarowania zbiornika wodnego i terenów przyległych, polega na wykonaniu następujących zadań: - pełna izolacja serii złożowej - przemieszczenie ok. 810 tys. m 3 iłów krakowieckich, - profilowanie skarp przyszłego zbiornika przemieszczenie ok. 230 tys. m 3 mas ziemnych, - rekultywacja terenów przyległych do zbiornika ok. 50 ha, - odwodnienie wyrobiska w trakcie prowadzonych prac pompowanie i odprowadzanie wód do rzeki Wisły w ilości ok. 13 tys. m 3 /d, - wypełnienie wyrobiska wodą z naturalnych dopływów czwartorzędowego piętra wodonośnego, wspomaganego poprzez instalację układu lewarowego doprowadzającego wodę z rzeki Wisły, - budowę drenażowego systemu odwodnieniowego na terenach zagrożonych podtopieniami; obszar ok. 11 km 2. Odizolowanie odsłoniętych skarp wodonośnej serii chemicznej w wyrobisku od wód zbiornika nastąpi na wskutek przemieszczenia mas iłów krakowieckich, pozyskanych z profilowania skarp nadwodnych (rys. 2.1-2.2). Przykrycie istniejących odsłonięć skarp serii chemicznej materiałem słabo przepuszczalnym spowoduje utrudnienie kontaktu wód zbiornika ze zmineralizowanymi i zawierającymi siarkowodór wodami trzeciorzędowego pietra wodonośnego, co będzie miało wpływ na poprawę jakości wody w zbiorniku. Sposób ten nie wymaga całkowitego odwodnienia wyrobiska, a jedynie utrzymywania w nim obecnego lub częściowo obniżonego poziomu wody. Zasadnicze roboty związane z profilowaniem zboczy wyrobiska dotyczą pierwszego poziomu nadkładowego i górnego piętra zwałowego. Potrzeba zmiany nachylenia skarp, których część dolna będzie poniżej, a część górna powyżej linii wodnej, wynika z faktu narażenia zboczy na destrukcyjne działanie falowania wody w zbiorniku. Skarpy górna i dolna oddzielone będą półką abrazyjną. Skarpy nadwodne wyrobiska zostaną wyprofilowane do kątów zapewniających trwałą stateczność w warunkach napełniania zbiornika wodą do rzędnej +146,0 m n.p.m. 309

M. SZMUC, K. MADEJ Przywracanie wartości użytkowych terenów górniczych... Rys. 2.1. Izolacja odsłonięć serii chemicznej Fig. 2.1. Isolation of a chemical series exposures Rys. 2.2. Transport iłów do izolacji Fig. 2.2. Transport of the loam to the isolation 310

WARSZTATY 2009 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie 3. Rekultywacja Przyjęty sposób likwidacji wyrobisk "Machów" i "Piaseczno" zakłada wybudowanie w miejscu wyrobisk górniczych zbiorników wodnych oraz rekultywację terenów przyległych w sposób umożliwiający wykorzystanie ich do celów rekreacyjnych. W ramach rekultywacji podstawowej wykonywane są prace porządkowe związane z likwidacją zbędnych obiektów i uzbrojenia powierzchniowego. Tereny zostają odpowiednio ukształtowane w dostosowaniu do rekreacyjnej funkcji zbiorników. Dodatkowo wykonywane są prace związane z regulacją stosunków wodnych na terenach przyległych oraz prace związane z budową docelowych dróg wokół wyrobisk w dostosowaniu do infrastruktury komunikacyjnej. 3.1. Rekultywacja wyrobiska "Machów" Równocześnie z pracami likwidacyjnymi wyrobiska górniczego prowadzono prace związane z likwidacją i rekultywacją innych obiektów powstałych w wyniku wieloletniej działalności wydobywczej i produkcyjnej, tj.: - zwałowisko zewnętrzne, o powierzchni całkowitej 880 ha. Na terenach zdegradowanych powstał obiekt biologicznie czynny o uporządkowanej rzeźbie terenu, z roślinnością drzewiastą i łąkową, uregulowanych stosunkach wodnych z siecią dróg dojazdowych. Powstało 7 malowniczo położonych na różnych wysokościach jeziorek o powierzchni od 0,1 do 3,5 ha. Uzyskano 364 ha użytków leśnych oraz 496 ha użytków rolnych. Teren zwałowiska jest ostoją zwierzyny łownej (sarny, zające, kuropatwy, bażanty, dziki), - składowiska keku, (nagromadzony w ilości ok. 1,76 mln m 3 bardzo uciążliwy dla środowiska naturalnego odpad poflotacyjny). Składowisko zlikwidowano przez zdeponowanie keku na dnie wyrobiska górniczego w Machowie, gdzie został przykryty warstwą izolacyjną iłów (rys. 3.1). Teren po składowisku zrekultywowano, uzyskując 42,5 ha powierzchni biologiczno czynnej, tj. 32,5 ha łąki i 10 ha zadrzewienia, - osadnik odpadów poflotacyjnych "Cygany", na którym jest nagromadzony odpad wapna poflotacyjnego w ilości 33 mln ton. Na terenie całkowicie zdegradowanym przyrodniczo uzyskano duży kompleks o pow. 263 ha pokryty szatą roślinną (drzewa, krzewy, trawy) z malowniczo usytuowanym zbiornikiem wodnym, który stworzył cenne walory siedliskowe szczególnie dla gniazdowania ptactwa wodnego. - klarownik wód złożowych nr 1, na którym nagromadzony jest osad w ilości około 441 tys. m 3 z oczyszczania wód złożowych. Na zrekultywowanym terenie uzyskano 13 ha powierzchni biologicznie czynnej (łąka + zadrzewienia). Ważnym elementem podjętych prac było wykonanie budowli hydrotechnicznych służących do napełniania wyrobiska przyszłego zbiornika. Z uwagi na bliskie sąsiedztwo rzeki Wisły przyjęto grawitacyjny sposób doprowadzenia oraz odprowadzenia wód ze zbiornika "Machów". W tym celu wykonano kanał otwarty w międzywalu, przepust pod drogą Tarnobrzeg-Mielec, kaskadę, bystrze z niecką wypadową oraz przelewem bocznym. W północno - zachodniej części wyrobiska wykonano kanał odprowadzający wodę do rzeki Wisły o długości 2209 m, gdzie w jego sąsiedztwie zaplanowano obiekty służące do rekreacji tj.: przystanie kajakowe, kąpieliska oraz obiekty obsługi turystycznej. 311

M. SZMUC, K. MADEJ Przywracanie wartości użytkowych terenów górniczych... Rys. 3.1 Teren zrekultywowany po składowisku keku Fig. 3.1 Recultivated land after [kek] landfill Wokół wyrobisk utworzony został pierścieniowy układ komunikacyjny. Kopalnianie drogi technologiczne zostały przebudowane na długości ok. 15 km i włączone do sieci dróg dojazdowych. Stworzone zostały warunki do rekreacji i wypoczynku (plaże, przyczółki, pomosty, slipy oraz parkingi). W związku z bliskim sąsiedztwem wału przeciwpowodziowego oraz drogi wojewódzkiej Tarnobrzeg - Mielec kolejnym etapem było wykonanie umocnień przeciwabrazyjnych od strony zachodniej. Na długości 3700 m wykonano umocnienie płytami Jumbo oraz narzutem kamiennym, w celu ochrony przed falowaniem. Na skarpach oraz obrzeżach wyrobiska zostały nasadzone drzewa i krzewy w celu ochrony przed erozją wodną. 3.2. Rekultywacja terenów wyrobiska "Piaseczno" Dla wyrobiska przyjęty został wodny kierunek rekultywacji natomiast dla części zwałowiska wewnętrznego i obrzeży kierunek zadrzewieniowo-łąkowy. Wyrobisko wraz z terenami przyległymi zostanie docelowo zagospodarowane dla potrzeb rekreacji. W ramach rekultywacji podstawowej wykonane zostaną prace porządkowe związane z likwidacją zbędnych obiektów i uzbrojenia powierzchniowego oraz usunięciem zadrzewień kolidujących z planowanymi robotami. Nadrzędnym celem rekultywacji biologicznej na powierzchni skarpy nadwodnej i płaszczyzny abrazyjnej będzie ich stabilizacja i zabezpieczenie przed erozją. Na skarpie zachodniej, z uwagi na rodzaj gruntów (grunty przemieszane iły, piaski i żwiry), 312

WARSZTATY 2009 z cyklu: Zagrożenia naturalne w górnictwie będą wykonywane zabiegi agrotechniczne, natomiast na pozostałych skarpach w pierwszej kolejności wykonywane będzie uproduktywnienie warstwą organiczną lub gleby. Następnie wykonywane zostanie nawożenie mineralne, siew nasion oraz zabiegi uzupełniające i pielęgnacyjne. Docelowa obudowa biologiczna terenów przyległych do wyrobiska będzie się składała ze zróżnicowanych co do wielkości płatów zadrzewień i enklaw roślinności łąkowej. Taki różnorodny sposób zagospodarowania powierzchni będzie się przyczyniać do poprawy warunków glebowych oraz aktywizowania procesów glebotwórczych. Będzie również sprzyjał szybszemu rozwojowi życia biologicznego na terenie zrekultywowanym i jego zasiedlaniu przez liczne gatunki fauny. Dodatkowo wykonane zostaną prace związane z regulacją stosunków wodnych na terenach przyległych do wyrobiska oraz prace związane z dowiązaniem projektowanego układu docelowych dróg dojazdowych w rejonie wyrobiska do istniejącej infrastruktury komunikacyjnej gmin. Gospodarka wodna w okresie eksploatacji zbiornika sprowadzi się do utrzymania stałego poziomu wody, przy zakładanym dopuszczalnym przekroczeniu o około 0,2 m. Wahania zwierciadła wody mogą być spowodowane warunkami klimatycznymi i pojawiać się w okresach suchych (obniżenie) bądź w czasie opadów lub roztopów (przyrost). Dla zachowania stałej wysokości napełnienia zbiornika przewiduje się wykonanie urządzeń hydrotechnicznych w postaci przelewu powierzchniowego i kanału ulgi. 4. Podsumowanie Dotychczasowy, bardzo już zaawansowany tok prac związanych z zagospodarowaniem wyrobisk po odkrywkowej eksploatacji siarki oraz prowadzona na dużą skalę rekultywacja terenów zdegradowanych spowodowały w dużej mierze wyeliminowanie czynników uciążliwych dla środowiska oraz zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego. Realizacja procesu likwidacyjno-rekultywacyjnego zakłada wybudowanie w miejscu wyrobisk górniczych "Machów" i "Piaseczno" zbiorników wodnych oraz rekultywację terenów przyległych w sposób umożliwiający wykorzystanie ich do celów rekreacyjnych. Utworzenie zbiorników wodnych uatrakcyjnia krajobraz tego rejonu. Zbiorniki wraz z elementami zabudowy staną się miejscem rekreacji i wypoczynku weekendowego zarówno mieszkańców okolicznych miejscowości, jak też turystów z innych regionów. Podjęte prace mają na celu przywrócenie wartości użytkowych terenom zdegradowanym wieloletnią działalnością górniczą. Powstaną tereny zieleni niskiej i wysokiej powiązane z rekreacyjną funkcją zbiorników, a także korzystne warunki do rozwoju usług związanych z obsługą turystyczną. Zbiorniki mają stać się również miejscem uprawiania wędkarstwa. Literatura [1] Kirejczyk i in. R., 1996: Program likwidacji wyrobiska "Piaseczno" w skojarzeniu z likwidacją Kopalni Siarki "Machów" wraz z harmonogramem i kosztorysem likwidacji, OBR PS "Siarkopol" Tarnobrzeg, AGH Kraków, Hydroprojekt Sp. z o.o. Warszawa. [2] Kulma R., 2006: Dokumentacja określająca warunki hydrogeologiczne w rejonie likwidowanego wyrobiska byłej Kopalni Siarki "Piaseczno" stan prognozowany w związku z przewidywaną zmianą poziomu odwadniania i po jego całkowitym zakończeniu, SIGMA PB, Tarnobrzeg. [3] Pantula Z. i in., 2005: Projekt techniczny prac zabezpieczających i rekultywacji wyrobiska byłej Kopalni Siarki "Piaseczno" Etap I Uporządkowanie, profilowanie skarp wyrobiska i izolacja wychodni serii chemicznej, SIGMA BP, Tarnobrzeg 313

M. SZMUC, K. MADEJ Przywracanie wartości użytkowych terenów górniczych... [4] Pantula Z. i in., 2006: Projekt techniczny prac zabezpieczających i rekultywacji wyrobiska byłej Kopalni Siarki "Piaseczno" Etap II Rekultywacja wyrobiska byłej kopalni, SIGMA BP, Tarnobrzeg. [5] Matuszewski J. i in., 2006: Ekspertyza dotycząca możliwych sposobów ograniczenia dopływu wód neogeńskich do zbiornika w likwidowanym wyrobisku Kopalni Siarki "Piaseczno" Etap I, Hydroprojekt Sp z o.o., Warszawa. [6] Matuszewski J. i in., 2007: Ekspertyza dotycząca możliwych sposobów ograniczenia dopływu wód neogeńskich do zbiornika w likwidowanym wyrobisku Kopalni Siarki "Piaseczno" Etap II, Hydroprojekt Sp z o.o., Warszawa. Restoration of value of mining countries on a base of sulphur mine Machow S.A mine workings (excavations) Machow and Piaseczno Keywords Siarkopol [trade name], mining passage, material lying above a mineral deposit, sulphur ore, land liquidation and recultivation, Machow, Piaseczno. Summary Restoring of value to mining countries, transformed as a result of exploitation of native sulfur is an essential activity of sulphur mine Machow S.A. Directing since 1994 the activities of liquidation and recultivation to land devastated by years of mining, restores both its use and natural values thus making them attractive for recreation. It will provide the neighboring villages with artificial reservoirs with water surface of 500 ha and 160 ha. 314