Gospodarowanie zasobami finansowymi 341[03].Z4.02

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Krystyna Kielan Gospodarowanie zasobami finansowymi 341[03].Z4.02 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

Recenzenci: mgr Andrzej Kobylec mgr Teresa Jerzykowska-Słupska Opracowanie redakcyjne: mgr Krystyna Kielan mgr Maria Olejnik Konsultacja: dr Bożena Zając Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[03].Z4.02 Gospodarowanie zasobami finansowymi zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik handlowiec 341[03]. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Zasady obrotu pieniężnego 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 13 4.1.3. Ćwiczenia 13 4.1.4. Sprawdzian postępów 15 4.2. Rozrachunki przedsiębiorstwa handlowego 16 4.2.1. Materiał nauczania 16 4.2.2. Pytania sprawdzające 21 4.2.3. Ćwiczenia 22 4.2.4. Sprawdzian postępów 23 4.3. Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa handlowego 23 4.3.1. Materiał nauczania 23 4.3.2. Pytania sprawdzające 28 4.3.3. Ćwiczenia 28 4.3.4. Sprawdzian postępów 30 4.4. Możliwości finansowania działalności przedsiębiorstwa handlowego 30 4.4.1. Materiał nauczania 30 4.4.2. Pytania sprawdzające 35 4.4.3. Ćwiczenia 36 4.4.4. Sprawdzian postępów 38 4.5. Przepływ środków pieniężnych w przedsiębiorstwie handlowym 42 4.5.1. Materiał nauczania 42 4.5.2. Pytania sprawdzające 43 4.5.3. Ćwiczenia 44 4.5.4. Sprawdzian postępów 45 5. Sprawdzian osiągnięć 46 6. Literatura 51 2

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o gospodarowaniu zasobami finansowymi. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne oraz wykaz umiejętności, które powinieneś posiadać przed przystąpieniem do realizacji treści zawartych w poradniku, cele kształcenia oraz wykaz umiejętności, które nabędziesz, pracując z poradnikiem, materiał nauczania, zawierający podstawowe wiadomości dotyczące gospodarowania zasobami finansowymi w przedsiębiorstwie, zestaw pytań sprawdzających, które pomogą Ci stwierdzić, czy posiadasz wiedzę umożliwiającą rozwiązanie ćwiczeń, ćwiczenia, które utrwalą wiedzę, którą posiadłeś i umożliwią połączenie treści teoretycznych z umiejętnością księgowania operacji gospodarczych, sprawdzian osiągnięć, na podstawie którego będziesz mógł stwierdzić, w jakim stopniu opanowałeś materiał zawarty w poradniku. W materiale nauczania przedstawione zostały treści, które umożliwią zrozumienie zagadnień dotyczących gospodarowania zasobami finansowymi. Materiał zawarty w poradniku jest dość obszerny. Dlatego konieczne jest przed przystąpieniem do rozwiązywania ćwiczeń, sprawdzenie wiadomości poprzez odpowiedzi na pytania sprawdzające. Natomiast sprawdzian postępów umożliwi zorientowanie się, czy dobrze zrozumiałeś i opanowałeś przedstawione zagadnienia zarówno teoretyczne, jak i praktyczne. Jeżeli stwierdzisz, że przedstawiony materiał zrozumiałeś i opanowałeś w sposób wystarczający, to możesz przystąpić do rozwiązywania sprawdzianu osiągnięć. Składa się on z zestawu zadań testowych oraz instrukcji, w jaki sposób należy wykonać polecenia. Do sprawdzianu dołączona jest karta odpowiedzi, na której zaznaczysz odpowiedzi. Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki. 3

341[03].Z4 Finanse i rachunkowość przedsiębiorstwa handlowego 341[03].Z4.01 Prowadzenie ksiąg rachunkowych 341[03].Z4.02 Gospodarowanie zasobami finansowymi 341[03].Z4.03 Ewidencja majątku przedsiębiorstwa handlowego 341[03].Z4.04 Ustalanie wyniku finansowego i sporządzanie sprawozdań finansowych 341[03].Z4.05 Obsługa systemu finansowo-księgowego Schemat układu jednostek modułowych 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, korzystać z zakładowego planu kont, zinterpretować pojęcia dotyczące aktywów i pasywów jednostek gospodarujących, definiować i interpretować pojęcia dotyczące funkcjonowania kont bilansowych i wynikowych, wyjaśnić, co powinien zawierać dowód księgowy, zamykać konta bilansowe i wynikowe. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć: posłużyć się dokumentami obrotu gotówkowego i bezgotówkowego, sporządzić i zaewidencjonować dokumenty kasowe, zaewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące obrotu bezgotówkowego, sporządzić weksle i czeki, zaewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące obrotu wekslami, czekami i krótkoterminowymi papierami wartościowymi, sklasyfikować i zaewidencjonować rozrachunki przedsiębiorstwa handlowego, zaewidencjonować kapitały własne, określić korzyści wynikające z różnych form pozyskiwania kapitału, sporządzić wniosek o udzielenie kredytu oraz dokumenty dotyczące współpracy z bankiem, obliczyć odsetki i dyskonto, zaewidencjonować operacje gospodarcze dotyczące uzyskiwania i spłaty kredytu, scharakteryzować przyczyny i skutki niedoboru środków pieniężnych, obliczyć i zinterpretować współczynniki płynności, scharakteryzować inne możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa handlowego i pozyskania kapitału. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Zasady obrotu pieniężnego 4.1.1. Materiał nauczania Środki pieniężne w przedsiębiorstwie gromadzone są w kasie (kasach) lub na rachunkach bankowych. Obrót pieniężny może występować jako obrót gotówkowy i bezgotówkowy. Obrót gotówkowy dokonywany jest za pośrednictwem kasy i polega na przyjmowaniu gotówki do kasy (wpłaty gotówki) oraz wydatkowaniu gotówki z kasy (wypłaty gotówki). Za prawidłowy przebieg operacji kasowych odpowiada kasjer, który ponosi także odpowiedzialność materialną za stan gotówki w kasie. Obrót gotówkowy może być realizowany na podstawie następujących dokumentów: czeku gotówkowego wystawionego, przez posiadacza rachunku bankowego i stanowiącego dyspozycję dla banku wypłacenia określonej kwoty jej okazicielowi, asygnaty kasa przyjmie (KP), jest to dokument potwierdzający przyjęcie gotówki do kasy, Rys. 1. Dowód wpłaty asygnaty kasa wypłaci (KW) jest dokumentem wystawionym na podstawie dokumentów źródłowych, takich jak np. lista płac, rachunek lub faktura, delegacja służbowa itp. Rys. 2. Dowód wypłaty raportu kasowego (RK) dokument sporządzony na podstawie asygnat (KP) i (KW); są w nim wykazane wszystkie przychody i rozchody gotówki i wyprowadzony stan gotówki na koniec okresu, za który raport jest sporządzany. 7

Rys. 3. Raport kasowy Stan gotówki wykazany w raporcie kasowym powinien być zgodny ze stanem faktycznym. Dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gotówkowego w kasie może pozostać na koniec dnia określona kwota zwana pogotowiem kasowym. Ewentualną nadwyżkę gotówki ponad pogotowie kasowe kasjer powinien wpłacić do banku. Ewidencję obrotu gotówkowego prowadzi się na koncie Kasa. Po stronie Wn tego konta księguje się wpływy gotówki do kasy, a po stronie Ma wypłaty gotówki z kasy. Konto Kasa może wykazywać tylko saldo debetowe, które oznacza stan gotówki w kasie. Ewidencję operacji na koncie KASA ilustruje schemat 1. Rachunek bieżący Sp Kasa 1 Sp 4 3 2 Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Inne rozrachunki z pracownikami Objaśnienia do schematu: 1) Wb, RK podjęto czekiem gotówkę z rachunku bieżącego na uzupełnienie pogotowia kasowego, 2) Wniosek o zaliczkę, RK wypłacono pracownikowi zaliczkę na delegację służbową, 3) Wb, RK podjęto czekiem gotówkę z rachunku bieżącego na wypłatę zaliczek na płace pracowników fizycznych, 4) Lista zaliczek, RK wypłacono pracownikom zaliczki na płace. Obrót bezgotówkowy polega na regulowaniu należności i zobowiązań za pośrednictwem banku. Przedsiębiorca może wybrać bank (banki), w którym chce założyć rachunek. Następnie powinien zawrzeć z bankiem umowę cywilnoprawną w formie pisemnej. Ponieważ 8

banki określają warunki prowadzenia konta, przed podpisaniem umowy klient powinien zapoznać się z nimi, pamiętając o możliwości negocjowania niektórych warunków. Do ewidencji obrotów bezgotówkowych służy konto Rachunek bieżący. Na koncie tym dokonuje się zapisów na podstawie wyciągu bankowego, do którego bank dołącza dokumenty, stanowiące podstawę dokonanych operacji. Po stronie Wn tego konta księguje się: wpłaty należności od odbiorców, wpłaty utargów sklepowych, inne wpływy. Po stronie Ma: pobranie gotówki do kasy na podstawie czeku gotówkowego, spłaty zobowiązań wobec dostawców, budżetów, ZUS itp., spłatę zobowiązań wobec banku. Konto Rachunek bieżący może wykazywać saldo Wn lub Ma. Saldo debetowe wykazuje stan środków pieniężnych, które znajdują się na rachunku bieżącym jednostki, a saldo kredytowe oznacza wysokość zadłużenia wobec banku. Najczęściej stosowaną formą rozliczeń bezgotówkowych jest polecenie przelewu. Polega ono na wydaniu bankowi przez płatnika dyspozycji przekazania określonej kwoty z rachunku bieżącego na rachunek wierzyciela (wierzyciel winien podać numer swojego rachunku oraz nazwę banku). Ewidencję operacji na koncie Rachunek bieżący przedstawia schemat 2. Rozrachunki z odbiorcami Sp 2 Rachunek bieżący Sp 1 Rozrachunki z dostawcami Objaśnienie schematu: 1) Wb - przelew na konto dostawcy kwoty zgodnej z fakturą za zakupiony towar, 2) Wb - wpływ należności od odbiorcy. Do innych środków pieniężnych, które może posiadać jednostka handlowa należą czeki rozrachunkowe i weksle obce. Do ewidencji tych środków służy konto Inne środki pieniężne z wyodrębnieniem Inne środki pieniężne czeki obce i Inne środki pieniężne weksle. Po stronie Wn na tym koncie księguje się: przyjęcie czeku rozrachunkowego na pokrycie należności, przyjęcie weksla obcego na pokrycie należności (wg wartości netto oraz dyskonta). Po stronie Ma ewidencjonuje się: realizację czeku, wykup weksla przez dłużnika w terminie płatności. Konto to może wykazywać tylko saldo debetowe, które oznacza stan przyjętych, ale jeszcze niezrealizowanych, czeków i weksli. Czek rozrachunkowy jest dokumentem wystawionym zgodnie z przepisami prawa, zawierającym polecenie przekazania podanej na czeku kwoty z rachunku bankowego wystawcy czeku (dłużnika) wierzycielowi. Dłużnik jest osobą fizyczną lub prawną korzystającą z obcego kapitału, zobowiązaną do jego zwrotu w określonym terminie. Natomiast wierzycielem jest firma, u której zaciągnięto dług. 9

Czek rozrachunkowy powinien mieć na przedniej stronie napis: przekazać na rachunek. Klauzula ta oznacza, że na podstawie tego czeku nie może być wypłacona gotówka. Czek ten służy jedynie do uznania rachunku bankowego przedsiębiorstwa podanego na czeku. Czek rozrachunkowy stanowi zabezpieczenie przed podjęciem gotówki przez osobę nieupoważnioną, np. w sytuacji zgubienia czeku. Sposób ewidencji czeków rozrachunkowych przedstawia schemat 3. Rozrachunki z odbiorcami Inne środki pieniężne (czeki) Rachunek bieżący Sp 1 4 2 Sp Rozrachunki z dostawcami 3 Sp Objaśnienia do schematu: 1) Otrzymano czek rozrachunkowy od odbiorcy na pokrycie należności, 2) Otrzymano wyciąg bankowy potwierdzający realizację czeku, 3) Wręczono dostawcy czek rozrachunkowy jako zapłatę za zakupiony towar, 4) Otrzymano wyciąg bankowy potwierdzający realizację czeku dla dostawcy. Weksel jest papierem wartościowym o określonej przez prawo formie, zobowiązującym wystawcę do bezwarunkowego zapłacenia określonej na wekslu sumy pieniędzy konkretnej osobie lub okazicielowi weksla w oznaczonym czasie i miejscu. W obrocie wekslowym występują dwa typy weksli: weksel własny (sola weksel) jest bezwarunkowym zobowiązaniem wystawcy weksla do zapłacenia ustalonej sumy na rzecz wymienionej na wekslu osoby, w oznaczonym terminie, weksel trasowany (ciągniony) zawiera polecenie wystawcy weksla do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty wydane innej osobie (zwanej trasatem) na rzecz osoby trzeciej (remitenta). Weksel pełni funkcję płatniczą (służy regulowaniu zobowiązań) oraz kredytową, gdy termin zapłaty wymieniony na wekslu jest późniejszy od daty dokonania transakcji (jest to tzw. kredyt kupiecki). Prawo wekslowe określa, że weksel powinien zawierać: nazwę weksel w treści dokumentu, bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy weksla do zapłaty (przy wekslu własnym), lub polecenie wypłaty oznaczonej sumy pieniężnej (przy wekslu trasowanym), nazwisko osoby, która ma zapłacić (przy wekslu trasowanym), termin płatności, miejsce płatności, opłatę skarbową, nazwisko osoby, na rzecz której powinna być dokonana zapłata, datę i miejsce wystawienia, podpis wystawcy weksla. Weksel może być wystawiony na specjalnym druku albo napisany ręcznie lub na komputerze, pod warunkiem że będzie zawierać wyżej wymienione elementy. 10

Suma wystawionego weksla zawiera w sobie odsetki za okres od dnia wystawienia weksla do terminu jego zapłaty. Oznacza to, że suma wpisana na wekslu składa się z: kwoty należności za dokonaną transakcję (sumę netto), odsetek od dnia wystawienia weksla do daty jego płatności (jest to dyskonto weksla). Dyskonto weksla, czyli kwotę należnych odsetek, oblicza się według wzoru: d t K D = 360 100 gdzie: D suma należnych odsetek, d stopa dyskonta w skali roku, t liczba dni od daty wystawienia weksla do daty jego płatności, K suma weksla (kwota nominalna)). Przykład Suma weksla (kwota nominalna) wynosi 10.000,- zł, a stopa dyskonta w skali roku 12%. Termin płatności weksla przypada za 90 dni. Obliczyć: 1/ sumę należnych odsetek (dyskonto), 2/ sumę weksla (kwotę nominalną plus odsetki) 1/ Obliczyć dyskonto: 12% 90 10000 = 300 zł 360 100 2/ Obliczenie sumy weksla: 10000 + 300 = 10300 zł Kwota dyskonta u płacącego wekslem (sprzedającego weksel) stanowi koszty finansowe, natomiast u kupującego weksel przychody finansowe. Ewidencję weksli własnych ilustruje schemat 4. Rachunek bieżący Inne środki pieniężne (weksle) Sp 2 1a. 1b. Rozrachunki z dostawcami Sp Koszty finansowe Objaśnienia do schematu: 1) Spłata zobowiązania wobec dostawcy wekslem własnym a/ suma netto kwota zobowiązania, b/ dyskonto, 2) Wb wykupienie weksla własnego w terminie płatności. 11

Ewidencję weksli obcych przedstawia schemat 5. Rozrachunki z odbiorcami Inne środki pieniężne (weksle) Rachunek bieżący Sp Przychody finansowe 1a 2 1b Sp Objaśnienie do schematu: 1) Przyjęto weksel od odbiorcy jako spłatę należności a/ suma netto weksla, b/ dyskonto, 2) Wb wykupienie weksla przez odbiorcę w terminie płatności. Krótkoterminowe papiery wartościowe Do krótkoterminowych papierów wartościowych zalicza się między innymi akcje obcych przedsiębiorstw, obligacje i bony skarbowe nabyte w celu odsprzedaży (przeznaczone do obrotu). Obligacja jest papierem wartościowym, w którym emitent (wystawca obligacji) stwierdza, że jest dłużnikiem wobec posiadacza obligacji i zobowiązuje się do zapłacenia wartości nominalnej obligacji oraz oprocentowania należnego do dnia jej wykupu. Bony skarbowe są papierami wartościowymi emitowanymi przez Skarb Państwa, w których emitent zobowiązuje się do ich wykupienia w określonym terminie wraz z należnymi odsetkami, liczonymi od wartości nominalnej bonu skarbowego. Przedsiębiorstwo, kupując krótkoterminowe papiery wartościowe, liczy na otrzymanie odsetek, które zobowiązuje się zapłacić wystawca. Kwota odsetek stanowi przychody finansowe. Papiery wartościowe nabywane są i sprzedawane za pośrednictwem biur maklerskich, które za przeprowadzoną transakcję pobierają prowizję maklerską. Stanowi ona dla przedsiębiorstwa koszty finansowe. Do ewidencji obligacji i bonów skarbowych służy konto Krótkoterminowe papiery wartościowe. Po stronie Wn księguje się zakup papierów, a po stronie Ma sprzedaż. Konto to może wykazywać tylko saldo debetowe, które oznacza stan papierów przeznaczonych do obrotu. Ewidencję krótkoterminowych papierów wartościowych prowadzi się w cenie nabycia. Schemat 6. Ewidencja krótkoterminowych papierów wartościowych Rachunek bieżący Krótkoterminowe papiery wartościowe Koszty finansowe Sp Przychody finansowe 2b 1a 1b 2c 2a 12

Objaśnienia do schematu: 1) Wb zakup krótkoterminowych papierów wartościowych a/ cena nabycia, b/ prowizja maklerska, 2) Sprzedaż krótkoterminowych papierów wartościowych a/ PK według ceny nabycia, b/ Wb cena sprzedaży, c/ Wb prowizja maklerska. 4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest obrót gotówkowy i bezgotówkowy? 2. Jakie dokumenty stanowią podstawę ewidencji obrotu gotówkowego i bezgotówkowego? 3. Jakie konta służą do ewidencji operacji gotówkowych i bezgotówkowych? 4. W jaki sposób funkcjonuje konto Inne środki pieniężne? 5. W jaki sposób oblicza się: sumę należnych odsetek (dyskonto), kwotę weksla? 6. W jaki sposób ewidencjonuje się krótkoterminowe papiery wartościowe? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Salda wybranych kont na dzień 1 lutego bieżącego roku przedstawiały się następująco: Rachunek bieżący Wn zł 10.000,- Kasa zł 500,- Rozrachunki z odbiorcami zł 8.000,- W bieżącym miesiącu miały miejsce następujące operacje gospodarcze: 1) Podjęto czekiem gotówkę na uzupełnienie pogotowia kasowego zł 1.500,- dokumenty: RK, Wb. 2) Wypłacono pracownikowi zaliczkę na delegację zł 500,- dokumenty: wniosek o zaliczkę, RK 3) Pracownik zwrócił do kasy niewykorzystaną część zaliczki zł 8.000,- dokumenty: rozliczenie delegacji, RK 4) Podjęto czekiem gotówkę z rachunku bieżącego na wypłatę zaliczek na wynagrodzenia dla pracowników fizycznych zł 4.800,- dokumenty: Wb, RK 5) Wypłacono pracownikom zaliczkę zł 4.800,- dokumenty: lista zaliczek, RK 6) Otrzymano wyciąg bankowy, potwierdzający wpływ należności zł 5.000,- 13

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otworzyć konta i nanieść salda początkowe, 2) zaksięgować operacje gospodarcze. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Otrzymano od odbiorcy weksel. Kwota transakcji wynosi 15.000 zł, a stopa dyskonta w skali roku 30 %. Termin płatności weksla ustalono na 36 dni. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obliczyć: a) sumę dyskonta, b) kwotę weksla. Rzeczywistą liczbę dni w roku przyjmuje się w zależności od systemu informatycznego funkcjonującego w przedsiębiorstwie. W ćwiczeniu przyjmij liczbę dni w roku 360. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 3. Salda wybranych kont na określony dzień przedstawiały się następująco: Rozrachunki z odbiorcami Wn zł 2.500,- Rozrachunki z dostawcami zł 1.600,- Rachunek bieżący Wn zł 15.000,- Operacje gospodarcze: 1/ Otrzymano weksel od odbiorcy jako zapłatę należności a/ suma netto weksla zł 2.500,- b/ wartość odsetek zł 400,- 2/ Przekazanie weksla własnego dostawcy a/ kwota zobowiązania zł 1.600,- b/ dyskonto zł 400,- 3/ Wb wykupienie weksla własnego w terminie płatności zł 2.000,- Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otworzyć konta i nanieść salda początkowe, 14

2) zaksięgować operacje gospodarcze, 3) zamknąć konta, 4) wyjaśnić, co oznacza saldo na koncie Inne papiery wartościowe. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 4 Saldo konta Rachunek bieżący na określony dzień wynosiło 30.000,- zł Operacje gospodarcze: 1/ Zakupiono krótkoterminowe papiery wartościowe: a/ Wb cena nabycia zł 10.000,- b/ prowizja maklerska zł 1000,- 2/ Sprzedaż papierów wartościowych: a/ PK cena nabycia zł 10.000,- b/ Wb can sprzedaży zł 15000,- c/ Wb prowizja maklerska zł 1.500,- Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zadekretować podane operacje gospodarcze, 2) otworzyć konta i nanieść salda początkowe, 3) zaksięgować operacje gospodarcze. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić, na czym polega obrót gotówkowy i obrót bezgotówkowy? 2) sporządzić dokumenty obrotu gotówkowego? 3) zaksięgować operacje gospodarcze dotyczące obrotu gotówkowego? 4) zdefiniować formy rozliczeń bezgotówkowych? 5) zadekretować i zaewidencjonować operacje dotyczące obrotu bezgotówkowego? 6) zadekretować i zaewidencjonować operacje dotyczące obrotu krótkoterminowymi papierami wartościowymi? 15

4.2. Rozrachunki przedsiębiorstwa handlowego 4.2.1. Materiał nauczania W każdej jednostce gospodarczej dokonuje się wielu transakcji i rozliczeń, w rezultacie których powstają należności i zobowiązania z różnych tytułów zwane rozrachunkami. Rozrachunki dzielą się na: krótkoterminowe okres ich spłaty wynosi nie więcej niż rok, długoterminowe okres spłaty jest dłuższy niż rok. Wyróżnia się następujące grupy rozrachunków: z odbiorcami, z tytułu sprzedaży towarów i usług, z dostawcami towarów, materiałów, usług, środków trwałych, z budżetami i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), z tytułu wynagrodzeń (z pracownikami), z pracownikami z innych tytułów niż wynagrodzenia, pozostałe rozrachunki. Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami powstają w rezultacie rozbieżności w czasie pomiędzy momentem sprzedaży lub zakupu, a momentem zapłaty. Dokumentami, na podstawie których dokonuje się ewidencji rozrachunków z odbiorcami i dostawcami, są: faktura VAT albo rachunek są to dowody zakupu lub sprzedaży, asygnata KP i raport kasowy przy sprzedaży za gotówkę, wyciąg bankowy potwierdzający wpływ należności od odbiorcy, lub spłatę zobowiązań wobec dostawców. Do ewidencji rozliczeń z odbiorcami przeznaczone jest konto Rozrachunki z odbiorcami. Po stronie Wn tego konta księguje się należności z tytułu sprzedaży towarów, a po stronie Ma wpływy należności od odbiorców. Konto to wykazuje saldo debetowe, które oznacza stan należności. Saldo kredytowe może wystąpić, jeżeli firma przyjęła zaliczkę na poczet przyszłych dostaw albo gdy wystąpiła nadpłata. Czasami transakcja kupna sprzedaży przekształca się w transakcję z odroczonym terminem zapłaty. Tę formę rozliczeń często stosują duże markety, nabywając znaczne ilości towaru od jednego dostawcy i proponując odroczenie terminu zapłaty, np. o dwa miesiące. W tej sytuacji transakcja kupna sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy, określany jako kredyt kupiecki. Ewidencję rozrachunków z odbiorcami przedstawia schemat 7. Sprzedaż towarów Rozrachunki z odbiorcami Rachunek bieżący 1 Sp 2 Sp Objaśnienia do schematu: 1) Rachunek za towary sprzedane odbiorcy, 2) Wb potwierdzający wpływ należności od odbiorcy. W przedsiębiorstwie handlu detalicznego nie występują rozrachunki z odbiorcami, ponieważ klient (odbiorca), dokonując zakupu towarów, płaci w kasie gotówką. 16

Do ewidencji rozrachunków związanych z zakupem towarów, materiałów, usług itp. służy konto Rozrachunki z dostawcami. Po stronie Wn tego konta księguje się spłatę zobowiązań wobec dostawców, a po stronie Ma powstanie zobowiązania. Konto to wykazuje saldo kredytowe, które oznacza stan zobowiązań z tytułu dostaw. Ewidencję rozrachunków z dostawcami przedstawia schemat 8. Rachunek bieżący Rozrachunki z dostawcami Towary (w hurcie, detalu) Sp 2 1 Objaśnienia schematu: 1) Fa otrzymano fakturę VAT od dostawcy za zakupione i przyjęte do magazynu towary, 2) Wb otrzymano wyciąg bankowy potwierdzający spłatę zobowiązania wobec dostawcy. Poza ewidencją na kontach syntetycznych do kont rozrachunków z odbiorcami i dostawcami prowadzi się ewidencję analityczną. Na przykład do konta syntetycznego Rozrachunki z odbiorcami otwiera się konta analityczne: Należności od odbiorcy A, Należności od odbiorcy B itd. W podobny sposób prowadzi się ewidencję analityczną do konta Rozrachunki z dostawcami. Na kontach analitycznych stosuje się zapis jednostronny, powtarzalny, co oznacza, że zapis na koncie syntetycznym powtarza się na koncie analitycznym w tej samej kwocie i po tej samej stronie. Obroty strony debet konta syntetycznego muszą być równe sumie obrotów strony debet kont analitycznych prowadzonych do tego konta, a obroty strony kredytowej konta syntetycznego równe sumie obrotów kredytowych kont analitycznych. Odpisy aktualizujące wartość należności występują wówczas, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że należności nie zostaną zapłacone w uzgodnionym terminie i w pełnej wysokości. Uznanie ich za nieściągalne byłoby jednak przedwczesne. Ustawa o rachunkowości (art. 35b) wprowadza pojęcie odpisu aktualizacyjnego. Uwzględnia on stopień prawdopodobieństwa zapłaty należności od dłużników, np. postawionych w stan likwidacji, lub należności, z zapłatą których dłużnik zalega z różnych powodów, czyli takich należności, których ściągalność jest wątpliwa. Należność, której dotyczy ten odpis, wykazuje się w bilansie w kwocie netto, tj. po zmniejszeniu jej o odpis aktualizujący tę wartość. Do ewidencji odpisów aktualizujących wartość należności służy konto Odpisy aktualizujące rozrachunki. Na koncie tym po stronie Wn księguje się odpisanie należności umorzonych, przedawnionych albo uznanych za nieściągalne. Po stronie Ma ewidencjonuje się odpisy aktualizujące należności od dłużników. Konto to wykazuje saldo kredytowe. Zasady funkcjonowania konta Odpisy aktualizujące rozrachunki przedstawia schemat 9. 17

Rozrachunki z odbiorcami Odpisy aktualizujące rozrachunki Sp 1 2 Pozostałe koszty operacyjne Objaśnienia schematu 1) Pk odpisanie należności umorzonych, przedawnionych, uznanych za nieściągalne, 2) Pk odpis aktualizujący należności od dłużników. Rozrachunki z pracownikami z tytułu wynagrodzeń obejmują: wynagrodzenia osobowe wypłacane pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, wynagrodzenia bezosobowe należne zatrudnionym na podstawie umowy o dzieło, umowy zlecenia itp. Na podstawie dokumentów służących do ewidencji pracy pracowników fizycznych i umysłowych sporządzana jest lista płacy, ujmująca wynagrodzenie pracownika za tzw. okres obrachunkowy (np. miesiąc). Lista płac stanowiąca podstawę do dokonania wypłaty zawiera: imię i nazwisko pracownika, wynagrodzenie brutto obejmujące płacę zasadniczą, premię, dodatki, itp., potrącenia obowiązkowe, kwotę do wypłaty. Do potrąceń obowiązkowych zalicza się: zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenia społeczne w części obciążającej pracownika, ewentualne potrącenia na podstawie tytułów wykonawczych i egzekucyjnych. Zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych oblicza się w następujący sposób: wynagrodzenie brutto pracownika składka na ubezpieczenie społeczne opłacana przez pracownika koszty uzyskania przychodów = dochód x stawka podatku = zaliczka na podatek dochodowy (- 1/12 kwoty wolnej od podatku). Składki na ubezpieczenia opłacane przez pracownika to: połowa składki na ubezpieczenia emerytalne (9,76%), połowa składki na ubezpieczenie rentowe (6,5%), cała składka na ubezpieczenie chorobowe (2,45%), cała składka na ubezpieczenia zdrowotne (8,75%). Pracodawcę natomiast obciąża: połowa składki na ubezpieczenie emerytalne (9,76%), połowa składki na ubezpieczenia rentowe (6,5%), cała składka na ubezpieczenia wypadkowe (0,97% 3,68%). Składki obciążające zarówno pracownika, jak i pracodawcę naliczane są od podstawy opodatkowania, którą stanowi wynagrodzenie brutto pracowników. Są one przekazywane do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Zakład pracy obciążają także składki na: Fundusz Pracy w wysokości 2,45 % podstawy wymiaru, 18

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wysokości 0,10% podstawy wymiaru. Składki, które obciążają pracodawcę, stanowią koszt dla przedsiębiorstwa. Do ewidencji wynagrodzeń służy konto Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń. Na koncie tym po stronie Ma księguje się wynagrodzenie brutto według listy płacy, a po stronie Wn księguje się: wypłatę zaliczek na poczet wynagrodzeń, wypłatę wynagrodzeń netto, potrącenia obowiązkowe z listy płac. Konto to wykazuje saldo kredytowe, które oznacza stan zobowiązań z tytułu wynagrodzeń. Dokumentami, na podstawie których dokonuje się zapisów na tym koncie, są: lista płac, wyciąg bankowy, potwierdzający przelew potrąceń, raport kasowy (przy wypłacie wynagrodzeń gotówką). Typowe zapisy na koncie Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń przedstawia schemat 10. Kasa Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Wynagrodzenia 1 3 RK bieżący 2 Rozrachunki publicznoprawne 4 Objaśnienia do schematu: 3) RK lista płac, lista zaliczek wypłata wynagrodzeń netto i zaliczek, 4) Wb przelew wynagrodzeń (zaliczek) na konta osobiste pracowników, 5) Lista płac naliczone wynagrodzenia brutto, obciążające koszty działalności, 6) Lista płac potrącenia obowiązkowe. Poza rozrachunkami z tytułu wynagrodzeń przedsiębiorstwo może także prowadzić z pracownikami inne rozrachunki, do których zalicza się np. pobrane zaliczki na zakup materiałów, na delegacje służbowe. Wypłata zaliczki następuje na podstawie wniosku o zaliczkę. Następnie pracownik powinien rozliczyć się z pobranej zaliczki, przedkładając stosowne dokumenty. Jeżeli przedstawione rozliczenie wykazuje kwotę wyższą od pobranej zaliczkowo, to kasjer wypłaca równowartość różnicy. W sytuacji gdy pobrana zaliczka jest wyższa od przedłożonego rachunku, pracownik ma obowiązek zwrotu niewykorzystanej części zaliczki. Do ewidencji tych rozrachunków służy konto Inne rozrachunki z pracownikami. Po stronie Wn tego konta księguje się wypłacone pracownikom zaliczki, a po stronie Ma rozliczenie zaliczki oraz wpłaty należności z tytułu niewykorzystanej części zaliczki. Konto to może wykazywać: 19

saldo debetowe wyrażające stan należności od pracownika, saldo kredytowe oznaczające zobowiązania wobec pracowników. Funkcjonowanie konta Inne rozrachunki z pracownikami przedstawia schemat 11. Sp Kasa Inne rozrachunki z pracownikami 1 3 2 Pozostałe koszty rodzajowe Objaśnienia do schematu: 1/ Wniosek o zaliczkę, RK Wypłata zaliczki 2/ Rozliczenie zaliczki przedłożenie rozliczenia 3/ RK zwrot niewykorzystanej części zaliczki. Przedsiębiorstwo handlowe zgodnie z obowiązującymi przepisami rozlicza się z: urzędem skarbowym z tytułu podatków, urzędami wojewódzkimi, powiatowymi, gminnymi z tytułu, np. podatku od nieruchomości, od środków transportu itp., Zakładem Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek i zasiłków, tytułu innych opłat o charakterze publicznoprawnym. Dokumentami, które służą do ewidencji operacji związanych z rozrachunkami, są na przykład: deklaracje podatkowe, polecenia księgowania, wyciągi bankowe itp. Do ewidencji operacji dotyczących tych rozrachunków służy konto Rozrachunki publicznoprawne. Po stronie Wn ujmuje się między innymi: wpłaty podatków, przekazanie do ZUS składek z tytułu ubezpieczeń, przekazanie innych zobowiązań publicznoprawnych, Po stronie Ma księguje się: powstanie zobowiązań z tytułu zarachowanych podatków, naliczone składki na ubezpieczenia społeczne itp. Konto to może wykazywać: saldo kredytowe, oznaczające stan zobowiązań publicznoprawnych przedsiębiorstwa handlowego, saldo debetowe, które oznacza stan należności publicznoprawnych. Typowe zapisy na koncie Rozrachunki publicznoprawne przedstawia schemat 12. 20

Rachunek bieżący Rozrachunki publicznoprawne Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Sp 5 1 2 3 Ubezpieczenia społeczne 4 Podatki i opłaty Objaśnienia do schematu: 1) Lista płac zarachowanie potrąconego przy liście płac podatku dochodowego od osób fizycznych, 2) Lista płac zarachowane składki na ubezpieczenia społeczne od wynagrodzeń pracowników, 3) Deklaracja ZUS zarachowanie składek na ubezpieczenia społeczne płacone przez pracodawcę, 4) Rachunek zarachowany podatek od nieruchomości, 5) Wb spłata zobowiązań publicznoprawnych. Do kont syntetycznych i analitycznych w zespole Rozrachunki i roszczenia mogą być prowadzone konta pozabilansowe, np. Należności warunkowe i Zobowiązania warunkowe. Na koncie Należności warunkowe po stronie Wn ewidencjonuje się tzw. należności warunkowe od daty ich powstania do daty wygaśnięcia, np. z powodu upływu terminu ich przedawnienia. Saldo debetowe na tym koncie oznacza stan należności warunkowych. Konto Zobowiązania warunkowe służy do pozabilansowej ewidencji zobowiązań warunkowych. Po stronie Ma księguje się roszczenia nieuznane przez przedsiębiorstwo, a skierowane przez kontrahentów na drogę sądową. Zobowiązania warunkowe pozostają na tym koncie od dnia ich powstania (otrzymania pozwu) do daty wygaśnięcia zobowiązania z powodu zapłaty sumy roszczenia albo oddalenia roszczenia przez sąd. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń 1. Jakie grupy rozrachunków rozróżnia się w przedsiębiorstwie handlowym? 2. Wymień typowe operacje ewidencjonowane na kontach Rozrachunki z odbiorcami i Rozrachunki z dostawcami? 3. Czy potrafisz wyszczególnić operacje gospodarcze księgowane na koncie Rozrachunki publicznoprawne po stronie Ma? 4. Czy potrafisz zaksięgować listę płac pracowników (wynagrodzenie brutto, potrącenia obowiązkowe)? 5. Czy wiesz, czego mogą dotyczyć pozostałe rozrachunki z pracownikami? 6. Czy wiesz, czego mogą dotyczyć odpisy aktualizujące? 21

4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Korzystając z materiału, który poznałeś, scharakteryzuj konta: Rozrachunki z dostawcami, Rozrachunki publicznoprawne i Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) podać, jakie operacje księguje się po stronie Wn i Ma każdego konta, 2) wyjaśnić, do jakich kont konieczne jest prowadzenie ewidencji analitycznej, 3) wyjaśnić, jakie salda mogą wystąpić na każdym z tych kont i co oznaczają te salda. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 2 Salda wybranych kont na 31 marca br. Przedstawiały się następująco: Kasa zł 900,- Rachunek bieżący Wn zł 30.000,- Rozrachunki z dostawcami (dostawca X) zł 6.000,- Rozrachunki z odbiorcami (odbiorca A) zł 3000,- Operacje gospodarcze: 1/ Rachunek: sprzedano odbiorcy B towar na kwotę zł 1.500,- 2/ Wb otrzymano wyciąg z rachunku bieżącego potwierdzający spłatę zobowiązania dostawcy X zł 4.000,- 3/ Wb odbiorca A wpłacił należność zł 2.000,- 4/ F-ra od dostawcy Y na zakupiony towar zł 2.300,- Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otworzyć konta syntetyczne i analityczne, 2) zaksięgować operacje gospodarcze na kontach syntetycznych i analitycznych, 3) zamknąć konta, 4) wyjaśnić pisemnie, co oznaczają salda na kontach Rozrachunki z odbiorcami i Rozrachunki z dostawcami. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 3 Salda wybranych kont na 1 kwietnia br. przedstawiały się następująco: Rachunek bieżący Wn zł 50.000,- Rozrachunki publicznoprawne Ma zł 20.000,- Operacje gospodarcze: 1/ lista płac: wynagrodzenie brutto obciążające koszty zł 25.000,- 2/ lista płac: zaliczka na podatek dochodowy zł 3.200,- 22

3/ lista płac: składki na ubezpieczenia zł 3.800,- 4/ PK składki na ubezpieczenie obciążające pracodawcę zł 4.200,- 5/ Wb zapłacono potrąconą zaliczkę na podatek dochodowy zł 3.200,- Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otworzyć konta i nanieść salda początkowe, 2) zaksięgować operacje gospodarcze, 3) zamknąć konta, 4) wyjaśnić pisemnie, co oznaczają salda na kontach Rozrachunki publicznoprawne oraz Rozrachunki z pracownikami z tytułu wynagrodzeń? Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 1.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wyjaśnić pojęcie i rodzaje rozrachunków? 2) podać nazwy i zasady funkcjonowania kont rozrachunków? 3) podać, co zawiera lista płac? 4) podać rodzaj składek na ubezpieczenia społeczne: a) potrącanych z listy płac, b) obciążających pracodawcę? 5) objaśnić, w jakim celu przedsiębiorstwo może dokonać odpisu aktualizującego rozrachunki? 4.3. Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa handlowego 4.3.1.Materiał nauczania Podstawowym celem gospodarki finansowej przedsiębiorstwa jest zapewnienie wzrostu efektywności gospodarowania. Miarą efektywności jest dodatni wynik finansowy, czyli zysk. Jest on podstawowym miernikiem oceny działalności firmy oraz źródłem jej rozwoju. Jednostka handlowa, posiadając środki gospodarcze (aktywa), musi mieć określone źródło ich pochodzenia, zwane kapitałem (funduszem). Kapitały dzielą się na: własne (podstawowe, zasadnicze): powierzone, samofinansowania. obce: kredyty bankowe, 23

pożyczki, inne zobowiązania. Kapitały (fundusze) powierzone stanowią równowartość wkładów wniesionych przez właścicieli jednostki w formie pieniężnej lub rzeczowej (aportu). Kapitały (fundusze) samofinansowania tworzone są z części wygospodarowanego zysku, przeznaczonego na powiększenie kapitałów własnych. Nazwa kapitałów własnych zależy od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa. Tabela 1. Kapitały (fundusze) własne (podstawowe) [opracowanie własne] Forma przedsiębiorstwa Kapitały powierzone Kapitały samofinansowania Spółka akcyjna - akcyjny (podstawowy) -zapasowy -rezerwowy Spółka z o.o. - udziałowy (podstawowy) -zapasowy -rezerwowy Spółka osobowa - wspólników Firma jednoosobowa - właściciela Przedsiębiorstwo państwowe - fundusz założycielski -fundusz przedsiębiorstwa Spółdzielnia - fundusz udziałowy -fundusz zasobowy Uwaga: źródła pochodzenia środków gospodarczych w przedsiębiorstwach państwowych i spółdzielniach nazywane są funduszami. W spółce akcyjnej kapitał akcyjny (podstawowy) tworzony jest z wpłat wniesionych przez akcjonariuszy za nabyte akcje (stanowi równowartość wyemitowanych akcji według ich wartości nominalnej). Kapitał ten może zostać podwyższony przez kolejne emisje akcji. Kapitał udziałowy w spółce z o.o. jest tworzony z udziałów wniesionych przez wspólników (w formie pieniężnej lub aportu). Podwyższony może być poprzez zwiększenie udziałów. W spółce osobowej właściciel (właściciele) może wnieść wkład pieniężny lub rzeczowy, który stanowić będzie kapitał wspólników. W firmie jednoosobowej właściciel może wnieść wkład pieniężny lub rzeczowy, stanowiący kapitał właściciela. Kapitał ten może być zwiększony poprzez przeznaczenie części zysku netto. Przedsiębiorstwo państwowe otrzymuje od założyciela wkład pieniężny lub rzeczowy stanowiący fundusz założycielski. Od funduszu założycielskiego przedsiębiorstwo jest zobowiązane odprowadzać do budżetu państwa część wypracowanego zysku jako tzw. dywidendę. Może również uzyskać zgodę na przeznaczenie dywidendy (w całości lub części) na powiększenie funduszu założycielskiego. W spółdzielniach tworzony jest fundusz udziałowy z zadeklarowanych udziałów wnoszonych przez członków spółdzielni. Zwiększenie funduszu może nastąpić poprzez przeznaczenie na ten fundusz części nadwyżki bilansowej. Kapitały (fundusze) samofinansowania tworzone są przede wszystkim z zysku netto. Kapitał zapasowy obowiązkowo jest tworzony w spółkach kapitałowych to jest w spółce akcyjnej i w spółce z o.o. Kapitał ten zwiększają obowiązkowe odpisy z zysku netto i sprzedaż akcji po cenie wyższej od nominalnej, a w spółce z o.o. ewentualne dopłaty wspólników. Natomiast obniżenie tych kapitałów (funduszy) następuje między innymi z powodu: pokrycia straty bilansowej, przeznaczenia części kapitału (funduszu) wypracowanego na zwiększenie kapitału (funduszu) powierzonego, 24

zwrot wniesionego kapitału. Kapitał rezerwowy tworzony z zysku netto w spółkach kapitałowych przeznaczony jest na realizację określonych przedsięwzięć. Spółki osobowe i firmy jednoosobowe nie mają obowiązku tworzenia kapitałów samofinansowania. W przedsiębiorstwie państwowym fundusz przedsiębiorstwa tworzony jest z wypracowanego zysku pozostawionego w przedsiębiorstwie i przeznaczony przede wszystkim na pokrycie straty bilansowej. W spółdzielni funduszem samofinansowania jest fundusz zasobowy tworzony z wpisowego (wpłat wnoszonych przez członków spółdzielni) oraz odpisu części zysku. Przeznaczony może być na pokrycie straty bilansowej. Do ewidencji kapitałów (funduszy) własnych służy konto Kapitał (fundusz) podstawowy. Na koncie tym po stronie Ma księguje się utworzenie kapitału (funduszu) oraz jego zwiększenie. Po stronie Wn natomiast księguje się zmniejszenie kapitału (funduszu) na przykład z tytułu: przeznaczenia części kapitału podstawowego na kapitał zapasowy lub rezerwowy (w spółkach kapitałowych), pokrycie straty balansowej. Konto kapitałów może mieć tylko saldo kredytowe, które wykazuje stan kapitału. Do ewidencji kapitałów w spółce akcyjnej służą konta: Kapitał podstawowy akcyjny i Kapitał zapasowy. Ewidencję na koncie Kapitał podstawowy akcyjny przedstawia schemat 13. Kapitał podstawowy (akcyjny) RK bieżący 1 2 Środki trwałe Objaśnienia do schematu: 1) Wb wniesienie kapitału przez akcjonariuszy za nabyte akcje, 2) PT wniesienie przez akcjonariuszy aportu (środek trwały), Na koncie Kapitał zapasowy po stronie Ma ewidencjonuje się przeznaczenie części zysku netto na ten kapitał, a po stronie Wn przeksięgowanie zysku na pokrycie straty bilansowej. Schemat 14. Ewidencja na koncie Kapitał zapasowy Kapitał zapasowy Rozliczenie wyniku finansowego 1 2 25

Objaśnienia do schematu: 1) PK przeznaczenie części zysku na kapitał zapasowy, 2) PK przeznaczenie części zysku na pokrycie straty bilansowej z ubiegłego roku. W spółce z o.o. kapitał podstawowy (udziałowy) jest ewidencjonowany na koncie Kapitał udziałowy, a do ewidencji kapitału zapasowego służy konto Kapitał zapasowy. Ewidencję na tych kontach ilustruje schemat 15. Kapitał udziałowy RK bieżący 1 2 Środki trwałe Rozliczenie wyniku Sp 3 Kapitał zapasowy Sp Objaśnienia do schematu: 1) Wb wpłaty udziałów przez wspólników, 2) PT wniesienie udziału w formie aportu (środek trwały), 3) PK pokrycie straty bilansowej z ubiegłego roku. W spółce osobowej i przedsiębiorstwie stanowiącym własność jednej osoby, równowartość wkładu wniesionego przez wspólników lub właściciela stanowi kapitał zakładowy i jest księgowany na koncie: Kapitał właścicieli. Ewidencję na tych kontach ilustruje schemat 16. Kapitał właścicieli Rachunek bieżący 1 2 Środki trwałe Objaśnienia do schematu: 1) Wb wniesienie kapitału w środkach pieniężnych, 2) PT - wniesienie kapitału w formie aportu. W przedsiębiorstwie państwowym do ewidencji funduszy własnych służą konta Fundusz założycielski i Fundusz przedsiębiorstwa. 26

Schemat 17. przedstawia typowe operacje na koncie Fundusz założycielski. Fundusz założycielski Rachunek bieżący 1 Środki trwałe 2 Objaśnienia do schematu: 1) Wb wpłata dotacji przez organ założycielski, 2) PT wniesienie wkładu rzeczowego (aportu) przez organ założycielski. Schemat 18. Ewidencja na koncie Fundusz przedsiębiorstwa Fundusz przedsiębiorstwa Rozliczenie wyniku finansowego Sp 1 Sp 2 Objaśnienia do schematu: 1) PK przeznaczenie części zysku na fundusz przedsiębiorstwa, 2) Pk przeznaczenie funduszu przedsiębiorstwa na pokrycie straty bilansowej (części lub całości). W spółdzielni do ewidencji funduszy własnych służą konta: Fundusz udziałowy i Fundusz zasobowy. Schemat 19. przedstawia typowe operacje na koncie Fundusz udziałowy. Rozliczenie wyniku finansowego Fundusz udziałowy Kasa Sp 1 3 4 1 Rachunek bieżący 3 2 Środki trwałe Objaśnienia do schematu: 1) Wb, RK wniesienie udziałów przez członków spółdzielni w formie pieniężnej, 2) PT wniesienie udziałów w formie aportu, 3) PK, Wb zwrot części udziałów członkowskich, 27

4) PK pokrycie straty bilansowej. Schemat 20. Ewidencja na koncie Fundusz zasobowy Rozliczenia wyniku finansowego Fundusz zasobowy Kasa 2 1 3 1 Rachunek bieżący Objaśnienia do schematu: 1) RK, Wb wpłata wpisowego przez członków spółdzielni, 2) PK przeznaczenie części funduszu na pokrycie straty bilansowej, 3) PK odpis części zysku na zwiększenie funduszu zasobowego. 4.3.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jaki sposób dzieli się kapitały własne (powierzone i samofinansowania)? Wymień je, uwzględniając formę organizacyjno prawną przedsiębiorstwa. 2. W jakim celu tworzone są kapitały (fundusze) samofinansowania? 3. W jakich firmach tworzenie kapitałów samofinansowania jest obowiązkowe? 4. Jakie konta służą do ewidencji kapitałów własnych (powierzonych i samofinansowania) w spółkach kapitałowych? 5. Jakie konta służą do ewidencji kapitałów własnych (powierzonych i samofinansowania) w przedsiębiorstwie państwowym i spółdzielni? 6. Jakie saldo może występować na kontach kapitałów (funduszy) i co oznacza? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Forma organizacyjnoprawna spółka akcyjna spółka z o.o. spółka osobowa firma jednoosobowa przedsiębiorstwo państwowe spółdzielnia Kapitały (fundusze) powierzone Kapitały (fundusze) samofinansowania 28

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wpisać w odpowiednie rubryki tabeli nazwę kapitałów podstawowych (powierzonych) i kapitałów samofinansowania. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 2 Salda wybranych kont w spółce akcyjnej na 1 lutego br. przedstawiały się następująco: Kapitał akcyjny zł 300.000,- Kapitał zapasowy zł 30.000,- Rachunek bieżący Wn zł 35.000,- Rozliczenie wyniku finansowego Ma zł 40.000,- Operacje gospodarcze: 1/ Wb wniesienie kapitału przez akcjonariuszy za nabyte akcje zł 5.000,- 2/ PT wniesienie kapitału przez akcjonariuszy w formie aportu zł 20.000,- 3/ PK przeznaczenie części zysku na kapitał zapasowy zł 10.000,- Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otworzyć konta i nanieść salda początkowe, 2) zaksięgować podane operacje, 3) zamknąć konta, 4) wyjaśnić pisemnie, co oznaczają salda na kontach Kapitał akcyjny i Kapitał zapasowy. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika. Ćwiczenie 3 W przedsiębiorstwie państwowym salda początkowe na wybranych kontach na 1 marca br. przedstawiały się następująco: Fundusz założycielski zł 150.000,- Fundusz przedsiębiorstwa zł 35.000,- Rachunek bieżący Wn zł 30.000,- Środki trwałe zł 50.000,- Rozliczenie wyniku finansowego zł 12.000,- Operacje gospodarcze: 1/ Wb wpłacenie dotacji przez organ założycielski zł 50.000,- 2/ PT organ założycielski wniósł aport (środek trwały) zł 20.000,- 29

3/ PK przeznaczono część funduszu przedsiębiorstwa na pokrycie straty bilansowej za rok ubiegły zł 12.000,- Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) otworzyć konta i nanieść salda początkowe, 2) zaksięgować podane operacje gospodarcze, 3) zamknąć konta, 4) wyjaśnić na piśmie, co oznaczają salda na kontach Fundusz założycielski i Fundusz przedsiębiorstwa. Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura zgodna z punktem 6 poradnika. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wyjaśnić, co jest podstawowym celem gospodarki finansowej przedsiębiorstwa? 2) scharakteryzować rodzaje kapitałów (funduszy) powierzonych w zależności od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa? 3) wymienić i scharakteryzować rodzaje kapitałów (funduszy) samofinansowania w zależności od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa? 4) wyjaśnić zasady funkcjonowania kont kapitałów (funduszy), podać przykłady operacji księgowanych po stronie Wn i Ma? 5) określić, jakie saldo może występować na kontach kapitałów (funduszy) i co ono oznacza? 4.4. Możliwości finansowania działalności przedsiębiorstwa handlowego 4.4.1. Materiał nauczania Pojęcie i rodzaje banków Bank jest instytucją finansową, która pełni następujące funkcje: gromadzi środki pieniężne, zaspakaja zapotrzebowanie na pieniądze, udzielając kredytów i pożyczek pieniężnych, obsługuje obieg pieniądza poprzez przeprowadzanie rozliczeń. Ze względu na zadania, które wykonują, banki dzieli się na: 30

bank emisyjny - Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym, który ma wyłączne prawo emitowania pieniędzy oraz prowadzenia polityki pieniężnej państwa; obsługuje także budżet państwa, banki komercyjne, obsługujące przedsiębiorstwa, instytucje i osoby fizyczne; prowadzą rachunki bieżące, przyjmują i lokują oszczędności, udzielają kredytów obrotowych, inwestycyjnych i konsumpcyjnych, prowadzą rozliczenia finansowe, banki specjalne (hipoteczne, rolne, rozwoju eksportu itp.) udzielają kredytów na cele inwestycyjne i eksploatacyjne podmiotom o określonych rodzajach działalności, kasy oszczędnościowe podstawowym ich zadaniem jest przyjmowanie wkładów oszczędnościowych i naliczanie odsetek, banki spółdzielcze, komunalne kasy kredytowe określane są jako inwestycje drobnego kredytu. Jedną z istotnych funkcji banków jest kredytowanie działalności przedsiębiorstw. We współczesnej gospodarce kredyty stanowią ważne źródło finansowania działalności gospodarczej. Klasyfikacji kredytów można dokonać według następujących kryteriów: przedmiotu kredytowania, okresu, na jaki przyznany jest kredyt, formy kredytu i waluty kredytu (patrz tabela 2.). Tabela 2. Klasyfikacja kredytów Kryterium Przedmiot kredytu Okres kredytowania Forma kredytu Waluta kredytu Rodzaj kredytu - obrotowy - inwestycyjny - kredyt krótkoterminowy - kredyt długoterminowy - na rachunku bieżącym - na rachunku kredytowym - kredyt złotowy - kredyt dewizowy potrzeby bieżące, związane z prowadzoną działalnością, zakup (budowa) środków trwałych, udzielany na okres do jednego roku, udzielany na okres powyżej roku, umożliwia zadłużenie do wysokości limitu, wydzielony rachunek kredytowy otwarty w celu ewidencji przyznanego kredytu i jego spłaty, udzielany w walucie polskiej, udzielany w walucie obcej. Kredyt, jak każdy produkt, ma określoną cenę. Stanowi ją: prowizja, której wysokość zależy między innymi od rodzaju kredytu, oprocentowanie, ewentualne inne opłaty. Prowizja jest opłatą, którą bank pobiera jednorazowo w momencie przyznania kredytu. Jej wysokość ustalana jest indywidualnie dla każdego kredytobiorcy i zależy od wielu czynników, takich jak na przykład stopień ponoszonego przez bank ryzyka. Odsetki bank pobiera za cały okres kredytowania od dnia powstania zadłużenia do dnia poprzedzającego jego spłatę (włącznie). Do obliczania odsetek bank przyjmuje roczne stawki oprocentowania (liczba dni w roku 360 lub 365 w zależności od stosowanego systemu). Odsetki nalicza się od wykorzystanego kredytu w dniu, w którym upływa okres 31

obrachunkowy (okres ten jest określony w umowie kredytowej). Wysokość stawek oprocentowania określają przepisy wewnętrzne banku, a ich wysokość zależy od wysokości aktualnie stosowanej stopy procentowej, wysokości kredytu oraz czasu, na jaki kredyt został przyznany. Stosowane są dwie metody obliczania odsetek: odsetki proste (zwykłe), obliczane od podstawy, to jest kwoty kredytu; pobierane są po ich naliczeniu z rachunku bankowego kredytobiorcy; obliczane są według wzoru: kwota odsetek = K x r x n, gdzie: K kwota kapitału, r stopa procentowa dzienna, n okres kredytowania; odsetki składane (złożone) naliczane wielokrotnie, po każdym okresie odsetkowym i dopisywane do kapitału. Wzór na obliczenie odsetek składanych: n P = K( 1+ r) gdzie: P przyszła wartość K kwota kapitału r stopa procentowa n okres (liczba miesięcy lub lat kredytowania) Przykład obliczania odsetek zwykłych Przedsiębiorstwo zaciągnęło kredyt obrotowy na rachunku kredytowym w wysokości 24.000,- zł na okres 12 miesięcy. Kredyt zgodnie z umową będzie spłacany co miesiąc w ratach o równej wysokości, tj. po 2.000,- zł. Roczna stopa oprocentowania wynosi 12%, a dzienna stopa 0,033% (12% ; 365 dni). Odsetki za miesiąc (30 dni) wyniosą: 24.000,- x 0,033% x 30 dni = 237,60 zł Przykład obliczenia odsetek składanych Przedsiębiorstwo zaciągnęło kredyt inwestycyjny na okres 3 lat, przy stałej stopie 3 procentowej równej 12,5%. Wartość kapitału wyniesie: 10000 (1 + 0,125) wyniesie 14.240,- zł. Z uzyskanych informacji wynika, że banki nie stosują obecnie odsetek składanych, ponieważ podwyższa to znacznie koszt kredytu. W warunkach gospodarki rynkowej banki są zainteresowane tym, aby udzielać jak największej ilości kredytów, a stosowanie metody odsetek składanych nie stanowiło by skutecznego sposobu pozyskiwania klientów. Przyznanie kredytu bank uzależnia od spełnienia przez przedsiębiorstwo szeregu warunków, między innymi od posiadania zdolności kredytowej oraz przedstawienia odpowiedniego zabezpieczenia. Zdolność kredytowa oznacza, że przedsiębiorstwo posiada zdolność do spłacenia zaciągniętego kredytu wraz z należnymi odsetkami w terminach określonych w umowie. Oceniając zdolność kredytową, bank bierze pod uwagę: płynność finansową, czyli zdolność przedsiębiorstwa do regulowania bieżących zobowiązań, aktualną wysokość zadłużenia i terminowość regulowania zobowiązań (wobec budżetów, ZUS, dostawców), wynik finansowy przeszły, teraźniejszy i prognozę. 32