INFORMACJE O WOJEWÓDZTWIE

INFORMACJE O WOJEWÓDZTWIE

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU Informacje o województwie Brama Krakowska Fot. T. Grzywaczewska Województwo lubelskie położone jest we wschodniej części Polski pomiędzy Wisłą a Bugiem. Obejmuje obszar 25 122 km 2 i jest trzecim pod względem wielkości województwem w kraju. Graniczy z województwami: podlaskim, mazowieckim, świętokrzyskim i podkarpackim, a od wschodu, na długości 170 km z Białorusią i 296 km z Ukrainą. Granica państwa stanowi jednocześnie granicę Unii Europejskiej. Administracyjnie obejmuje 24 powiaty, w tym 4 grodzkie: lubelski, chełmski, zamojski i bialskopodlaski oraz 213 gmin. Stolicą województwa jest Lublin, który liczy 341 722 mieszkańców. Jest to 10 pod względem wielkości miasto w Polsce i największe po prawej stronie Wisły. Województwo lubelskie zamieszkuje 2 139,7 tys. osób, czyli 5,6% całkowitej liczby mieszkańców w kraju (dane GUS za 2015 r.), co plasuje je na 8 miejscu wśród województw, przy czym liczba ludności z roku na rok maleje zarówno wskutek migracji krajowych i zagranicznych na pobyt stały, jak też ujemnego przyrostu naturalnego. Przeważająca część ludności 53,82% zamieszkuje miasta, jednak mniej, niż średnia w kraju 60,27%. Województwo zajmuje 12 miejsce pod względem gęstości zaludnienia wynoszącej 85 osób/km 2 wobec średniej krajowej 123 osoby/km 2. Przez województwo lubelskie przebiega granica fizjograficzna oddzielająca obszar Europy Wschodniej i Europy Zachodniej. Wg podziału J. Kondrackiego pogranicze Europy wschodniej stanowią makroregiony: Polesie Podlaskie, Polesie Wołyńskie, Wyżyna Zachodniowołyńska i Kotlina Pobuża, zaś do Europy Zachodniej należą Nizina Południowopodlaska, Nizina Środkowomazowiecka (Dolina Środkowej Wisły), Wzniesienia Południowomazowieckie (Małopolski Przełom Wisły), Wyżyna Lubelska, Roztocze i Kotlina Sandomierska. Wyodrębnienie tak wielu jednostek fizjograficznych świadczy o dużej różnorodności krajobrazowej, geologicznej, klimatycznej i biologicznej województwa. Przez przeważającą część roku klimat Lubelszczyzny kształtuje napływające z zachodu wilgotne powietrze polarno-morskie przynoszące opady deszczu lub śniegu. Napływające ze wschodu powietrze polarno-kontynentalne lub z południa powietrze zwrotnikowe przynosi suche i mroźne powietrze zimą oraz gorące i upalne latem. Średnia temperatura w 2014 roku wg danych GUS wynosiła 8,9-9 C, a roczne sumy opadów 509-790 mm. Województwo lubelskie posiada szereg walorów przyrodniczych na skalę europejską, w uznaniu których ustanowiono sieć obszarów NATURA 2000, która obejmuje: 23 obszary specjalnej ochrony ptaków OSO i 100 obszarów o szczególnym znaczeniu dla Wspólnoty Europejskiej. Pod względem ich liczby województwo lubelskie zajmuje pierwsze miejsce w Polsce. Wzdłuż dolin Wisły, Bugu i Wieprza ciągną się korytarze ekologiczne związane z rozprzestrzenianiem określonych roślin i zwierząt. Związane są one głównie z siedliskami wodnymi, lecz rangę międzynarodową mają także pasma leśne Puszczy Solskiej i Lasów Janowskich. Sieć NATURA 2000 zajmuje łącznie powierzchnię 500 565,9 ha, czyli 19,92% powierzchni województwa. Różnymi formami ochrony przyrody objęty jest ogółem obszar 570 283,00 ha, czyli 22,7% województwa (wykres 1), w którym są: 2 parki narodowe (Poleski i Roztoczański) 18 243,1 ha 86 rezerwatów przyrody 11 862,9 ha 17 parków krajobrazowych 233 218,4 ha 17 obszarów chronionego krajobrazu 299 152,6 ha 7 stanowisk dokumentacyjnych 11,3 ha 7 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych 768,8 ha 267 użytków ekologicznych 7 025,8 ha 1 509 pomników przyrody. 8

Mapa 1. Podział administracyjny województwa lubelskiego 9

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 2,1% 3,2% 1,2% 40,9% 0,1% parki narodowe parki krajobrazowe zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 52,5% rezerwaty przyrody obszary chronionego krajobrazu użytki ekologiczne Wykres 1. Udział powierzchniowy różnych form ochrony przyrody w województwie (źródło: GUS) Na środki trwałe służące ochronie przyrody wydatkowano w 2014 r. kwotę 700 345,9 tys. zł, głównie na ochronę wód i gospodarkę wodno-ściekową (wykres 2). Były to głównie środki finansowe przedsiębiorstw (44,1%), następnie jednostek budżetowych (32,6%) oraz gmin (23,3%). 56,3% 14,4% 18,4% 3,3% 0,1% gospodarka wodno-ściekowa i ochrona wód ochrona powietrza i klimatu gospodarka odpadami ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu zmniejszenie hałasu i wibracji pozostałe 7,4% Wykres 2. Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska w 2014 r. (źródło: GUS) Główną rzeką województwa jest położony centralnie Wieprz, natomiast największe rzeki: Wisła i Bug wyznaczają jego zachodnią i wschodnią granicę. Zasoby wód powierzchniowych nie są duże z uwagi na słabo rozwiniętą sieć rzeczną oraz zmienne wielkości odpływu. Niewielkie możliwości retencjonowania wody sprawiają, że w okresach mokrych dochodzi do podtopień lub powodzi, a przy braku opadów do suszy. Deficyt wody najbardziej odczuwalny jest w rejonie kanału Wieprz Krzna, najdłuższego kanału melioracyjnego w Polsce o długości 140 km. Potrzeby wodne regionu zaspokajają dobrej jakości wody podziemne. Na terenie województwa lubelskiego znajduje się w całości lub w części 8 Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP), głównie w pokładach kredowych, trzecio- i czwartorzędowych. Zasoby eksploatacyjne na dzień 31 grudnia 214 r. wynosiły 1 238,1 hm 3 /rok, co klasyfikuje Lubelszczyznę do regionów średnio zasobnych. Czynnikiem niekorzystnym jest mała odporność tych wód na zanieczyszczenia wskutek braku osadów izolujących warstwy wodonośne oraz spękań podłoża pozwalających na przenikanie zanieczyszczeń w głąb ziemi. W rejonie Nałęczowa, Celejowa i Krasnobrodu występują niskozmineralizowane wody lecznicze, ich zasoby eksploatacyjne są szacowane na 26 m 3 /godz. Województwo lubelskie jest zasobne w surowce mineralne, w tym w strategiczne surowce energetyczne. Zasoby bilansowe węgla kamiennego w Lubelskim Zagłębiu Węglowym szacowane są na 9 565 454 tys. ton, co stanowi 18,41% zasobów węgla w Polsce. W LZW znajduje się 11 złóż na powierzchni około 9 100 km 2, z których eksploatowane jest tylko jedno w Bogdance. Wydobycie z tego złoża w 2014 roku kształtowało się na poziomie 7 675 tys. ton, czyli 11,6% ogólnego wydobycia węgla w kraju. Zasoby pozostałych surowców energetycznych są niewielkie i posiadają tylko lokalne znaczenie. Należą do nich: dwa złoża ropy naftowej w Glinniku (pow. lubartowski) i Stężycy (pow. rycki). W rejonie Ciecierzyna i Mełgwi (pow. lubelski i świdnicki) oraz Stężycy (pow. rycki), a także Biszczy, Księżpolu i Tarnogrodu (pow. biłgorajski) znajdują się złoża gazu ziemnego. Od kilku lat prowadzone są prace poszukiwawcze łupków gazonośnych. W województwie lubelskim znajdują się jedne z największych w Polsce pokładów torfu, jednak znaczna część złóż nie może być eksploatowana z uwagi na ich powiązanie z obszarami NATURA 2000. Największe złoża położone są w rejonie Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego i w Oleśnikach. Istotne znaczenie ponadregionalne mają bogate złoża wapieni i margli oraz surowców ilastych: lessów, gliny i iłów. W rejonie Rejowca znajdują się udokumentowane złoża ziemi krzemionkowej (około 43,5% zasobów krajowych), a w rejonie Annopola złoża fosforytów (21,3%). Ciekawostką jest występowanie w rejonie Parczewa największego udokumentowanego złoża bursztynu w Polsce. Zasoby złoża Górka Lubartowska oceniono na 1 088 ton, co stanowi 97% całkowitych zasobów złóż bursztynu w Polsce. Prawdziwym bogactwem Lubelszczyzny są wysokiej jakości gleby. Najbardziej urodzajne, wykształcone z utworów lessowych czarnoziemy, gleby brunatne, rędziny i gleby płowe, znajdują się w pasie Wyżyny Lubelskiej, Wołyńskiej i Roztocza. W północnej nizinnej części województwa przeważają słabe gleby bielicowe, zaś na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim gleby torfowe i bagienne. 10

Urodzajne gleby sprzyjają ich rolniczemu wykorzystaniu użytki rolne zajmują 1 757 368 ha, czyli 70% powierzchni województwa (wykres 3), w tym grunty orne obejmują obszar 1 315 290 ha (wykres 4). 40,8% 59,2% 6,8% 23,2% publiczne prywatne 70,0% użytki rolne lasy pozostałe Wykres 3. Struktura użytkowania gruntów w województwie lubelskim. Stan na 1.01.2015 r. (źródło: GUS) 1,9% 14,2% 4,3% 4,8% 74,8% grunty orne sady łąki pastwiska pozostałe Wykres 4. Struktura użytków rolnych w województwie lubelskim. Stan na 1.01.2015 r. (źródło: GUS) Gleby słabej jakości są wycofywane z produkcji rolniczej, a część jest zalesiana. Lasy zajmują powierzchnię 583 040 ha, tj. 23,2% obszaru województwa. Wskaźnik ten sytuuje województwo na 14 miejscu w kraju. Największe kompleksy leśne znajdują się w pasie południowym: są to Lasy Janowskie, Puszcza Solska i Lasy Roztocza. Pozostałe kompleksy stanowią Lasy Łukowskie, Parczewskie, Kozłowieckie, Włodawsko-Sobiborskie i Strzeleckie. Obszarem o najmniejszym wskaźniku lesistości jest Wyżyna Lubelska i Wołyńska. Skład gatunkowy lasów zależy od zróżnicowania warunków glebowych i klimatycznych, które determinują rodzaj typu siedliskowego. Dominują siedliska nizinne (93%) nad wyżynnymi (7%). W siedliskach nizinnych przeważają lasy iglaste, czyli takie, w których udział gatunków iglastych wynosi co najmniej 80%. Gatunkiem dominującym jest sosna i dąb. W siedliskach wyżynnych, zwłaszcza na Roztoczu, przeważają jodła i buk, zaś na Polesiu w siedliskach mokrych i żyznych olsy i grab. Średni wiek lasów Lubelszczyzny wynosi 65 lat. Na Lubelszczyźnie 59,2% powierzchni lasów stanowi własność publiczną, tj. Skarbu Państwa i gmin (w kraju 81,0%), pozostała część znajduje się w rękach prywatnych (wykres 5). Wykres 5. Struktura własności lasów w województwie lubelskim. Stan na 1.01.2015 r. (źródło: GUS) Województwo jest jednym z głównych ośrodków produkcji rolnej w kraju. Lubelskie zajmuje II miejsce w kraju pod względem zbioru zbóż i III miejsce w produkcji buraka cukrowego. Uprawia się także ziemniaki, rośliny pastewne, warzywa, chmiel, tytoń i konopie oraz owoce na Lubelszczyźnie znajduje się 66,7% powierzchni krajowej upraw malin, 37,6% upraw porzeczki, 22,4% upraw agrestu i 14,9% upraw truskawki. Rozwija się także produkcja i przetwórstwo zdrowej, certyfikowanej żywności. Wg danych IJHARS 31.12.2014 zarejestrowanych było 2 037 producentów ekologicznych, a łączna powierzchnia ekologicznych użytków rolnych wynosiła 38 467 ha. Region należy do słabo uprzemysłowionych. W przemyśle, wg GUS, w 2014 r. zatrudnionych było 13,0% ogółu pracujących, trzykrotnie mniej niż w rolnictwie i leśnictwie (38,1%). Dominuje przemysł przetwórczy owocowo- warzywny oraz spożywczy przetwarzający produkty rolne. Do rolniczego charakteru regionu dostosowuje się przemysł maszynowy produkujący traktory, maszyny rolnicze oraz urządzenia dla przemysłu spożywczego. Na bazie wapieni i margli rozwinął się przemysł cementowy w Chełmie i Rejowcu Fabrycznym. Wydobywane iły i piaski stanowią zaplecze surowcowe dla wytwórni betonów i prefabrykatów betonowych oraz zakładów produkujących materiały budowlane. Największymi zakładami przemysłowymi w województwie są: Kopalnia Węgla Kamiennego Bogdanka S.A. oraz Zakłady Azotowe Puławy S.A. lider krajowy w produkcji nawozów sztucznych oraz światowy potentat w produkcji kaprolaktamu i melaminy. Rozpoznawalną marką Lubelszczyzny jest Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL Świdnik S.A. największy producent śmigłowców w kraju i znaczący eksporter za granicę. W 2013 roku dochody nominalne w sektorze gospodarstw domowych wynosiły 22 543 zł na jednego mieszkańca, co dawało 13 lokatę w kraju. Dochody te stanowiły 86,2% średniej krajowej ( 26 166 zł) i zaledwie 70,1% dochodów lidera, tj. województwa mazowieckiego (31 771 zł). 11

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2015 ROKU 80 000 zł 70 000 zł 60 000 zł 50 000 zł 40 000 zł 30 000 zł 20 000 zł 10 000 zł 0 zł średnia wartość PKB na 1 mieszkańca dla Polski 50 000 zł 45 000 zł 40 000 zł 35 000 zł 30 000 zł 25 000 zł 20 000 zł 15 000 zł 10 000 zł 5 000 zł - zł rok wartość PKB/ 1 mieszkańca województwa lubelskiego wartość PKB / 1 mieszkańca Polski Wykres 6. Wartość PKB na 1 mieszkańca w województwach w 2013 r. (źródło: GUS) Wykres 7. Wartość PKB na 1 mieszkańca w latach 2000-2013 (źródło: GUS) Ludność w wieku produkcyjnym w grudniu 2015 r. wynosiła 1 328 tys. osób. Zarejestrowanych było 107 895 bezrobotnych (6,9% bezrobotnych w kraju), a stopa bezrobocia rejestrowanego w odniesieniu do osób aktywnych zawodowo była wyższa niż średnia krajowa 9,8% i wynosiła 11,7%. Wypracowany w 2013 r. dochód narodowy brutto (PKB) 65 738 mln zł dawał 9 lokatę wśród województw (wykres 6), jednak w przeliczeniu na 1 mieszkańca wynosił 30 427 zł i należał do najniższych w kraju (wykres 7). Przemiany gospodarcze i społeczne w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku, głównie upadek przemysłu i brak środków na inwestycje sprawił, że województwo lubelskie, pomimo dużego potencjału rozwojowego, stanęło na uboczu dokonujących się w Polsce przemian. Z uwagi na dobrze zachowane środowisko przyrodnicze, atrakcyjność krajobrazową i przyrodniczą, uznane walory bioklimatyczne i lecznictwo uzdrowiskowe, a także bogate dziedzictwo kulturowe region może czerpać znaczne dochody z turystyki w oparciu o rozwijającą się bazę hotelową. Dużą szansą jest położenie na międzynarodowych korytarzach komunikacyjnych wschód zachód. Zaplecze rolnicze stanowi wciąż niewykorzystany potencjał dla przetwórstwa rolno-spożywczego. Lubelszczyzna posiada znaczny potencjał energetyczny, na który składają się złoża węgla kamiennego, a także złoża gazu, wód geotermalnych oraz energia solarna na nasłonecznionych pagórach Roztocza. Wciąż niewykorzystany jest potencjał naukowo-badawczy przedsiębiorstw innowacyjnych, parków naukowo-technologicznych i uczelni wyższych Lublin jest największym ośrodkiem akademickim po prawej stronie Wisły. Dla zachęcenia inwestorów planuje się rozszerzenie już funkcjonujących podstref Specjalnych Stref Ekonomicznych: Mieleckiej SSE, Starachowickiej SSE i Tarnobrzeskiej SSE. Obecnie największym wyzwaniem jest odrobienie długoletnich zaległości rozwojowych i zmniejszenie dystansu infrastrukturalnego w stosunku do innych lepiej rozwiniętych regionów kraju. Dzięki takim działaniom możliwe będzie podniesienie konkurencyjności województwa i poprawa warunków życia jego mieszkańców. Zamek Lubelski Fot. T. Grzywaczewska 12