Zlodowacenie Polski Ok. 1,5 mln lat temu w czwartorzędzie w epoce plejstocenu w Europie a także w Polsce panował bardzo zimny, surowy klimat. Były to doskonałe warunki do tworzenia i rozprzestrzeniania się lądolodu a tym samym do powstania tzw. epoki lodowcowej. Lodowiec który wkroczył na teren naszego kraju swój początek miał na Półwyspie Skandynawskim, zaczął on stopniowo narastać aż objął znaczną część Europy Środkowej. Warto dodać, że Morze Bałtyckie jeszcze wtedy nie istniało. W czasie trwania całej epoki lodowcowej klimat jaki panował nieznacznie się zmieniał, raz się ocieplał a raz oziębiał. Wraz z nim zmieniał się zasięg lądolodu skandynawskiego. W okresie oziębiania się klimatu zasięg lodowca wzrastał i był to tzw. glacjał, kiedy klimat się ocieplał lodowiec cofał się na północ i trwał wtedy interglacjał. ZASIĘG ZLODOWACEŃ na rzeźbę Polski szczególnie wpłynęły 3 zlodowacenia, różniły się od siebie zasięgiem. zlodowacenie południowopolskie - objęło ono praktycznie cały obszar Polski i zatrzymało się na Przedgórzu Sudeckim i Pogórzu Karpackim. Zatrzymanie się lodowca oznacza, że napotyka on na swojej drodze na przeszkodę jaka w tym przypadku stanowią góry i jest to przeszkoda na tyle duża, że nie jest on w stanie dalej powiększać swojego zasięgu. następne zlodowaceni było to zlodowacenie środkowopolskie, tym razem lodowiec nie dotarł już tak daleko i o ile na południowym-zachodzie przeszkodą ponownie były Sudety o tyle na południu lodowiec nie pokonał już bariery wyżyn www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 1/7
ostatnie najmłodsze zlodowacenie nazwane północnopolskim objęło już tylko północną część kraju. Lodowiec, poruszając się po powierzchni ziemi, wyrywa z niej bloki skalne, żwir i piasek, które następnie wtopione w lód lub jakby przyklejone do jego powierzchni transportowane są na bardzo duże odległości. Kiedy lód się topi materiał ten osadza się budując charakterystyczne formy krajobrazu polodowcowego. Najlepiej zachowały się formy, które powstały podczas ostatniego zlodowacenia. Rzeźba na tym terenie określana jest jako młodoglacjalna i możemy ją spotkać na pojezierzach. Obszary objęte dwoma wcześniejszymi zlodowaceniami nie posiadają już tak wyraźnych form polodowcowych. Rzeźba Nizin Środkowopolskich jest zrównana i obniżona a www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 2/7
występujące tam niegdyś jeziora polodowcowe w znacznej mierze zanikły. Taką właśnie rzeźbę nazywać będziemy staroglacjalną. DZIAŁALNOŚĆ AKUMULACYJNA I EROZYCJA LODOWCA Działalność lodowca oraz wód polodowcowych można podzielić na 2 typy: akumulacyjną i erozyjną. W wyniku działalności akumulacyjnej powstały najbardziej widoczne formy którymi są wzgórza moren czołowych. Wzgórza te zbudowane są z materiału skalnego przetransportowanego i osadzonego u czoła lodowca i tworzą najwyższe wzniesienia na pojezierzach. www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 3/7
Najwyższa jest Wieżyca (329m n.p.m.), nieco niższa Dylewska Góra (312m n.p.m.) i dalej Góra Zamkowa (228m n.p.m.) i Szeskie Wzgórza (309m n.p.m.). Tereny płaskie lub lekko faliste to z kolei obszary moreny dennej. Są one efektem osadzania się materiału znajdującego się wnętrzu topniejącego lodowca. Lodowiec wlekł ze sobą nie tylko materiał drobny, ale także ten sporych rozmiarów, który osadził się w formie www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 4/7
głazów narzutowych tzw. eratyków. Takie głazowiska występują np. na Pojezierzu Suwalskim. Wśród tych form są także te, które powstały w wyniku działalności wód polodowcowych. Zaliczymy do nich piaszczysto żwirowe, długie i wąskie wały zwane ozami, pagórki zwane kemami oraz sandry czyli rozległe piaszczyste pola powstałe na przedpolu lądolodu.działalność erozyjna związana jest z wodami polodowcowymi i należą do niej przede wszystkim rynny i www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 5/7
pradoliny. Pradoliny - będziemy nimi nazywać doliny wyżłobione przez wody wypływające z lądolodu podczas jego postoju i płynące wzdłuż jego czoła. Do największych w Polsce należą między innymi pradolina Warszawsko-Berlińska, Toruńsko-Eberswaldzka a także Wrocławsko Magdeburska. Warto też zaznaczyć że pradoliny obecnie są częściowo wypełnione przez rzeki. Rynny natomiast powstały pod lądolodem, są długie oraz głębokie i najczęściej wypełnia je woda tworząc jeziora. JEZIORA POLODOWCOWE Na szczególną uwagę zasługują jeziora polodowcowe, które są charakterystycznym elementem krajobrazu młodoglacjalnego. W Polsce największe ich skupisko znajduje się na Pojezierzu Mazurskim a rejon ten nazywany jest Krainą Wielkich Jezior Mazurskich. Jeziora polodowcowe podzielimy na kilka typów: jeziora rynnowe jak sama nazwa wskazuje powstały w rynnach o których mówiłam przed chwilą i tak jak one są wąskie, głębokie mają strome brzegi i urozmaicone dno, przykładem jest jezioro Gopło i jezioro Hańcza kolejnym typem są jeziora morenowe, które utworzone zostały w zagłębieniach moreny dennej lub czołowej, charakteryzują się one www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 6/7
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org) Ściąga eksperta niewielką głębokością i urozmaiconą linią brzegową, takim jeziorem jest np. Śniadrwy i Mamry do chyba najbardziej malowniczych należą jeziora wytopiskowe zwane oczkami, są one niewielkie i mają owalny kształt a powstały przez zasypanie bryłek lodu materiałem morenowym. GÓRSKIE FORMY POLODOWCOWE Oziębienie klimatu w plejstocenie przyczyniło się także do tego, że najwyższych partiach Tatr i Karkonoszy pojawiły się lodowce górskie. Za ich przyczyną także w górach powstały różnego rodzaju formy polodowcowe. Do najważniejszych z nich zaliczymy doliny U-kształtne, którymi spływały jęzory lodowcowe oraz jeziora cyrkowe do których zaliczymy znany wszystkim Czarny Staw w Tatrach i Wielki Staw w Karkonoszach. 1. Na rzeźbę Polski szczególnie wpłynęły 3 zlodowacenia: zlodowacenie południowopolskie, zlodowacenie środkowopolskie oraz północnopolskie. 2. Elementami rzeźby młodoglacjalnej są liczne dobrze zachowane formy polodowcowe, 3. W Tatrach i Karkonoszach występują formy utworzone przez lodowce górskie. www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line Strona 7/7