Szelf bałtycki, Pogórze Karpackie Pobrzeże Szczecioskie, Pojezierze Pomorskie Pogórze karpackie, Pojezierze Wielkopolskie

Transkrypt

1 I II Położenie i granice Polski 1) Położenie matematyczne Polski a) Jastrzębia Góra (54 50 N) b) Zakole Odry w Osinowie Dolnym (14 07 E) c) Opołonek (49 N) d) Zakole Bugu w Zosinie (24 09 E) e) Geometryczny środek Polski Piątek (52 04 N; E) 2) Rozciągłośd południkowa ; (649 km) 3) Powierzchnia administracyjna Polski wynosi km 2 4) Długośd granic Polski 3511 km 5) Konsekwencje położenia matematycznego a) Rozciągłośd południkowa Słooce góruje na różnej wysokości w ciągu roku Długośd trwania dnia i nocy b) Rozciągłośd równoleżnikowa Inny moment wschodu słooca 6) Konsekwencje położenia fizycznogeograficznego a) Cechy klimatu b) Nizinna rzeźba terenu c) Dostęp do morza d) Zróżnicowana budowa geologiczna e) Położenie w dorzeczu Wisły i Odry f) Konsekwencje położenia geopolitycznego g) Członkostwo w NATO i UE Dzieje geologiczne obszaru Polski 1) Obszar Polski leży w granicach 3 głównych jednostek tektonicznych Europy. Są to: a) Platforma wschodnioeuropejska Wyniesienie mazurskie Obniżenie perybałtyckie i pomorskie Struktura zrębowa podlasko-lubelska Rów mazowiecko-lubelski b) Obszar fałdowao paleozoicznych Góry (, Góry Świętokrzyskie) Monokliny (przedsudecka, śląskokrakowska) Niecki (szczecioska, mogileoskołódzka, miechowska, brzeżna) Wały (pomorski, kujawski, południowopolski) c) Obszar fałdowao alpejskich Karpaty wewnętrzne Typ Surowiec Wydobycie Karpaty zewnętrzne Zapadlisko przedkarpackie 2) Przeszłośd geologiczna Polski a) Prekambr Utworzenie platformy wschodnioeuropejskiej Procesy wulkaniczne i metamorficzne b) Kambr Początek orogenezy kaledooskiej Procesy wulkaniczne Transgresje morskie c) Ordowik, Sylur Kaledooskie ruchy górotwórcze d) Dewon Transgresje morskie e) Karbon Początek orogenezy hercyoskiej Powstanie pokładów węgla kamiennego Powstanie granitowego masywu tatr f) Perm Tworzenie skał osadowych Powstanie złóż soli kamiennej Działalnośd wulkaniczna w Sudetach g) Trias Powstanie geosynkliny karpackiej Transgresje morskie h) Jura Transgresje morskie i) Kreda Początek orogenezy alpejskiej j) Paleogen Alpejskie ruchy górotwórcze Odmłodzenie Sudetów Sfałdowanie i wypiętrzenie Karpat k) Neogen Powstanie zapadliska podkarpackiego Orogeneza alpejska Procesy wulkaniczne na Przedgórzu Sudeckim l) Czwartorzęd Powstanie Morza Bałtyckiego Lądolód skandynawski Orogeneza alpejska 3) Najważniejsze surowce w Polsce Surowce energetyczne Węgiel kamienny Węgiel brunatny Ropa naftowe torf Gaz ziemny Wyżyna Śląska, Lubelska Okolice Bełchatowa i Konina Szelf bałtycki, Pogórze Karpackie Pobrzeże Szczecioskie, Pojezierze Pomorskie Pogórze karpackie, Pojezierze Wielkopolskie

2 III IV Surowce metaliczne Surowce chemiczne Surowce skalne Rudy Zn i Pb Rudy Cu, Ag Sól kamienna Siarka rodzima Gips Wapienie Dolomity Granity Marmury Piaskowce Porfiry, melafiry, diabazy Piaski i żwiry Zlodowacenia. Cechy rzeźby powierzchni Polski 1) Zlodowacenia na obszarze Polski a) Południowopolskie (o największym zasięgu) b) Środkowopolskie c) Północnopolskie 2) Na północy polski występuje najwięcej form polodowcowych. Nosi ona nazwę młodoglacjalnej. Na południu i w środkowej Polsce występuje rzeźba staroglacjalna 3) Formy rzeźby młodoglacjalnej a) Wzgórza moreny czołowej b) Obszar moreny dennej c) Głazy narzutowe d) Rynny polodowcowe e) Pradoliny f) Sandry g) Kemy h) Ozy i) Drumliny 4) W klimacie peryglacjalnym na przedpolu lodowca, lądolodu zachodziły a) Procesy wietrzenia mrozowego, co doprowadziło do powstania gołoborzy (Góry Świętokrzyskie, Babia Góra) b) Procesy eoliczne, które doprowadziły do powstania wydm śródlądowych (kotlina warszawska, sandomierska) i pokryw lessowych 5) Górskie formy polodowcowe a) Kotły lodowcowe b) Jeziora cyrkowe c) Doliny U-kształtne d) Moreny czołowe, boczne Cechy ukształtowania powierzchni Polski 1) Najwyższy szczyt Rysy 2499 m n.p.m. 2) Najniżej położone miejsce to Raczki Elbląskie 8 m p.p.m. Okolice Olkusza i Tarnowskich Gór Okolice Legnicy i Lubina Okolice Bochni i Wieliczki Okolice Tarnobrzega Niecka Nidziaoska Wyżyna Krakowsko-Częstochowska Wyżyna Śląska Przedgórze Sudeckie W całej Polsce V 3) Typową cechą w rzeźbie terenu Polski jest jej pasowy układ, w którym wyróżniamy: a) Pobrzeża (Szczecioskie, Koszalioskie, Gdaoskie) b) Pojezierza (Mazurskie, Pomorskie, Wielkopolskie) c) Niziny Środkowopolskie (Wielkopolska, Śląska, Mazowiecka) d) Wyżyny Polskie (Śląsko-Krakowska, Małopolska, Lubelska) e) Kotliny Podkarpackie (Sandomierska, Oświęcimska) f) Góry (Karpaty i ) Klimat Polski 1) Czynniki kształtujące klimat a) niemeteorologiczne Szerokośd geograficzna Rzeźba terenu Odległośd od zbiorników wodnych Prądy morskie Charakter podłoża Działalnośd człowieka b) Meteorologiczne Masy powietrza napływające nad Polskę Rozmieszczenie głównych ośrodków barycznych Niż islandzki Wyż azorski Wyż azjatycki 2) Masy powietrza kształtujących pogodę w Polsce a) Polarne morskie 45-60% b) Polarne kontynentalne 30-40% c) Arktyczne 4-10% d) Zwrotnikowe morskie 1% e) Zwrotnikowe kontynentalne 1% 3) Wiatry w Polsce a) Bryza (uzupełnić)

3 b) Fen (uzupełnić) VI Bilans wodny. Sied rzeczna 1) Bilans wodny a) Przychód 192 mld m 3 b) Rozchód 192 mld m 3 c) Retencja wodna 113 mld m 3 2) 99,8% obszaru Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego 0,16% do M. Czarnego, a 0,03% do M. Północnego 3) Największe dorzecza a) Wisły b) Odry c) Pobrzeża Bałtyku 4) Cechy sieci rzecznej Polski a) Asymetria dorzeczy b) Główne rzeki mają przebieg południowy. Niektóre rzeki wykorzystują pradoliny mają wówczas przebieg równoleżnikowy c) Są zasilane bezpośrednio przez opady i pośrednio przez roztopy d) Ustrój rzeczny zaliczany jest do deszczowo-śnieżnego e) Wysokie stany występują wiosną i w miesiącach letnich, co ma związek z opadami VII Jeziora. Wody podziemne 1) Największe nagromadzenie jezior występuje na pojezierzach (ma to związek z ostatnim zlodowaceniem) a) Największą jeziornośd posiada Pojezierze Mazurskie (4%) b) Największe jezioro w Polsce to Śniardwy c) Najwięcej jezior znajduje się na Pojezierzu Pomorskim 2) Znaczenie jezior a) Jeziora pełnią funkcję zbiorników retencyjnych b) Łagodzą one również klimat lokalny obszarów przyległych c) Stanowią źródło wody pitnej d) Są również wykorzystywane w rolnictwie e) Odgrywają również dużą rolę jako miejsca uprawiania sportów, turystyki 3) Typy genetyczne jezior ponad 80% polskich jezior jest pochodzenia polodowcowego a) Rynnowe powstały w wyniku erozyjnej działalności wód płynących pod lądolodem. Są wąskie, długie i głębokie, a ich brzegi są strome (np.: Jezioro Haocza) b) Morenowe powstały wskutek wypełnienia się wodą obniżeo między pagórkami morenowymi lub zagłębieo w morenie dennej. Posiadają urozmaiconą linię brzegową z wyspami, półwyspami i zatokami c) Wytopiskowe są małe, płytkie i mają owalny kształt. Powstały w zagłębieniach utworzonych po wytopieniu się brył lodu pozostawionych przez cofający się lądolód d) Cyrkowe to jeziora o stosunkowo niewielkiej powierzchni i o dużej głębokości. Powstały w wyniku wypełnienia wodą cyrków polodowcowych e) Przybrzeżne odznaczają się dużą powierzchnią, małą głębokością i płaskimi, bagnistymi brzegami. Powstają w wyniku odcięcia się zatoki morskiej przez mierzeję f) Deltowe ich wody wypełniają zagłębienia w obszarze delt rzecznych. Są płytkie i szybko zarastają. 4) Sztuczne zbiorniki wodne a) Tworzą się np. wskutek przegrodzenia doliny rzecznej zaporą b) Przykładowe funkcje Przeciwpowodziowa Energetyczna Komunalna Rekreacyjna 5) Wody podziemne a) Zasilane są one przede wszystkim wodą pochodzącą z opadów atmosferycznych wsiąkającą w grunt. b) Wody przypowierzchniowe zalegają płytko pod powierzchnią ziemi, przez co pozostają pod bezpośrednim wpływem warunków pogodowych. Należą do wód bardzo podatnych na zanieczyszczenia. c) Wody gruntowe znajdują się na wysokości od kilku do kilkudziesięciu metrów. Od powierzchni oddziela je strefa aeracji. Przesiąkając przez warstwę skał przepuszczalnych ulegają naturalnemu oczyszczeniu. d) Wody wgłębne są oddzielone od wód gruntowych warstwą nieprzepuszczalną. Są dobrze przefiltrowane i często znajdują się pod ciśnieniem hydrostatycznym i mówimy wtedy o wodach artezyjskich lub subartezyjskich Wody subartezyjskie są na obszarach nieckowato ułożonych warstw skalnych, gdzie wody wgłębne znajdują się pod ciśnieniem. Przewiercenie warstwy nieprzepuszczalnej nie powoduje samoczynnego wypływu wody na powierzchnie, lecz podniesienie się jej w studni.

4 e) Wody głębinowe występują na głębokościach sięgających nawet do kilku kilometrów. Są całkowicie odizolowane od wód na wyższych poziomach, nie podlegają wpływowi czynników zewnętrznych f) Wody krasowe wypełniają one szczeliny w rozpuszczalnych skałach węglanowych. Wypływają w postaci źródeł zwanych wywierzyskami. 6) Wody mineralne i termalne a) Woda słodka zawiera poniżej 1 g/dm 3 rozpuszczonych minerałów. Jeśli mineralizacja jest większa to mamy do czynienia z wodą mineralną. b) Ich najczęstszymi typami są: Solanki (gł. NaCl) Szczawy (CO 2 ) Wody siarczanowe (siarczany, wapo) c) Jeżeli temperatura wody podziemnej jest wyższa od średniej rocznej temperatury powietrza to wówczas mówimy o wodach termalnych VIII Morze Bałtyckie 1) Cechy Bałtyku a) Zaliczamy je do mórz śródziemnych wewnątrzkontynentalnych. b) Jest on płytkim morzem szelfowym. W jego obrębie największą głębokośd ma głębia Landsort (459m). c) Należy on do mórz półzamkniętych. Dlatego też wysokośd pływów jest niewielka d) Odznacza się ono niewielkim falowaniem 2) Geneza Morza Bałtyckiego a) To najmłodsze morze w Europie (uformowało się ok lat temu) b) Jego rozwój przebiegał w kilku etapach ściśle powiązanych z zanikiem lądolodu skandynawskiego. Współczesny etap jego rozwoju nosi nazwę Morze Mya 3) Linia brzegowa i typy wybrzeży a) Morze bałtyckie ma bardzo urozmaiconą linię brzegową. b) Do największych wysp Bałtyku należą m.in. Zelandia, Gotlandia c) Do największych zatok Bałtyku należą m.in. Zatoka Botnicka, Fioska oraz Ryska d) Południowe wybrzeże raczej płaskie i piaszczyste. (Tworzą się tam mierzeje). Niewielkie fragmenty to wybrzeże klifowe, a na terenie Szwecji i Finlandii szkierowe i fierdowo-szkierowe. Fierdy to płytkie doliny polodowcowe na obszarze IX wyżynnym, które zostały zalane przez morze. 4) Zasolenie i temperatura wody a) Morze Bałtyckie należy do mórz słonawych (średnie zasolenie 9-8 ) Przyczynami są niewielkie parowanie i wpływ dużej ilości wód słodkich b) Bałtyk jest również morzem chłodnym Zróżnicowanie glebowe Polski 1) Składniki gleby a) Faza stała (substancje organiczne) b) Faza ciekła (woda) c) Faza gazowa (powietrze glebowe) 2) Czynniki glebotwórcze a) Skała macierzysta Lessy czarnoziemy Wapienie rędziny Aluwia rzeczne mady b) Klimat c) Rzeźba terenu d) Biosfera e) Czas f) Człowiek 3) Charakterystyka wybranych typów gleb w Polsce a) Gleby strefowe Gleby brunatne Gleby płowe Gleby bielicowe b) Gleby śródstrefowe Rędziny Mady Czarne ziemie Gleby bagienne c) Gleby pozastrefowe Czarnoziemy d) Gleby niestrefowe Gleby inicjalne 4) Wartośd użytkową gleby można ocenid za pomocą klasy bonitacji (I-VI) 5) Relikty nieliczne gatunki typowe dla plejstoceoskiej tundry, które rpzetrwały do dziś np.: dębek ośmiopłatkowy, wierzba lapooska, brzoza karłowata 6) Endemity gatunki unikatowe, występujące tylko w określonym regionie np.: ostróżka tatrzaoska, modrzew polski 7) Typy zbiorowisk leśnych a) Bory sosnowe b) Bory mieszane c) Buczyny d) Grądy e) Łęgi f) Olsy 8) Zbiorowiska nieleśne

5 a) Łąki b) Torfowiska Niskie Wysokie c) Roślinnośd wodna Wód stojących Szuwarowa d) Murawa kserotermiczna e) Roślinnośd wydm nadmorskich f) Roślinnośd synantropijna