dla Miasta i Gminy Szczytna

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Szczytna Załącznik do uchwały Nr XXVII/225/05 Rady Miejskiej w Szczytnej z dnia 17 czerwca 2005 roku Szczytna, 2004 1

INVESTMENT MANAGEMENT ENVIRONMENT CONSULTING ul. Racławicka 2/4 53-146 Wrocław tel. +71/ 3384189 Program Ochrony Środowiska Dla Miasta i Gminy Szczytna Zamawiający: Urząd Miasta i Gminy Szczytna Zespól autorski: dr inż. Maria Stanisławska inż. Janusz Marlinga mgr inż. Przemysław Nowak mgr inż. Ewa Exner mgr Radosław Kaniewski 2

Szczytna, 2004 Spis treści: 1.WPROWADZENIE... 6 2. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I GŁÓWNE UWARUNKOWANIA PROGRAMU...6 3.CHARAKTERYSTYKA ANALIZOWANEGO OBSZARU... 7 3.1 INFORMACJE OGÓLNE... 7 3.2POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE... 8 3.3POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE...8 3.4ŚRODOWISKO NATURALNE I GLEBY...9 3.4.2Budowa geologiczna... 10 3.4.3Gleby... 11 3.5KLIMAT...12 3.5.1Parowanie terenowe...13 3.5.2Wiatry... 14 3.6OTOCZENIE TERYTORIALNE I POWIĄZANIA Z INNYMI OŚRODKAMI...14 3.7ANALIZA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY... 15 3.7.1Formy użytkowania terenów... 15 3.8 UWARUNKOWANIA DEMOGRAFICZNE...17 3.9UWARUNKOWANIA INFRASTRUKTURALNE...19 3.9.1Uwarunkowania gospodarcze...20 3.10STRUKTURA ROZWOJU PRZEMYSŁU...22 3.11INFRASTRUKTURA TECHNICZNO-INŻYNIERYJNA GMINY...24 3.11.1Układ kolejowy...24 3.11.2Infrastruktura drogowa...24 3.11.3Zaopatrzenie Gminy w energię elektryczną... 26 3.11.4Zaopatrzenie gminy w gaz ziemny...27 3.11.5Gospodarka wodno-ściekowa... 28 3.11.5.1Zaopatrzenie w wodę... 28 3.11.5.2Gospodarka ściekowa... 32 3.11.5.2.1Sieć sanitarna... 32 3.11.5.2.2Sieć kanalizacji deszczowej... 33 3.12GOSPODARKA NA TERENIE GMINY... 34 3.12.1Rolnictwo...34 3.12.2Przemysł i usługi... 35 4.STAN ŚRODOWISKA NA OBSZARZE GMINY SZCZYTNA... 36 4.1WODY POWIERZCHNIOWE... 36 4.1.1Podsumowanie... 38 4.2JAKOŚĆ WÓD... 39 4.2.1Wody powierzchniowe...39 4.2.2Kryteria... 40 4.2.3Ogólna charakterystyka jakości wód powierzchniowych... 42 4.2.4Ocena stanu czystości wód zlewni Bystrzycy Dusznickiej...43 4.2.5Źródła zanieczyszczeń wód...45 4.3WODY PODZIEMNE... 46 4.3.1Źródła skażenia wód podziemnych...48 4.4KORZYSTANIE Z WÓD...49 4.5GOSPODAROWANIE ODPADAMI...49 4.6POWIETRZE ATMOSFERYCZNE... 51 4.6.1Stan aktualny...51 4.7HAŁAS... 54 4.7.1Stan aktualny...55 4.8PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE...56 3 str.

4.8.2Stan aktualny...56 4.9 AWARIE PRZEMYSŁOWE...58 4.9.1Stan aktualny...58 4.10OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU... 59 4.10.1 Charakterystyka chronionych zbiorowisk roślinnych... 59 4.10.2Formy ochrony obszarowej...61 4.10.3Pomniki Przyrody...62 4.10.4Parki...62 4.10.5Użytki ekologiczne...63 4.10.6Wybrane elementy fauny... 63 4.11LASY... 66 4.11.1Stan aktualny...66 4.11.2Tendencje zmian...69 4.12OCHRONA GLEB...69 4.12.1Tendencje zmian...70 4.13OCHRONA ZASOBÓW KOPALIN... 70 4.13.1 Złoża kopalin...70 4.14MELIORACJE WODNE - OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA... 72 4.14.1Melioracje wodne...72 4.14.2 Ochrona przeciwpowodziowa... 74 5.ZAŁOŻENIA WYJŚCIOWE PROGRAMU...76 5.1UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE OPRACOWANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SZCZYTNA...76 5.1.1Polityka ekologiczna państwa... 76 5.1.2Program Ochrony Środowiska województwa dolnośląskiego... 78 5.1.3Dotychczasowe działania w zakresie ochrony środowiska w gminie... 81 5.1.4Obowiązujące akty prawne w zakresie ochrony środowiska... 81 5.1.5Powiatowy Program Ochrony Środowiska...82 5.1.6Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szczytna... 83 6.POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA... 83 6.1WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE... 83 6.1.1Cele długoterminowe...84 6.1.2Realizacja programu ochrony wód... 86 6.1.2.1Zaopatrzenie w wodę... 86 6.1.2.2Ścieki komunalne... 88 Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków... 88 6.1.2.3 Wody opadowe... 90 6.1.2.4Ochrona wód przed zanieczyszczeniami z produkcji rolniczej... 91 6.1.2.5Działania nieinwestycyjne... 98 6.2GOSPODARKA ODPADAMI...99 6.2.1Cele długoterminowe...99 6.3POWIETRZE ATMOSFERYCZNE... 99 6.3.1Cele długoterminowe...99 6.4HAŁAS... 100 6.4.1Cele długoterminowe...100 6.5PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE...101 6.5.1Cele długoterminowe...101 6.6AWARIE PRZEMYSŁOWE...101 6.6.1Cele długoterminowe...101 6.7OCHRONA PRZYRODY...101 6.7.1Cele długoterminowe...101 6.8OCHRONA GLEB... 103 6.8.1Cele długoterminowe...103 6.9LASY... 103 6.9.1Cele długoterminowe:... 104 6.10TERENY POPRZEMYSŁOWE... 104 6.10.1Cele długoterminowe... 104 6.11OCHRONA PRZED POWODZIĄ...104 6.11.1Cele długoterminowe:... 105 6.12EDUKACJA PROEKOLOGICZNA... 105 6.12.1Edukacja ekologiczna formalna (szkolna) i pozaszkolna... 105 7.ZADANIA KRÓTKOTERMINOWE... 106 4

7.2OCHRONA WÓD...108 7.3GOSPODARKA ODPADAMI...111 7.4OCHRONA POWIETRZA...113 7.5HAŁAS... 115 7.6AWARIE PRZEMYSŁOWE I ZDARZENIA KRYZYSOWE... 116 7.7OCHRONA PRZYRODY...117 7.8TERENY POPRZEMYSŁOWE... 119 7.9OCHRONA PRZECIWPOWODZIOWA...120 8.ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU...124 9.FINANSOWANIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SZCZYTNA... 126 9.1WSTĘP... 126 9.2OCENA WYBRANYCH PARAMETRÓW BUDŻETU MIASTA I GMINY SZCZYTNA... 129 9.3KOSZTY REALIZACJI PRZEDSIĘWZIĘĆ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SZCZYTNA...135 10.ZARZĄDZANIE I MONITOROWANIE W PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA... 139 10.1ZARZĄDZANIE PROGRAMU...140 10.2MONITOROWANIE PROGRAMU... 141 10.3MONITORING WEWNĘTRZNY...141 10.4MONITORING UCZESTNIKÓW PROGRAMU... 141 10.5MONITORING ZEWNĘTRZNY...141 11.WPŁYW REALIZACJI POŚ DLA GMINY SZCZYTNA NA STAN ŚRODOWISKA... 142 11.1WPŁYW NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI...142 11.2WPŁYW NA ŚRODOWISKO GRUNTOWO-WODNE...142 11.3WPŁYW NA POWIETRZE... 143 11.4WPŁYW NA PRZYRODĘ...143 11.5WPŁYW NA POZOSTAŁE EKOSYSTEMY... 144 11.6ZAGROŻENIA CYWILIZACYJNE... 144 12.STRESZCZENIE PROGRAMU...145 LITERATURA... 146 5

1. Wprowadzenie Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Wskazane zostało również, że ochrona środowiska jest obowiązkiem administracji, która poprzez swoją politykę powinna zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnym i przyszłym pokoleniom. Dodatkowym wyzwaniem jest członkostwo w Unii Europejskiej oraz związane z nim wymogi. Trudnym zadaniem, czekającym gminę jest wdrożenie tych przepisów i osiągnięcie standardów UE w zakresie m.in. ochrony środowiska. Efektywność działań w zakresie ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz przede wszystkim - pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy aktualnej sytuacji dla danego rejonu. Zadanie takie ma spełniać program ochrony środowiska. Ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r.(art. 17.1) i ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001r. (art. 14.) obligują organ wykonawczy Gminy do sporządzenia gminnego programu ochrony środowiska, którego częścią składową jest gminny plan gospodarki odpadami. Program ochrony środowiska określa hierarchię niezbędnych działań, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Sam program nie jest dokumentem ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Cele i działania proponowane w programie ochrony środowiska posłużą do tworzenia warunków dla takich zachowań ogółu społeczeństwa Gminy Szczytna, które służyć będą poprawie stanu środowiska przyrodniczego na jego terenie. Realizacja celów wytyczonych w programie powinna spowodować polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie Gminy. 2. Metodyka opracowania programu i główne uwarunkowania programu Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane z Urzędu Gminy w Szczytnej, Starostwa Powiatowego w Kłodzku, Dolnośląskiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, a także prace instytutów i placówek naukowo badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura fachowa. Zgromadzone informacje zostały zweryfikowane poprzez wywiady i sondaże. Jako punkt odniesienia dla programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2002 z uwzględnieniem dostępnych danych za okres 2003 roku, czasami gdy dane zostały oficjalnie opublikowane z roku 2004. Dla potrzeb Programu zostało wykorzystane Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Szczytna, a także inne dokumenty o charakterze planistycznym. Koncepcja Programu oparta jest o zapisy następujących dokumentów: 6

1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. 2. Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 2010. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować: cele średniookresowe do 2010 roku zadania na lata 2003 2006 monitoring realizacji Programu nakłady finansowe na wdrożenie Programu Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych, a mianowicie: cele i zadania o charakterze systemowym, ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody, zrównoważone wykorzystanie surowców, jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne. 3. Program ochrony środowiska województwa dolnośląskiego do roku 2004 oraz cele długoterminowe do roku 2015. W dokumencie tym określono długoterminową politykę ochrony środowiska dla województwa dolnośląskiego, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. 4. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W gminnym programie powinny być uwzględnione: zadania własne gminy (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji gminy), zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bądź instytucji działających na terenie powiatu, ale podległych bezpośrednio organom centralnym) Niniejszy dokument będzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z projektowanymi obecnie aktami wykonawczymi do ustawy Prawo ochrony środowiska i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których treść powinna być uwzględniana w Programie. 3. Charakterystyka analizowanego obszaru 3.1 Informacje ogólne Miasto i Gmina Szczytna należy do grupy gmin o charakterze miejsko-wiejskim, jest w tej kategorii jedną z większych gmin województwa dolnośląskiego. Obszar Gminy wynosi 133.2 km 2 i jest zamieszkały przez 7 616 mieszkańców (31.12.2003 r.), co plasuje gminę na 38 miejscu pod względem powierzchni oraz na 68 miejscu pod względem liczby mieszkańców w województwie dolnośląskim, spośród gmin wiejskich i miejsko-wiejskich. Gmina składa się jedynie z 8 wsi oraz centralnego ośrodka municypalnego miasta Szczytna, które jest największą i najliczniej zamieszkałą miejscowością gminy a zarazem siedzibą organów władzy samorządowej. Samo miasto liczy ok. 5 300 mieszkańców, tj. ok. 70 % ogółu ludności gminy. Miasto pełni funkcje 7

centrum gospodarczo-handlowo-administracyjnego. Obszar gminy Szczytna posiada wysoki stopień zalesienia. Kompleksy leśne występują przede wszystkim w wyższych partiach górskich. Są to głównie lasy szpilkowe i lasy mieszane. Wszystkie kompleksy leśne objęte są strefą ochronną natomiast reliktowe zespoły roślinne, występujące w obrębie torfowisk wysokich, zamknięte są granicami rezerwatu ścisłego (rezerwat: "Torfowisko Pod Zieleńcem"). Kompleksy leśne znajdujące się na południe od miasta Szczytna stanowią część Obszaru chronionego krajobrazu Góry Bystrzyckie i Orlickie, natomiast znajdujące się na północ od miasta stanowią część Parku Narodowego Gór Stołowych bądź jego otuliny. 3.2Położenie administracyjne Administracyjnie gmina Szczytna położona jest w województwie dolnośląskim, powiecie kłodzkim. Gmina jest jedną z większych terytorialnie w swoim powiecie ale zajmuje tylko 8 % obszaru tego dużego powiatu. Gmina należy do typowych gmin miejsko-wiejskich z wyraźnie wykształconym i zdecydowanie dominującym ośrodkiem stołecznym. Gmina liczy 8 miejscowości, zgrupowanych w 7 sołectwach oraz miasto Szczytna. Gmina zajmuje środkową i zachodnią część powiatu kłodzkiego leżącego w południowej części Dolnego Śląska. Gmina od wschodu graniczy z gminą Polanica Zdrój, gminą wiejską Kłodzko oraz z gminą Bystrzyca Kłodzka, od południa niewielki odcinek gminy stanowi również granicę z Republiką Czeską, od zachodu z gminami Duszniki Zdrój, Lewin Kłodzki i na bardzo niewielkim odcinku z gminą Kudowa Zdrój w okolicach Łężyc. Północną granicę stanowi granica z gminą Radków. Jak wspomniano gmina leży w Kotlinie Kłodzkiej, która wchodzi w skład południowej części Dolnego Śląska, który jest krainą historyczno-etnograficzną w południowo-zachodniej Polsce, obejmującą ziemie położone po obu stronach środkowej Odry, pomiędzy okolicami Brzegu Opolskiego a Nysą Łużycką. Dolny Śląsk wchodzi w obręb regionów fizyczno-geograficznych: Sudetów, Niziny Śląskiej, Nizin Śląsko-Łużyckich, Wału Trzebnickiego, Obniżenia Milicko-Głogowskiego, Wzniesień Zielonogórskich. 3.3Położenie geograficzne Omawiany obszar wg regionalizacji fizyczno - geograficznej J. Kondrackiego należy do: Strefy Lasów mieszanych => Prowincji Masywu Czeskiego => Podprowincji Sudety z Przedgórzem Sudeckim => Makroregionu Sudety Środkowe => zasięgiem swym obejmuje środkową część mezoregionów Góry Bystrzyckie i Góry Stołowe. W podziale tym wyróżnia się jeszcze mikroregion Obniżenie Dusznicko-Szczytnieńskie, którego znaczą część obejmuje gmina. Pod względem geograficznym teren gminy położony jest w Sudetach Środkowych i obejmuje fragmenty czterech jednostek: część północna gminy leży w obrębie Gór Stołowych, część zachodnia należy do Obniżenia Dusznicko-Szczytnieńskiego, część południowa leży w obrębie Gór Bystrzyckich, natomiast część wschodnia gminy położona jest w obrębie Kotliny Kłodzkiej. Przez obszar gminy przechodzi wododział - część jej terenu należy do zlewni Morza Bałtyckiego (95 % powierzchni) a część do zlewni Morza Północnego (rejon zachodniej części torfowiska: Torfowisko pod Zieleńcem"). Obniżenie Dusznickie to również część starego szlaku handlowego z rozwiniętym od historycznie osadnictwem. Rozwój cywilizacyjny poszczególnych terenów w dużej mierze uzależniony jest od wymiany gospodarczej i kulturalnej. Położenie geograficzne, szlaki 8

handlowe, drogi wodne warunkują wymianę towarów, przemieszczanie się ludności. Trasa pradawnego szlaku handlowego (bursztynowego) prowadziła przez Nachod, Kudowę, Kłodzko z odnogą na Międzylesie, Kłodzko do Wrocławia, Kalisza i nad Bałtyk. 3.4Środowisko naturalne i gleby. Około połowa obszaru gminy leży w obrębie północnej części Gór Bystrzyckich mających w tej części charakter płaskowyżu z mało urozmaiconą morfologią i z niewielkimi deniwelacjami: Ich północne i zachodnie zbocza są strome a doliny niewielkich potoków głęboko wcięte. Średnie wysokości bezwzględne wynoszą od około 750 m n.p.m. do ok. 800 m n.p.m.. Występują tutaj niewielkie kulminacje jak: Góra Wolarz (852,0 m n.p.m.), Kuźnicka Góra (816,2 m n.p.m.), Wilcza Góra (ok. 770,0 m n.p.m.); Zbójnicka Góra (828,3 m n.p.m.), Góra Ptasia (869,7 m n.p.m.), Góra Piekielnica (805,3 m n.p.m.) i Góra Biesiec (832,9 m n.p.m.). Południowo-zachodnia części wierzchowiny ma charakter podmokłego obniżenia, w którym znajduje się rozległe torfowisko-wysokie ( Torfowisko pod Zieleńcem"). Obszar torfowisk obejmuje 231.9 ha przez co zaliczają się one do największych torfowisk wysokich w Sudetach. Obszar torfowisk objęty jest rezerwatem ze względu na występującą tutaj reliktową (tundrową) szatę roślinną. Doliny rzeczne występujące w obrębie masywu Gór Bystrzyckich są wąskie, głęboko wcięte, o stromych zboczach i nierównych spadkach. Większe deniwelacje widoczne są w obrębie przełomowych dolin Bystrzycy Dusznickiej i Szklanej Wody. Głęboka, przełomowa dolina Bystrzycy Dusznickiej oddziela Góry Bystrzyckie od masywu Gór Stołowych, charakteryzujących się bardzo urozmaiconą rzeźbą morfologiczną, z licznymi skałkami, rumowiskami skalnymi, ostańcami denudacyjnymi i rozcięciami erozyjnymi. Góry Stołowe; południowo - wschodnia część pasma, stanowiąca dolne i środkowe piętro gór, o wysokości bezwzględnej odpowiednio w granicach 500-650 i 700-850 m npm. Są to unikalne w Europie, jedyne w Polsce góry płytowe. Odcinek Gór Stołowych występujących na obszarze gminy ograniczony jest z obu stron wyraźnymi krawędziami: na północnym wschodzie krawędzią Radkowa, natomiast na południowym zachodzie krawędzią Batorowa. W obrębie wierzchowiny Gór Stołowych, stanowiącej trzeciorzędową powierzchnię zrównania, wysokości bezwzględne wynoszą średnio od 450 m n.p.m. do 700 m n.p.m. Kulminacje reprezentowane są przez pozostałości najstarszego poziomu zrównania w formie ostańców i grzbietów, często przybierających fantastyczne kształty. Zachodnia część gminy leży na pagórkowatym, mało zróżnicowanym morfologicznie obszarze Obniżenia Dusznickiego z wysokościami bezwzględnymi osiągającymi od ok. 450 m n.p.m. do ok. 580 m n.p.m. Niewielki północno-wschodni fragment obszaru gminy leży w obrębie Kotliny Kłodzkiej. Teren jest tu falisty, pocięty dolinami potoków, o ogólnym nachyleniu ku wschodowi. Współczesne zróżnicowanie morfologiczne terenu związane jest bezpośrednio z budową geologiczną, zarówno z odpornością skał na czynniki erozyjne jak też z tektoniką. Obecny obraz rzeźby terenu powstał w wyniku zachodzących procesów peneplenizacji i diastrofizmu trzeciorzędowego. Występuje mozaika łąk, pastwisk, lasów i w mniejszym stopniu pól uprawnych, przy czym zdecydowanie dominują obszary leśne. Według zasad regionalizacji przyrodniczo-leśnej obszar gminy należy do VII Krainy Sudeckiej, a w jej obrębie do Dzielnicy Sudetów Środkowych (VII.2) i mezoregionu Gór Stołowych i Bystrzyckich (VII.2.g). W mezoregionie tym największe powierzchnie zajmują siedliska BMG (ponad 53%), a także BG i LMG. W porównaniu z pozostałymi mezoregionami Dzielnicy Sudetów Środkowych mezoregion Gór Stołowych i Bystrzyckich charakteryzuje się najwyższą lesistością, wyraźnie uboższymi siedliskami, niższą potencjalną produkcyjnością siedlisk oraz wyraźnie wyższym udziałem drzewostanów świerkowych. 9

Według regionalizacji geobotanicznej (Pawłowski) Góry Stołowe wchodzą w skład Podokręgu Sudetów Środkowych, Okręgu Sudetów Zachodnich w Dziale Sudeckim Podprowincji Hercyńsko-Sudeckiej. Podokręg ten traktowany jest jako przejściowy między właściwymi Sudetami Zachodnimi i Sudetami Wschodnimi. O przejściowym charakterze terenu świadczy obecność kilku grup gatunków roślin mających tu swoje wschodnie lub zachodnie granice zasięgów. Zgodnie z najnowszym i najbardziej szczegółowym podziałem regionalnym opartym na kryteriach geobotanicznych (Matuszkiewicz 1993) część gminy leżąca na obszarze Gór Stołowych należy do Podokręgu (G.la.8a) w Okręgu Wewnętrznych Pasm Sudetów Środkowych, który wchodzi do Podkrainy Sudetów Zachodnich, Krainy Sudeckiej, Działu Sudeckiego, Podprowincji hercyńsko-czeskiej, Prowincji subatlantyckiej górskiej. Pod względem zróżnicowania roślinności potencjalnej w stosunku do podokręgów sąsiednich Góry Stołowe wyróżniają się: w stosunku do Gór Bystrzyckich i Orlickich (G.la.Sb) - brakiem grądu, łęgu, kwaśnej dąbrowy i dobrze wykształconego boru wysokogórskiego oraz obecnością specyficznych borów sosnowych. Region gminy w zależności od położenia pokrywają trzy podstawowe rodzaje gleb. Są to gleby górskie występujące jako: gleby brunatne wyługowane, brunatne kwaśne, rzadziej bielicowe, pochodzenia wietrzelinowego, gleby nizinne i wyżynne: bielicowe i brunatne, gleby dolinne, do których zalicza się mady, mady górskie, gleby murszowe, glejowe i mułowe-torfowe. Są to gleby ubogie, niskich klas bonitacyjnych. Ostatni rodzaj gleb występuję wzdłuż cieków powierzchniowych a także w rejonach licznie występujących na obszarze gminy mokradeł górskich o charakterze torfowisk wysokich lub przejściowych. Budowa morfologiczna obszaru gminy ma niewątpliwy wpływ na sposób zagospodarowania terenów gminy. Obszar Gminy generalnie opada z rejonu głównych pasm Gór Stołowych i Orlickich w kierunku wschodnim ku Kotlinie Kłodzkiej. Rejon zachodni gminy stanowi najwyższą część gminy i osiąga rzędne 820-850 m npm - Rudnik, Wolarz w Górach Bystrzyckich czy Kopa Śmierci 830 m npm w Górach Stołowych. Najniższym punktem gminy są dolne partie miejscowości Wolany osiągające rzędną 375-350 m npm. Głównym bogactwem gminy są jej siedliska leśne z przeważającym udziałem świerka, w mniejszym stopniu buka, brzozy brodawkowatej oraz niewielkie domieszki klonu, jawora, jesionu, wiązu, olszy czy jarzębiny. Lasy obecnie dość różnią się swym składem od stanu pierwotnego. Jedynie na obszarach rezerwatów przyrody, które znajdują się na obszarze gminy lub bezpośrednio przy jej granicach takich jak Rezerwat Wielkie Torfowisko Batorowskie w Górach Stołowych i Rezerwat Torfowisko pod Zieleńcem, które to rezerwaty florystyczno - leśne chronią różne typy lasów pierwotnych (bukowo-jodłowe) o cechach zespołów naturalnych. 3.4.2Budowa geologiczna Szczegółowa budowa geologiczna obszaru gminy przedstawiona jest na arkuszach Szczegółowej Mapy Geologicznej Sudetów w skali l :25 000 wydanej przez Państwowy Instytut Geologiczny. Arkusze: Wambierzyce, Duszniki Zdrój, Polanica Zdrój, Szalejów Górny, Lewin Kłodzki, Mostownice, Jeleniów. Obszar gminy Szczytna położony jest w Sudetach w obrębie kilku jednostek geologicznych: -metamorfiku Gór Bystrzyckich i Orlickich, -depresji śródsudeckiej -oraz rowu górnej Nysy. Południowa część gminy leży w obrębie północnej części metamorfiku Gór Bystrzyckich i Orlickich, który budują dwie główne serie skalne: 10

-seria suprakrustalna zbudowana z łupków łyszczykowych z wkładkami marmurów, kwarcytów, erlanów i amfibolitów oraz paragnejsów; wiek tej serii określa się na górny proterozoik-starszy paleozoik, -seria infrakrustalna złożona z granitognejsów, występujących w różnych odmianach teksturalnych, najczęściej występują granitognejsy laminowo-oczkowe, pręcikowe i odmiany niewykazujące tekstur kierunkowych, wiek serii określony jest na przełom starszy paleozoik. Na seriach metamorficznych miejscami zalega osadowa pokrywa górnokredowa. Górny cenoman o zmiennej miąższości od 10 do 40 m reprezentowany jest przez utwory sekwencji transgresywnej. Są to zlepieńce podstawowe, piaskowce glaukonitowe, mułowce, wapniste mułowce. W stropowej części tej sekwencji spotyka się liczne skamieniałości małży gruboskorupowych. Piaskowce zaliczane do górnego cenomanu tworzą często kilkumetrowej miąższości, zwięzłe ławice o regularnej, prostopadłościennej bloczności. W związku z tym często określa się je jako dolne piaskowce ciosowe. Utwory turonu o łącznej miąższości kilkuset metrów dzielą się na kilka poziomów litofacjalnych. Najniżej w profilu występują margle krzemionkowo-ilaste poziomu Inoceramus labiatus o miąższości w granicach 20-40 m. Są to skały drobnoziarniste, silnie skonsolidowane, na świeżych powierzchniach jasnoszare. Wykazują silne spękania pionowe i wyraźną oddzielność poziomą naśladującą uławicenie. Lokalnie występują w nich niewielkie wkładki i soczewki spongiolitów (M. Ziółkowska 1994, 1996). Wyżej leżą utwory drugiego poziomu litofacjalnego turonu. Są to przede wszystkim margle krzemionkowe, mułowce wapniste i piaskowce poziomu Inoceramus lamarcki, których miąższość określa się na około 150-250 m. Margle i mułowce są ciemnoszare, zwięzłe, nielaminowane, o oddzielności płytowej, czasem silnie zaburzone przez bioturbacje. W obrębie piaskowców wyróżnia się piaskowce subarkozowe oraz arenity sublityczne. Piaskowce są zwięzłe, charakteryzują się pionowym, prostopadłym do uławicenia systemem spękań (ciosem), stąd też określane są jako środkowe piaskowce ciosowe. Piaskowce te zazębiają się z osadami marglistymi i mułowcowymi. W utworach turonu spotyka się liczne skamieniałości. Osady czwartorzędowe reprezentowane są przez utwory glin deluwialnych, często z domieszką rumoszu skalnego, tworzących się na stokach górskich od okresu zlodowacenia północno-polskiego do dzisiaj. Doliny rzeczne wypełnione są holoceńskimi utworami piaszczysto - żwirowymi z często występującymi w nich dużymi głazami i blokami. Obniżenia terenu z licznymi wysiękami i młakami, wypełnione są namułami torfiastymi i torfami. Największe wystąpienie torfów wysokich o powierzchni ok. 2 km 2 znajduje się w okolicy Zieleńca i objęte jest ścisłym rezerwatem ( Torfowisko pod Zieleńcem"). 3.4.3Gleby Przydatność rolnicza gleb na terenie gminy nie jest wysoka i zaliczyć je można raczej do gleb mało zasobnych lub ubogich, co odbija się na jakości tak siedlisk leśnych jak i warunkach uprawowych. Są to gleby górskie występujące jako: gleby brunatne wyługowane, brunatne kwaśne, rzadziej bielicowe, pochodzenia wietrzelinowego, gleby nizinne i wyżynne: bielicowe i brunatne, oraz gleby dolinne, do których zalicza się mady, mady górskie, gleby murszowe, glejowe i mułowotorfowe - pokryte piaskami i żwirami lodowcowymi i glinami zwałowymi. W zasięgu masywów górskich obejmujących całą zachodnią część obszaru dominują gliny stokowe wytworzone ze zwietrzelin utworów metamorficznych, których granicę wyznacza obszar Kotliny Kłodzkiej. Mady rzeczne pokrywają obniżenia rzek głównie Bystrzycy Dusznickiej ale również Kamiennego Potoku, Czerwonej Wody i ich większych dopływów. W części obszaru głównie pod lasami występują też gleby słabo wykształcone na zwietrzelinach 11

kamienisto-szkieletowych skał metamorficznych Pod względem rolniczej przydatności występuje kompleks zbożowy górski oraz owsiano-ziemniaczany i owsiano-pastewny. Klasy gruntów ornych na obszarze gminy przedstawią się następująco: Przybliżony udział klas gruntów na terenie gminy w % I II III a III b I V a IV b V VI VI z Razem % 0 0 1.0 1.2 2.4 4.7 3.8 2.0 0.0 15.1 Z powyższej tabeli wynika, że na obszarze gminy występuje niezbyt duży odsetek gruntów ornych. Dodatkowo przeważają grunty klas niskich co sprawia, że w gminie panują raczej słabe warunki dla rozwoju dużych gospodarstw rolnych nastawionych na uprawę. Przybliżony udział klas użytków zielonych na terenie gminy w % I II III IV V VI razem % 0 0 0.9 7.6 6.9 1.5 16.9 Z powyższej tabeli wynika, że na obszarze gminy występuje stosunkowo znaczny odsetek użytków zielonych, wśród których przeważają grunty klas niższych. Duża powierzchnia użytków zielonych daje dobre warunki dla hodowli bydła. 3.5Klimat Klimat charakterystyczny dla Sudetów Środkowych wyraża się charakterem przejściowym między morskim a kontynentalnym, rozkład temperatur ściśle zależy od wysokości terenu oraz ekspozycji stoków. Zima trwa średnio 14-16 tygodni, okres wegetacyjny ok. 27 tygodni. Opady w kotlinach wynoszą 800 - l 000 mm, na grzbietach górskich ponad l 100 mm. Zlewnia Bystrzycy Dusznickiej położona jest w strefie klimatu górskiego Sudetów, dzielnicy Subregionu Kotliny Kłodzkiej. Specyficzny jest tu topoklimat kotlin śródgórskich, charakteryzujący się złagodzeniem ostrych cech klimatu górskiego. Występują tu łagodne zimy i mniej upalne lata niż na przedgórzu Sudeckim. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (średnia T o C VII w Dusznikach 15,40 o C), zarazem obfitującym w największą ilość opadów. Najzimniejszym miesiącem w roku jest styczeń (średnia w Kłodzku - minus 3,20 o C). W styczniu notuje się największe opady śnieżne okresu zimowego. Liczba dni poniżej 0 o C wynosi 50 dni. Góry Stołowe charakteryzują się klimatem umiarkowanym wilgotnym i stanowią enklawę wśród obszarów z klimatem wilgotnym. Średnia wilgotność powietrza dla stacji Duszniki w okresach 1969-70 i 1995-98 wynosiła 76-80 % prężności pary wodnej: 11,3 milibara. Warunki hydrologiczne zlewni uzależnione są od czynników klimatycznych: - wielkości zasilania meteorycznego (wszelkie formy opadów) - wielkości strat na parowanie i ewapotranspirację Istotnym elementem mającym wpływ na funkcjonowanie systemu hydrologicznego jest wododziałowe położenie. Fakt ten ma podstawowe znaczenie na zasoby odnawialne. Mogą one być odnawiane jedynie z opadów atmosferycznych. W rozkładzie opadu w ciągu roku wyraźnie przeważa zasilanie w okresie letnim (V-X) nad zasilaniem w okresie zimowym. Suma opadów w poszczególnych miesiącach letnich (maj, czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień) często przekracza 100 mm. Najniższe sumy opadów notuje się w grudniu, styczniu i lutym, przy czym jest to w większości opad śnieżny, który w trakcie trwania ujemnych temperatur nie daje bezpośredniego zasilania wód podziemnych podłoża i wód powierzchniowych cieków. 12

Duże dysproporcje w opadach obserwuje się pomiędzy półroczami letnim i zimowym. Inną cechą opadów jest ich zróżnicowanie przestrzenne gdzie na stokach dowietrznych występują opady wyższe nawet o 200 mm w skali roku. Innym elementem są opady śnieżne, które mogą zatrzymywać się na obszarze zlewni kilka miesięcy (do kwietnia), następnie przy sprzyjających warunkach w wyniku powolnego topnienia odnawiają zasoby wodne wód podziemnych Tab. Średnie roczne temperatury powietrza na obszarze przylegającym do gminy Szczytna. Miejscowość I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Duszniki Zdr. -3,1-3,6 0,3 5,0 10,2 14,0 15,7 14,8 11,2 7,0 2,3-0,3 6,1 Kłodzko -2,2-2,9 1,4 6,5 11,6 15,4 17,0 16,1 12,4 8,1 3,4 0,8 7,3 Kudowa Zdr. -2,6-3,0 1,2 6,2 11,3 15,2 16,7 15,6 11,8 7,4 3,0 0,3 6,9 20 Średnie roczne temperatury powietrza stacja Duszniki Zdr. -2,3-3,0 1,1 6,0 11,2 15,1 16,8 15,8 12,1 7,6 3,2 0,6 7,0 15 10 5 0-5 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Tab. Sumy miesięczne (mm) opadów atmosferycznych (1951-1970) Miejscowość I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Duszniki Zdr. 61 63 67 71 98 105 128 111 81 63 74 75 997 Kudowa Zdr. 47 47 43 51 80 93 124 91 57 50 52 54 789 Polanica Zdr. 21 28 32 38 76 79 102 94 45 41 40 26 622 140 120 100 80 60 Duszniki Zdr. Kudowa Zdr. Polanica Zdr. 40 20 0 I III V VII IX XI Powyższy wykres ilustruje znacznie wyższe sumy opadów miesięcznych występujących na obszarze Obniżenia Dusznickiego w porównaniu ze stacjami bezpośrednio graniczącymi z obszarem gminy. 3.5.1Parowanie terenowe Istotnym zagadnieniem jest również w bilansie wodnym wielkość parowania terenowego. Parowanie wg Atlasu Hydrologicznego Polski określone metodą Konstatinowa przeciętnie w ciągu roku wynosi 560-580 mm, przy czym na półrocze letnie przypada 430-450 mm a na zimowe 110 mm. Są to wartości średnie tak więc wartości rzeczywiste w zależności od stanu pogody w danym roku mogą się zmieniać w dużym zakresie. 13

3.5.2Wiatry Bardzo istotnym elementem klimatu, wpływającym na rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń jest wiatr. Dominującym kierunkiem dla Szczytnej i okolic jest sektor zachodni (SWW, W, SSW), na który przypada ok. 36 % ogólnej sumy wiatrów. Na wiatry z kierunków zachodnich przypada od 17% do 20%. Średnia roczna prędkość wiatru wynosi od 3 do 3,5 m/s. Bezwietrznych jest średnio 10 do 15% dni w roku. Tab. Częstość (%) kierunków wiatru i cisz w Dusznikach Zdr (1951-1960) m-c N NE E SE S SW W NW C I 7,4 5,7 1,8 1,1 15,3 26,9 6,2 2,7 32,9 II 9,1 7,6 2,9 1,4 10,7 28,3 9,3 2,4 28,3 III 15,2 12,9 1,7 1,0 10,6 20,5 6,2 1,7 30,2 IV 13,0 8,1 1,2 1,5 9,9 24,5 6,0 3,1 32,7 V 15,3 10,1 1,3 0,8 8,8 19,6 6,6 1,8 35,7 VI 12,5 6,2 1,4 1,5 8,4 16,5 10,8 4,8 37,9 VII 8,7 4,7 1,3 0,8 7,0 21,7 11,3 2,5 42,0 VIII 5,3 2,7 1,3 0,9 7,4 23,7 11,1 3,9 43,7 IX 6,6 3,5 2,5 1,4 8,7 26,3 12,1 1,9 37,0 X 8,3 4,0 0,6 0,9 8,5 27,1 11,7 1,4 37,5 XI 9,2 6,6 2,0 0,9 9,4 24,6 9,2 1,3 36,8 XII 6,4 4,9 2,0 0,9 8,3 31,2 6,1 2,2 38,0 3.6Otoczenie terytorialne i powiązania z innymi ośrodkami Otoczenie terytorialne Gminy Szczytna istotnie wpływa na warunki jego funkcjonowania. Szczytna jest położona w południowej części województwa dolnośląskiego, w zachodniej części subregionu kłodzkiego. Od zachodu graniczy z miastem Duszniki Zdrój, gminą Lewin Kłodzki i na niewielkim odcinku z miastem Kudowa Zdrój, od północy z gminą Radków, od wschodu z gminą Kłodzko i miastem Polanicą Zdrój, od południa na krótkim odcinku z gminą Bystrzyca Kłodzka oraz z Republiką Czeską. Gmina Szczytna jest połączona dobrym układem komunikacyjnym (kolejowym i drogowym) z dużymi ośrodkami miejskimi przede wszystkim Kłodzkiem i Wrocławiem oraz sąsiednimi gminami poprzez sieć dróg lokalnych, co stwarza możliwości codziennego przemieszczania się ludności np. do szkół lub zakładów pracy położonych w miejscowościach sąsiednich. Miejscowości zwłaszcza w środkowej części gminy znajdują się w zasięgu stosunkowo dogodnych połączeń komunikacji międzymiastowej oraz drogowych i częściowo kolejowych. Wymienione wyżej ośrodki są stosunkowo łatwo osiągalne dobrą jak na warunki polskie siecią dróg, w tym niektóre z nich ponadregionalną drogą krajową nr 8 biegnącą z Wrocławia do Republiki Czeskiej poprzez drogowe przejście graniczne Kudowa Zdrój Słone. Transport kolejowy o charakterze lokalnym realizowany jest na przebiegającej symetrycznie przez gminę magistrali kolejowej II rzędu relacji Kłodzko Główne - Kudowa, przez co Szczytna posiada dobre i szybkie połączenia kolejowe ze wszystkimi liczącymi się ośrodkami miejskimi w kraju. Czynne są również w sąsiadujących gminach inne lokalne drogowe (Tłumaczów) i turystyczne przejścia graniczne (Cihalka, Czermna, Masarykova Chata, itp.). Poprzez układ dróg krajowych i linię kolejową PKP gmina Szczytna połączona jest dogodnie z sąsiednimi gminami, głównymi ośrodkami regionu jak Kłodzko, Nowa Ruda, Wałbrzych i stolicą całego makroregionu południowo - zachodniego Wrocławiem. 14

3.7Analiza zagospodarowania przestrzennego Gminy 3.7.1Formy użytkowania terenów Powierzchnia geodezyjna Gminy wynosi 13 316 ha. Znaczny jest udział gruntów leśnych oraz zadrzewień i zakrzywień, ogółem obszary leśne stanowią aż 62.7 %, następny duży udział w zagospodarowaniu przestrzennym gminy mają użytki rolne ok. 32,2 %. Pozostałe obszary zajmują tereny zurbanizowane (m. Szczytna) drogi, obiekty infrastrukturalne. Zagospodarowanie przestrzenne gminy implikuje jej budowa morfologiczna. Lasy, które stanowią olbrzymi, jak na warunki krajowe, odsetek przestrzeni gminy zajmują rozległe górskie partie pasm gór Bystrzyckich i Stołowych. Kierunki użytkowania gruntów w Szczytnej szczegółowo przedstawia tabela. Tab. Użytkowanie gruntów według granic administracyjnych (ogółem w ha, wg SP w Kłodzku 31.12.2003). Wyszczególnienie Powierzchnia Razem Grunty orne Użytki rolne Sady Łąki Pastwiska Lasy i grunty leśne Pozostałe grunty i nieużytki W hektarach Województwo 19994776 105934 871913 7149 119986 55885 586794 353048 Powiat Kłodzko 164337 64992 42077 294 14204 8416 70856 28489 Miasto i gmina Szczytna 13316 4289 2016 13 927 1180 8349 678 Wykres. Struktura użytkowania gruntów w gminie Szczytna Użytkowanie gruntów według granic administracyjnych (ogółem w ha). 32,21% 62,70% 5,09% Użytki rolne Pozostałe grunty i nieużytki lasy Po za tym Szczytna charakteryzuje się nieznacznym udziałem terenów zainwestowanych w ogólnej powierzchni Gminy. Grunty zabudowane, zurbanizowane i nieużytki stanowią 5 % powierzchni. Do najbardziej zainwestowanych jednostek należą największe miejscowości: Szczytna, w dużo mniejszym stopniu Wolany i Niwa. Miejscowości te należą również do najgęściej zaludnionych z pewną ilością usług i drobną wytwórczością. Tereny wytwórcze koncentrują się więc głównie w centralnym ośrodku regionu - mieście Szczytna. 15

W strukturze użytkowania terenów stosunkowo znaczącą pozycję zajmują tereny komunikacyjne około 3,2 % - głównie ze względu na tereny zajęte przez drogi i linię kolejową. Większość terenów niezainwestowanych koncentruje się na obszarach chronionych gminy, głównie PNGS i wysokich partii górskich. Użytki rolne zajmują ok. 32,2 %, w tym grunty orne stanowią 48.7 %, duży odsetek stanowią łąki 28,5 % i pastwiska 22,4 %, niewiele jest natomiast sadów ok. 0,3 % powierzchni. Wody powierzchniowe płynące i stojące, głównie Bystrzyca Dusznicka i jej dopływy zajmują ok. 0,2 %. Wykres. Struktura użytkowania gruntów rolnych Użytkowanie gruntów rolnych 48,74% 0,31% 22,41% 28,53% Grunty orne Sady Łąki Pastwiska Struktura użytkowania gruntów w gminie jest zdecydowanie odmienna do struktury ich użytkowania w całym województwie. Zauważyć można znacznie wyższy odsetek gruntów leśnych, znacznie wyższy jest odsetek gruntów pod łąkami i pastwiskami, niższy jest natomiast odsetek gruntów ornych, zainwestowanych jak i nieużytków. Tabela pośrednio uwidacznia wybitne turystyczne i krajoznawcze walory gminy. Wykorzystanie rolnicze gleb wskazuje, iż zdecydowanie priorytetowym kierunkiem powinna być hodowla przeważnie bydła i owiec na co wskazuje odsetek powierzchni pastwisk - 8,9 % i łąk - 7 %. Te zasoby środowiska przyrodniczego były trwałą podstawą rozwoju w przeszłości funkcji rolniczej obszaru oraz stwarzają możliwości znaczącej roli tej funkcji w perspektywie. W przeszłości głównym użytkownikiem areału były państwowe gospodarstwa rolne, reprezentowane przez Państwowy Ośrodek Hodowli Zarodowej w Szczytnej, spółdzielnie produkcyjne w Słoszowie, Niwie i Szczytnej. W gminie działały też 373 indywidualne gospodarstwa rolne. Obecną strukturę gospodarstw rolnych przedstawia tabela. Grupa obszarowa wg ilości ha Liczba gospodarstw Ogółem 437 1 5 ha 301 5 10 ha 106 10 15 ha 19 15 i więcej 11 16

3.8 Uwarunkowania demograficzne Dla całego środowiska naturalnego istotnym jest, jak kształtuje się sytuacja demograficzna na danym terenie. Ogólna ilość mieszkańców gminy, sytuacja gospodarcza i jej koniunktura, ilość podmiotów gospodarczych, zamożność mieszkańców itd. ma wpływ na pośrednią i bezpośrednią ilość wytwarzanych w danej społeczności odpadów, ilości generowanych ścieków czy obciążeń dotyczących powietrza atmosferycznego. Wg informacji z urzędu miasta i gminy Szczytna gminę zamieszkuje 7616 osób (31.12.2003 r.). Dla scharakteryzowania sytuacji demograficznej w gminie na tle powiatu i województwa posłużono się dostępnymi danymi zawartymi w roczniku statystycznym z 2003 roku (dane dotyczące gminy Szczytna uzyskane z UMiG nie pokrywają się z danymi Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego). Tabela. Ludność (WUS 2003) Wyszczególnienie Ogółem Mężczyźni Kobiety Na 1 km 2 Kobiety na 100 mężczyzn Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Województwo 2904694 1395962 1508732 145,6 108,1 56,9 Powiat Kłodzko 170208 81532 88676 103.6 108.8 59.6 Miasto i gmina Szczytna 7388 3612 3776 55.5 104.5 54.7 Gęstość zaludnienia w gminie jest wyższa niż przeciętna na obszarach wiejskich i jest znacznie niższa od średniej ogólnokrajowej. Przeciętna ogólnokrajowa wynosi ok. 123 osoby na 1 km 2 powierzchni kraju, natomiast w gminie Szczytna wynosi 55 M/km 2. Jest to jedna z najniższych gęstości zaludnienia w całym województwie dolnośląskim, trzykrotnie niższa od średniej wojewódzkiej. Gęstość zaludnienia gmin przyległych różni się znacząco gdyż są to gminy o charterze miejskim. Pozostałe parametry charakterystyczne odpowiadają średniej w powiecie jak i województwie. Największą miejscowością gminy jest oczywiście miasto Szczytna (ok. 5300 osób wg WUS) leżąca w centralnej części gminy, następnie wsie Wolany powyżej 500 mieszkańców, 300-500 mieszkańców posiadają wsie Łężyce i Niwa, 200-300 mieszkańców ma tylko 1 wieś. Pozostałe wsie to małe jednostki osadnicze liczące poniżej 200 mieszkańców, z tego 1 poniżej 20 mieszkańców. Tabela. Struktura ludności w przedziałach wiekowych na tle województwa i powiatu (WUS 2003) Wyszczególnienie Ogółem Przedprodukcyjny Razem 0-2 3-6 7-12 13-15 16-17 Produkcyjny Poprodukcyjny Województwo 2904694 609739 75191 111236 207582 121926 93804 1851509 443446 Powiat Kłodzko 170208 35743 4206 6454 12278 7187 5618 106621 27844 Miasto i gmina Szczytna 7388 1597 196 252 514 352 283 4776 1015 Struktura ludnościowa w gminie różni się od struktury całego powiatu jak i województwa w niewielkim zakresie. Dość znaczne różnice można zauważyć w odsetku osób w wieku poprodukcyjnym gdzie udział tej kategorii 17

wiekowej jest niższy o ok. 1,5 % od średniej wojewódzkiej i niższy niemal o 2,5 % od średniej w powiecie. Korzystna jest również relacja liczby kobiet do liczby mężczyzn znacznie różniąca się od średniej wojewódzkiej i krajowej. Gęstość zaludnienia (średnia) jest dużo niższa niż średnia w województwie i również nieco niższa od średniej dla terenów wiejskich. Udział ludności w wieku produkcyjnym jest równy przeciętnej w województwie i nieco niższy niż w powiecie. Tabela. Migracje ludności (wg WUS 2003) Napływ Odpływ Saldo migracji Wyszczególnienie Razem Z miast Ze wsi Z zagranicy Razem Z miast Ze wsi Z zagranicy Ogółem Na 1000 ludności Województwo 30567 19735 10243 589 32669 17640 13022 2007-2102 -0,7 Powiat Kłodzko 1557 985 552 20 2007 1237 632 138-450 -2.6 Miasto i gmina Szczytna 74 63 11-83 64 15 4-9 -1.2 Migracje ludności przedstawiają się podobnie na tle całego województwa i powiatu, choć powiat ma tu mniej korzystnie relacje. Gmina ma niewielkie, ale ujemne saldo migracji, co nie pozwala wyciągać jakiś ogólniejszych wniosków. Ogólnie można stwierdzić, że gmina nie jest objęta szczególnymi migracjami a trwałość zasiedlenia pozostaje na niezmienionym poziomie. W zasadzie saldo migracji jest niższe, w porównaniu z powiatem ale wyższe od reszty województwa, świadczy to o względnie korzystnym postrzeganiu gminy Szczytna jako miejsca zamieszkania względem innych miejscowości w powiecie. Migracja ujemna jest niekorzystna, ponieważ z reguły większość osób migrujących na stałe z Gminy to osoby z wyższym i średnim wykształceniem lub zdobywające to wykształcenie Tabela. Ruch naturalny ludności (wg WUS 2003) Wyszczególnienie Małżeństwa Urodzenia żywe Zgony Przyrost naturalny Małżeństwa Urodzenia żywe Zgony Przyrost naturalny W liczbach bezwzględnych Na 1000 ludności Województwo 13619 24439 27456-3017 4,7 8,4 9,5-1,1 Powiat Kłodzko 763 1381 1881-500 4.4 8.0 11.0-2.9 Miasto i gmina 29 63 85-22 3.9 8.4 11.3-2.9 Szczytna Gmina charakteryzuje się, ujemnym przyrostem naturalnym oraz ujemnym (nieznacznym) saldem migracji. Przyrost naturalny jest stale ujemny co jest zjawiskiem ogólnopolskim z demograficznego punktu widzenia niekorzystnym. W ciągu dekady może ubyć ok. 200 osób co odpowiada wielkościowo przeciętnej wsi w gminie. Jest to zjawisko niekorzystne mogące mieć poważny wpływ na rozwój całego miasta i gminy, niemniej jednak jest to zależne od kondycji całego społeczeństwa. Według prognoz demograficznych regres będzie się pogłębiał w najbliższych 20 latach, zjawiska wyludniania się gmin będą więc się nasilać. Dla odwrócenia lub zahamowania tej tendencji potrzebny jest korzystny wizerunek gminy, który będzie przyciągał nowych mieszkańców. 18

3.9Uwarunkowania infrastrukturalne Uwarunkowania infrastrukturalne stanowią często o sposobie i standardzie życia. Podział ludności na miejską i wiejską wymusza m.in. sposoby ogrzewania mieszkań i indywidualnych gospodarstw. Taki układ decyduje też (oprócz uwarunkowań geograficznych związanych z dostępnością do wszystkich terenów zamieszkałych czy terenów przez, które prowadzone będą infrastrukturalne inwestycje liniowe) o sposobach rozwiązywania problemów dotyczących gospodarki ściekowej czy wodnej. Miasto to także nastawienie na większą konsumpcję, czyli powstanie większej ilości odpadów oraz ich inna morfologia. Warunki ogólnie nazywane cywilizacyjnymi, czyli dostęp do gazu, energii elektrycznej, sieci wodociągowej czy kanalizacyjnej składają się na szereg czynników warunkujących generowanie źródeł problemów w środowisku z jednej strony, a z drugiej przy pomocy tych samych mediów, pozwalają rozwiązywać problemy w sposób bardziej zorganizowany i bezpieczniejszy dla środowiska naturalnego. Dla prób uchwycenia tego rodzaju wskaźników ważnych w analizie zagadnienia, zebrano w tabelach charakterystyczne liczby dotyczące tych zagadnień. Tabela. Wodociągi i kanalizacja (wg WUS 2003) Wyszczególnienie Sieć w km Połączenia prowadzące do budynków mieszkalnych Wodociągowej Kanalizacji Wodociągowej Kanalizacji Woda dostarczona gospodarstwom domowym Ścieki odprowadzane siecią kanalizacyjną Województwo 12333,9 5573,3 255639 119612 103781 112787 Powiat Kłodzko 668 300.2 15102 7514 5884 5544 Miasto i gmina Szczytna 60 8.9 446 204 142 111 Wodociągi: Liczba mieszkańców korzystających z wodociągu 5895 osoby co daje wskaźnik 76,63 % Długość sieci wodociągowej 66 km Ilość ujęć wody 8 Zużycie wody 182 500 m 3 /rok Q śr = 1562,2 m 3 /d Q maks = 2213,0 m 3 /d przy maksimum godzinowym Q maksh =145,9 m 3 /h; Wydajność ujęć 1850 m 3 /d (bez ujęcia przy ul. Zacisze - Qd = 1850 m 3 /d) Średnie zużycie na mieszkańca 31,0 m 3 /rok Struktura zużycia wody: - gospodarstwa domowe 140 100 m 3 /rok 76,78 % - przemysł 10 400 m 3 /rok 5,69 % - inne 32 000 m 3 /rok 17,63 % Stopień zwodociągowania miasto - 90 % wieś 43 % Kanalizacja: Długość sieci kanalizacyjnej 20,5 km Długość sieci kanalizacji ogólnospławnej 0,0 km Liczba oczyszczalni ścieków 0 (ścieki odprowadzane są do oczyszczalni w Polanicy) 19

Udział gospodarstw domowych i zakładów przemysłowych podłączonych do sieci - 35 % Wydajność oczyszczalni: - Polanica 13 000 m 3 /d Tabela. Ludność korzystająca z energii elektrycznej i gazowej (wg WUS 2003). Wyszczególnienie Sieć rozdzielcza Gaz Energia elektryczna Połączenia Odbiorcy Zużycie w dam 3 Odbiorcy Zużycie w prowadzące MW do budynków mieszkalnych Województwo 7024.5 111075 587828 307255 775947 1353294 Powiat Kłodzko 467.2 6668 28515 12698 47034 69245 Miasto i gmina Szczytna 42.2 208 835 231 1951 3000 Niezbyt wysoki procent ludności korzystającej z gazu ziemnego do celów grzewczych na terenach o walorach wybitnie ekologicznych będzie decydował o dalszej konieczności rozwoju sieci przesyłowej gazu na obszarze gminy. Dotyczy to głównie samej Szczytnej oraz miejscowości Wolany, Złotno. 3.9.1Uwarunkowania gospodarcze Każde przedsięwzięcie inwestycyjne wymaga znacznych nakładów finansowych. Przedsięwzięcia, które trzeba realizować w ochronie środowiska również ich wymagają, a jednocześnie nie jest dla nich widoczny efekt zwrotu, jak przy każdym przedsięwzięciu tzw. końca rury. Nie sposób realizować te przedsięwzięcia bez swoich środków finansowych, które w większości przypadków muszą stanowić wkład własny przy poszukiwaniu pieniędzy z różnych źródeł finansowania. Poniżej, w tabelach, przedstawiono sytuację, w jakiej znajduje się samorząd gminy. Korzystając z danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego uwidoczniono dochody i wydatki budżetu powiatu, dochody i wydatki budżetów gmin oraz zarejestrowane podmioty gospodarcze wg REGON w gminie i powiecie kłodzkim. Zasobność tych budżetów oraz ilość podmiotów gospodarczych prowadzących działalność, ich wielkość, a tym samym możliwość generowania nowych miejsc pracy, będzie decydowała o zasobności kieszeni podatnika indywidualnego. Ta z kolei ma bardzo duży wpływ na możliwość przeprowadzania reform społecznych mających na celu przeniesienie kosztów, np. zaopatrzenia w wodę, oczyszczania ścieków czy gospodarki odpadami, na jego faktycznego wytwórcę. Można, bowiem z dużą dozą prawdopodobieństwa, stwierdzić, że w obecnej sytuacji gospodarczej największym wytwórcą obciążeń dla środowiska nie jest anonimowe miasto czy powiat, ale każdy członek społeczności i to on w swojej działalności nie tylko w zakładzie pracy, ale też w swoim gospodarstwie domowym przysparza środowisku najwięcej problemów i obciążeń. Możliwość prowadzenia działalności gospodarczej z preferencjami związanymi z podatkami lokalnymi daje większą szansę na osiągnięcie przychodów, które można przeznaczyć na rozwiązywanie problemów środowiska naturalnego. Jak w poprzednich przypadkach poniżej zebrano dane mające odzwierciedlić potencjalne rozwiązywanie problemów finansowych przy poszukiwaniu środków na realizację Planu i Programu. Tabela. Dochody budżetu gminy na tle województwa i powiatu (wg WUS 2003) 20

Wyszczególnienie Ogółem W tym Razem Dochody własne W tym podatek Od Dochodowy nieruchomości od osób Subwencje ogólne Dotacje z budżetu państwa Ogółem na 1 mieszkańca w zł fizycznych W tysiącach złotych Województwo 5000435,7 2779143,8 859739,5 661210,5 1504284,5 638749,6 1719,94 Powiat Kłodzko 249083.1 114791.6 37968.3 30520.9 78392.7 44841.7 1460.02 Miasto i gmina Szczytna 8452.6 3135.0 1285.7 956.9 3192.9 1684.8 1138.85 Dochody gminy w przeliczeniu na 1 mieszkańca są znacznie niższe od dochodów gmin na obszarze całego powiatu kłodzkiego i raczej niskie jak na gminy o stosunkowo dużym centralnym ośrodku administracyjno-usługowo-przemysłowym. Dochody te są też sporo niższe od dochodów uzyskiwanych przeciętnie w gminach województwa dolnośląskiego. Powoduje to, że ogólne dochody gminy są również stosunkowo niskie natomiast potrzeby w zakresie inwestycji infrastrukturalnych są duże. Tabela. Wydatki budżetowe (wg WUS 2003) Wyszczególnienie Ogółem W tym Dotacje Świadczenia na rzec osób fizycznych Wydatki bieżące jednostek budżetowych Razem W tysiącach złotych W tym wynagrodzenia Wydatki majątkowe Razem W tym inwestycje Województwo 5285346,3 817583,9 786350,2 3434727,1 1681809,9 386917,8 468410,1 Powiat Kłodzko 255113.8 16183.0 33889.1 144610.3 76111.4 55565.1 55200.8 Miasto i gmina Szczytna 9748.6 414.1 1545.5 5513.3 3152.4 2152.9 2152.9 Tabela. Wydatki budżetów gmin według działów (wg WUS 2003) Wyszczególnienie Ogółem Gospodarka komunalna i ochrona środowiska Gospodarka mieszkaniowa W tym Oświata i wychowanie W tysiącach złotych Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego Ochrona zdrowia i opieka społeczna Ogółem na 1 mieszkańca w zł Województwo 5285346,3 411730,5 329415,8 1623205,7 205979,5 663608,1 1817,93 Powiat Kłodzko 255113.9 34779.8 7150.7 75582.8 10335.6 39675.9 1495.37 Miasto i gmina Szczytna 9748.6 525.1 90.9 3918.3 338.9 1911.5 1313.47 Tabela. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w KRUPGN REGON (wg WUS 2003) Wyszczególnienie Ogółem Przemysł Budownictwo Handel i Naprawy W tym Transport, gospodarka magazynowa i łączność Obsługa nieruchomości i firm, nauka Ochrona zdrowia i opieka społeczna Województwo 295069 28167 29932 98597 22472 53433 11977 Powiat Kłodzko 17507 1427 1366 6905 1194 2384 663 21