PROGRAM PRÓB WIRNIKA Z ŁOPATAMI WS-0-50

NOWOCZESNY WIRNIK AUTOROTACYJNY Umowa Nr UDA-POIG.01.03.01-14-007/12 NOWOCZESNY WIRNIK AUTOROTACYJNY Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Umowa Nr UDA-POIG.01.03.01-14-007/12 Działanie 1.3 Program Operacyjny Poddziałanie Innowacyjna 1.3.1. Gospodarka Działanie 1.3.3.1. PROGRAM PRÓB WIRNIKA Z ŁOPATAMI WS-0-50 Raport Numer Raport Numer Autorzy Autorzy Kierownik Projektu Kierownik Projektu R13026_CNTL-86/2015 R13028_BW-xx/2014 Tomasz Szczepanik Dawid Ulma Tomasz Szczepanik Tomasz Szczepanik Tomasz Szczepanik Edycja programu 1 Edycja raportu Data wydania 1 01.09.2015 Data wydania 08.01.2014

0. Informacje porządkowe R13026_CNTL-86/2015 ( strona 2 z 20) Nr zmiany 0.1. Wykaz zmian i uzupełnień Strony objęte zmianą 0 Wszystkie strony Data zmiany 01.09.2015 Wydanie 1. Opis zmiany Podpis

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 3 z 20) 0.2. Spis treści 0. Informacje porządkowe... 2 0.1. Wykaz zmian i uzupełnień... 2 0.2. Spis treści... 3 0.3. Raporty / dokumenty powiązane... 4 0.4. Spis rysunków... 5 1. Cel badań... 6 2. Obiekt badań... 7 3. Przygotowanie do prób... 10 4. Zakres i przebieg prób... 11 4.1. Testy systemu pomiarowego na ziemi... 11 4.2. Testy systemu pomiarowego w locie... 11 4.3 Badania nowej konfiguracji wirników w locie... 12 4.3.1 Próby naziemne poprzedzające oblot... 12 4.3.2 Oblot wiatrakowca w nowej konfiguracji... 13 4.3.3 Próby w locie... 14 4.4. Zestawienie tabelaryczne prób... 17 5. Sposób opracowania wyników... 18 6. Spis załączników... 18

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 4 z 20) 0.3. Raporty / dokumenty powiązane -brak-

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 5 z 20) 0.4. Spis rysunków Rys.1 Wiatrakowiec Zen 1 w locie

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 6 z 20) 1. Cel badań Celem prób jest sprawdzenie właściwości aerodynamicznych nowych łopat kompozytowych opracowanych w Instytucie Lotnictwa w ramach projektu "Nowoczesny wirnik autorotacyjny" zamontowanych na wiatrakowcu ZEN-1 (Rys.1) lub jego wersji rozwojowej Tercel oraz określenie wpływu tych łopat na osiągi i bezpieczeństwo wykonywania operacji lotniczych na tym typie wiatrakowca. Celem badawczym jest weryfikacja ustawienia optymalnego skoku ogólnego łopat w wirniku i jego wpływu na osiągi wiatrakowca. Na podstawie wyników badań zwalidowane zostaną metody obliczeniowe używane do obliczeń osiągów, w tym skoku ogólnego i prędkości obrotowej wirnika w autorotacji. Aby osiągnąć cel prób należy: - przygotować wiatrakowiec ZEN-1 do prób poprzez zamontowanie osprzętu pomiarowego i sprawdzenie działania systemu na konfiguracji pierwotnej wiatrakowca (z łopatami fabrycznymi wiatrakowca) - zebrać dane z lotów oraz operacji startów i lądowań w pierwotnej konfiguracji wiatrakowca w celach porównawczych - wykonać sprawdzenie, czy wiatrakowiec ZEN-1 nadaje się do przeprowadzenia prób w locie z nowym kompletem łopat, poprzez oblot wiatrakowca w konfiguracji badawczej - wykonać pełen program prób w locie wiatrakowca w konfiguracji badawczej - przeprowadzić analizę wyników z porównaniem konfiguracji wiatrakowca.

2. Obiekt badań R13026_CNTL-86/2015 ( strona 7 z 20) Opis techniczny wiatrakowca Zen-1. Jednosilnikowy dwumiejscowy wiatrakowiec ultralekki o konstrukcji kompozytowometalowej. Kompozytowy kadłub, zdwojone usterzenie pionowe i statecznik poziomy. Zespoły kompozytowe wykonane na bazie żywicy epoksy-winyloestrowej, z użyciem włókien szklanych. Dwułopatowy wirnik nośny, maszt wirnika, dwie smukłe belki ogonowe i golenie podwozia wykonane ze stopów metali. Kompozytowe śmigło w układzie pchającym. Podwozie stałe, trójkołowe, ze sterowanym kołem przednim. Koła główne wyposażone w hydrauliczne hamulce tarczowe. Dane techniczne wiatrakowca ZEN 1 Długość 4,9 [m] Wysokość 2,8 [m] Szerokość 2,2 [m] Średnica wirnika 8,4 [m] Powierzchnia wirnika 55,38 [m 2 ] Masa startowa maks. 450 [kg] Prędkość manewrowa VA 90 [km/h] Prędkość nieprzekraczalna VNE 210 [km/h] Prędkość przelotowa VNO 175 [km/h] Dopuszczalne wsp. obciążeń manewrowych +2/-0,5 Liczba miejsc 2 Położenie SC pusty skrajne przednie* +0,5 Położenie SC pusty skrajne tylne* -0,5 Położenie SC w locie skrajne przednie* +8,5 Położenie SC w locie skrajne tylne* +1,5 Silnik CA 912 ULT Moc startowa (do 5 min) 122 [KM] Moc nominalna 100 [KM] Obroty maks. (do 5 min) 5800 [obr/min] Reduktor 2,43 Śmigło DUC FC Windspoon R Liczba łopat 3 Kąt nastawienia łopat 16 Skok nastawny na ziemi tak Urządzenia sterowe - zakresy Odchylenie głowicy WN - przód 2 ±1 Odchylenie głowicy WN - tył 19 ±1 Przechylenie głowicy WN lewo i prawo 8 ±1 Ster kierunku lewo i prawo 20-25 Ster kierunku położenie neutralne 2 w prawo *Baza odniesienia i sposób poziomowania opisane w Instrukcji Obsługi Technicznej IOT, pkt. 6.2

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 8 z 20) Ograniczenia/Zakazy: - dozwolone warunki lotu VFR Dzień - akrobacje - zakręty z przechyleniem większym niż 60 - loty w znanych warunkach oblodzenia - loty przy wietrze powyżej 60 [km/h] - loty w warunkach dużej turbulencji - loty nad terenami o gęstej zabudowie Wykaz wyposażenia standardowego: - prędkościomierz - wysokościomierz - busola - obrotomierz wirnika - wariometr - chyłomierz poprzeczny - MED-80 zespolony przyrząd kontroli pracy silnika - wskaźnik ilości paliwa - akumulator 12 [V] - alternator - pasy bezpieczeństwa załogi Wykaz wyposażenia dodatkowego: - MGL Avionics ASX-2 - prędkościomierz z wysokościomierzem - MGL Avionics E-1 - uniwersalny przyrząd kontroli pracy silnika - MGL Avionics MAP-2 - wskaźnik ciśnienia doładowania i obrotomierz - EFIS MGL Avionics Stratomaster Odyssey - Radiostacja ATR 500 Funkwerk Avionics GmbH (Filser Electronic) - Rys. 1 Wiatrakowiec ZEN 1 w locie

Łopaty testowane w próbie: R13026_CNTL-86/2015 ( strona 9 z 20) Konstrukcja w całości kompozytowa, węglowo-epoksydowa. Posiada nowy profil opracowany specjalnie do pracy w autorotacji oraz obrys zoptymalizowany dla zapewnienia lepszych osiągów. Wzdłuż promienia łopata posiada zmienną grubość profilu 11/10/9% CA oraz końcówkę umożliwiającą bezpieczną pracę w zakresie dużych liczb Macha oraz obniżającą hałas. Mocowanie łopaty wykorzystuje 3 z 5 śrub mocujących standardowe łopaty duralowe do łącznika (hubbar). Uwaga: Ze względu na to że łopaty zoptymalizowane były do konstrukcji cięższej, w przedziale masowym 600-725 kg, należy się spodziewać niższych prędkości obrotowych wirnika - będzie to normalny stan pracy na typowym wiatrakowcu o masie 450-560 kg. System pomiarowy do rejestracji parametrów lotu: - prędkość zapisu danych 50-100 [Hz] - waga 0,5 [kg] - wymiary 15x20x10 [cm] - napięcie zasilania 8-15 [V] - rejestracja parametrów GPS (pozycja, wysokość, ilość satelitów, jakość sygnału, czas i data) - rejestracja parametrów AHRS (kąty, prędkości kątowe, przyspieszenia) - 8 kanałów analogowych do pomiaru przemieszczeń drążka sterowego - pomiar obrotów śmigła, wirnika nośnego - rejestracja położeń przełączników - rejestracja danych z rurki Pitot`a Rozmieszczenie czujników i okablowania będzie zawarte w sprawozdaniu z prób. Dodatkowo w kokpicie może zostać umieszczona kamera wideo rejestrująca przebieg prób.

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 10 z 20) 3. Przygotowanie do prób Pierwszym i najważniejszym elementem przygotowania do prób jest zabudowa systemu pomiarowego na wiatrakowcu oraz jego sprawdzenie. W tym celu należy określić miejsca zabudowy komponentów systemu takie jak: rejestrator, zasilanie, czujniki, przewody oraz ekran monitorowanych parametrów. System musi zostać poddany testom naziemnym, które potwierdzą prawidłowość jego działania oraz brak przeciwwskazań do oblotu wiatrakowca z zabudowanym systemem. Zabudowy systemu dokona wykwalifikowany mechanik lotniczy przeszkolony w obsłudze wiatrakowca ZEN-1 pod nadzorem pracownika Instytutu Lotnictwa i wykonawcy systemu pomiarowego. System i jego testy, a zatem przygotowanie do badań, zostają zakończone w momencie oblotu wiatrakowca z układem pomiarowym na pokładzie i pozytywnego wyniku tych prób. Za wynik pozytywny i odbiór systemu uznaje się wykonanie 10 operacji start-lądowanie, w czasie których zebrane zostaną dane pomiarowe w każdym kanale pomiarowym. Ze względu na oddzielne procedury przeprowadzania operacji lotniczych i odpowiedzialność dowódcy statku powietrznego za obiekt, zostaje przyjęty schemat postępowania, w którym pracownik I.Lot. odpowiada za system pomiarowy i jego uruchomienie przed próbą oraz zabezpieczenie danych i zapisów po próbie. Również przebieg próby musi zostać udokumentowany przez pilota i/lub pracownika ILot. W załączniku nr.1 do niniejszego programu prób znajduje się Karta Badań Wiatrakowca ZEN-1. Jedna KBWZ przypada na jeden dzień prób. Wykaz dokumentów związanych z próbami, które muszą się znaleźć na pokładzie wiatrakowca w trakcie próby: - Karta badań wiatrakowca ZEN-1 (KBWZ) - Instrukcja Obsługi Systemu Pomiarowego (IOSP) Wszelkie zmian konfiguracji oraz naprawy i regulacje wiatrakowca wykonywane są przez wykwalifikowanego pracownika z aktualnymi uprawnieniami. Pracownik I.Lot. może dokonywać regulacji i obsługi wyłącznie systemu pomiarowego i jego komponentów pod nadzorem wyżej wymienionego pracownika obsługi i/lub osoby wskazanej przez właściciela statku powietrznego. Wszelkie zmiany w trakcie badań muszą być ustalone i potwierdzone podpisami osób uprawnionych w KBWZ i ew. w dokumentach statku powietrznego.

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 11 z 20) 4. Zakres i przebieg prób 4.1. Testy systemu pomiarowego na ziemi Zabudowany na wiatrakowcu system pomiarowy musi przejść następujące testy, aby mógł być dopuszczony do prób w locie: - pomiar obciążenia prądowego układu elektrycznego wiatrakowca przez system pomiarowy, wynik podać w [mah] i zapisać w instrukcji obsługi systemu dostępnej na pokładzie wiatrakowca - test działania i kalibracja każdego kanału pomiarowego - funkcjonalne sprawdzenie działania wiatrakowca (stery, układ elektryczny) z włączonym systemem pomiarowym - ustalenie zasad postępowania w trakcie badań z pilotem-dowódcą wiatrakowca i - sprawdzenie działania systemu przy pracującym silniku i przyrządach pokładowych (wiatrakowiec na stojance minimum 1 h z pięciokrotną procedurą rozruchową silnika) - wykonanie rozkręcenia wirnika prerotacją minimum 5 razy Ostateczna decyzja wykonaniu oblotu wiatrakowca z zamontowanym systemem należy do pilota. 4.2. Testy systemu pomiarowego w locie Zabudowany i sprawdzony na ziemi system pomiarowy po pozytywnej weryfikacji przez pilota może być dopuszczony do oblotu. Oblotu dokonać na wirniku standardowym, dostarczonym przez producenta. Oblotu wiatrakowca z zabudowanym systemem dokonać w spokojnej atmosferze, z wiatrem do 3 [m/s]. Przebieg prób: - przegląd przedlotowy wiatrakowca i systemu pomiarowego - wykonać standardowy krąg lotniskowy i wylądować - sprawdzenie mocowań systemu i jego czujników, analiza danych zebranych w trakcie lotu, zebranie uwag pilota - w razie nieprawidłowości lub wątpliwości, przeprowadzić konieczne modyfikacje, regulacje itp. i wykonać kolejny krąg lotniskowy, wykonać ponowną weryfikację - wykonać przynajmniej 5 h nalotu połączonych z przynajmniej 10 operacjami startlądowanie w celu zebrania danych porównawczych dla dalszych badań wirnika z łopatami zmodyfikowanymi

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 12 z 20) - w trakcie lotów uzyskać minimalne i/lub maksymalne dopuszczalne wartości parametrów takich, jak: prędkość, przechylenie, pochylenie, przeciążenia, prędkość obrotowa wirnika, masa startowa, wysokość lotu itp. 4.3 Badania nowego wirnika w locie Schemat postępowania jest zbliżony do prób w locie wirników duralowych. Przy wyborze wykonawcy wskazane jest położenie nacisku na doświadczenie wykonawcy w realizacji podobnych prac. Ze względu na konieczność minimalizacji ryzyka zarówno technicznego oraz dla personelu latającego, jak też dla prawidłowego przebiegu realizacji Projektu, celowy wydaje się wybór firmy która na własnym sprzęcie prowadziła już na potrzeby Projektu badania wirników duralowych. 4.3.1 Próby naziemne poprzedzające oblot Przed oblotem wiatrakowca w konfiguracji z nowymi łopatami konieczne jest sprawdzenie i ocena zachowania się statku powietrznego przy załączonej prerotacji oraz kołowań. 4.3.1.1 Test prerotacji Test prerotacji schemat próby: - uruchomić prerotację nowego wirnika i osiągnąć 100 [obr/min] na stojance - sprawdzić i porównać zapisy drgań oraz czasów rozkręcenia dla wirnika fabrycznego i zmodernizowanego - próbę powtarzać zwiększając obroty o 20 [obr/min] z każdorazową kontrolą do obrotów nominalnych potrzebnych do startu, tj. 220 [obr/min] - w razie dużych rozbieżności parametrów, przerwać próbę i dokonać analizy możliwych powodów wystąpienia różnicy parametrów, wyeliminować ew. powody ich wystąpienia lub zatwierdzić zmiany w procedurze startu wiatrakowca W czasie rozkręcania nowego wirnika uważnie kontrolować przede wszystkim poziom drgań. Decyzję o kontynuowaniu rozkręcania wirnika do wyższych prędkości podejmuje pilot. W końcowym etapie wykonać 10 rozkręceń do prędkości maksymalnej. 4.3.1.2 Kołowanie Pozytywne próby rozkręcania wirnika pozwalają na rozpoczęcie prób kołowania. Próby wykonywać z krokiem prędkości 10 [km/h] prędkości przyrządowej aż do uzyskania prędkości startowej. Wyniki dla każdej próby porównać z wynikami dla kla-

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 13 z 20) sycznego układu. Kontrolować zachowanie się wiatrakowca na pasie. Wszelkie zmiany i różnice w zachowaniu się statku powietrznego przeanalizować i wyeliminować ich przyczynę lub zatwierdzić zmiany w procedurze startu. Decyzję o zwiększeniu prędkości kołowania podejmuje pilot. Dla prędkości bliskiej oderwania powtórzyć kołowanie co najmniej 5 razy. Po pozytywnej ocenie pilota można przystąpić do prób w locie. 4.3.1.3 Podskoki nad pasem i esowania. Wykonać serię prerotacji z rozpędzeniem wiatrakowca do prędkości oderwania oraz podskoków nad pasem w zakresie oddziaływania wpływu ziemi na pracę wirnika. Pierwsze próby powinny być realizowane przy pogodzie bezwietrznej a następnie przy składowej bocznej do 3 [m/s]. Długość poskoków a następnie lotów nad pasem pozostawia się do decyzji pilota. Wysokość podskoków nie powinna przekraczać wysokości wyrównania i wytrzymania wiatrakowca w fazie lądowania. Na tym etapie pilot powinien ocenić a następnie wyćwiczyć metodykę lądowania z nowym wirnikiem. Po pozytywnej ocenie zachowania wiatrakowca, należy wykonać serię lotów nad pasem, początkowo w jego osi a następnie z łagodnym esowaniem, nie przekraczając odchylenia 5 stopni od kierunku startu i pozostając zawsze w obrębie pola wzlotów. Na tym etapie planowana ilość prób oraz czasu pracy wiatrakowca może zostać wydłużona. Tą decyzję podejmuje pilot wg własnej oceny czasu niezbędnego do opanowania nawyków pilotażowych w lotach z nowym wirnikiem. 4.3.2 Oblot wiatrakowca w nowej konfiguracji Próbny oblot po kręgu musi być poprzedzony oceną zachowania się wiatrakowca w locie na małej wysokości nad pasem bez ograniczeń wymienionych w punkcie poprzednim. Po wykonaniu testów kołowania i ocenie zachowania się wiatrakowca w trakcie oraz potwierdzeniu przez pilota zdatności do lotu, można przejść do dalszego etapu. Wszystkie próby wykonywać w spokojnej atmosferze, przy wietrze do 3 [m/s]. Założyć ograniczenia i parametry, jak dla wirnika standardowego uważnie kontrolując wszelkie zmiany. Przebieg prób: - przegląd przedlotowy wiatrakowca i systemu pomiarowego - rozpędzić wiatrakowiec do prędkości startowej i wykonać krótki przelot 100-200 [m] na małej wysokości (do 2 [m] AGL), ocenić pracę wiatrakowca i podjąć decyzję o wykonaniu standardowego lotu jak na wiatrakowcu z wirnikiem duralowym - zakres prędkości obrotowych wirnika przyjąć początkowo jak dla wirnika standardowego a następnie skorygować o wartości notowane w trakcie lotów zgodnie z p.4.3.1.3.

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 14 z 20) - przeprowadzić analizę i porównanie zarejestrowanych danych z danymi z lotów w konfiguracji klasycznej - w razie istotnych zmian w zachowaniu wiatrakowca przerwać próbę, wykonać analizę zaistniałego zdarzenia i usunąć przyczynę lub zatwierdzić zmianę w procedurze startowej - po pozytywnej ocenie pilota lotów na małej wysokości, przekraczającej wpływ ziemi na pracę wirnika,wykonać krąg lotniskowy - przeanalizować i porównać wyniki uzyskane w trakcie pierwszego kręgu - sprawdzić system pomiarowy i jego komponenty - wykonać kolejne kręgi - wykonać przegląd systemu pomiarowego Po pozytywnej decyzji pilota wiatrakowiec zostaje dopuszczony do prób wlocie, w nowej konfiguracji z łopatami kompozytowymi. 4.3.3. Próby w locie Jeżeli nie zapisano inaczej, każdą próbę z podpunktów poniżej powinno się powtórzyć 3 razy w celu zebrania danych porównawczych. Zaleca się wykonywać wszystkie podpunkty prób w locie oddzielenie, aby nie przeciążać załogi zbyt dużą liczbą zadań. 4.3.3.1 Prędkość obrotowa wirnika wyznaczenie zakresu Należy sprawdzić dopuszczalne zakresy prędkości obrotowej wirnika nośnego w trakcie pracy bez wpływu ziemi. Do oblotu i pierwszych lotów przyjąć zakres prędkości obrotowych wirnika z łopatami standardowymi. Zakres prędkości musi być wyznaczony dla konfiguracji lekkiej (jeden pilot, paliwo na wykonanie zadania) i ciężkiej (dwóch pilotów, wiatrakowiec zatankowany do pełna, ewentualnie dobalastowany do masy max. startowej). Wyniki próby porównać z zapisami z lotów w konfiguracji klasycznej. Wszelkie odstępstwa i zmiany przeanalizować i usunąć stwierdzone nieprawidłowości lub zmodyfikować Program. Zmiany prędkości obrotowej wirnika nośnego powinny być obserwowane podczas wszystkich prób, a wszelkie odstępstwa przeanalizowane. Jako wynik oczekiwany należy przyjąć niższe obroty wirnika w stosunku do łopat duralowych.

4.3.3.2 Prędkość minimalna i maksymalna R13026_CNTL-86/2015 ( strona 15 z 20) Niezbędne jest określenie, w jakim stopniu uległy zmianie wartości prędkości minimalnej i maksymalnej w nowej konfiguracji. Próby przeprowadzić dla mas statku powietrznego, jak w p. 4.3.3.1 Przebieg próby: - manewr rozpocząć powyżej 500 [m] AGL - otworzyć maksymalnie przepustnicę - ściągać drążek na siebie aż do momentu uzyskania prędkości minimalnej w locie poziomym bez opadania - w czasie próby wiatrakowiec musi być cały czas sterowalny kierunkowo - w razie jakichkolwiek problemów z utrzymaniem kierunku lotu próbę natychmiast przerwać - sprawdzić, co limituje mierzoną prędkość moc silnika, czy oparcie sterownicy o zderzak - rozpędzić wiatrakowiec do prędkości VNO dla standardowego wirnika (175 [km/h]) - rozpędzać wiatrakowiec z krokiem prędkości 5 [km/h] i obserwacją zachowania wiatrakowca w locie - w razie wystąpienia jakichkolwiek przesłanek typu wzrost drgań, prędkości obrotowej WN itp. próbę natychmiast przerwać - rozpędzić wiatrakowiec do maksymalnej prędkości w locie poziomym, ocenić zachowanie w locie i parametry pracy silnika - pomiary powtórzyć co najmniej 5 razy - porównać otrzymane wyniki z konfiguracją standardową - wprowadzić ewentualne modyfikacje do IUL 4.3.3.3 Prędkość maksymalnego wznoszenia Próbę przeprowadzić dla maksymalnej masy startowej. Określenie prędkości maksymalnego wznoszenie wykonać następująco: - próba powinna odbywać się w spokojnej atmosferze - manewr rozpocząć na wysokości 300 [m] AGL - rozpocząć wznoszenie na maksymalnej mocy startowej od prędkości 70 [km/h] utrzymując stałą prędkość - uzyskać wysokość 600 [m] AGL mierząc czas wznoszenia - zwiększyć prędkość o 10 [km/h] i powtórzyć manewr - procedurę kontynuować do prędkości 170 [km/h] lub niemożności utrzymania stałej prędkości w manewrze przy mocy maksymalnej - po dwóch etapach zredukować wysokość do 300 [m] AGL i wykonać pomiar dla kolejnych prędkości

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 16 z 20) - wyznaczyć prędkość maksymalnego wznoszenia graficznie z uzyskanych danych 4.3.3.4 Prędkość minimalnego opadania Próbę przeprowadzić dla maksymalnej masy startowej. Określenie prędkości minimalnego opadania wykonać następująco: - próba powinna odbywać się w spokojnej atmosferze - manewr rozpocząć na wysokości 1000 [m] AGL - przy silniku na obrotach jałowych rozpocząć manewr zniżania ze stałą prędkością - rozpocząć od prędkości o 5 [km/h] wyższej, niż VMIN - zmierzyć czas opadania o ΔH=300 [m] - zwiększyć prędkość o 10 [km/h] i powtórzyć manewr - po dwóch etapach wejść na 1000 [m] AGL i wykonać pomiar dla kolejnych prędkości aż do uzyskania prędkości 170 [km/h] - wyznaczyć prędkość minimalnego opadania graficznie z uzyskanych danych 4.3.3.5 Start i lądowanie Znając podstawowe wartości i ograniczenia prędkości w nowej konfiguracji, można przystąpić do oceny osiągów wiatrakowca ze zmodernizowanym wirnikiem. Próby wykonać w spokojnej atmosferze i dla wiatrakowca o maksymalnej masie startowej. Dla startu podać długość przebytą od momentu rozpoczęcia rozpędzania do uzyskania wysokości 15 [m] AGL. Dla lądowania podać długość przebytą od momentu zejścia poniżej 15 [m] AGL aż do całkowitego zatrzymania się wiatrakowca. W razie potrzeby określić nową prędkość lądowania, jeśli w ocenie pilota jej zmiana wpłynie na podniesienie bezpieczeństwa lądowania. 4.3.3.6 Wznoszenie Wyznaczyć czas potrzebny na osiągnięcie wysokości 300 [m] AGL. Próbę przeprowadzić w spokojnej atmosferze i wiatrakowcu o maksymalnej masie startowej. Próbę wykonać startując na maksymalnej mocy silnika i po oderwaniu kontynuując wznoszenie z prędkością wyznaczoną w punkcie 4.3.3.3.

4.3.3.7 Wysokość maksymalna R13026_CNTL-86/2015 ( strona 17 z 20) Wyznaczyć czas potrzebny na osiągnięcie wysokości 3000 [m] AGL. Próbę przeprowadzić w spokojnej atmosferze i wiatrakowcu o maksymalnej masie startowej. Próbę wykonać startując na maksymalnej mocy silnika i po oderwaniu kontynuując wznoszenie z prędkością wyznaczoną w punkcie 4.3.3.3. Próbę wykonać raz. 4.3.3.8 Stateczność, sterowność i manewrowość Po przeprowadzeniu prób z punktów powyżej można przejść do oceny zachowania wiatrakowca w nowej konfiguracji w trakcie normalnego użytkowania w locie. Loty powinny obejmować uzyskanie w końcowej fazie testów parametry maksymalne, takie jak dla wiatrakowca w konfiguracji standardowej lub powinny zostać ustalone nowe ograniczenia. Ostatecznej oceny poprawności zachowań w locie dokonuje pilot i on zwiększa wartości parametrów. Na podstawie porównania danych oraz oceny pilota zostaną wykonane porównania wszystkich konfiguracji wiatrakowca. 4.4. Zestawienie tabelaryczne prób Lp. Nazwa próby Punkt 1 2 Testy systemu pomiarowego na ziemi Testy systemu pomiarowego w locie Liczba powtórzeń Szacowany czas pracy silnika [h] 4.1 5 2 4.2-3 Próby z łopatami 3 Test prerotacji 4.3.1.1 10-15 1 4 Kołowanie 4.3.1.2 6-10 3 5 Podskoki nad pasem i esowania 4.3.1.3 8-12 4 6 Oblot wiatrakowca w nowej konfiguracji 4.3.2 5-10 4 7 Prędkość minimalna i maksymalna 4.3.3.2 5 4 8 Prędkość maksymalnego wznoszenia 4.3.3.3 3 2 9 Prędkość minimalnego opadania 4.3.3.4 3 2 10 Start i lądowanie 4.3.3.5 6 4 11 Wznoszenia 4.3.3.6 4 1 12 Wysokość maksymalna 4.3.3.7 1 2 13 Stateczność, sterowność i manewrowość 4.3.3.8 2-4 8 14 Własności przelotowe 10 20 SUMA 60

R13026_CNTL-86/2015 ( strona 18 z 20) 5. Sposób opracowania wyników Raport z prób zostanie opracowany na podstawie relacji pilotów realizujących próby oraz na podstawie obiektywnych zapisów rejestratora pokładowego przez pracowników merytorycznych Instytutu Lotnictwa. Powinien on zawierać następujące elementy: - sprawozdanie z lotów z opisem i oceną różnic w pilotowaniu wiatrakowca w nowej konfiguracji - zapisy elektroniczne parametrów pracy wiatrakowca w lotach badawczych - schemat rozmieszczenia czujników pomiarowych i systemu - tabelaryczne porównanie parametrów wiatrakowca z różnymi rodzajami łopat - wykresy zapisów rejestratora z prób po obróbce wyników dla wybranych lotów - zdjęcia i materiał wideo zarejestrowany w trakcie prób 6. Spis załączników [1] Karta Badań Wiatrakowca ZEN-1 Uwaga: Dopuszcza się sformalizowanie badań w postaci innego dokumentu niż [1], np. w oparciu o własną dokumentację podmiotu realizującego próby w locie, po uzgodnieniu z Zespołem Instytutu Lotnictwa. Koniec programu prób

Załącznik 1 Nr karty /Card number/ : KBWZ /... / CNTB / 2014 Tytuł pracy /Work subject/ : Podstawa realizacji badań /Tests realization basis/ (nr umowy, KS, uzg. war. bad.)/contract number, tests terms agreement/ I N S T Y T U T L O T N I C T W A Pracownia Technologii Wiropłatowych R13026_CNTL-86/2015 ( strona 19 z 20) KARTA BADAŃ WIATRAKOWCA ZEN1 /ZEN1 test card/ Nowoczesny wirnik autorotacyjny Nr Zlecenia Instytutu Lotnictwa /IA work order number/ Strona /Page/ : 1 / 2 Prowadzący badania /Task manager/ Wiatrakowiec konfiguracja do badań /Autogyro test configuration/ Kompletacja obiektu, ilość paliwa /Object`s version, assembly, fuel amount/: Zmiany kompletacji w trakcie prób/changes of assembly during test /: Data sprawdzenia obiektu /Date of admition/ Podpis prowadzącego /Task manager signature/ Przegląd przed testem dopuszczenie do badań /Test object suitability - test object laboratory allowance/ (przy badaniach kilkuetapowych- wykonać przed każdym etapem) /during multi-level tests must be done before starting new test level/ Data /Date/ Podpis przedst. Zleceniodawcy /Ordered representative signature/ Podpis Prowadzącego /Task manager signature/

KBWZ/... / BP2 /2014 I N S T Y T U T L O T N I C T W A R13026_CNTL-86/2015 ( strona 20 z 20) Pracownia Technologii Wiropłatowych KARTA BADAŃ WIATRAKOWCA ZEN1 /ZEN1 test card/ Strona: 2 / 2 (Page) Wykaz prac i zapisów związanych z przebiegiem badań /Register of tasks and records connected with tests progress optional/ (opis czynności, zapisu, data, podpis) /description of activity or record, date, signature/ W razie potrzeby kontynuować na odwrocie strony / If necessary, continue on the back side/ Data /Date/ Podpis przedst. Zleceniodawcy /Orderer representative signature/ Podpis Prowadzącego /Task manager signature/ Lista uczestników badań /Test participants list/ Dowódca pilot: Operator systemu pomiarowego: Data /Date/ Podpis przedst. Zleceniodawcy /Orderer representative signature/ Podpis Prowadzącego /Task manager signature/ Decyzja o postępowaniu z obiektem po zakończeniu badań /Decision on proceeding with the object after the tests/ (przekazanie zleceniodawcy, przechowanie do dalszych badań, złomowanie)/return to orderer, storage for further tests, scraping/ Data /Date/ Podpis przedst. Zleceniodawcy /Orderer representative signature/ Podpis Prowadzącego /Task manager signature/