Czynniki determinujące opłacalność produkcji wybranych produktów rolniczych w perspektywie średnioterminowej Konferencja nt. WPR a konkurencyjność polskiego i europejskiego sektora żywnościowego 26-28 listopada 214 r., Józefów k. Warszawy dr inż. Aldona Skarżyńska IERIGŻ-PIB, Warszawa
Zespół realizujący badania dr inż. Aldona Skarżyńska mgr Łukasz Abramczuk mgr inż. Irena Augustyńska-Grzymek mgr Magdalena Czułowska mgr Konrad Jabłoński mgr inż. Marcin Żekało
Plan prezentacji 1. Wprowadzenie i cel badań 2. Źródła danych i metoda badań 3. Projekcja opłacalności produkcji wybranych produktów rolniczych w 22 roku, ujęcie wariantowe 4. Wnioski
Wprowadzenie Prognozowanie to forma działalności poznawczej, zmierzająca do wskazania najbardziej prawdopodobnych przyszłych zdarzeń*. Dokładność prognoz zależy od warunków, w jakich przebiega proces prognozowania. W badaniach ekonomicznych stosowane są modele, które proponują różne sposoby przejścia od obserwacji przeszłości do przewidywania przyszłości. Modelowanie jest zawsze wynikiem kompromisu między dążeniem do jak najdokładniejszego odwzorowania zjawiska a usiłowaniem jego maksymalnego uproszczenia**. Wiedza o rozwoju różnych zjawisk w przyszłości pozwala wykorzystać pojawiające się możliwości, ale także ograniczyć ryzyko podejmowanych działań. *Stańko S., Prognozowanie w rolnictwie, wyd. 2, SGGW, Warszawa 1999. **Machaczka J., Zarządzanie rozwojem organizacji. Czynniki, modele, strategia, diagnoza, PWN, Warszawa-Kraków 1998.
Cel badań określenie wpływu na poziom dochodu z wybranych produktów rolniczych (pszenicy ozimej, żyta ozimego, jęczmienia jarego, rzepaku ozimego i buraków cukrowych) prognozowanego w perspektywie 22 r., tempa zmian cen środków do produkcji rolnej oraz zmian plonów i cen produktów; określenie wielkości odchyleń dochodu z produktów rolniczych od poziomu przewidywanego na 22 r., ze względu na: zmienność plonu i cen w latach 1995-213 określoną na podstawie danych statystyki publicznej, jednostkowe zmiany plonu, ceny i kosztów uprawy.
Metoda badań Wykorzystano dane systemu AGROKOSZTY, Polski FADN, dane GUS. Składniki wartości produkcji i kosztów uprawy badanych działalności, jako średnia z lat 211-213 (określana jako rok bazowy) były punktem wyjścia dla projekcji dochodów na 22 rok. Dla wszystkich zmiennych opisujących przychody oraz koszty zbudowano szeregi czasowe, obejmowały one 19 lat (1995-213). Szeregi czasowe zbudowano na podstawie danych GUS, pozwoliły one na ekstrapolację w przyszłość badanych zjawisk. Wyniki projekcji pokazują kierunek dokonujących się zmian; powinny inspirować do podjęcia działań zmierzających do utrwalenia korzystnego kierunku rozwoju lub do przeciwdziałania kierunkowi rozwoju, który uznaje się za niepożądany. W analizach mniejsze znaczenie mają wielkości absolutne, do których należy podchodzić z dużą ostrożnością.
Zmiany cen towarów i usług zakupywanych przez gospodarstwa indywidualne oraz cen sprzedawanych produktów rolnych w latach 1995-213 wg GUS (1995=1) 4 321,2 % 3 2 241,2 1 1, 96, 92, 84,1 76,9 79,2 77,2 7,2 68,5 7,2 67,4 68,8 74,1 67,4 64,7 71,2 77,2 75,8 75,2 1995 1997 1999 21 23 25 27 29 211 213 ceny produktów rolnych sprzedawanych przez rolników ceny towarów i usług zakupywanych przez rolników Wskaźnik relacji cen ("nożyce cen") produktów rolnych sprzedawanych do towarów i usług zakupywanych
Zmiany cen nawozów mineralnych, paliw i środków ochrony roślin w latach 1995-213 wg GUS (1995=1) 5 436, 4 39,8 3 % 2 197,4 1 1995 1997 1999 21 23 25 27 29 211 213 ceny paliw, olejów i smarów ceny nawozów mineralnych i wapniowych ceny środków ochrony roślin
Roczne przyrosty Do 22 r. w warunkach przeciętnych, tzn. wynikających z tendencji długookresowej, roczne przyrosty wyniosą, w przypadku: Zbóż (pszenica ozima, żyto, jęczmień jary): plonu -,5-1,6%, ceny ziarna - 2,2-3,2% Rzepaku ozimego plonu -około 1%, ceny nasion - około 3% Buraków cukrowych plonu -około 2%, ceny korzeni - około 1,8% Kosztów produkcji -od 3,4 do 4,3%
Dochód bez dopłat (zł/ha) i opłacalność produkcji (%) średnio w latach 211-213 i projekcja na 22 rok zł/ha 18 12 6 Pszenica ozima 24 ha, 161 gosp. Rzepak ozimy 16 ha, 149 gosp. + 22,9% 1686 1372 zł/ha 18 12 6 1125 +48,6% 1672 Rok bazowy 22 Rok bazowy 22 16 144,1 141,7-2,4 p.p. 16 133,4 + 4,8 p.p. 138,2 12 12 % 8 4 Przychody 27,8% Koszty 3,% % 8 4 Przychody 34,5% Koszty 29,8% Rok bazowy 22 Rok bazowy 22
Dochód bez dopłat (zł/ha) i opłacalność produkcji (%) średnio w latach 211-213 i projekcja na 22 rok Żyto ozime 9 ha, 118 gosp. Jęczmień jary 11 ha, 142 gosp. zł/ha 12 9 6 3 376 + 61,8% 68 zł/ha 12 8 4 143 + 8,5% 1132 Rok bazowy 22 Rok bazowy 22 16 12 + 6,2 p.p. 124,8 131, 16 12 151,3-8,6 p.p. 142,7 % 8 4 Przychody 35,9% Koszty 29,5% % 8 4 Przychody 22,9% Koszty 25,9% Rok bazowy 22 Rok bazowy 22
Dochód bez dopłat (zł/ha) i opłacalność produkcji (%) średnio w latach 211-213 i projekcja na 22 rok Buraki cukrowe 9 ha, 14 gosp. 4 16 141,4 +,8 p.p. 142,2 3 +32,8% 344 12 zł/ha 2 2564 % 8 Przychody 31,1% Koszty 3,4% 1 4 Rok bazowy 22 Rok bazowy 22
Odchylenia od wyników przewidywanych na 22 rok, a wynikających z tendencji długookresowej, powodują: wahania plonu przyczyną są zmienne warunki pogodowe w trakcie wegetacji roślin wahania cen produktów oraz kosztów produkcji przyczyną mogą być uwarunkowania rynkowe, sytuacja popytowopodażowa na rynkach produktów rolnych i środków do produkcji, polityka państwa Dynamika zmian cen produktów i środków produkcji, a także wysokość plonu, w perspektywie 22 r. nie musi odzwierciedlać trendu zaobserwowanego w ostatnich kilkunastu latach. W rolnictwie nie można opracować pewnej prognozy, można tylko przewidywać granice zmienności i obserwować kierunek zmian uzyskanych efektów.
Zmienność plonu i ceny sprzedaży produktów rolniczych w latach 1995-213, wg danych GUS Wyszczególnienie Plon (%) Cena sprzedaży (%) Pszenica ozima 6,1 19,8 Żyto ozime 7,9 23,9 Jęczmień jary 8,3 19, Rzepak ozimy 12,6 2,9 Buraki cukrowe 7,6 7,9
Dochód bez dopłat (zł/ha) i jego odchylenia od wyników projekcji na 22 r. wynikające ze zmienności plonu i ceny wg GUS zł/ha 3 PSZENICA OZIMA RZEPAK OZIMY 2813 zł/ha 3 294 25 +/-2,8% tj. 35 zł 25 2433 2 1686 236 +/-66,8% tj. 1127 zł 2 1672 +/-45,5% tj. 761 zł +/-75,8% tj. 1267 zł 15 1336 15 1 1 912 5 559 5 45 projekcja na 22 plon: +3,7 dt -3,7 dt cena: -18,46 zł +18,46 zł projekcja na 22 plon: +3,5 dt -3,5 dt cena: -45,45 zł +45,45 zł zmienność wg GUS: 6,1% 19,8% 12,6% 2,9%
Dochód bez dopłat (zł/ha) i jego odchylenia od wyników projekcji na 22 r. wynikające ze zmienności plonu i ceny wg GUS zł/ha 2 16 12 1132 JĘCZMIEŃ JARY ŻYTO OZIME 1445 +/-27,7% tj. 313 zł 1847 +/-63,1% tj. 715 zł zł/ha 2 16 12 +/-33,% tj. 21 zł +/-1,5% tj. 611 zł 1219 8 4 819 417 8 4 68 89 47 projekcja na 22 plon: +3,7 dt -3,7 dt cena: +15,96 zł zmienność wg GUS: 8,3% 19,% -15,96 zł 7,9% 23,9% -3 projekcja plon: -2,8 dt cena: -17,2 zł na 22 +2,8 dt +17,2 zł
5 4 3 Dochód bez dopłat (zł/ha) i jego odchylenia od wyników projekcji na 22 r. wynikające ze zmienności plonu i ceny wg GUS Buraki cukrowe 344 427 +/-25,4% tj. 866 zł 2539 4313 +/-26,7% tj. 98 zł 2496 Wahania dochodu ze względu na zmienność plonu: pszenica +/- 2,8% rzepak +/- 45,5% żyto +/- 33,% jęczmień +/- 27,7% buraki +/-25,4% zł/ha 2 1 Projekcja plon: -53,6 dt na 22 +53,6 dt cena: -1,28 zł +1,28 zł zmienność wg GUS: 7,6% 7,9% Wahania dochodu ze względu na zmienność ceny sprzedaży: pszenica +/- 66,8% rzepak +/- 75,8% żyto +/- 1,5% jęczmień +/- 63,1% buraki +/- 26,7%
Projekcja zmian w 22 r. dochodu bez dopłat z produktów rolniczych ze względu na wzrost lub spadek plonu: zbóż i rzepaku o 1 dt, buraków cukrowych o 1 dt 15 11,7 13, 1 5 5,5 7,4 4,7 % pszenica ozima żyto ozime jęczmień jary rzepak ozimy buraki cukrowe -5-1 -5,5-7,4-4,7-15 -11,7-13,
Projekcja zmian w 22 r. dochodu bez dopłat z produktów rolniczych ze względu na wzrost lub spadek: ceny sprzedaży 1 dt o 1 zł 25 2 2,8 15 % 1 5-5 -1 5,9 3,6 4, 1,7 pszenica ozima żyto ozime jęczmień jary rzepak ozimy buraki cukrowe -3,6-4, -5,9-1,7-15 -2-25 -2,8
Projekcja zmian w 22 r. dochodu bez dopłat z produktów rolniczych ze względu na wzrost lub spadek: kosztów uprawy 1 ha o 1 zł % 2 15 1 5-5 -1-15 -2 16,4 8,8 5,9 6, 2,9 pszenica ozima żyto ozime jęczmień jary rzepak ozimy buraki cukrowe -2,9-5,9-6, -8,8-16,4
Wnioski 1. Wyniki projekcji do 22 roku w warunkach przeciętnych, tj. wynikających z tendencji długookresowej wskazują na: spadek opłacalności pszenicy ozimej o 2,4 p.p., a jęczmienia jaregoo 8,6 p.p., ze względu na silniejszą dynamikę wzrostu kosztów niż przychodów, poprawę opłacalność produkcji żyta o 6,2 p.p., a rzepaku o 4,8 p.p., ze względu na silniejszy wzrost przychodów, utrzymanie się opłacalności produkcji buraków cukrowych na poziomie zbliżonym do lat bazowych dla projekcji (211-213), opłacalność może być wyższa tylko o,8 p.p.
Wnioski cd. 2. Wahania cen sprzedaży produktów wynikające ze zmienności w 19 latach (1995-213) mają silniejszy wpływ na poziom dochodu niż wahania plonu. 3. Żyto i rzepak wyróżnia największa wrażliwość na wahania plonu i ceny. Oznacza to, że przy sprzyjających warunkach produkcyjnych i cenowych można spodziewać się wzrostu dochodu, ale jednocześnie ich uprawa obciążona jest dużym ryzykiem. 4. Żyto charakteryzuje się dużą wrażliwością na koszty uprawy, jednostkowa zmiana ich poziomu najsilniej oddziaływała na zmianę dochodu. Oznacza to, że wzrost cen środków do produkcji będzie miał większy negatywny wpływ na wysokość dochodu z uprawy żyta niż z pozostałych badanych ziemiopłodów.
Wnioski cd. 5. Projekcja wyników produktów rolniczych na 22 rok i jej warianty pokazują korzyści ale także możliwe zagrożenia. Ich znajomość zmniejsza niepewność i może przyczynić się do wzrostu trafności podejmowanych decyzji, a tym samym do eliminacji strat, które w innych warunkach mogłyby wystąpić.
Dziękuję Państwu za uwagę