Stanisław Huruk, Arvīds Barševskis. Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich

Stanisław Huruk, Arvīds Barševskis Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich

Stanisław Huruk, Arvīds Barševskis Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Kielce 2014

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Characterisation of ground beetles (Carabidae, Coleoptera) of the Holy Cross Mountains Stanisław Huruk Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Biologii, Zakład Zoologii, Świętokrzyski Park Narodowy w Bodzentynie Arvīds Barševskis University of Daugavpils, Daugavpils, Latvia Recenzent Prof. zw. dr hab. Andrzej Leśniak Redaktor naukowy i techniczny Dr Alicja Huruk Tłumaczenie Dr Mariusz Górnicz Projekt okładki Adam Cedro Afiliacja Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Biologii, Zakład Zoologii Wydano przy pomocy finansowej Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach ISBN 978-83-61982-94-4 Wydawnictwo Emporium ul. Wapiennikowa 15 25-112 Kielce Łamanie Adam Cedro Druk i oprawa Drukarnia Cyfrowa INGA Kielce 2014

Spis treści 1. Wstęp i cel badań... 7 2. Teren badań... 11 3. Materiał i metody... 15 4. Wyniki... 19 4.1. Historia badań... 19 4.2. Carabidae obiektów badawczych Gór Świętokrzyskich... 81 4.3. Charakterystyka ekologiczna... 176 4.4. Charakterystyka zoogeograficzna... 185 4.5. Biegaczowate Gór Świętokrzyskich oraz Wyżyny Małopolskiej... 186 4.6. Elementy szczególnie cenne... 199 4.6.1. Gatunki górskie... 199 4.6.2. Gatunki borealne... 200 4.6.3. Gatunki reliktowe... 200 4.6.4. Gatunki zagrożone... 200 4.6.5. Gatunki podlegające prawnej ochronie gatunkowej... 201 5. Podsumowanie... 203 6. Summary... 205 7. Literatura... 209 5

1. Wstęp i cel badań Góry Świętokrzyskie są z pewnością szczególnym regionem w Polsce. Położone niemal w centrum kraju, z niewielkim, ale znaczącym wyniesieniem nad poziom morza w stosunku do terenów otaczających, stwarzają w różnych aspektach inne warunki życia dla wielu organizmów. Wyraża się to m.in. obecnością gatunków górskich i borealnych we florze oraz faunie regionu, co ma odzwierciedlenie również w faunie Carabidae. Występuje w niej, np. kilka gatunków górskich, a niektóre z nich są dominantami w części środowisk. Pierwsze gatunki Carabidae, które okazały się górskimi stwierdzono prawie 200 lat temu, w roku 1835 (Stronczyński 1835). Były to Carabus auronitens Fabr., C. linnaei Duft. oraz Cychrus caraboides (L.). Barwa ciała chrząszczy z rodziny Carabidae (biegaczowate) jest różna, najczęściej ciemna, czarna, brunatna, często z metalicznym połyskiem. Rzadsze są gatunki posiadające ubarwienie jasne żółte, niebieskie, zielone, brązowe lub różnobarwne. Ciało najczęściej wydłużone, grzbieto-brzusznie spłaszczone. Wyraźnie są zaznaczone trzy odcinki ciała, takie jak głowa, tułów oraz odwłok. Głowa prognatyczna, czyli umieszczona równolegle do długiej osi ciała, węższa niż przedplecze. Oczy złożone. Czułki nitkowate lub szczecinkowate, osadzone u Cicindelinae na czole, u pozostałych biegaczowatych na policzkach, prawie zawsze pokryte włoskami oprócz pierwszych członów. Przedplecze kwadratowe, prostokątne, trapezowate, sercowate, owalne, niemal płaskie lub wypukłe. Kąty przedplecza mogą być zaostrzone, zaokrąglone albo ścięte, położone w jednej płaszczyźnie lub odgięte w górę albo w dół, opatrzone szczecinką lub nie. Podstawa przedplecza najczęściej prosta o powierzchni gładkiej, pofałdowanej (pomarszczonej), punktowana. 7

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Pokrywy różnego kształtu, na powierzchni niemal gładkie lub z bardzo urozmaiconym wzorem, który tworzą fałdki, rowki, rzędy (zagoniki), punkty, dołki, wtłoczenia dodatkowo zabarwione lub bez dodatkowej barwy, szczecinki. Rzędy są mniej lub bardziej wzniesione, płaskie albo wysklepione. Pokrywy u gatunków nielotnych mogą być zrośnięte (np. u rodzaju Carabus). Skrzydła błoniaste najczęściej bardzo dobrze wykształcone, ale występują przypadki częściowej lub całkowitej redukcji, jak u rodzaju Carabus. Nogi przystosowane do biegania lub chodzenia cechują się dużych rozmiarów tylnymi biodrami, które przykrywają część pierwszego segmentu odwłoka. Nogi pierwszej pary wykazują najczęściej różną budową w zależności od płci. U samców człony stóp mogą być rozszerzone. W budowie odwłoka wyróżniamy najczęściej sześć sternitów, tylko u Brachinini występuje siedem sternitów u samic oraz osiem u samców. Prącie jest silnie zesklerotyzowane, będące często ważnym elementem diagnostycznym. Występuje dymorfizm płciowy, który wyraża się większymi rozmiarami ciała samic oraz rozszerzeniem członów pierwszej pary stóp u samców. Jaja rożnych kształtów, najczęściej owalne, barwy białej lub żółtawej. Larwy typu kampoidalnego. Mimo iż biegaczowate są uważane za grupę dość dobrze opracowaną, biologia wielu gatunków jest poznana słabo. Biegaczowate są najczęściej wielożercami, nieliczne gatunki należą do czystych drapieżców, część jest roślinożercami. Gatunki krajowe są najczęściej mezofilami. Mogą żyć nawet kilka lat. Interesującym zagadnieniem jest rozwój Carabidae oraz ich aktywność. Rozwój przebiega z przeobrażeniem zupełnym i trwa kilka miesięcy. Zimują w zależności od gatunku różne stadia rozwojowe, w sumie zimować mogą wszystkie stadia rozwojowe. Największa aktywność w ciągu doby występuje najczęściej w nocy. W dzień kryją się pod liśćmi, kawałkami kory, kamieniami itp. W sezonie, w warunkach Polski, wykazują największą aktywność na jego początku lub w poźniejszym jego okresie. Są licznie reprezentowane w przyrodzie pod względem jakościowym oraz ilościowym. Odłowienie ich nie sprawia większych trudności, co zachęca do podejmowania badań nad tą grupą. Wymiary ciała Crabidae są zróżnicowane i zawierają się w granicach od około 1,2 mm (Paratachys bistriatus), do ponad 40 mm (Carabus coriaceus) (Watała 1995, Aleksandrowicz 2004). 8

1. Wstęp i cel badań W Polsce występuje 518 gatunków Carabidae. Natomiast szacunki dotyczące liczby gatunków żyjących na świecie są dość rozbieżne. Ocenia się, że fauna światowa liczyć może od 30 tys. do 50 tys. gatunków (Aleksandrowicz 2004). Aleksandrowicz (2004) przypuszcza, że w przypadku Carabidae Polski znamy około 90% taksonów żyjących na terenie naszego kraju. Celem pracy jest charakterystyka Carabidae Gór Świętokrzyskich w różnych ujęciach, w tym: poznanie historii badań nad biegaczowatymi Gór Świętokrzyskich, wykazanie gatunków z obiektów badawczych Gór Świętokrzyskich, charakterystyka ekologiczna oraz zoogeograficzna Carabidae Gór Świętokrzyskich, poznanie podobieństwa składu gatunkowego Carabidae Gór Świętokrzyskich i Wyżyny Małopolskiej, i porównanie Carabidae tych terenów pod względem ekologicznym oraz zoogeograficznym, poznanie najcenniejszych elementów w faunie Carabidae Gór Świętokrzyskich. Opracowanie wykonano w oparciu o dane z piśmiennictwa, w tym o publikowane dane własne. 9

2. Teren badań Góry Świętokrzyskie należą do najstarszych gór w Polsce. Ich geneza sięga fałdowań kaledońskich (520-400 mln lat temu), kiedy to się wypiętrzyły. Następnie formowały je hercyńskie ruchy górotwórcze (300 mln lat temu), a ostatecznie alpejskie (około 50 mln lat temu). Dzisiejszy kształt nadały Górom Świętokrzyskim nie tylko ruchy górotwórcze. Jest on wynikiem zaistnienia w przeszłości innych procesów, np. zalewania tego obszaru przez morze, opanowywania go przez lodowce oraz wietrzenia. W związku z tym góry uległy obniżeniu, na ich zboczach powstały gołoborza, zaś doliny w wyniku częściowego zasypania ich osadami polodowcowymi takimi jak gliny, piaski i lessy zostały wypłycone. Ustalenie granic Gór Świętokrzyskich napotyka na trudności dotyczące określenia ich obszaru (Radłowska 1967, Dylikowa 1973, Wróblewski 1976), ponieważ mają one znacznie mniejszy zasięg w ujęciu geograficzno-morfologicznym, w porównaniu z ujęciem geologicznym. Góry Świętokrzyskie są zaliczane do Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej (Kondracki, Ostrowski 1973, Kondracki 1988) i są położone w południowej części Wyżyny. Graniczą od północy poprzez Wzgórza Koneckie z Płaskowyżem Suchedniowskim oraz Przedgórzem Iłżeckim, od wschodu poprzez Wyżynę Opatowską z Wyżyną Sandomierską, od południa z Niecką Nidziańską, od zachodu do pasm granicznych należą Pasmo Chęcińskie oraz Pasmo Zelejowskie. Według ustaleń Kondrackiego (2000) Góry Świętokrzyskie są położone w prowincji Wyżyny Polskie, podprowincji Wyżyna Małopolska, makroregionie Wyżyna Kielecka. W tym ujęciu graniczą one od północy z Płaskowyżem Suchedniowskim, od północnego wschodu oraz wschodu z Wyżyną Sandomierską, od południa z Pogórzem Szydłowskim oraz Doliną Nidy, od zachodu z Wzgórzami Łopuszańskimi. Dylik (1973) zaliczyła do Gór Świętokrzyskich Wzgórza Koneckie, Garb 11

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Gielniowski oraz Przedgórze Iłżeckie. Massalski (1960) nazywał Góry Świętokrzyskie Krainą Gór Świętokrzyskich i zaliczał do niej obszary: Łysogórski, Chęciński, Konecko-Iłżecki, Sandomierski oraz Ponidzie. Według tego ujęcia Kraina graniczy od północy z Nidą, od wschodu granica (niezbyt dokładnie określona) przebiega od Wisły do Pilicy przez Wzgórza Wierzbicy i Iłży, od południa granicę stanowi Wisła, a od zachodu Pasmo Małogoskie oraz Pasmo Przedborskie. W niniejszym opracowaniu przyjęto granice Gór Świętokrzyskich przedstawione przez Wróblewskiego (1973, 1976, 2000) (Ryc. 1). Według tego autora Góry Świętokrzyskie obejmują obszar od Pilicy pod Przedborzem do rejonu położonego na południe od Opatowa (Opatów-Bogoria). Na północy granicą jest rzeka Kamienna w swoim środkowym biegu na odcinku Starachowice-Skarżysko, następnie biegnie w kierunku Szydłowiec-Przysucha-Gielniów-Końskie. Na południu Góry Świętokrzyskie nie przekraczają linii Korytnica-Chmielnik-Raków-Bogoria (Ryc. 1). W geobotanicznym podziale Polski (Szafer 1977), Góry Świętokrzyskie są nazwane Krainą Świętokrzyską i są położone w Pasie Wyżyn Środkowych. Przebieg granic Krainy w tym ujęciu przypomina przebieg granic ustalony przez Dylikową (1973), z niewielkimi odchyleniami. W Krainie Świętokrzyskiej wyróżniono Okręgi: Łysogórski (Centralny); Konecki, który jest przedłużeniem Okręgu Łysogórskiego; Chęciński, przylegający od północy do Okręgu Łysogórskiego oraz Okręg Przejściowy, nazwany Włoszczowsko-Jędrzejowskim. Z ustaleń Mroczkiewicza i Tramplera (1964), którzy dokonali podziału Polski na krainy przyrodniczo-leśne wynika, że Góry Świętokrzyskie są położone w Dzielnicy Gór Świętokrzyskich, ta zaś w Krainie Wyżów Środkowopolskich. Pawłowski zaś (1961), który zaproponował regionalizację genetyczno-ekologiczną opartą na występowaniu próchnojadów blaszkorożnych zaliczył Góry Świętokrzyskie do strefy bukowo-jodłowej (Pawłowski 1961). Góry Świętokrzyskie cechują się rozmaitością gleb. Strzemski (1967) wyróżnił na terenie Gór Świętokrzyskich w oparciu o kryteria litologiczno-glebotwórcze osiem podregionów glebowych. Gumiński (1948) dokonał podziału Polski na dzielnice klimatyczne w ramach którego zaliczył Góry Świętokrzyskie do dzielnicy klimatycznej częstochowsko-kieleckiej. W literaturze podkreśla się, że klimat Gór 12

2. Teren badań Ryc. 1. Schematyczna granica zasięgu Gór Świętokrzyskich. Oznaczenia: 1 granice ŚPN, 2 schematyczna granica Gór Świętokrzyskich, 3 linie grzbietowe wzniesień, 4 linia rozgraniczająca część północną oraz południową (za Wróblewski T. 2000). Świętokrzyskich jest surowszy niż otaczających je terenów. Zjawisko to jest wyraźnie zauważalne w najwyższych pasmach Gór Świętokrzyskich o kwarcytowym podłożu. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi tutaj około 7 C i jest niższa o 1 do 2 C w porównaniu z temperaturą charakterystyczną dla Warszawy. W związku z tym okres wegetacyjny trwa około dwa tygodnie krócej w porównaniu z Warszawą (Szafer 1977), lato trwa około 90 dni, a zima ponad 100 dni. Roczne sumy opadów wahają się od 600 do 800 mm, ale w niektórych latach są dużo wyższe i przekraczają 1000 mm. W Górach Świętokrzyskich przeważają wiatry zachodnie oraz południowo-zachodnie. Odrębność klimatyczna Gór Świętokrzyskich zwracała uwagę różnych autorów od dawna (Kozłowska-Szczęsna, Paszyński 1967, Olszewski 1992, Olszewski i in. 2000). 13

Góry Świętokrzyskie cechują się rozmaitością gleb, co wynika ze zróżnicowania podłoża Gór Świętokrzyskich. W jednej z klasyfikacji (Strzemski 1967) wyróżniono w Górach Świętokrzyskich, w oparciu o kryteria litologiczno-glebotwórcze osiem podregionów glebowych. Z uwagi na charakter opracowania należałoby wspomnieć również o podziale Polski na krainy faunistyczne (Burakowski i in. 1973). Autorzy tego opracowania uznali Góry Świętokrzyskie za Podkrainę Krainy Wyżyna Małopolska. Przyjęli przy tym dość szerokie granice podkrainy, na co sami wskazują, włączając do niej zarówno Kielce (co oczywiste), jak i Opatów, co może budzić wątpliwości (Burakowski i in. 1973).

3. Materiał i metody W pracy omówiono Carabidae Gór Świętokrzyskich wraz z ich charakterystyką w różnych ujęciach: historia badań nad Carabidae Gór Świętokrzyskich. W jej ramach przedstawiono gatunki wykazane z Gór Świętokrzyskich przez poszczególnych autorów w ujęciu chronologicznym, wraz z podaniem źródła informacji. wykaz gatunków z dotychczas badanych obiektów Gór Świętokrzyskich, polegający na przypisaniu danemu obiektowi badań (miejscowości, wzniesieniu, leśnictwu, obwodowi ochronnemu, rezerwatowi itd.) gatunków Carabidae, które w nim stwierdzono, z podaniem autora informacji. Wykaz gatunków powstał w oparciu o prace publikowane oraz nie publikowane, o ile w przypadku tych ostatnich było wiadomo, że materialy te były weryfikowane przez specjalistę karabidologa. Ponadto w tej części pracy zamieszczono tabele przedstawiające liczbę gatunków znanych z poszczególnych obiektów (obszarów) badań. charakterystyka ekologiczna. W jej ramach wyróżniono cztery kategorie ekologiczne gatunków. W każdej z nich wyróżniono określone elementy ekologiczne: 1) kategoria środowisko życia. W kategorii tej wyróżniono takie elementy ekologiczne, jak: leśny występujące w lasach. terenów otwartych żyjące na terenach otwartych (łąki, pastwiska, pola uprawne, ogrody itp.). terenów otwartych i zadrzewionych zamieszkujące tereny otwarte (łąki, pastwiska, pola uprawne, ogrody itp.) oraz zadrzewione (luźne zadrzewienia, zarośla, sady, spotykane w lasach itp.). 15

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich nadwodny gatunki żyjące nad brzegami wód. synantropijny związany z obejściami gospodarskimi. 2) kategoria trofizm. Wyróżniono w niej: zoofagi duże drapieżniki odżywiające się w stadium larwy i imago pokarmem zwierzęcym, zdolne do redukcji liczebności szkodników pierwotnych drzewostanów, ważące powyżej 100 mg (Szyszko 1983). zoofagi małe drapieżniki odżywiające się w stadium larwy i imago pokarmem zwierzęcym, zbyt małe aby atakować szkodniki pierwotne, o masie ciała do 100 mg (Szyszko 1983), odżywiające się mezofauną glebową. hemizoofagi gatunki odżywiające się w stadium larwalnym pokarmem zwierzęcym, natomiast w stadium imago pokarmem roślinnym. 3) kategoria preferencje wilgotnościowe, wyróżniono w niej elementy ekologiczne: wilgociolubne związane ze środowiskami silnie wilgotnymi (brzegi wód, torfowiska, bagna). mezofilne o przeciętnych wymaganiach wobec wilgotności, zamieszkujące lasy, łąki, pola. sucholubne preferujące środowiska o małej ilości wilgoci. 4) kategoria typ rozwojowy, w ramach której wyróżniono element ekologiczny: wiosenny zimujący w postaci imago. jesienny zimujący w postaci przedimaginalnej. Charakterystykę wykonano posługując się informacjami z takich opracowań, jak: Burmeister (1939), Larsson (1939), Lindroth (1945, 1949), Šarova (1960, 1981), Burakowski i in. (1973, 1974), Kryžanovskij (1983), Leśniak (1984), Koch (1989), Szyszko (1983), Aleksandrowicz (2004), Huruk (2007). charakterystyka zoogeograficzna Charakterystykę zoogeograficzną Carabidae wykonano na podstawie pracy Leśniaka (1987), w której Carabidae Polski podzielono na następujące elementy zoogeograficzne: holarktyczny gatunki zamieszkujące Palearktykę i Nearktykę, 16

3. Materiał i metody palearktyczny gatunki zamieszkujące przynajmniej w 3 jednostkach podziału Palearktyki, euroarktyczny gatunki zamieszkujące w Europejskiej Prowincji Leśnej i w Regionie Arktycznym, eurosyberyjski gatunki zamieszkujące w Europejskiej Prowincji Leśnej i Prowincji Eurosyberyjskiej, eurośrodkowoazjatycki gatunki zamieszkujące w Europejskiej Prowincji Leśnej i Prowincji Kazachsko-Mongolskiej Subregionu Centralno-Azjatyckiego, eurośródziemnomorski gatunki zamieszkujące w Europejskiej Prowincji Leśnej i w Regionie Śródziemnomorskim, element Europejskiej Prowincji Leśnej gatunki zamieszkujące Europejską Prowincję Leśną, element górski Europejskiej Prowincji Leśnej, zawierający również endemity Karpackie. podobieństwo Carabidae Gór Świętokrzyskich oraz Wyżyny Małopolskiej przy pomocy wzoru (Szujecki 1980): S= 2C/A+B, gdzie: C liczba gatunków wspólnych dla obydwu krain, A liczba gatunków na Wyżynie Małopolskiej, B liczba gatunków w Górach Świętokrzyskich. Nazewnictwo, jak również kolejność taksonomiczną gatunków przyjęto za Stachowiakiem (2008), którą w zakresie dotyczącym gatunków wykazanych w pracy zamieszczono w opracowaniu Huruka (2014). 17

4. Wyniki W rozdziale przedstawiono historię badań nad biegaczowatymi Gór Świętokrzyskich (podrozdz. 4.1.) oraz listę gatunków Carabidae znanych z poszczególnych obiektów badawczych (podrozdz. 4.2.). Ponadto scharakteryzowano biegaczowate pod względem ekologicznym (podrozdz. 4.3.) oraz zoogeograficznym (podrozdz. 4.4.), porównano Carabidae Gór Świętokrzyskich oraz Wyżyny Małopolskiej pod względem składu gatunkowego oraz w ujęciu ekologicznym i zoogeograficznym (podrozdz. 4.5.), przedstawiono najcenniejsze elementy spośród gatunków biegaczowatych stwierdzonych w Górach Świętokrzyskich (podrozdz. 4.6.). 4. 1. Historia badań W niniejszym rozdziale przedstawiono listy gatunków biegaczowatych występujących w Górach Świętokrzyskich, w kolejności chronologicznej. Każda lista zawiera nazwisko autora oraz rok jej opublikowania, dzięki czemu możemy odszukać w wykazie literatury daną pracę z jej pełnym opisem bibliograficznym. W dalszej części rozdziału zamieszczono tabelę (Tab. 1) zawierającą wykaz nowych gatunków stwierdzonych w Górach Świętokrzyskich, w kolejnych dekadach badań. Z tabeli dowiadujemy się, w której dekadzie dany gatunek został stwierdzony po raz pierwszy i kto jest autorem informacji. Natomiast w oparciu o poniższe listy możemy ustalić, w którym roku miało miejsce stwierdzenie. Dzięki obydwu zestawieniom powstała swego rodzaju historia badań, w której znajdujemy szereg interesujących informacji. Wynika z nich m.in., że początki badań dotyczących Carabidae Gór Święto- 19

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich krzyskich sięgają roku 1835, kiedy to Stronczyński (1835) poinformował o występowaniu w Górach Świętokrzyskich Carabus auronitens Fabr., C. linnaei Duft. oraz Cychrus caraboides (L.). Następna informacja o występowaniu biegaczowatych w Górach Świętokrzyskich pojawiła się dopiero po 66 latach od opublikowania poprzedniej, tj. w roku 1901 (Jakobson 1901). Autor ten wymienił pięć gatunków Carabidae z Gór Świętokrzyskich, wśród nich znany już C. linnaei, poza tym trzy dalsze, ale nowe dla krainy gatunki, tj. Pterostichus burmeisteri Heer, Abax carinatus (Duft.), Abax ovalis (Duft.). Kolejne doniesienie dotyczyło występowania w G. Świętokrzyskich C. ulrichii Germ. (Hildt 1907). Trzy wyżej wymienione informacje łączy jedno były one opublikowane w Polsce pozostającej pod zaborami oraz przed I wojną światową. Następne doniesienie dotyczące występowania w Górach Świętokrzyskich C. linnaei, pojawiło się po I wojnie światowej już w wolnej Polsce, w roku 1922 (Weissberg 1922). Potem opublikowano kolejne doniesienia o nowych gatunkach Carabidae dla Gór Świętokrzyskich (Müller 1922, Pongracz 1923, Tenenbaum 1923, 1931, Netolitzky 1925, Ogijewicz 1931, Tenenbaum 1931, Breuning 1933, Schauberger 1933, Netolitzky, Meyer 1937, Głazek 1939). Publikacja Głazka (1939) była ostatnią, dotyczącą Carabidae regionu, jaka ukazała się przed wybuchem II wojny światowej. W czasie II wojny światowej ukazała się praca Horiona (1941), w której znajdujemy dane o występowaniu w Górach Świętokrzyskich Dromius laevipes Motsch. Z kolei po II wojnie, pierwsze dane o Carabidae Gór Świętokrzyskich znajdujemy w pracy Meyera (1947), który informował w niej o występowaniu na ich terenie Bembidion rupestre (L.). Następnie, w szeregu prac różnych autorów publikowano informacje o występowaniu w Górach Świętokrzyskich gatunków Carabidae już stwierdzonych oraz nowych dla tego regionu: Borusiewicz, Kapuściński 1950; Skuratowicz, Urbański 1953; Makólski 1952; Makólski 1973; Karpiński, Makólski 1954; Folwaczny 1958; Szujecki 1958; Kinelski, Szujecki 1959; Ćmak 1960; Mroczkiewicz, Trampler 1964; Radłowska 1967; Plewka 1970; Burakowski 1973 (za Burakowski i in. 1973); Burakowski i in. 1973, 1974; Mroczkowski 1973; Pawłowski 1973; Kowalczyk, Watała 1988; Leśniak 1990; Huruk S. 1993, 1999, 2000a, 2000b, 2000c, 2001, 2002a, 2002b, 2002c, 2002d, 2002e, 2002f, 2002g, 2003a, 2003b, 2006, 2007a, 2007b, 20

4. Wyniki 2014; Leśniak 1994; Maćkowska 1994; Watała 1995; Rutkiewicz 1996; Mężyk 1997; Chrzanowska 1998; Huruk A. 1998, 2014 (w druku); Prokop 1998; Tymicka 1998; Leśniak, Górecka 2000; Leśniak, Olszewski 2000; Liana 2000; Liana, Huruk 2000; Leśniak 2001; Huruk S., Huruk A. 2002, 2005a, 2005b, 2005c, 2010; Szpiega 2002; Byk 2007; Mokrzycki 2007; Rutkiewicz 2007; Huruk i in. 2012; 2013. Dzięki wyżej wymienionym pracom przybywało informacji o nowych stanowiskach gatunków już znanych z Gór Świętokrzyskich oraz danych o gatunkach nowych dla tego terenu. Informacja o nowych gatunkach, a tym samym o łącznej liczbie gatunków bytujących na danym terenie, ich statusie (pospolity, rzadki, chroniony, zagrożony itd.) jest ważna z praktycznego punktu widzenia. Świadczy o walorach przyrodniczych terenu, a tym samym o jego cenności przyrodniczej i jest niezbędna do prawidłowego zarządzania zasobami przyrodniczymi, co jest szczególnie ważne ze względu na ich powszechne zagrożenie zniszczeniem. Dane dotyczące liczby gatunków żyjących w Górach Świętokrzyskich w ujęciu historycznym zamieszczono w tab. 1 (poniżej list). Listy gatunków Carabidae znanych z Gór Świętokrzyskich w ujęciu historycznym 1. Stronczyński 1835. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus auronitens Fabr., 1792. Cychrus caraboides (L., 1758). 2. Jakobson G. [G.]. 1901. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus auronitens Fabr., 1792. Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). 3. Hildt L. 1907. Carabus ulrichii Germ., 1824. 21

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich 4. Müller J. 1922. Dyschirius digitatus (Dej., 1825). Dyschirius thoracicus (Rossi, 1790). Dyschirius laeviusculus Putz., 1846. Dyschirius politus (Dej., 1825). Dyschirius intermedius Putz., 1846. Dyschirius gracilis (Heer, 1837). 5. Weissberg S. 1922. Carabus linnei Panz., 1810. 6. Pongracz A. 1923. Cicindela sylvatica L., 1758. Carabus menetriesi Humm., 1827. Carabus nitens L., 1758. Carabus glabratus Payk., 1790. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus auronitens Fabr., 1792. 7. Tenenbaum Sz. 1923. Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Olisthopus rotundatus (Payk., 1798). 8. Netolitzky F. 1925. Ocydromus illigeri (Net., 1914). 9. Ogijewicz B. 1931. Olisthopus rotundatus (Payk., 1798). 10. Tenenbaum Sz. 1931. Harpalus rufipalpis Sturm, 1812. 11. Breuning S. 1933. Carabus linnei Panz., 1810. 12. Schauberger E. 1933. Bradycellus csikii Laczó, 1912. 22

4. Wyniki 13. Netolitzky F., Meyer P. 1937. Ocydromus illigeri (Net., 1914). 14. Głazek S. 1939. Leistus piceus Fröl., 1799. Carabus linnei Panz., 1810. Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Olisthopus rotundatus (Payk., 1798). Amara erratica (Duft., 1812). 15. Horion A. 1941. Dromius laeviceps Motsch., 1850. 16. Meyer P. 1947. Ocydromus bruxellensis (Wesm., 1835). 17. Borusiewicz A., Kapuściński S. 1950. Carabus glabratus Payk., 1790. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. 18. Makólski J. 1952. Badister lacertosus Sturm, 1815. 19. Skuratowicz W., Urbański J. 1953. Amara montivaga Sturm, 1825. 20. Karpiński J., Makólski J. 1954. Leistus piceus Fröl., 1799. 21. Folwaczny B. 1958. Ocydromus testaceus (Duft., 1812). 22. Szujecki A. 1958. Leistus piceus Fröl., 1799. Carabus linnei Panz., 1810. 23

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Carabus intricatus L., 1761. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Tachyta nana (Gyll., 1810). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Amara erratica (Duft., 1812). Dromius fenestratus (Fabr., 1794). 23. Kinelski S., Szujecki A. 1959. Elaphrus ullrichii G. Redt., 1842. Dromius agilis (Fabr., 1787). 24. Ćmak J. 1960. Leistus piceus Fröl., 1799. Cicindela hybrida L., 1758. Cicindela campestris L., 1758. Calosoma sycophanta (L., 1758). Calosoma inquisitor (L., 1758). Carabus linnei Panz., 1810. Carabus violaceus L., 1758. Carabus coriaceus L., 1758. Amara erratica (Duft., 1812). 25. Burakowski B. 1967. Amara pseudocommunis Burak., 1957. 26. Plewka T. 1970. Dyschirius digitatus (Dej., 1825). Dyschirius laeviusculus Putz., 1846. 27. Burakowski B. 1973. Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Notiophilus biguttatus (Fabr., 1799). 24

4. Wyniki Cicindela sylvatica L., 1758. Cicindela hybrida L., 1758. Cicindela campestris L., 1758. Cylindera germanica (L., 1758). Loricera pilicornis (Fabr., 1755). Carabus granulatus L., 1758. Carabus hortensis L., 1758. Asaphidion flavipes (L., 1761). Diachromus germanus (L., 1758). Pterostichus niger (Schall., 1783). Agonum gracilipes (Duft., 1812). Chlaeniellus nitidulus (Schrank, 1781). Calodromius spilotus (Illig., 1798). Philorhizus notatus (Steph., 1827). 28. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J., Makólski J., Pawłowski J. 1973. Carabus ulrichii Germ., 1824. Carabus cancellatus Illig., 1798. Epaphius secalis (Payk., 1790). Metallina lampros (Herbst, 1784). Trepanes doris (Panz., 1796). 29. Burakowski B., Mroczkowski M., Stefańska J., Makólski J., Pawłowski J. 1974. Amara plebeja (Gyll., 1810). 30. Makólski J. 1973. Notiophilus aquaticus (L., 1758). Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus intricatus L., 1761. Elaphrus riparius (L., 1758). Clivina fossor (L., 1758). Broscus cephalotes (L., 1758). Trechus quadristriatus (Schrank, 1781). 25

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Odontium velox (L., 1761). Metallina properans (Steph., 1828). Princidium punctulatum Drap., 1820. Ocydromus tibialis (Duft., 1812). Ocydromus stephensi (Crotch, 1866). Ocydromus decorus (Panz., 1801). Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Anisodactylus binotatus (Fabr., 1787). Ophonus azureus (Fabr., 1775). Ophonus puncticollis (Payk., 1798). Harpalus rufipes (De Geer, 1774). Harpalus griseus (Panz., 1796). Harpalus signaticornis (Duft., 1812). Harpalus affinis (Schrank, 1781). Harpalus distinguendus (Duft., 1812). Harpalus laevipes Zett., 1828. Harpalus roubali (Schaub., 1928). Harpalus solitaris Dej., 1829. Harpalus latus (L., 1758). Harpalus rubripes (Duft., 1812). Harpalus autumnalis (Duft., 1812). Harpalus servus (Duft., 1812). Harpalus tardus (Panz., 1796). Harpalus modestus Dej., 1829. Harpalus anxius (Duft., 1812). Stenolopus teutonus (Schrank, 1781). Poecilus kugelanni (Panz., 1797). Poecilus lepidus (Leske, 1785). Poecilus cupreus (L., 1758). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus strenuus (Panz., 1796). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax parallelus (Duft., 1812). Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). 26

4. Wyniki Calathus fuscipes Goeze, 1777. Calathus erratus (C. R. Sahlb., 1827). Calathus ambiguus (Payk., 1790). Calathus micropterus (Duft., 1812). Calathus melanocephalus (L., 1758). Calathus cinctus (Marsh., 1802). Laemostenus terricola (Herbst, 1784). Dolichus halensis (Schall., 1783). Synuchus vivalis (Illig., 1798). Agonum muelleri (Herbst, 1784). Agonum gracilipes (Duft., 1812). Agonum sexpunctatum (L., 1758). Agonum viduum (Panz., 1796). Limodromus assimilis (Payk., 1790). Amara similata (Gyll., 1810). Amara convexior Steph., 1828. Amara lunicollis Schiødte, 1837. Amara aenea (De Geer, 1774). Amara spreta Dej., 1831. Amara famelica Zimm., 1832. Amara tibialis (Payk., 1798). Amara bifrons (Gyll., 1810). Zabrus tenebrioides (Goeze, 1777). Chlaeniellus vestitus (Payk., 1790). Cymindis humeralis (Geoffr., 1785). Dromius laeviceps Motsch., 1850. Dromius quadraticollis A. Mor., 1862. Dromius quadrimaculatus (L., 1758). Calodromius spilotus (Illig., 1798). Lebia cyanocephala (L., 1758). 31. Mroczkowski M. 1973. Cicindela hybrida L., 1758. Cicindela campestris L., 1758. 27

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich 32. Pawłowski J. 1973. Metallina pygmaea (Fabr., 1792). Ocydromus stephensii (Crotch, 1866). 33. Kowalczyk J.K., Watała C. 1988. Leistus rufomarginatus (Duft., 1812). Leistus ferrugineus (L., 1758). Notiophilus palustris (Duft., 1812). Carabus nemoralis O. F.Müller, 1764. Notaphus varius (Oliv., 1795). Ocydromus tetracolus (Say, 1823). Bembidion quadrimaculatum (L., 1761). Bembidion quadripustulatum Aud.-Serv., 1821. Poecilus versicolor (Sturm, 1824). Pterostichus vernalis (Panz., 1796). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Molops piceus (Panz., 1793). Agonum micans (Nic., 1822). Anchomenus dorsalis (Pont., 1763). Amara nitida Sturm, 1825. Amara eurynota (Panz., 1797). Amara familiaris (Duft., 1812). Amara fulva (O. F. Müll., 1776). Dromius schneideri Crotch, 1871. 34. Leśniak A. 1990. Leistus ferrugineus (L., 1758). Leistus terminatus (Panz., 1793). Leistus piceus Fröl., 1799. Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Notiophilus biguttatus (Fabr., 1799). Notiophilus palustris (Duft., 1812). Loricera pilicornis (Fabr., 1755). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. 28

4. Wyniki Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus glabratus Payk., 1790. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Epaphius secalis (Payk., 1790). Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Anisodactylus nemorivagus (Duft., 1912). Harpalus latus (L., 1758). Poecilus lepidus (Leske, 1785). Poecilus cupreus (L., 1758). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Molops piceus (Panz., 1793). Calathus micropterus (Duft., 1812). Agonum sexpunctatum (L., 1758). Agonum lugens (Duft., 1812). Agonum micans (Nic., 1822). Limodromus assimilis (Payk., 1790). Amara plebeja (Gyll., 1810). 35. Huruk S. 1993. Leistus rufomarginatus (Duft., 1812). Leistus ferrugineus (L., 1758). Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Notiophilus aquaticus (L., 1758). Notiophilus biguttatus (Fabr., 1799). Notiophilus palustris (Duft., 1812). 29

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Loricera pilicornis (Fabr., 1755). Calosoma inquisitor (L., 1758). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus nemoralis O. F. Müller, 1764. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus hortensis L., 1758. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus violaceus L., 1758. Carabus coriaceus L., 1758. Clivina fossor (L., 1758). Epaphius secalis (Payk., 1790). Trechus quadristriatus (Schrank, 1781). Asaphidion flavipes (L., 1761). Metallina lampros (Herbst, 1784). Philochthus mannerheimii (C. Sahlb., 1827). Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Anisodactylus binotatus (Fabr., 1787). Anisodactylus signatus (Panz., 1796). Harpalus rufipes (De Geer, 1774). Harpalus flavescens (Pill. et. Mitt., 1783). Harpalus laevipes Zett., 1828. Harpalus solitaris Dej., 1829. Harpalus latus (L., 1758). Acupalpus elegans (Dej., 1829). Stenolopus skrimshiranus (Steph., 1828). Poecilus lepidus (Leske, 1785). Poecilus cupreus (L., 1758). Poecilus versicolor (Sturm, 1824). Pterostichus vernalis (Panz., 1796). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus quadrifoveolatus Letzn., 1852. Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). 30

4. Wyniki Pterostichus strenuus (Panz., 1796). Pterostichus diligens (Sturm, 1824). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Molops piceus (Panz., 1793). Calathus fuscipes Goeze, 1777. Calathus erratus (C. R. Sahlb., 1827). Calathus micropterus (Duft., 1812). Laemostenus terricola (Herbst, 1784). Synuchus vivalis (Illig., 1798). Agonum muelleri (Herbst, 1784). Agonum gracilipes (Duft., 1812). Agonum sexpunctatum (L., 1758). Agonum lugens (Duft., 1812). Agonum fuliginosum (Panz., 1809). Limodromus assimilis (Payk., 1790). Oxypselaphus obscurus (Herbst, 1784). Amara plebeja (Gyll., 1810). Amara similata (Gyll., 1810). Amara littorea Thoms., 1857. Amara curta Dej., 1828. Amara lunicollis Schiødte, 1837. Amara aenea (De Geer, 1774). Amara familiaris (Duft., 1812). Amara bifrons (Gyll., 1810). Amara brunnea (Gyll., 1810). Amara praetermissa (Sahlb., 1827). Badister bipustulatus (Fabr., 1798). 36. Leśniak A. 1994. Leistus rufomarginatus (Duft., 1812). Leistus ferrugineus (L., 1758). Leistus piceus Fröl., 1799. Nebria brevicollis (Fabr., 1792). 31

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Notiophilus biguttatus (Fabr., 1799). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus nemoralis O. F.Müller, 1764. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus hortensis L., 1758. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus intricatus L., 1761. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Harpalus laevipes Zett., 1828. Harpalus latus (L., 1758). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Molops piceus (Panz., 1793). Calathus fuscipes Goeze, 1777. Calathus erratus (C. R. Sahlb., 1827). Calathus micropterus (Duft., 1812). Limodromus assimilis (Payk., 1790). 37. Maćkowska A. 1994. Leistus rufomarginatus (Duft., 1812). Leistus piceus Fröl., 1799. Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus nemoralis O. F. Müller, 1764. 32

4. Wyniki Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus intricatus L., 1761. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Harpalus laevipes Zett., 1828. Harpalus latus (L., 1758). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Molops piceus (Panz., 1793). Calathus erratus (C. R. Sahlb., 1827). Calathus micropterus (Duft., 1812). Limodromus assimilis (Payk., 1790). 38. Rutkiewicz A. 1996. Leistus piceus Fröl., 1799. Epaphius secalis (Payk., 1790). Dromius quadrimaculatus (L., 1758). 39. Mężyk Z. 1997. Leistus rufomarginatus (Duft., 1812). Leistus ferrugineus (L., 1758). Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Notiophilus aquaticus (L., 1758). Notiophilus biguttatus (Fabr., 1799). Loricera pilicornis (Fabr., 1755). Calosoma inquisitor (L., 1758). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. 33

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Carabus nemoralis O. F.Müller, 1764. Carabus convexus Fabr., 1775. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus problematicus Herbst, 1786. Carabus hortensis L., 1758. Carabus glabratus Payk., 1790. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus intricatus L., 1761. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Epaphius secalis (Payk., 1790). Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Harpalus rufipes (De Geer, 1774). Harpalus calceatus (Duft., 1812). Harpalus laevipes Zett., 1828. Harpalus solitaris Dej., 1829. Harpalus latus (L., 1758). Poecilus lepidus (Leske, 1785). Poecilus versicolor (Sturm, 1824). Pterostichus vernalis (Panz., 1796). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus strenuus (Panz., 1796). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Molops piceus (Panz., 1793). Calathus fuscipes Goeze, 1777. Calathus erratus (C. R. Sahlb., 1827). Calathus micropterus (Duft., 1812). Calathus melanocephalus (L., 1758). 34

4. Wyniki Synuchus vivalis (Illig., 1798). Agonum micans (Nic., 1822). Agonum fuliginosum (Panz., 1809). Limodromus assimilis (Payk., 1790). Amara curta Dej., 1828. Amara lunicollis Schiødte, 1837. Amara aenea (De Geer, 1774). Amara eurynota (Panz., 1797). Chlaeniellus nigricornis (Fabr., 1787). Badister bipustulatus (Fabr., 1798). Cymindis humeralis (Geoffr., 1785). 40. Chrzanowska A. 1998. Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus hortensis L., 1758. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Limodromus assimilis (Payk., 1790). 41. Huruk A. 1998. Leistus ferrugineus (L., 1758). Leistus terminatus (Panz., 1793). Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Notiophilus aquaticus (L., 1758). Notiophilus biguttatus (Fabr., 1799). 35

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Loricera pilicornis (Fabr., 1755). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus nemoralis O. F. Müller, 1764. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus hortensis L., 1758. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Clivina fossor (L., 1758). Epaphius secalis (Payk., 1790). Asaphidion flavipes (L., 1761). Metallina lampros (Herbst, 1784). Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Anisodactylus binotatus (Fabr., 1787). Anisodactylus nemorivagus (Duft., 1912). Harpalus rufipes (De Geer, 1774). Harpalus laevipes Zett., 1828. Harpalus solitaris Dej., 1829. Harpalus latus (L., 1758). Harpalus tardus (Panz., 1796). Stenolopus skrimshiranus (Steph., 1828). Poecilus cupreus (L., 1758). Pterostichus vernalis (Panz., 1796). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus strenuus (Panz., 1796). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Molops piceus (Panz., 1793). Calathus micropterus (Duft., 1812). Laemostenus terricola (Herbst, 1784). Synuchus vivalis (Illig., 1798). 36

4. Wyniki Agonum muelleri (Herbst, 1784). Agonum gracile Sturm, 1824. Limodromus assimilis (Payk., 1790). Oxypselaphus obscurus (Herbst, 1784). Amara plebeja (Gyll., 1810). Amara similata (Gyll., 1810). Amara aenea (De Geer, 1774). Amara bifrons (Gyll., 1810). Amara praetermissa (Sahlb., 1827). Badister bipustulatus (Fabr., 1798). 42. Prokop J. 1998. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus hortensis L., 1758. Carabus glabratus Payk., 1790. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Harpalus latus (L., 1758). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Limodromus assimilis (Payk., 1790). 43. Tymicka M. 1998. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus convexus Fabr., 1775. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus hortensis L., 1758. Carabus glabratus Payk., 1790. 37

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Carabus linnei Panz., 1810. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus aethiops Panzer, 1796. Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Limodromus assimilis (Payk., 1790). 44. Huruk S. 1999. Leistus rufomarginatus (Duft., 1812). Leistus ferrugineus (L., 1758). Leistus terminatus (Panz., 1793). Leistus piceus Fröl., 1799. Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Notiophilus aquaticus (L., 1758). Notiophilus biguttatus (Fabr., 1799). Notiophilus palustris (Duft., 1812). Loricera pilicornis (Fabr., 1755). Calosoma inquisitor (L., 1758). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus nemoralis O. F.Müller, 1764. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus hortensis L., 1758. Carabus glabratus Payk., 1790. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus intricatus L., 1761. Carabus violaceus L., 1758. 38

4. Wyniki Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Elaphrus ullrichii G. Redt., 1842. Clivina fossor (L., 1758). Broscus cephalotes (L., 1758). Epaphius secalis (Payk., 1790). Trechus quadristriatus (Schrank, 1781). Asaphidion flavipes (L., 1761). Metallina pygmaea (Fabr., 1792). Metallina lampros (Herbst, 1784). Metallina properans (Steph., 1828). Notaphus varius (Oliv., 1795). Ocydromus tibialis (Duft., 1812). Bembidion quadrimaculatum (L., 1761). Bembidion quadripustulatum Aud.-Serv., 1821. Philochthus mannerheimii (C. Sahlb., 1827). Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Anisodactylus binotatus (Fabr., 1787). Anisodactylus nemorivagus (Duft., 1912). Anisodactylus signatus (Panz., 1796). Diachromus germanus (L., 1758). Harpalus rufipes (De Geer, 1774). Harpalus affinis (Schrank, 1781). Harpalus distinguendus (Duft., 1812). Harpalus laevipes Zett., 1828. Harpalus solitaris Dej., 1829. Harpalus latus (L., 1758). Harpalus rubripes (Duft., 1812). Harpalus tardus (Panz., 1796). Acupalpus dubius Schils., 1888. Bradycellus csikii Laczó, 1912. Stenolopus skrimshiranus (Steph., 1828). Poecilus lepidus (Leske, 1785). Poecilus cupreus (L., 1758). 39

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Poecilus versicolor (Sturm, 1824). Pterostichus vernalis (Panz., 1796). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus quadrifoveolatus Letzn., 1852. Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus strenuus (Panz., 1796). Pterostichus diligens (Sturm, 1824). Pterostichus aethiops Panzer, 1796. Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Molops piceus (Panz., 1793). Calathus fuscipes Goeze, 1777. Calathus erratus (C. R. Sahlb., 1827). Calathus ambiguus (Payk., 1790). Calathus melanocephalus (L., 1758). Laemostenus terricola (Herbst, 1784). Dolichus halensis (Schall., 1783). Synuchus vivalis (Illig., 1798). Olisthopus rotundatus (Payk., 1798). Agonum muelleri (Herbst, 1784). Agonum gracilipes (Duft., 1812). Agonum sexpunctatum (L., 1758). Agonum micans (Nic., 1822). Agonum gracile Sturm, 1824. Agonum fuliginosum (Panz., 1809). Limodromus assimilis (Payk., 1790). Oxypselaphus obscurus (Herbst, 1784). Anchomenus dorsalis (Pont., 1763). Amara plebeja (Gyll., 1810). Amara similata (Gyll., 1810). Amara nitida Sturm, 1825. Amara littorea Thoms., 1857. 40

4. Wyniki Amara curta Dej., 1828. Amara lunicollis Schiødte, 1837. Amara aenea (De Geer, 1774). Amara eurynota (Panz., 1797). Amara familiaris (Duft., 1812). Amara bifrons (Gyll., 1810). Amara brunnea (Gyll., 1810). Amara praetermissa (Sahlb., 1827). Amara fulva (O. F. Müll., 1776). Chlaeniellus nitidulus (Schrank, 1781). Badister bipustulatus (Fabr., 1798). Dromius agilis (Fabr., 1787). Dromius schneideri Crotch, 1871. Dromius fenestratus (Fabr., 1794). 45. Huruk S. 2000a. Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Loricera pilicornis (Fabr., 1755). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus nemoralis O. F. Müller, 1764. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus problematicus Herbst, 1786. Carabus hortensis L., 1758. Carabus glabratus Payk., 1790. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus violaceus L., 1758. Carabus coriaceus L., 1758. Broscus cephalotes (L., 1758). Anisodactylus binotatus (Fabr., 1787). Harpalus rufipes (De Geer, 1774). Harpalus griseus (Panz., 1796). Harpalus calceatus (Duft., 1812). Harpalus affinis (Schrank, 1781). Harpalus smaragdinus (Duft., 1812). 41

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Harpalus latus (L., 1758). Harpalus autumnalis (Duft., 1812). Harpalus servus (Duft., 1812). Poecilus cupreus (L., 1758). Poecilus versicolor (Sturm, 1824). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Calathus fuscipes Goeze, 1777. Calathus erratus (C. R. Sahlb., 1827). Calathus ambiguus (Payk., 1790). Calathus micropterus (Duft., 1812). Calathus melanocephalus (L., 1758). Laemostenus terricola (Herbst, 1784). Agonum muelleri (Herbst, 1784). Agonum sexpunctatum (L., 1758). Limodromus assimilis (Payk., 1790). Amara plebeja (Gyll., 1810). Amara aenea (De Geer, 1774). Amara fulva (O. F. Müll., 1776). Zabrus tenebrioides (Goeze, 1777). 46. Huruk S. 2000b. Leistus rufomarginatus (Duft., 1812). Leistus ferrugineus (L., 1758). Leistus terminatus (Panz., 1793). Leistus piceus Fröl., 1799. Nebria brevicollis (Fabr., 1792). Notiophilus aquaticus (L., 1758). Notiophilus biguttatus (Fabr., 1799). Notiophilus palustris (Duft., 1812). Cicindela hybrida L., 1758. 42

4. Wyniki Cicindela campestris L., 1758. Cylindera germanica (L., 1758). Loricera pilicornis (Fabr., 1755). Calosoma inquisitor (L., 1758). Carabus granulatus L., 1758. Carabus arvensis Herbst, 1784. Carabus nemoralis O. F.Müller, 1764. Carabus convexus Fabr., 1775. Carabus cancellatus Illig., 1798. Carabus hortensis L., 1758. Carabus glabratus Payk., 1790. Carabus linnei Panz., 1810. Carabus intricatus L., 1761. Carabus violaceus L., 1758. Carabus auronitens Fabr., 1792. Carabus coriaceus L., 1758. Cychrus caraboides (L., 1758). Elaphrus ullrichii G. Redt., 1842. Clivina fossor (L., 1758). Dyschirius globosus (Herbst, 1784). Broscus cephalotes (L., 1758). Epaphius secalis (Payk., 1790). Trechus quadristriatus (Schrank, 1781). Asaphidion flavipes (L., 1761). Metallina pygmaea (Fabr., 1792). Metallina lampros (Herbst, 1784). Metallina properans (Steph., 1828). Notaphus varius (Oliv., 1795). Ocydromus fluviatilis (Dej., 1831). Ocydromus stephensi (Crotch, 1866). Ocydromus bruxellensis (Wesm., 1835). Ocydromus tetracolus (Say, 1823). Bembidion quadrimaculatum (L., 1761). Bembidion quadripustulatum Aud.-Serv., 1821. Philochthus mannerheimii (C. Sahlb., 1827). 43

Charakterystyka biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Gór Świętokrzyskich Patrobus atrorufus (Strøm, 1768). Anisodactylus binotatus (Fabr., 1787). Anisodactylus nemorivagus (Duft., 1912). Anisodactylus signatus (Panz., 1796). Diachromus germanus (L., 1758). Harpalus rufipes (De Geer, 1774). Harpalus griseus (Panz., 1796). Harpalus affinis (Schrank, 1781). Harpalus distinguendus (Duft., 1812). Harpalus laevipes Zett., 1828. Harpalus solitaris Dej., 1829. Harpalus latus (L., 1758). Harpalus rubripes (Duft., 1812). Harpalus rufipalpis Sturm, 1812. Harpalus tardus (Panz., 1796). Harpalus serripes (Quens., 1806). Acupalpus favicollis (Sturm, 1825). Acupalpus meridianas (L., 1761). Acupalpus parvulus (Sturm, 1888). Acupalpus maculatus (Schaum, 1860). Acupalpus dubius Schils., 1888. Bradycellus csikii Laczó, 1912. Stenolopus skrimshiranus (Steph., 1828). Poecilus kugelanni (Panz., 1797). Poecilus lepidus (Leske, 1785). Poecilus cupreus (L., 1758). Poecilus versicolor (Sturm, 1824). Pterostichus vernalis (Panz., 1796). Pterostichus oblongopunctatus (Fabr., 1787). Pterostichus quadrifoveolatus Letzn., 1852. Pterostichus niger (Schall., 1783). Pterostichus melanarius (Illig., 1798). Pterostichus nigrita (Payk., 1790). Pterostichus strenuus (Panz., 1796). Pterostichus diligens (Sturm, 1824). 44

4. Wyniki Pterostichus aethiops Panzer, 1796. Pterostichus burmeisteri Heer, 1838. Abax ovalis (Duft., 1812). Abax carinatus (Duft., 1812). Molops piceus (Panz., 1793). Stomis pumicatus (Panz., 1796). Calathus fuscipes Goeze, 1777. Calathus erratus (C. R. Sahlb., 1827). Calathus ambiguus (Payk., 1790). Calathus micropterus (Duft., 1812). Calathus melanocephalus (L., 1758). Calathus cinctus (Marsh., 1802). Laemostenus terricola (Herbst, 1784). Dolichus halensis (Schall., 1783). Synuchus vivalis (Illig., 1798). Olisthopus rotundatus (Payk., 1798). Agonum muelleri (Herbst, 1784). Agonum gracilipes (Duft., 1812). Agonum sexpunctatum (L., 1758). Agonum viduum (Panz., 1796). Agonum micans (Nic., 1822). Agonum gracile Sturm, 1824. Agonum fuliginosum (Panz., 1809). Limodromus assimilis (Payk., 1790). Oxypselaphus obscurus (Herbst, 1784). Anchomenus dorsalis (Pont., 1763). Amara plebeja (Gyll., 1810). Amara tricuspidata Dej., 1831. Amara similata (Gyll., 1810). Amara ovata (Fabr., 1792). Amara nitida Sturm, 1825. Amara communis (Panz., 1797). Amara littorea Thoms., 1857. Amara curta Dej., 1828. Amara lunicollis Schiødte, 1837. 45