P O L S K I E T O W A R Z Y S T W O E N T O M O L O G I C Z N E P O L I S H E N T O M O L O G I C A L S O C I E T Y

Transkrypt

1 P O L S K I E T O W A R Z Y S T W O E N T O M O L O G I C Z N E P O L I S H E N T O M O L O G I C A L S O C I E T Y WIADOMOŚCI ENTOMOLOGICZNE (ENTOMOLOGICAL NEWS) XVI, 3-4 POZNAŃ (1997) 1998

2 . Wiadomości WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW Entomologiczne zamieszczają oryginalne artykuły materiałowe, artykuły przeglądowe, dyskusyjne, notatki faunistyczne i krótkie doniesienia naukowe, których głównym podmiotem są owady, artykuły metodyczne, historiograficzne (w tym biograficzne), recenzje prac entomologicznych, polemiki, sprostowania itp. oraz sprawozdania, komunikaty i inne materiały kronikarskie z zakresu szeroko pojętej działalności entomologicznej. Prace publikowane są w języku polskim. Dopuszcza się, w uzasadnionych przypadkach, możliwość drukowania oryginalnych prac materiałowych w języku angielskim, z obszernym polskim streszczeniem i objaśnianiami tabel oraz rycin także w języku polskim. Możliwość nieodpłatnego publikowania w Wiadomościach Entomologicznych mają tylko pełnoprawni członkowie Polskiego Towarzystwa Entomologicznego.. Objętość artykułów nadesłanych do druku nie powinna przekraczać objętości równoważnej 290 wierszom po maksymalnie 65 znaków (około 10 stron znormalizowanego wydruku (maszynopisu), włączając w to tabele i ryciny). Artykuły przekraczające ustaloną objętość mogą być przyjęte jedynie po złożeniu przez autora pisemnej deklaracji, o pokryciu kosztów edycji objętości ponadnormatywnej. Krótkie doniesienia, recenzje, sprawozdania, komunikaty i materiały kronikarskie nie powinny przekraczać 2 stron znormalizowanego wydruku. Redakcja zastrzega sobie prawo skracania tekstów recenzji, sprawozdań, komunikatów i materiałów kronikarskich oraz poprawiania usterek stylistycznych i dotyczących nazewnictwa, bez uzgodnienia z autorem.. Osoby nie będące członkami Polskiego Towarzystwa Entomologicznego mają prawo drukowania swoich prac tylko za pełną odpłatnością kosztów edycji.. Wydruki należy nadsyłać w dwóch egzemplarzach, załączając obowiązkowo dyskietkę 3,5'' z plikami przesyłanych tekstów. Zaleca się stosowanie edytora tekstów Word dla Windows w wersjach 2.0, 6.0 lub 7.0. Teksty (a w szczególności ich pliki na dyskietce) nie mogą zawierać żadnych wyróżnień edytorskich (wersalików pisanych przy użyciu klawisza [Shift] lub [CapsLock], podkreśleń, pogrubień, wcięć wykonanych tabulatorem czy spacją itp.). Dopuszczalne są jedynie, zastosowane w odpowiednich miejscach wyróżnienia czcionki (np. kursywa dla łacińskich nazw taksonów, kapitaliki dla nazwisk), wykonane w ł a ś c i w y m i funkcjami edytora Word dla Windows. Tabele powinny być sporządzone w formie tekstu, w którym rzędy oddzielone są twardym przeniesieniem [Enter], a kolumny tabulatorem [Tab]; przebieg linii tabeli i ewentualnie ich grubość można zaznaczyć wyłącznie na wydruku, długopisem lub ołówkiem (dotyczy to w szczególności tabel sporządzanych w edytorze innym niż Word dla Windows). Nadesłany tekst powinien zawierać: tytuł pracy w języku polskim, pod nim w języku angielskim; pełne brzmienie imienia i nazwiska autora(ów) pod tytułem angielskim, pod nazwiskiem dokładny adres (w przypadku krótkich doniesień, recenzji, sprawozdań i komunikatów, imię i nazwisko autora wraz z miejscowością należy umieścić na końcu pracy); abstrakt w języku angielskim, zawierający maksymalnie zwięzłe przedstawienie zawartości pracy (we wszystkich oryginalnych pracach naukowych za wyjątkiem krótkich doniesień); key words (słowa kluczowe) w języku angielskim nie przekraczające dwóch wierszy znormalizowanego wydruku (w przypadku wszystkich oryginalnych prac naukowych, w tym krótkich doniesień); po głównym tekście artykułu, streszczenie w języku angielskim (polskim, w przypadku prac napisanych w języku angielskim), o objętości nie przekraczającej 1 strony znormalizowanego wydruku, zawierające przedstawioną w zwięzły sposób treść i wyniki pracy (nie dotyczy to krótkich doniesień, materiałów kronikarskich, recenzji, polemik itp.). Rysunki i wykresy (ryciny) należy wykonać czarnym tuszem na kalce technicznej lub białym papierze (stanowić je mogą również dobrej jakości wydruki wykonane na drukarce laserowej). Fotografie powinny być czarno-białe, kontrastowe, wykonane na papierze błyszczącym. Na marginesie wydruku tekstu można zaznaczyć ołówkiem miejsca, na których mają być umieszczone ryciny, fotografie i tabele. Ryciny musza być zblokowane, przy czym liczba bloków winna być ograniczona do koniecznego minimum, a ich wielkość nie powinna prze-

3 P O L S K I E T O W A R Z Y S T W O E N T O M O L O G I C Z N E P O L I S H E N T O M O L O G I C A L S O C I E T Y WIADOMOŚCI ENTOMOLOGICZNE (ENTOMOLOGICAL NEWS) XVI, 3-4 POZNAŃ (1997) 1998

4 Redakcja Rafał BERNARD, Lech BUCHHOLZ (sekretarz), Marek BUNALSKI (zastępca redaktora naczelnego), Jerzy M. GUTOWSKI, Janusz NOWACKI (redaktor naczelny) Weryfikacja tekstów w języku angielskim: Beata M. POKRYSZKO Projekt graficzny znaczka wykonał Tomasz MAJEWSKI Copyrigh by Polskie Towarzystwo Entomologiczne Poznań (1997) 1998 ISBN ISSN Wydano z pomocą finansową Komitetu Badań Naukowych Adres redakcji ul. Dąbrowskiego 159, Poznań, tel. (061) Wydanie I. Nakład egz. Ark. druk. 7. Ark. wyd. 8. Druk ukończono w lutym 1998 r. Druk: PRODRUK, ul. Małopolska 19, Poznań.

5 TREŚĆ STANISŁAW SZAFRANIEC Nowe dla Babiej Góry gatunki chrząszczy (Coleoptera). II TADEUSZ WOJAS Biegaczowate (Coleoptera: Carabidae) rezerwatu leśno-stepowego w Bielinku nad Odrą i jego okolic GRZEGORZ PAŚNIK Bryoporus multipunctus HAMPE, 1867 (Coleoptera: Staphylinidae: Tachyporinae), nowy dla fauny Polski przedstawiciel chrząszczy MIECZYSŁAW MAZUR Rozmieszczenie i pochodzenie Dorcadion scopoli (HERBST, 1784) (Coleoptera: Cerambycidae) w Polsce BOGUSŁAW PETRYSZAK, JAN FREMUTH Mogulones curvistriatus (SCHULTZE, 1897), nowy dla fauny Polski gatunek ryjkowca (Coleoptera: Curculionidae) TADEUSZ PAWLIKOWSKI, BARBARA KOWALEWSKA Atrakcyjność środowisk krawędziowych dla pszczół (Hymenoptera: Apoidea) na Zboczach Płutowskich koło Chełmna JANUSZ NOWACKI Sówkowate (Lepidoptera: Noctuidae) Karkonoszy Polskich... ADAM MALKIEWICZ Cyclophora puppillaria (HÜBNER, 1799) (Lepidoptera: Geometridae) nowy element śródziemnomorski w faunie Polski BARBARA MARCINIAK Uwagi o fenologii koszówek (Lepidoptera: Psychidae) na obszarze Polski Materiały metodyczne i przeglądowe WIT CHMIELEWSKI Roztocze (Acarina) występujące na pszczołach społecznych (Hymenoptera: Apidae: Apinae, Bombinae) Materiały historiograficzne TADEUSZ PUSZKAR Doc. dr hab. Sergiusz RIABININ ( )

6 Krótkie doniesienia: 195 Kusakowate (Coleoptera: Staphylinidae) nowe dla Wyżyny Lubelskiej B. STANIEC; 196 Aulonogyrus concinnus (KLUG, 1834) nowy dla Wyżyny Lubelskiej gatunek krętakowatych (Coleoptera: Gyrinidae) P. BUCZYŃSKI; 197 Eusphalerum anale (ERICHSON, 1840) i E. primulae (STEPHENS, 1834) nowe dla Gór Świętokrzyskich gatunki kusakowatych (Coleoptera: Staphylinidae) T. WOJAS; 198 Informacje o występowaniu w Poznaniu Cybocephalus politus (GYLLENHAL, 1813) i Cybocephalus fodori ENDRÓDY-YOUNGA, 1965 (Coleoptera: Cybocephalidae) T. MINGYI, M. BUNALSKI; 199 Żukowate (Coleoptera: Scarabaeidae) nowe dla Gór Świętokrzyskich M. BIDAS; 200 Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) nowe dla Gór Świętokrzyskich M. BIDAS; 201 Nowe stanowiska Chamaesphecia leucopsiformis (ESPER, 1800) (Lepidoptera: Sesiidae) w Polsce M. BĄKOWSKI; 202 Nowe stanowiska rzadkich gatunków Gelechiidae (Lepidoptera) w Polsce T. BARAN; 203 Nowe stanowiska rzadkich gatunków sówkowatych (Lepidoptera: Noctuidae) z zachodniej Polski J. NOWACKI, J. SOSIŃSKI; 204 Nowe stanowiska niektórych rzadkich gatunków motyli (Lepidoptera) w Wielkopolsce J. SOSIŃSKI, W. ŚLIWA Kronika Recenzje

7 CONTENTS STANISŁAW SZAFRANIEC Beetles (Coleoptera) new for the Babia Góra massif. II.. TADEUSZ WOJAS The ground beetles (Coleoptera: Carabidae) of the steppe-forest reserve in Bielinek upon Odra and its surroundings GRZEGORZ PAŚNIK Bryoporus multipunctus HAMPE, 1867 (Coleoptera: Staphylinidae: Tachyporinae), a beetle new to the fauna of Poland MIECZYSŁAW MAZUR Distribution and origin of Dorcadion scopoli (HERBST, 1784) (Coleoptera: Cerambycidae) in Poland BOGUSŁAW PETRYSZAK, JAN FREMUTH Mogulones curvistriatus (SCHULTZE, 1897) (Coleoptera: Curculionidae), a new weevil in the fauna of Poland TADEUSZ PAWLIKOWSKI, BARBARA KOWALEWSKA Attractiveness of plateau marginal slope environments for bees (Hymenoptera: Apoidea) in the slopes Zbocza Płutowskie near Chełmno (N Poland) JANUSZ NOWACKI The noctuids of the Polish Karkonosze Mts. (Lepidoptera: Noctuidae) ADAM MALKIEWICZ Cyclophora puppillaria (HÜBNER, 1799) (Lepidoptera: Geometridae) a new Mediterranean element in the fauna of Poland BARBARA MARCINIAK Notes on fenology of bag moths (Lepidoptera: Psychidae) in Poland Methodical and review materials WIT CHMIELEWSKI Mites (Acarina) occurring on social bees (Hymenoptera: Apidae: Apinae, Bombinae) Historiographic materials TADEUSZ PUSZKAR Dr. Sergiusz RIABININ ( )

8 Short communications: 195 Staphylinids (Coleoptera: Staphylinidae) new to the fauna of the Lubelska Upland B. STANIEC; 196 Aulonogyrus concinnus (KLUG, 1834) a new gyrinid species for the Lubelska Upland (Coleoptera: Gyrinidae) P. BUCZYŃ- SKI; 197 Eusphalerum anale (ERICHSON, 1840) and E. primulae (STEPHENS, 1834) staphylinids (Coleoptera: Staphylinidae) new to the fauna of the Świętokrzyskie Mts. (Central Poland) T. WOJAS; 198 The data on the occurrence of Cybocephalus politus (GYLLENHAL, 1813) and Cybocephalus fodori ENDRÓDY-YOUNGA, 1965 (Coleoptera: Cybocephalidae) in Poznań T. MINGYI, M. BUNALSKI; 199 Scarabaeidae (Coleoptera) new to the Świętokrzyskie Mts. M. BIDAS; 200 Cerambycidae (Coleoptera) new to the Świętokrzyskie Mts. M. BIDAS; 201 New records of Chamaesphecia leucopsiformis (ESPER, 1800) (Lepidoptera: Sesiidae) from Poland M. BĄKOWSKI; 202 New records of rare Gelechiidae (Lepidoptera) from Poland T. BARAN; 203 New records of some rare noctuid moths (Lepidoptera: Noctuidae) from western Poland J. NO- WACKI, J. SOSIŃSKI; 204 New localities of some rare Lepidoptera in the Wielkopolska region J. SOSIŃSKI, W. ŚLIWA Chronicle Reviews

9 Wiad. entomol. 16 (3-4): Poznań (1997) 1998 Nowe dla Babiej Góry gatunki chrząszczy (Coleoptera). II Beetles (Coleoptera) new for the Babia Góra massif. II STANISŁAW SZAFRANIEC Babiogórski Park Narodowy, Zawoja ABSTRACT: Twenty four species of beetles representing thirteen families (Leiodidae, Histeridae, Lycidae, Nitidulidae, Rhizophagidae, Phalacridae, Sphindidae, Cerylidae, Ciidae, Melandryidae, Pythidae, Pyrochroidae, Cerambycidae) are reported as new for the Babia Góra massif (southern Poland). KEY WORDS: Coleoptera, fauna, Babia Góra massif, Beskid Zachodni, S Poland. Wstęp W ostatnich latach ukazało się kilka opracowań, w których znajdujemy informacje o gatunkach nowych dla Babiej Góry. W pracy MAJEWSKIEGO (1994) znajdują się dane o Aleochara spadicea (ER.) i Carpelimus bilineatus (STEPH.) (Staphylinidae). W publikacji KUŚKI (1995) zawarta jest weryfikacja wykazanych wcześniej czterech gatunków Cantharidae: Absidia pilosa PAYK., A. prolixa MARK., Cantharis abdominalis F., Rhagonycha elongata FALL. Autor ten stwierdził, że gatunkami faktycznie występującymi na Babiej Górze są: Absidia rufotestacea LETZ., A. schoenherri (DEJ.), Ancistronycha occipitalis (ROSENH.), Rhagonycha gallica PIC. Cytowana wyżej publikacja podaje również pierwsze notowania Cantharis paludosa FALL. i Rhagonycha translucida (KRYN.). W artykule PETRYSZAKA (1995) zamieszczona jest wzmianka o występowaniu Eutrichapion melancholicum (WENCKER)

10 136 S. SZAFRANIEC (Apionidae). Artykuł MELKEGO i SZAFRAŃCA (1997) zawiera dane o 17 gatunkach Staphylinidae. W pracy BURAKOWSKIEGO i in. (1997) umieszczono dane o Ceutorhynchus pectoralis (J. WEISE), Nedyus quadrimaculatus (L.) (Curculionidae). W pracy SZAFRAŃCA (1997) podano informację o 33 gatunkach z 19 rodzin. Niniejsza praca zawiera stwierdzenia 24 gatunków z 13 rodzin. Wszystkie okazy zostały zebrane przez autora w masywie Babiej Góry (UTM: CV99). Panu Tomaszowi MAJEWSKIEMU z Koła (za oznaczenie Leiodidae, Histeridae, Rhizophagidae, Sphindidae, Phalacridae, Cerylidae, Ciidae) oraz Panu Danielowi KUBISZOWI z Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie (za oznaczenie Nitidulidae, Melandryidae, Pythidae) składam serdeczne podziękowania. Gatunki z pozostałych rodzin zostały oznaczone przez autora. Okazy dowodowe znajdują się w kolekcji Babiogórskiego Parku Narodowego w Zawoi. Przegląd gatunków HISTERIDAE Plegaderus vulneratus (PANZER) Leśnictwo Babia Góra: oddz. 122g, w sąsiedztwie polany Norczak, 870 m n.p.m., 26 VI 1996, 2 exx. pod korą martwego stojącego świerka Picea abies (L.) KARST. LEIODIDAE Agathidium confusum BRISOUT Babiogórski Park Narodowy: oddz. 14f, 1000 m n.p.m., 8 X 1996, 1 ex. pod korą spróchniałej jodły Abies alba MILL. Agathidium nigrinum STURM Babiogórski Park Narodowy: oddz. 16a, 900 m n.p.m., 1 V 1996, 1 ex. Rzadko spotykany europejski gatunek, w Polsce znany z pojedynczych stanowisk w pięciu krainach. Pierwsze stanowisko na obszarze Beskidu Zachodniego.

11 NOWE DLA BABIEJ GÓRY GATUNKI CHRZĄSZCZY. II 137 LYCIDAE Platycis cosnardi (CHEVROLAT) Babiogórski Park Narodowy: oddz. 6g, 1000 m n.p.m., 26 VI 1996, 1 ex. pod korą martwego buka Fagus silvatica L. NITIDULIDAE Meligethes denticulatus (HEER) Babiogórski Park Narodowy: oddz. 4d, 1000 m n.p.m., 15 VI 1993, 1 ex. w pułapce feromonowej; Zawoja-Stonów, 750 m n.p.m., 16 VI 1996, 1 ex. w pułapce feromonowej. Meligethes viduatus (HEER) Leśnictwo Babia Góra: oddz. 148c,koło składnicy Średni Bór, 790 m n.p.m., 21 V 1993, 1 ex. w pułapce feromonowej; Leśnictwo Babia Góra: oddz. 147c, 780 m n.p.m., 21 V 1993, 1 ex. w pułapce feromonowej. Epuraea boreella (ZETTERSTEDT) Babiogórski Park Narodowy: oddz. 6c, 990 m n.p.m., 1 VI 1993, 1 ex. Gatunek borealno-górski, w Polsce rzadko i sporadycznie spotykany, znany z pięciu krain (BURAKOWSKI i in., 1986). Nowy dla Beskidu Zachodniego. Epuraea pusilla (ILLIGER) Babiogórski Park Narodowy: oddz. 4b, 900 m n.p.m., 5 VII 1996, 1 ex. pod korą świerka; leśnictwo Babia Góra, granica oddz. 146/147, 830 m n.p.m., 2 VI 1993, 1 ex. pod korą świerka. Epuraea rufomarginata (STEPHENS) Babiogórski Park Narodowy: oddz. 14b, 850 m n.p.m., 27 VII 1992, 1 ex. pod korą świerka. Epuraea thoracica TOURIER Leśnictwo Babia Góra: oddz. 148f, 820 m n.p.m., 3 IX 1996, 2 exx.; oddz.148g, 810 m n.p.m., 3 IX 1996, 1 ex. Wszystkie okazy zebrałem pod korą świerków.

12 138 S. SZAFRANIEC RHIZOPHAGIDAE Rhizophagus brancsiki REITTER Babiogórski Park Narodowy: oddz. 14f, 920 m n.p.m., 8 X 1996, 1 ex. pod korą martwej jodły. Gatunek obejmujący zasięgiem południowo-wschodnią część Europy, notowany poza tym z Kaukazu oraz z południowej Szwecji, gdzie występuje jako relikt lasów pierwotnych z ciepłego okresu polodowcowego. W Polsce należy do gatunków notowanych bardzo rzadko, przez kilkadziesiąt lat znany był tylko z jednego stanowiska Czantoria koło Cieszyna (BURAKOWSKI i in., 1987). Niedawno stwierdzony również na dwóch stanowiskach w Sudetach Zachodnich (BOROWIEC, 1993) oraz w Beskidzie Śląskim (GRZY- WOCZ, w druku). PHALACRIDAE Phalacrus coruscus (PANZER) Zawoja-Barańcowa, 700 m n.p.m., 16 V 1996, 1 ex. na trawach. SPHINDIDAE Sphindus dubius (GYLLENHAL) Babiogórski Park Narodowy: oddz. 10, 10 VI 1996, 1 ex. na hubie. CERYLIDAE Cerylon ferrugineum STEPHENS Babiogórski Park Narodowy: oddz. 14f, 950 mn.p.m., 3 IX 1996, 15 exx. pod korą buka; oddz. 19a, 1070 m n.p.m., 9 VII 1996, 5 exx. na pniu buka. CIIDAE Cis fagi WALTL Babiogórski Park Narodowy: oddz. 19a, 1100 m n.p.m., 9 VII 1996, 1 ex. Pierwsze stanowisko w Beskidzie Zachodnim.

13 NOWE DLA BABIEJ GÓRY GATUNKI CHRZĄSZCZY. II 139 Cis punctulatus GYLLENHAL Babiogórski Park Narodowy: oddz. 19a, 1100 m n.p. m., 9 VII 1996, 1 ex. W Polsce gatunek bardzo rzadko występujący, notowany dotychczas tylko z Roztocza i Puszczy Białowieskiej (BURAKOWSKI i in., 1987; KUBISZ, 1995). Nowy dla Beskidu Zachodniego. Cis quadridens MELLIE Babiogórski Park Narodowy: oddz. 6g, 1000 m n.p.m., 26 VI 1996, 4 exx. W Polsce należy do gatunków rzadkich, notowany z trzech krain (BURA- KOWSKI i in., 1987). Nowy dla Beskidu Zachodniego. MELANDRYIDAE Phloiotrya rufipes (GYLLENHAL) Leśnictwo Babia Góra: oddz. 143y, wschodni stok Mokrego Kozuba, 770 m n.p.m., 8 VI 1995 zebrano gałąź brzozy (Betula verrucosa EHRH.) z poczwarkami, wyląg 3 exx. 21 VI. Pierwsze notowanie tego gatunku w Beskidzie Zachodnim. Zilora sericea (STURM) Babiogórski Park Narodowy: oddz. 24c, 1200 m n.p.m., 7 X 1995, 6 exx. w drewnie stojącego martwego świerka. Phryganophilus auritus MOTSCHULSKY Leśnictwo Babia Góra: oddz. 148c, składnica Średni Bór, 790 m n.p.m., 25 VI 1995, 1 ex. pod korą świerka. Bardzo rzadki gatunek podawany z pięciu krain (BURAKOWSKI in., 1987). Uznany za relikt lasów naturalnych. Drugie stanowisko w Beskidzie Zachodnim. PYTHIDAE Pytho depressus (LINNAEUS) Babiogórski Park Narodowy: oddz. 24c, 1200 m n.p.m., 7 X 1995, 1 ex. pod korą martwego stojącego świerka. Pierwsze notowanie tego gatunku w Beskidzie Zachodnim.

14 140 S. SZAFRANIEC PYROCHROIDAE Schizotus pectinicornis (LINNAEUS) wschodni stok Mokrego Kozuba, 780 m n.p.m., 4 V 1995, kilka poczwarek, wyląg imagines 10 maja. Poczwarki zebrano pod korą gałęzi wiśni ptasiej Cerasus avium MOENCH. CERAMBYCIDAE Grammoptera ruficornis (FABRICIUS) Zawoja-Barańcowa, 700 m n.p.m.: 19 VI 1995, 1 ex.; 25 VI 1996, 1 ex. na kwiatach parzydła leśnego Aruncus silvester KOST. Molorchus umbellatarum (SCHREBER) Zawoja-Barańcowa, 700 m n.p.m.: 19 VI 1996, 1 ex.; 25 VI 1996, 1 ex. na kwiatach parzydła leśnego. Przy uwzględnieniu powyższych danych, liczba gatunków chrząszczy znanych z masywu Babiej Góry, z rodzin uwzględnionych w niniejszej pracy wynosi: Leiodidae 14, Histeridae 10, Lycidae 6, Nitidulidae 42, Rhizophagidae 8, Phalacridae 1, Cerylidae 4, Sphindidae 1, Ciidae 15, Melandryidae 7, Pythidae 2, Pyrochroidae 2, Cerambycidae 57. Natomiast łączna liczba gatunków stwierdzonych dotychczas na Babiej Górze i w jej okolicach wynosi SUMMARY The paper presents data on twenty four beetle species (representing thirteen families), new for the Babia Góra massif. For seven of them (Agathidium nigrinum, Epuraea boreella, Cis fagi, C. punctulatus, C. quadridens, Phloiotrya rufipes, Pytho depressus) these are first records from the Beskid Zachodni range. Relicts of natural forest (Rhizophagus brancsiki and Phryganophilus auritus) were recorded. PIŚMIENNICTWO BOROWIEC L., 1993: Nowe stanowiska trzech rzadkich gatunków chrząszczy (Coleoptera) z Sudetów Zachodnich. Wiad. entomol. 12, 3: 225. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J., 1987: Chrząszcze Coleoptera Cucujoidea, cz. 3. Kat. Fauny Polski, Warszawa, XXIII, 14:

15 NOWE DLA BABIEJ GÓRY GATUNKI CHRZĄSZCZY. II 141 BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J., 1997: Chrząszcze Coleoptera - Curculionidae, cz. 3. Kat. Fauny Polski, Warszawa, XXIII, 21: GRZYWOCZ J., [w druku]: Nowe stanowisko Rhizophagus brancsiki REITT. (Coleoptera: Rhizophagidae) w Beskidzie Zachodnim. Acta ent.sil., Bytom. KUBISZ D., 1995: Chrząszcze (Coleoptera) z wybranych rodzin jako element monitoringu ekologicznego w Puszczy Białowieskiej. Pr. Inst. badaw. Leśn. Ser.A, 797: KUŚKA A., 1995: Omomiłki (Coleoptera, Cantharidae): Cantharinae i Silinae Polski. Monogr. Fauny Polski, 21, Kraków: MAJEWSKI T., 1994: The Laboulbeniales of Poland. Pol. bot. Stud. 7: MELKE A., SZAFRANIEC S., (1996) 1997: Materiały do poznania kusakowatych (Coleoptera, Staphylinidae) Babiej Góry. Wiad. entomol., 15, 3: PETRYSZAK B., 1995: Nowe stanowisko Eutrichapion melancholicum (WENCKER, 1864) (Coleoptera, Apionidae) w Karpatach Polskich. Wiad. entomol., 14, 3: SZAFRANIEC S., (1996) 1997: Nowe dla Babiej Góry gatunki chrząszczy (Coleoptera). Wiad. entomol., 15, 4 : RECENZJE REVIEWS HŮRKA K., 1996: Carabidae of the Czech and Slovak Republics (České a Slovenské republíky). Kabourek, Zlín. 566 ss. W 1996 roku na rynku wydawniczym ukazała się kolejna pozycja z zakresu entomologii. Podtytuł tej pracy, w tłumaczeniu na język polski brzmi: Ilustrowany klucz do Carabidae. W książce tej można wyróżnić 3 części, mimo iż autor nie uczynił tego w sposób wyraźny. Na wyróżnienie tychże części pozwala jednak układ poruszanej tematyki. Część pierwszą stanowią wiadomości z zakresu ekologii, etologii, biologii i morfologii przedstawicieli rodziny biegaczowatych. W części drugiej znajdują się klucze do oznaczania gatunków Carabidae znanych z terenu Czech i Słowacji. Całość zamyka: wykaz systematyczny, spis literatury oraz indeks nazw łacińskich. W skład działu pierwszego wchodzi kilka luźno połączonych ze sobą mini rozdziałów. Cel, który przyświecał autorowi podczas pisania swego dzieła, sformułowany jest w sposób przejrzysty we wstępie omawianej książki. Następnie przedstawiona jest historia powstawania coraz to lepszych kluczy do oznaczania chrząszczy z rodziny Carabidae, począwszy od 1947 roku aż po rok Podczas tego krótkiego rysu historycznego czytelnik polski oprócz poznania całej rzeszy entomologów czecho-słowackich (specjalistów z zakresu Carabidae) zauważyć może, iż naszych sąsiadów prześladowały przez ostatnie kilkadziesiąt lat te same problemy co nas. Mimo iż rodzina Carabidae należy do jednej z najlepiej poznanych grup chrząszczy, to jednak liczba pozycji książkowych, w których znajdują się wskazówki jak oznaczać poszczególne gatunki jest ciągle niewystarczająca. Niewątpliwie dzieło Karela HŮRKI przyczyni się do wypełnienia w znacznym stopniu tej ogromnej luki.

16 142 RECENZJE W kolejnych rozdziałach znajduje się zwięzłe zsumowanie wiedzy o biegaczowatych. Układ tych rozdziałów przypomina nieco układ przyjęty w Kluczach do oznaczania owadów Polski, jednakże autor trochę szerzej omawia morfologię owada doskonałego. Ten czterostronicowy fragment tekstu, mimo iż charakteryzuje się treściwą zwięzłością, zawiera informacje bardzo wyczerpujące. Rozdział ten opatrzony został trzema schematycznymi rysunkami. Pewien niedosyt można niestety odczuć po przeczytaniu rozdziałów dotyczących morfologii stadiów przedimaginalnych, biologii oraz znaczenia biegaczowatych w biocenozach. Oczywiście, aby w sposób wyczerpujący scharakteryzować taką olbrzymią rodzinę owadów, o samej morfologii i biologii możnaby napisać drugie tak wielkie dzieło, niemniej jednak kilkanaście zdań więcej na wspomniane tematy, z pewnością nie wpłynęłoby na nadmierny rozrost tej książki, a dostarczyłoby cennych informacji. Pierwszą część kończą rozdziały omawiające metody hodowli biegaczowatych oraz ich klasyfikację. W przypadku rozdziału dotyczącego klasyfikacji autor próbuje usprawiedliwić się dlaczego w swoim kluczu nie zamieścił części dotyczącej oznaczania Carabidae do podrodzin. Szkoda, że pominął tą część, gdyż byłaby ona przypuszczalnie jedną z wartościowszych w całej omawianej pozycji. Od strony 36 zaczyna się druga część książki, pozwalająca na stopniowe oznaczanie biegaczy, od plemion aż po gatunki (czasami i taksony niższego szczebla). Zagłębiając się powoli w coraz to niższe taksony, dowiadujemy się (w oparciu o krótkie informacje) o ich rozmieszczeniu na świecie i w Europie oraz o liczbie gatunków je reprezentujących. Część ta opatrzona została 708 schematycznymi rycinami. Niestety schematyzm niektórych jest tak znaczny, iż przebrnięcie przez uproszczenia może być wykonalne jedynie dla specjalisty entomologa. A sądzę, że praca ta powinna służyć znacznie szerszemu kręgowi odbiorców. Część trzecią książki stanowi lista systematyczna, spis literatury i indeks. W przypadku dwóch ostatnich trudno jest się dopatrzyć jakichkolwiek niedociągnięć. Lista systematyczna zasługuje natomiast na kilka uwag. Fragment ten uważam za bardzo interesujący. Co prawda brak jest w nim podziału rodziny Carabidae na podrodziny, tym niemniej sposób jej zestawienia zasługuje na uznanie. Znajdujące się przy każdym gatunku odsyłacze do poszczególnych stron oraz w przypadku niektórych, do barwnych lub czarno-białych rycin, podnoszą wartość tego fragmentu książki (zwłaszcza, że w części podstawowej klucza brak jest dostatecznie dużej liczby dobrych rysunków). W barwnych rycinach znalazło swe odzwierciedlenie 179 gatunków Carabidae, a dalsze 50 w formie rycin czarno-białych. Do zalet omawianej pozycji książkowej należy dodać to, iż została ona wydana w sposób bardzo praktyczny. Twarda oprawa, a także klejone i szyte kartki, z pewnością znacznie przedłużą jej żywotność. Ponadto autor, pragnąc zapewne dotrzeć do szerszego grona zainteresowanych z innych krajów, uzupełnił swoją pracę o tłumaczenie w języku angielskim. Podsumowując, książkę Karela HŮRKI, pomimo kilku niedociągnięć, uważam za pozycję bardzo cenną, umożliwiającą oznaczenie 636 gatunków biegaczowatych (z których większość występuje na obszarze Polski). Jej dodatkową zaletą jest znaczna ilość ilustracji (715 rysunków schematycznych oraz 229 rycin barwnych bądź czarno-białych).powinna ona zatem być atrakcyjną pozycją dla każdego entomologa zajmującego się Carabidae lub zainteresowanego szerzej chrząszczami. Biorąc pod uwagę znaczną wartość merytoryczną omawianej książki, jedyną przeszkodą mogącą skłaniać do zastanowienia przy jej zakupie, jest stosunkowo wysoka (jak na realia polskie) cena. Jednakże około 200,- PLN za 566 stron nie jest chyba ceną nie do zaakceptowania, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, iż jest to jak na razie jedna z nielicznych pozycji, omawiająca tę grupę owadów w zakresie oznaczania imagines, w sposób tak dokładny. Robert ROSSA, Kraków

17 Wiad. entomol. 16 (3-4): Poznań (1997) 1998 Biegaczowate (Coleoptera: Carabidae) rezerwatu leśno-stepowego w Bielinku nad Odrą i jego okolic The ground beetles (Coleoptera: Carabidae) of the steppe-forest reserve in Bielinek upon Odra and its surroundings TADEUSZ WOJAS ul. H. Siemiradzkiego 7/4, Kraków ABSTRACT: All known faunistic data on the ground beetles recorded from Bielinek upon Odra (North-Western Poland) are presented. The present-day data are based mainly on investigations carried out by L. BUCHHOLZ in In total 149 species were recorded the most interesting of them are briefly discussed. KEY WORDS: Coleoptera, Carabidae, faunistics, Bielinek, steppe-forest biotope, nature reserve, NW Poland. Utworzony w 1927 roku rezerwat leśno-stepowy Bielinek (UTM: VU46) o powierzchni 75,6 ha położony jest na prawym brzegu Odry (około 60 km na pd.-zach. od Szczecina), na pograniczu dwóch mezoregionów: Doliny Dolnej Odry i Pojezierza Myśliborskiego (północno-zachodnia Polska). Choć posiada on przede wszystkim walory botaniczne, to ze względu na kserotermiczny charakter, jest także siedliskiem licznych, ciepłolubnych gatunków owadów, w wielu przypadkach osiągających tu północną granicę zasięgu. Z tego względu teren rezerwatu i jego okolice od lat były celem licznych wycieczek entomologicznych, a także systematycznych badań entomofauni-

18 144 T. WOJAS stycznych. Ich rezultatem było wykazanie, między innymi, licznych przedstawicieli chrząszczy z rodziny biegaczowatych (Carabidae). Już na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych ZUMPT (1931) dokonał pierwszej inwentaryzacji koleopterofauny rezerwatu, wykazując 50 gatunków biegaczowatych. Wydana również przed wojną dość obszerna praca ENGEL'a (1938) dotyczyła flory i fauny piaszczystych wydm położonych na północ od rezerwatu (obecnie zalesionych). Autor ten wymienia 39 gatunków biegaczowatych, w większości innych, niż wykazane przez ZUMPT'a. Z tego okresu pochodzą także fragmentaryczne dane faunistyczne opublikowane przez NERESHEI- MER'a i WAGNER'a (1929, 1932, 1942), GRIEP'a (1937, 1939a, 1939b) oraz HORION'a (1941), zawierające między innymi informacje o występowaniu 25 gatunków z omawianej rodziny, nie wykazywanych przez dwóch poprzednich autorów. Łącznie do 1942 roku z omawianego obszaru wykazano prawie 100 gatunków Carabidae. Kolejne informacje o karabidofaunie tego obszaru ukazały się po 30-letniej przerwie. Poza danymi pochodzącymi z wyżej wymienionych źródeł, cytowanymi przez PLEWKĘ (1970) oraz BURAKOWSKIEGO i in. (1973, 1974), wykazano zaledwie dwa gatunki, w Bielinku wcześniej nie stwierdzone (BU- RAKOWSKI i in., 1973): Carabus auratus L i Leistus rufomarginatus (DU- FT.).Przed kilku laty natomiast, znaleziono tu (leg. M. BUNALSKI) bardzo rzadki w Polsce gatunek słonolubny, Bembidion fumigatum (DUFT.) (WO- JAS, 1992). Dzięki uprzejmości Panów: inż. Lecha BUCHHOLZA, dr inż. Marka BU- NALSKIEGO, mgr inż. Romana KRÓLIKA, oraz mgr Daniela KUBISZA, otrzymałem liczne okazy biegaczowatych (około 450) należące do 69 gatunków. Ponad 90 % z nich odłowił L. BUCHHOLZ do oryginalnych pułapek ziemnych, w trakcie prowadzonych w 1993 roku badań uzupełniających nad sprężykami (Elateroidea) rezerwatu w Bielinku (BUCHHOLZ, w przygot.). Przesłany materiał zawierał wiele gatunków dotychczas nie wykazywanych z tego obszaru, co skłoniło mnie do jego opracowania. Wszystkim wyżej wymienionym Osobom, w szczególności inż. L. BUCHHOLZOWI, pragnę tą drogą wyrazić serdeczne podziękowania za przekazane materiały. W załączonej tabeli zamieszczono wykaz systematyczny 149 gatunków biegaczowatych, stwierdzonych na terenie rezerwatu i w jego otoczeniu. Gwiazdką oznaczono gatunki dotychczas w piśmiennictwie nie podawane z Bielinka. W wyniku rewizji niektórych grup biegaczowatych oraz zmian w nomenklaturze dokonanych w ostatnim ćwierćwieczu, przyjęta systematyka i nazewnictwo nieco odbiegają od zastosowanych w Katalogu Fauny Polski (BURAKOWSKI i in., 1973, 1974). W obrębie rodzaju gatunki wyszczególniono w porządku alfabetycznym.

19 BIEGACZOWATE REZERWATU LEŚNO-STEPOWEGO W BIELINKU NAD ODRĄ Tab. Wykaz biegaczowatych (Carabidae) stwierdzonych w Bielinku nad Odrą. List of tiger and ground beetles (Carabidae) recorded from Bielinek upon Odra. Lp. Gatunek Źródło (No.) (Species) (Source) Cicindelinae 1 Cicindela campestris (L.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Cicindela hybrida (L.) ZUMPT, 1931, ENGEL, 1938 Omophroninae 3 * Omophron limbatum (FABR.) leg. KUBISZ; leg. BUCHHOLZ Carabinae 4 Carabus auratus L. BURAKOWSKI i in * Carabus nemoralis O. F. MÜLL. leg. BUCHHOLZ 6 Carabus violaceus L. ENGEL, Leistus ferrugineus (L.) ZUMPT, Leistus rufomarginatus (DUFT.) BURAKOWSKI i in Nebria brevicollis (FABR.) ZUMPT, Notiophilus aesthuans MOTSCH. ZUMPT, Notiophilus aquaticus (L.) ENGEL, * Notiophilus biguttatus (FABR.) leg. BUCHHOLZ 13 Notiophilus germinyi FAUVEL ZUMPT, 1931; HORION, Notiophilus palustris (DUFT.) ZUMPT, * Notiophilus rufipes CURTIS leg. BUCHHOLZ 16 * Elaphrus riparius (L.) leg. BUCHHOLZ 17 * Clivina collaris (HERBST) leg. BUCHHOLZ 18 * Clivina fossor (L.) leg. BUCHHOLZ 19 Dyschirius angustatus (AHRENS) GRIEP, * Dyschirius globosus (HERBST) leg. BUCHHOLZ 21 Dyschirius laeviusculus PUTZ. NERESHEIMER, WAGNER, 1929; HORION, 1941; PLEWKA, Dyschirius obscurus (GYLL.) HORION, * Dyschirius thoracicus (ROSSI) leg. BUCHHOLZ; leg. KRÓLIK 24 Dyschirius tristis STEPH. GRIEP, 1939a 25 Miscodera arctica (PAYK.) GRIEP, Asaphidion flavipes (L.) ZUMPT, * Bembidion biguttatum (FABR.) leg. BUNALSKI 28 * Bembidion dentellum THUNB. leg. BUCHHOLZ

20 146 T. WOJAS * Bembidion femoratum (STURM) leg. KRÓLIK 30 Bembidion fumigatum (DUFT.) WOJAS, * Bembidion guttula (FABR.) leg. BUCHHOLZ 32 * Bembidion lampros (HERBST) leg. BUCHHOLZ 33 Bembidion modestum (FABR.) GRIEP, 1939a 34 Bembidion octomaculatum (GOEZE) HORION, * Bembidion properans (STEPH.) leg. BUCHHOLZ 36 Bembidion punctulatum DRAPIEZ GRIEP, 1939a 37 Bembidion quadrimaculatum (L.) ENGEL, Bembidion striatum (FABR.) GRIEP, 1939b; HORION, Bembidion varium (OLIV.) GRIEP, 1939a 40 Bembidion velox (L.) GRIEP, 1939b; HORION, Tachys parvulus (DEJ.) GRIEP, 1937, 1939b; HORION, * Trechus quadristriatus (SCHRANK) leg. KRÓLIK; leg. BUCHHOLZ 43 * Patrobus atrorufus (STRÜM) leg. BUCHHOLZ 44 * Stomis pumicatus (PANZ.) leg. BUCHHOLZ 45 Poecilus caerulescens (L.) ZUMPT, * Poecilus cupreus (L.) leg. BUCHHOLZ 47 Poecilus punctulatus (SCHALL.) GRIEP, Poecilus virens (O. F. MÜLL.) GRIEP, * Pterostichus anthracinus (ILLIG.) leg. BUCHHOLZ 50 * Pterostichus brunneus (STURM) leg. BUCHHOLZ 51 Pterostichus longicollis (DUFT.) HORION, * Pterostichus melanarius (ILLIG.) [syn. P. vulgaris (L.)] leg. BUCHHOLZ 53 * Pterostichus niger (SCHALL.) leg. BUCHHOLZ 54 Pterostichus nigrita (PAYK.) ENGEL, * Pterostichus oblongopunctatus (FABR.) leg. BUCHHOLZ 56 * Pterostichus strenuus (PANZ.) leg. BUCHHOLZ 57 * Pterostichus vernalis (PANZ.) leg. BUCHHOLZ 58 * Abax parallelepipedus (PILL. et MITT.) leg. BUCHHOLZ 59 Calathus erratus (C. R. SAHLB.) ENGEL, Calathus fuscipes (GOEZE) ENGEL, Calathus melanocephalus (L.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Calathus micropterus (DUFT.) ENGEL, * Calathus rotundicollis DEJ. [syn. C. piceus (MARSH.)] leg. BUCHHOLZ

21 BIEGACZOWATE REZERWATU LEŚNO-STEPOWEGO W BIELINKU NAD ODRĄ Synuchus vivalis (ILLIG.) [syn. S. nivalis (PANZ.)] ZUMPT, Olisthopus rotundatus (PAYK.) ZUMPT, * Agonum assimile (PAYK.) leg. BUCHHOLZ 67 Agonum dolens (C. R. SAHLB.) HORION, Agonum dorsale (PONTOP.) ZUMPT, Agonum impressum (PANZ.) GRIEP, 1939a, 1939b; HORION, Agonum longiventre (MANNERH.) HORION, Agonum marginatum (L.) GRIEP, 1939a 72 Agonum micans (NICOLAI) HORION, Agonum moestum (DUFT.) ENGEL, * Agonum muelleri (HERBST) leg. BUCHHOLZ 75 * Agonum obscurum (HERBST) leg. BUCHHOLZ 76 * Agonum viduum (PANZ.) leg. BUCHHOLZ 77 Amara aenea (DE GEER) ZUMPT, 1931; ENGEL, Amara aulica (PANZ.) ZUMPT, Amara bifrons (GYLL.) ZUMPT, 1931; ENGEL, * Amara brunnea (GYLL.) leg. BUCHHOLZ 81 Amara consularis (DUFT.) ZUMPT, Amara convexior STEPH. ZUMPT, Amara familiaris (DUFT.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Amara fulva (O. F. MÜLL.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Amara lucida (DUFT.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Amara lunicollis SCHIØDTE ENGEL, Amara ovata (FABR.) ZUMPT, Amara plebeja (GYLL.) ZUMPT, Amara quenseli (SCHÖNH.) ENGEL, Amara similata (GYLL.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Amara spreta DEJ. ZUMPT, Amara strenua ZIMM. NERESHEIMER, WAGNER, 1932; HORION, Amara tibialis (PAYK.) ENGEL, * Anisodactylus binotatus (FABR.) leg. BUCHHOLZ 95 Ophonus azureus (FABR.) ZUMPT, 1931; HORION, Ophonus nitidulus STEPH. [syn. O. punctatulus (DUFT.)] ZUMPT, Ophonus puncticeps STEPH. ZUMPT, 1931; HORION, 1941; WOJAS, 1995

22 148 T. WOJAS Ophonus rufibarbis (FABR.) [syn. O. seladon (SCHAUB.), nec O. brevicollis (AUD.-SERV.)] ZUMPT, 1931; GRIEP, 1939a 99 Ophonus rupicola (STURM) ZUMPT, 1931; GRIEP, 1939b 100 Ophonus stictus STEPH. [syn. O. obscurus (FABR.)] NERESHEIMER, WAGNER, Pseudophonus griseus (PANZ.) ZUMPT, Pseudophonus rufipes (DE GEER) ZUMPT, 1931; ENGEL, Harpalus affinis (SCHRANK) ZUMPT, Harpalus anxius (DUFT.) ENGEL, Harpalus autumnalis (DUFT.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Harpalus flavescens (PILL. et MITT.) ENGEL, Harpalus flavicornis DEJ. ENGEL, Harpalus hirtipes (PANZ.) ENGEL, Harpalus honestus (DUFT.) ENGEL, * Harpalus latus (L.) leg. BUCHHOLZ 111 Harpalus marginellus DEJ. ZUMPT, Harpalus modestus DEJ. ZUMPT, Harpalus picipennis (DUFT.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Harpalus psittaceus (FOURC.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Harpalus pumilus STURM [syn. H. vernalis (FABR.)] ZUMPT, * Harpalus quadripunctatus DEJ. leg. BUCHHOLZ 117 Harpalus rubripes (DUFT.) ZUMPT, Harpalus rufipalpis STURM [syn. H. rufitarsis (DUFT.)] ZUMPT, Harpalus servus (DUFT.) ZUMPT, Harpalus smaragdinus (DUFT.) ZUMPT, 1931; ENGEL, Harpalus tardus (PANZ.) ZUMPT, * Harpalus xanthopus GEMM. et HAR. leg. BUCHHOLZ 123 * Bradycellus harpalinus (AUD.-SERV.) leg. KRÓLIK 124 * Bradycellus verbasci (DUFT.) leg. KRÓLIK; leg. KUBISZ 125 * Acupalpus consputus (DUFT.) leg. BUCHHOLZ; leg. BUNALSKI 126 * Acupalpus exiguus DEJ. leg. KUBISZ 127 * Acupalpus parvulus (STURM) [syn. A. dorsalis (FABR.)] leg. KRÓLIK 128 * Stenolophus mixtus (HERBST) leg. BUCHHOLZ; leg. BUNALSKI 129 * Stenolophus teutonus (SCHRANK) leg. BUCHHOLZ

23 BIEGACZOWATE REZERWATU LEŚNO-STEPOWEGO W BIELINKU NAD ODRĄ Chlaenius costulatus MOTSCH. ENGEL, Chlaenius nigricornis (FABR.) GRIEP, 1939a 132 Badister bullatus (SCHRANK) [syn. B. bipustulatus (FABR.)] ZUMPT, 1931; ENGEL, * Badister dilatatus CHAUD. leg. KUBISZ 134 * Badister lacertosus STURM leg. BUCHHOLZ 135 * Badister peltatus (PANZ.) leg. BUCHHOLZ; leg. KRÓLIK 136 Badister sodalis (DUFT.) ENGEL, Panagaeus bipustulatus (FABR.) ZUMPT, Masoreus wetterhalli (GYLL.) GRIEP, Lebia chlorocephala (HOFFM. et al.) GRIEP, 1939b 140 Dromius linearis (OLIV.) ZUMPT, 1931; GRIEP, 1937; HORION, Dromius schneideri CROTCH ENGEL, Metabletus foveatus (FOURC.) ENGEL, Metabletus truncatellus (L.) ENGEL, Microlestes maurus (STURM) ZUMPT, 1931; ENGEL, Microlestes minutulus (GOEZE) ENGEL, Lionychus quadrillum (DUFT.) GRIEP, 1937, 1939b; HORION, Cymindis macularis FISCHER GRIEP, 1937; ENGEL, 1938; HORION, 1941 Brachininae 148 Brachinus crepitans (L.) ZUMPT, 1931; HORION, Brachinus explodens Duft. ZUMPT, 1931; HORION, 1941 Tak znaczna liczba gatunków (30 % karabidofauny Polski) jest efektem występowania na omawianym obszarze bardzo różnych siedlisk, między innymi podmokłych łąk i brzegów wód, lasów, czy zarośli i muraw o charakterze kserotermicznym. Bogactwo gatunkowe omawianego obszaru potwierdzają także wyniki badań STACHOWIAKA (1994) nad ryjkowcami rezerwatu: wyłącznie w jego obrębie stwierdził występowanie 208 gatunków (około 25 % krajowej fauny). Również sporą liczbę kusakowatych (141 gat.) podają KUBISZ i MELKE (1995), w dużej mierze także w oparciu o materiał odłowiony na terenie rezerwatu przez L. BUCHHOLZA. Pomimo tego, na omawianym terenie możliwe jest znalezienie dalszych gatunków Carabidae (nie wykazano około 20 gatunków pospolitych w całym kraju). Ponadto stosun-

24 150 T. WOJAS kowo słabo zbadane zostały, licznie zasiedlane przez drobne biegaczowate, pobrzeża wód (np. zalewu powstałego po eksploatacji żwiru) a także sąsiadujące z rezerwatem środowiska leśne. Warto zauważyć, że pomiędzy karabidofauną wykazaną z Bielinka do drugiej wojny światowej włącznie, a grupą 73 gatunków odłowionych w okresie ostatnich 30 lat, istnieją dosyć istotne różnice pod względem udziału niektórych grup ekologicznych. Najwyraźniej zaznaczają się one w grupie mezo- i kserofilnych gatunków, zasiedlających środowiska odkryte: w okresie przedwojennym stanowiły one prawie 2/3 wykazanych ogółem, podczas gdy w ostatnim okresie ich udział spadł do 1/3. Wiąże się to zapewne z postępującym zarastaniem przede wszystkim terenu rezerwatu, ale też siedlisk wydmowych, które badał ENGEL (BUCHHOLZ, informacja ustna). Na taki kierunek zmian wskazuje również czterokrotny wzrost udziału gatunków leśnych z 4 % do 16 %. Kilkunastoprocentowy wzrost udziału gatunków higrofilnych, związanych głównie ze środowiskami brzegów wód, jest zapewne rezultatem ich dokładniejszej penetracji tu także można spodziewać się znalezienia dalszych gatunków, np. z rodzaju Bembidion LATR. Wśród stwierdzonych gatunków znajduje się kilkanaście rzadko spotykanych w Polsce przedstawicieli biegaczowatych, których obecność w tutejszej faunie warto choćby pokrótce omówić. Carabus auratus LINNAEUS, 1761 Gatunek występujący na terenach odkrytych, prawdopodobnie rozszerzający swój zasięg w kierunku wschodnim; przez Polskę przebiega wschodnia granica jego zasięgu (BURAKOWSKI i in., 1973). Choć na Pomorzu notowany po raz pierwszy przed ponad 100 laty, z Bielinka wykazany stosunkowo niedawno (BURAKOWSKI i in., 1973). Być może staje się tu coraz częstszy autorzy przedwojenni nie wykazywali go z Bielinka, choć jest stosunkowo łatwy do odszukania w terenie. 2 osobniki tego gatunku odłowił także L. BUCH- HOLZ w trakcie cytowanych powyżej badań. Notiophilus rufipes CURTIS, 1829 Interesujący, ciepłolubny gatunek leśny, prawdopodobnie subponto-medyterrański (sensu PAWŁOWSKI, 1967), znany w kraju tylko z jednego stanowiska, leżącego przy zachodniej granicy, poza tym wzmiankowany ogólnikowo z zachodniej części Polski (BURAKOWSKI i in., 1973). Odłowiony przez BUCHHOLZA w liczbie 3 okazów w środowisku leśnym na obrzeżach rezerwatu.

25 BIEGACZOWATE REZERWATU LEŚNO-STEPOWEGO W BIELINKU NAD ODRĄ Bembidion fumigatum (DUFTSCHMID, 1812) Rzadki w Polsce gatunek słonolubny, podawany z kilku stanowisk, głównie znad Bałtyku (BURAKOWSKI i in., 1973). W Bielinku odłowiony na światło przez M. BUNALSKIEGO (WOJAS, 1992), co może wskazywać na występowanie w pobliżu choćby skrawków terenu w jakimś stopniu zasolonych, np. w wyniku działalności człowieka. Tachys parvulus (DEJEAN, 1831) Rzadko spotykany element submedyterrański, w kraju znany z około 10 stanowisk. Zasiedla wilgotne, gliniaste gleby, zwłaszcza pobrzeża wód (BU- RAKOWSKI i in., 1973). W Bielinku odnotowany przez GRIEP'a (1937) jako nowy dla Brandenburgii; ponownie przez tego samego autora łowiony na brzegu Odry w 1938 roku (GRIEP, 1939b). Nie wiadomo, czy obecnie tu występuje nie był łowiony w ostatnich latach. Calathus rotundicollis DEJEAN, 1828 Gatunek subatlantycki, w Polsce znany zaledwie z trzech stanowisk: Słubic nad Odrą, Gdańska i Otwocka (BURAKOWSKI i in., 1974) dwa ostatnie są prawdopodobnie najdalej na wschód wysuniętymi stanowiskami tego chrząszcza. W Bielinku odłowiony przez BUCHHOLZA w liczbie trzech osobników w lesie o luźnym zwarciu drzewostanu, przylegającym do kanału biegnącego wzdłuż południowego skraju rezerwatu. Agonum dolens (C. R. SAHLBERG, 1827) Znany z kilkunastu stanowisk w Polsce gatunek euro-syberyjski, częstszy w miarę posuwania się na północ i wschód. Zamieszkuje pobrzeża większych rzek i wód stojących (BURAKOWSKI i in., 1974). Z Bielinka podaje go tylko HORION (1941). Ostatnio nie łowiony. Agonum longiventre (MANNERHEIM, 1825) Rzadko spotykany, znany z około 10 stanowisk w kraju, gatunek euro-syberyjski, zasiedlający ocienione brzegi rzek i lasy łęgowe (BURAKOWSKI i in., 1974). Z Bielinka podawany przez HORION'a (1941). Później nie odnotowany.

26 152 T. WOJAS Amara strenua ZIMMERMANN, 1831 Gatunek europejski o dość ograniczonym zasięgu, z Polski podawany z pięciu stanowisk, poza tym liczniej zbierany w okolicach Warszawy. Zamieszkuje doliny rzek, zwłaszcza występujące tam łąki (BURAKOWSKI i in., 1974). O znalezieniu go w Bielinku donieśli NERESHEIMER i WAGNER (1932); informację tę powtórzył HORION (1941). Ophonus spp. Rodzaj grupuje gatunki ciepłolubne, zasiedlające tereny otwarte, często o charakterze kserotermicznym. W Bielinku dość licznie reprezentowany stwierdzono tu sześć gatunków, pięć z nich wykazał już ZUMPT (1931). Szósty, O. stictus STEPH., podany przez NERESHEIMER a i WAGNER a (1942), posiada areał najbardziej przesunięty ku południowi w Bielinku osiąga północną granicę zasięgu. Ostatnio potwierdzono występowanie czterech gatunków: O. azureus (FABR.) (leg. L. BUCHHOLZ), O. nitidulus STEPH. (leg. L. BUCHHOLZ), O. puncticeps STEPH. (leg. D. KUBISZ) (WOJAS, 1995) i O. rufibarbis (FABR.) (leg. L. BUCHHOLZ). Wskutek mylenia zarówno podobnych do siebie gatunków, jak i nazewnictwa, postaram się w tym miejscu uporządkować informacje dotyczące występowania w Bielinku niektórych przedstawicieli tego rodzaju, w oparciu o rewizję dokonaną przez SCIAKY ego (1986). I tak, dane dotyczące Harpalus (Ophonus) seladon SCHAUB. (ZUMPT, 1931) odnoszą się do O. rufibarbis (FABR.), którego jest on synonimem. Natomiast O. brevicollis (AUD.-SERV.), przytoczony przez autorów Katalogu Fauny Polski (BURAKOWSKI i in., 1974) za GRIEP em (1939a) (który podał nazwę O. rufibarbis, nie będącą synonimem tego ostatniego), w Polsce nie był stwierdzony (najbliższe stanowiska w południowej Słowacji: SCIAKY, 1986). Część danych dotyczących występowania tego gatunku w kraju należy odnieść do O. rufibarbis (FABR.), a część do O. schaubergerianus PUEL. Należy przy tym zaznaczyć, że O. brevicollis (DEJ.) także wykazywany z Polski jest gatunkiem różnym od O. brevicollis (AUD.-SERV.) i jest synonimem O. rufibarbis (FABR.). Harpalus flavicornis DEJEAN, 1829 i H. marginellus DEJEAN, 1829 Gatunki pochodzenia południowego, ponadto H. marginellus wykazuje górski typ rozmieszczenia. Brak okazów dowodowych z terenu Polski (BU- RAKOWSKI i in., 1974). Ze względu na to, że doniesienia o ich występowaniu w Bielinku (ZUMPT, 1931; ENGEL, 1938) mogły być oparte na błędnie oznaczonych okazach podobnych gatunków: H. tardus (PANZ.) w pierwszym

27 BIEGACZOWATE REZERWATU LEŚNO-STEPOWEGO W BIELINKU NAD ODRĄ przypadku, oraz H. rubripes (DUFT.) - w przypadku H. marginellus, ich obecność wymaga potwierdzenia. Najbliższe pewne stanowiska obu gatunków znajdują się na Słowacji i Morawach (HŮRKA, 1996). Harpalus xanthopus GEMMINGER et HAROLD, 1868 W Polsce znany dotychczas z okolic Warszawy i Tarnowskich Gór (ssp. winkleri SCHAUB.) (BURAKOWSKI i in., 1974), choć zapewne szerzej rozmieszczony wkracza także na obszary górskie. Dane o jego rozmieszczeniu wymagają rewizji bywa mylony z gatunkami pokrewnymi: H. luteicornis (DUFT.) i H. progrediens SCHAUB. W Bielinku odłowiony (2 exx., leg. L. BU- CHHOLZ) w lesie bukowo-dębowym, na obrzeżach rezerwatu. Brachinus crepitans (LINNAEUS, 1758) i B. explodens DUFTSCHMID, 1812 Interesujące, ciepłolubne gatunki, rzadko spotykane w kraju B. explodens osiąga tu północną granicę areału występowania. Oba podawał już ZUMPT (1931), przy czym B. explodens jako częsty. Nie wiadomo, czy na omawianym terenie jeszcze występują w ostatnich latach nie łowione. Warto również zaznaczyć, że wśród stwierdzonych gatunków 10 nie było dotychczas wykazanych z Pojezierza Pomorskiego. Są to: Notiophilus rufipes CURT., Clivina collaris (HERBST), Bembidion dentellum (THUNB.), Calathus rotundicollis DEJ., Harpalus xanthopus GEMM. et HAR., Bradycellus verbasci (DUFT.), Acupalpus exiguus DEJ., A. consputus (DUFT.), Stenolophus teutonus (SCHRANK) i Badister dilatatus CHAUD. SUMMARY All faunistic data on the ground beetles (Carabidae) recorded from Bielinek (steppe-forest reserve and its surroundings, North-Western Poland) since the establishment of the reserve up to now are presented in the paper. A total of 149 species are listed in the table (Tab.). The data are based on the published as well as unpublished materials. Such a considerable number of species (about 30 % of Polish fauna) is the result of the occurrence of different habitats in the discussed area: forests, steppe-like and moist meadows, river banks. For fourteen species found here and rare in Poland short remarks are given. Of them the most interesting are: Notiophilus rufipes, Bembidion fumigatum, Calathus rotundicollis, Agonum longiventre, Harpalus flavicornis, H. marginellus, Brachinus crepitans and B. explodens.

28 154 T. WOJAS PIŚMIENNICTWO BUCHHOLZ L., [w przygot.]: Chrząszcze z nadrodziny sprężyków (Coleoptera, Elateroidea) rezerwatu leśno-stepowego w Bielinku nad Odrą. BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J., 1973: Chrząszcze Coleoptera, Biegaczowate Carabidae, część 1. Kat. fauny Polski, Warszawa, XXIII, 2: BURAKOWSKI B., MROCZKOWSKI M., STEFAŃSKA J., 1974: Chrząszcze Coleoptera, Biegaczowate Carabidae, część 2. Kat. fauny Polski, Warszawa, XXIII, 3: ENGEL H., 1938: Beiträge zur Flora und Fauna der Binnendüne bei Bellinchen (Oder). Märk. Tierw., 3: GRIEP E., 1937: Ein Besuch im Naturschutzgebiet Bellinchen a. d. O. Ent. Z., 51: GRIEP E., 1939a: Untersuchungen im Naturschutzgebiet Bellinchen a. d. Oder. Ent. Z., 53: GRIEP E., 1939b: Bemerkenswerte Käferfunde in Bellinchen (Oder) im Mai Mitt. dt. ent. Ges., 9: HORION A., 1941: Faunistik der deutschen Käfer. Band I: Adephaga - Caraboidea. Krefeld. 463 ss. HŮRKA K., 1996: Carabidae of the Czech and Slovak Republics. Kabourek, Zlín. 565 ss. KUBISZ D., MELKE A., 1995: Der Erkenntnisszustand über die Kurzflügler-fauna (Coleoptera, Staphylinidae) von Bellinchen an der Oder (Nord West Polen). Acta ent. Sil., 3: NERESHEIMER J., WAGNER H., 1929: Beiträge zur Coleopterenfauna der Mark Brandenburg. XIV. Col. Centralbl., 3: NERESHEIMER J., WAGNER H., 1932: Beiträge zur Coleopterenfauna der Mark Brandenburg. XV. Col. Centralbl., 5: NERESHEIMER J., WAGNER H., 1942: Beiträge zur Coleopterenfauna der Mark Brandenburg. XIX. Ent. Bl., 38: PAWŁOWSKI J., 1967: Chrząszcze (Coleoptera) Babiej Góry. Acta zool. Cracov., 12: PLEWKA T., 1970: Środkowoeuropejskie gatunki z rodzaju Dyschirius BON. (Col. Carabidae) i ich rozmieszczenie w Polsce. Fragm. faun., 15: SCIAKY R., 1986: Revisione delle specie paleartiche occidentali del genere Ophonus DEJE- AN, 1821 (Coleoptera, Carabidae). Mem. Soc. ent. Ital., 65: STACHOWIAK P., 1994: Ryjkowce Anthribidae, Attelabidae, Apionidae, Curculionidae Coleoptera zbiorowisk roślinnych leśno-stepowego rezerwatu w Bielinku nad Odrą. Parki Nar. Rez. Przyr., 13: WOJAS T., 1992: Nowe stanowiska kilku rzadkich gatunków biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) w Polsce. Wiad. entomol., 11: WOJAS T., 1995: Nowe stanowiska biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) w Polsce. Wiad. entomol., 14: ZUMPT F., 1931: Die Koleopterenfauna des Steppenheidebiotops von Bellinchen (Oder) und Oderberg (Fauna marchica). Beitr. Naturdenkm., 14: