Prasa polskojęzyczna na Białorusi w latach 1989-94 (fragmenty) Na wstępie naleŝy poświęcić nieco miejsca kwestiom terminologicznym. JuŜ sam tytuł białoruskiej ustawy prasowej: "O drukach i innych środkach masowej informacji" wskazuje, iŝ ustawodawca wyraźnie rozgranicza prasę drukowaną od prasy w tzw. szerokim ujęciu, które obejmuje równieŝ programy radiowe i telewizyjne oraz przekazy filmowe, które rozpowszechniają masową informację. Te składniki szerokiej definicji prasy zostały zakwalifikowane jako środki masowej informacji. Pod pojęciem prasy w tzw. wąskim znaczeniu ustawodawca białoruski rozumie gazety, czasopisma, broszury, almanachy, biuletyny i inne wydania, które opatrzone zostały stałym tytułem, numerem oraz datą i nie ukazują się rzadziej niŝ raz w roku. Analiza artykułu 1. ukazuje nieprecyzyjność w definicjach podstawowych pojęć związanych z działalnością wydawniczą i dziennikarską. Na potrzeby tej pracy - ze względu na charakter prasy polskojęzycznej na Białorusi i brak jakichkolwiek informacji o polskojęzycznych audycjach radiowych lub programach telewizyjnych - została przyjęta białoruska definicja prasy drukowanej. Pod pojęciem prasy polskojęzycznej rozumie się czasopisma redagowane przewaŝnie przez obywateli białoruskich w języku polskim, a przeznaczone do rozpowszechniania głównie na terytorium Białorusi. Granice terytorialne i chronologiczne określone zostały w tytule pracy. Wymagają one jednak uszczegółowienia. Przyjęto zasadę stałości terytorialnej, co oznacza, iŝ niezaleŝnie od rozpatrywanego okresu historycznego, zakres terytorialny obejmuje obszar współczesnej Republiki Białoruś. Zakres chronologiczny obejmuje lata 1989-94. Pierwsza data jest istotną dla prasy polskojęzycznej na Białorusi w ogóle. W 1989 r. została bowiem wydana pierwsza po wojnie gazeta w języku polskim na terenie ówczesnej Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. AŜ do tego roku Polacy mieszkający w tej republice mogli korzystać tylko z wydawanego w Litewskiej SRR, wileńskiego "Czerwonego Sztandaru" - jedynej gazety polskojęzycznej, jaka wychodziła na obszarze całego Związku Radzieckiego. Data końcowa określona została na rok 1994. Przyjęcie bowiem przez białoruski parlament Ustawy o prasie w styczniu 1995 r., działania prezydenta w kierunku całkowitego zmonopolizowania mediów oraz wyniki majowego referendum pozwalają przypuszczać, iŝ zmianie mogą ulec warunki działalności dziennikarskiej i wydawniczej, co moŝe pociągnąć za sobą zmiany charakteru prasy polskojęzycznej na Białorusi. Zbyt krótki czas, jaki upłynął od tych wydarzeń uniemoŝliwia przeprowadzenie badań i wysunięcie jednoznacznych wniosków. Próby odrodzenia białoruskiego ruchu narodowego podjęto na emigracji pod koniec lat 70. Niewielki, ale istotny udział miał w tym procesie niezaleŝny białoruski ruch wydawniczy zarówno w Polsce, jak i w Białoruskiej SRR. Z czasem nastąpiło przełamanie bariery cenzury w kwestii języka i narodowej świadomości na Białorusi. Nastąpiło oŝywienie środowisk
akademickich i twórczych, powstały liczne ruchy społeczne, które zaczęły przyjmować formy organizacyjne. Nasilenie uczuć patriotycznych nastąpiło w 1988 r. na skutek ujawnienia skutków awarii w Czarnobylu oraz odkrycia zbiorowych mogił pomordowanych w latach 30. przez NKWD w Kuropatach pod Mińskiem.Proces uzyskiwania niepodległości został zapoczątkowany w 1990 r., kiedy Rada NajwyŜsza BSRR ogłosiła "Deklarację o suwerenności państwowej Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej". Rok później przyjęto Ustawę o niezaleŝności Białorusi jako państwa. Działąnia te przyczyniły się równieŝ do przyspieszenia, zapoczątkowanego w drugiej połowie lat 80. procesu odradzania świadomości narodowej mniejszości polskiej. Według oficjalnych danych, ustalonych na podstawie spisu powszechnego przeprowadzonego w ZSRR w 1989 r. liczba Polaków na Białorusi wynosi 417,7 tys. osób. Niektórzy działacze Związku Polaków na Białorusi (ZPB) kwestionują ją - według ich ocen w Republice Białoruś mieszka obecnie nawet do 2 mln. Polaków. Szacunki te wydają się być przesadzone. Piotr Eberhardt twierdzi, iŝ spis przeprowadzony 2-3 lata później wykazałby większą liczbę Polaków i szacuje ją na ok. 600 tys. Podstawowymi wyznacznikami polskiej świadomości narodowej są: posługiwanie się ojczystym językiem, wyznawanie religii katolickiej oraz samoświadomość bądź świadomość polskich korzeni. Najliczniejszą narodowością w RB są oczywiście Białorusini, którzy przewaŝają we wszystkich regionach kraju. Grupą liczącą się na całym terytorium są Rosjanie. Po II wojnie wzrosła liczba Ukraińców, zmalała natomiast śydów. Małe liczebnie są zbiorowości Tatarów, Mołdawian, Uzbeków, Azerów, Ormian i Niemców. Pod koniec lat 80. uaktywniła się jeszcze jedna mniejszość narodowa - Poleszucy, zamieszkujący głównie region brzesko-piński. [...] [...] Za datę narodzin powojennej prasy polskojęzycznej na Białorusi naleŝy przyjąć grudzień 1989 r. Wówczas przy współpracy redakcji "Kuriera Wileńskiego" z Litwy został wydany w Grodnie pierwszy numer jednodniówki "Głos znad Niemna". Drugi wydrukowano w czerwcu 1990 r., a od sierpnia 1990 r. czasopismo wychodzi jako tygodnik. Zarejestrowane jest na Białorusi. Miesięcznik dla młodzieŝy "Cudowna PodróŜ. NiezaleŜny magazyn dla nastolatków" powstał w 1992 r. Z załoŝenia miał być pismem kształcącym, ambitnym, ciekawym oraz poruszającym tematy z róŝnych dziedzin Ŝycia. Od numeru 5. z marca 1993 r. w stopce redakcyjnej drukowana jest informacja o rejestracji w Ministerstwie Informacji. Faktycznie czasopismo regularnie ukazywało się tylko w 1993 r., a jedynie ostatni numer posiadał podwójną numerację. W 1994 r. pojawiły się tylko dwa numery - we wrześniu i grudniu. Charakterystyczne stało się to, Ŝe od numeru 15. (wrzesień 1994 r.) "Cudowna PodróŜ" redagowana jest w języku polskim i białoruskim, a artykuły w tych językach nie pokrywają się. Od listopada 1993 r. na łamach "Cudownej PodróŜy" ukazuje się strona dla dzieci,
swoista gazeta w gazecie - "Polak Mały". Kwartalnik "Magazyn Polski" równieŝ został załoŝony w 1992 r. Od początku ukazuje się w numeracji podwójnej, a więc de facto jest półrocznikiem całkowicie redagowanym w języku polskim. Posiada rejestrację w białoruskim Ministerstwie Informacji. Istniejąca od 1990 r. "Ziemia Lidzka" powstała z inicjatywy grupy działaczy lidzkiego Oddziału Związku Polaków na Białorusi: Aleksandra Siemionowa, Aleksandra Kołyszko i Stanisława Uszakiewicza, którzy zwrócili się do Fundacji Pomocy Szkołom Polskim w ZSRR im. Tadeusza Goniewicza w Lublinie z prośbą o pomoc w wydawaniu polskojęzycznego czasopisma. Teoretycznie jest ono miesięcznikiem, ale w rzeczywistości wychodzą trzy numery rocznie, niektóre z podwójną numeracją. "Ziemię Lidzką" zarejestrowano na Białorusi we wrześniu 1992 r. jako prywatną niezaleŝną gazetę polskojęzyczną. W maju 1993 r. Polakom na Białorusi przybyło jeszcze jedno pismo polskojęzyczne. Jest nim "Ziemia Oszmiańska Nieregularne pismo Związku Polaków na Białorusi, Oddział w Oszmianie", powstała w wyniku współpracy oszmiańskiego oddziału ZPB i Towarzystwa Miłośników Wilna i Kresów Wschodnich w Koszalinie. Dwa pozostałe pisma lokalne są w zasadzie biuletynami tworzonymi techniką komputerową bądź przepisywane na maszynie do pisania i powielane metodą kserograficzną. Pierwszy numer "Głosu NieświeŜa. Biuletynu Informacyjnego Oddziału ZPB w NieświeŜu" ukazał się w marcu 1994 r. Powstaje on we współpracy nieświeŝan ze Stowarzyszeniem NieświeŜan i Przyjaciół 27. Pułku Ułanów im. króla Stefana Batorego w Warszawie. Ani "Polskie Słowo z Baranowicz", ani "Głos NieświeŜa" nie posiadają określonej częstotliwości ukazywania się oraz składu redakcji i rejestracji. Wydawcą, czyli jednostką organizującą i finansującą przygotowanie i druk dwóch polskojęzycznych gazet kolportowanych na obszarze całej Republiki Białoruś: "Głosu znad Niemna" i "Magazynu Polskiego" jest Związek Polaków na Białorusi. "Cudowną PodróŜ" wydaje najprawdopodobniej jej załoŝyciel i redaktor naczelny Włodzimierz Małaszkiewicz, który przez długi czas równieŝ związany był ze Związkiem. Pisma lokalne powstają przy oddziałach Związku: "Polskie Słowo z Baranowicz" w Baranowiczach, "Ziemia Oszmiańska" w Oszmianie i "Głos NieświeŜa" w NieświeŜu. Ogromne znaczenie dla tej formy działalności naszych rodaków ma współpraca z organizacjami w Polsce, których członkowie zajmują się najczęściej zabezpieczeniem finansowej strony edycji czasopism oraz sprawami technicznymi, jak opracowanie i skład komputerowy oraz druk. Nawet samodzielny dziś "Głos znad Niemna" korzystał początkowo z pomocy Towarzystwa Przyjaciół Grodna i Wilna w Warszawie. "Ziemia Lidzka" od momentu jej pojawienia się w 1990 r. do rozpadu lidzkiego oddziału ZPB w połowie 1992 r. była jego organem. PoniewaŜ załoŝyciele i właściciele pisma przeszli do Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lidzkiej stało się ono nieformalnym organem tej organizacji. Wydawcą od początku jest Fundacja Pomocy Szkołom Polskim na
Wschodzie im. T.Goniewicza w Lublinie. Osoby redagujące polskojęzyczne czasopisma dla Białorusinów mieszkają zarówno na Białorusi, jak i w Polsce. Podział obowiązków jest zazwyczaj taki: białoruscy Polacy zbierają materiały, opracowują je i redagują, a Polacy w kraju zajmują się sprawami technicznymi - składem komputerowym i drukiem. Istnieje jednak tendencja, by wszystkie prace związane z tworzeniem gazety odbywały się na Białorusi. Proces ten jest jak najbardziej zrozumiały. Redagowanie pisma w dwóch państwach zajmuje duŝo więcej czasu, a poza tym wydawanie ich na Białorusi jest tańsze. Redakcję kaŝdego czasopisma tworzy zespół ludzi, który zajmuje się przygotowywaniem materiałów do publikacji w prasie. Pojęcia tego nie naleŝy więc utoŝsamiać z lokalem czy miejscem pracy. Redaktorem naczelnym "Głosu znad Niemna" jest Eugeniusz Skrobocki. Poprzednio funkcję tę spełniali: Włodzimierz Małaszkiewicz i Laura Michajlik. W "stopce" redakcyjnej nie podano Ŝadnego innego nazwiska. Analizując poszczególne numery tygodnika zauwaŝyć moŝna, Ŝe zarówno artykuły - zwłaszcza na pierwszej i ostatniej stronie - jak i zdjęcia często nie są podpisywane lub znajdują się pod nimi jedynie inicjały. Drugim charakterystycznym dla "Głosu" zjawiskiem stało się to, Ŝe duŝa jego część składa się z korespondencji nadsyłanych z całego kraju. W związku z tym w gazecie pojawia się ogromna ilość nazwisk. Autorce nic nie wiadomo o obywatelstwie tych osób, ale prawdopodobnie wszyscy są mieszkańcami Białorusi. W skład redakcji "Magazynu Polskiego" równieŝ wchodzą obywatele białoruscy. Funkcję redaktora naczelnego takŝe pełni Eugeniusz Skrobocki. Oprócz niego w "stopce" redakcyjnej podano skład rady redakcyjnej. "Magazyn" tworzy jednak zdecydowanie więcej osób. Znaleźć tu moŝna takŝe artykuły bez podpisów. Zdjęcia dla kwartalnika wykonują najczęściej Michał Aniszczenko, Eugeniusz Raduń i Stanisław Jachimczyk. "Cudowną PodróŜ" redagowało w zaleŝności od numeru bądź kolegium redakcyjne (numery 1-4), bądź Rada Redakcyjna (numery 5-12) albo zespół (numery 13-15). Na czele stoi redaktor naczelny, od numeru 5. z marca 1993 r. tytułowany równieŝ jako załoŝyciel - Włodzimierz Małaszkiewicz. Od numeru 15. całkowicie zrezygnowano z podawania nazwisk. Skład redakcji "Ziemi Lidzkiej" jest raczej stały. NaleŜą do niej mieszkańcy Lublina i Lidy. NajwaŜniejszą rolę zdaje się odgrywać lublinianin Robert Kuwałek, który został określony jako redaktor odpowiedzialny. Trudno sprecyzować na czym ma polegać ta funkcja, która z całą pewnością nie jest równoznaczna z instytucją przedwojennego redaktora odpowiedzialnego. Z relacji Roberta Kuwałka wynika, Ŝe decyduje on o zawartości pisma, czyli jest jego sekretarzem, zbiera materiały w Lidzie, pisze artykuły i spełnia rolę korektora. Pozostałe osoby wymienione są tylko z nazwiska i nie została przyporządkowana im Ŝadna
funkcja. Od numeru 13. Aleksander Kołyszko, Aleksander Siemionow i Stanisław Uszakiewicz określani są jako członkowie redakcji - załoŝyciele "Ziemi Lidzkiej". Materiały - głównie fotografie i wspomnienia - nadchodzą równieŝ od dawnych lidzian mieszkających obecnie w Polsce i Izraelu. Podobnie wygląda skład redakcji "Ziemi Oszmiańskiej". W Polsce na pewno mieszka Tadeusz Gasztold, wymieniony w "stopce" jako redaktor. Przedstawicielem w Oszmianie jest m.in.wincenty Kowzan. "Głos NieświeŜa" powstaje w wyniku pracy dwóch osób: Haliny Jewdokimowej i Jana Iwaszkiewicza. "Polskie Słowo z Baranowicz" jest dziełem Piotra Kołdyczewskiego. Początkowe numery "Głosu znad Niemna" składane były w Polsce, a drukowane w Grodnie. Obecnie cały proces produkcyjny tygodnika odbywa się w największym ośrodku polskości na Białorusi. "Magazyn Polski" drukowany był w Słonimskich Zakładach Graficznych w Słonimiu na Białorusi oraz w Grodzieńskie Zakłady Graficzne. Skład i łamanie odbywa się Warszawie. KaŜdy z numerów "Cudownej PodróŜy" wydrukowano w Grodzieńskich Zakładach Graficznych. Trzy numery "Ziemi Lidzkiej" ( 8/9,14 i 15) wyszły spod maszyn lidzkich Zakładów Graficznych. Adres tej drukarni figuruje równieŝ w numerze 10. datowanym na grudzień 1992 r., ale brak papieru na Białorusi spowodował, Ŝe gotowe makiety zostały przywiezione do Lublina. Ten i wszystkie pozostałe numery powstały w Lubelskich Zakładach Graficznych. Produkcja gazety w Republice Białoruś jest tańsza niŝ w Polsce i dlatego od 1995 r. planowane jest wydawanie tam kaŝdego numeru. Opracowaniem, składem i drukiem "Ziemi Oszmiańskiej" zajmują się Prasowe Zakłady Graficzne w Koszalinie. W przypadku "Głosu NieświeŜa" i "Polskiego Słowa z Baranowicz" trudno mówić o drukowaniu. Artykuły pierwszego z nich przepisywane są na maszynie do pisania, a następnie wysyłane do Warszawy, gdzie członkowie Stowarzyszenia NieświeŜan wykonują odbitki kserograficzne. Drugie redagowane i łamane jest w Baranowiczach. Klub Polski posiada bowiem komputer i urządzenie kserograficzne, co umoŝliwia wydawanie gazety na miejscu. Szata graficzna czasopism polskojęzycznych ukazujących się na Białorusi jest uboga. Gazety są czarno-białe, a tylko "Głos znad Niemna" i "Cudowna PodróŜ" mają kolorową winietę tytułową. Barwne okładki posiada "Magazyn Polski" - na pierwszej widnieje zazwyczaj zdjęcie zespołu tanecznego, na drugiej - fotoreportaŝe z wydarzeń związanych z Polakami lub zdjęcia grodzieńskich zabytków, a na trzeciej i czwartej - reklamy. Z kolei w "Ziemi Oszmiańskiej" zastosowano na pierwszej stronie niebieskie tło dla tekstów, a na ostatniej - w tym kolorze wydrukowano wszystkie tytuły. "Głos znad Niemna" ukazuje się w objętości 8 stron co stanowi 2 arkusze wydawnicze, w formacie A-3. KaŜdą stronę podzielono na 5 łamów. Wszystkie teksty są obramowane, co tworzy swoiste rozgraniczenie między nimi. Czcionka jest raczej jednolita, niekiedy tylko -
zwłaszcza w wywiadach - uŝywa się wytłuszczeń i kursywy. Wszystkie artykuły i listy opatrzono własnym tytułem. Na łamach tygodnika zamieszcza się niewiele rysunków, rycin, ornamentów i znaków graficznych. Fotografie są czarno-białe, bardzo często złej jakości tzn. prześwietlone, zaciemnione, niewyraźne. Identyczną szatę graficzną i format posiada "Cudowna PodróŜ". Więcej jest tam jednak - zwłaszcza na stronie "Polak Mały" - elementów graficznych. Objętość "Magazynu Polskiego" wynosi 96 stron i dodatkowo 4 strony okładki. Kolumny podzielono na 1, 2 lub 3 łamy. KaŜdy tekst posiada własny tytuł i jest obramowany. PoniewaŜ materiały w kwartalniku są dłuŝsze, rzadko zdarza się, by na jednej stronie znajdowały się dwa lub więcej. W takich przypadkach są one oddzielone linią ciągłą. Czcionka artykułów jest jednolita. Dla odróŝnienia, inne znaki stosuje się w przypadku wierszy (wytłuszczenie, kursywa), podpisów pod zdjęciami (kursywa), komentarze czy uwagi od redakcji (wytłuszczenie). W "Magazynie" zamieszczane są czarno-białe fotografie i reprodukcje obrazów, których jakość jest dość dobra. Niewiele natomiast znajduje się tam rysunków. "Ziemia Lidzka" wydawana jest w formacie A-4 i w objętości od 8 do 28 stron, a kaŝda z nich składa się z 1 lub 2 łamów. Łamy na tej samej stronie, nawet w obrębie jednego tekstu oddziela linia ciągła. Stosuje się raczej jednolitą czcionkę, wytłuszczając niekiedy najwaŝniejsze części artykułu. Materiały są zatytułowane. W czasopiśmie tym zamieszczana jest bardzo duŝa ilość zdjęć. Ogromna ich część to fotografie przedwojenne nadsyłane przez czytelników, co tłumaczy słabą jakość większości z nich. Poza tym redakcja nie posiada fotoreportera i najczęściej zdjęcia wykonuje autor artykułu, co powoduje, Ŝe stają się one zbyt ciemne, jasne lub niewyraźne. Na łamach "Ziemi Lidzkiej" niekiedy znaleźć moŝna ryciny i rysunki. Objętość "Ziemi Oszmiańskiej" wynosi 6 stron, po 2 albo 3 łamy na kaŝdej z nich. RównieŜ kaŝdy artykuł oddzielony jest od pozostałych ramką. Zastosowano tutaj znacznie większą niŝ w pozostałych czasopismach ilość czcionek. W dostępnym autorce egzemplarzu pisma zamieszczono tylko jedną czarno-białą rycinę, brakuje jakichkolwiek innych rysunków lub fotografii. Najmniej urozmaiconą szatę posiada "Głos NieświeŜa". Ciekawa graficznie jest winieta tytułowa, gdzie obok tytułu znajdują się godła Białorusi i Polski, herb NieświeŜa oraz logo ZPB. UŜywana jest czcionka ręcznej maszyny do pisania, a tytuły napisane są takimi samymi znakami jak całe artykuły, które oddziela od siebie linia przerywana. Bardziej ciekawe przedstawia się graficzne opracowanie "Polskiego Słowa z Baranowicz". Urozmaicona czcionka, wybijające się tytuły, znaki graficzne i obramowania artykułów wynikają z faktu posiadania przez redakcję komputera z odpowiednim oprogramowaniem. [...] [...] Współczesne pisma polskojęzyczne na Białorusi mają pełnić rolę integrującą Polaków, artykułować ich problemy związane zwłaszcza z tworzeniem systemu szkolnictwa w języku polskim czy odzyskiwania świątyń katolickich i zwracać na nie uwagę innych obywateli
państwa. Powstanie polskiej prasy stało się równie waŝne jak odrodzenie szkolnictwa i Kościoła katolickiego. Polskojęzyczne gazety docierają do najdalszych zakątków Białorusi, kupowane są przez ludzi, którzy przez długi czas nie mieli w ogóle do czynienia ze słowem drukowanym, a juŝ na pewno nie w języku polskim. Niewątpliwie jest to doskonały sposób, by zaznajomić obywateli naleŝących do mniejszości polskiej z problemami ich organizacji. WaŜne byłoby zajęcie się w większym stopniu sprawami lokalnymi, wszak to co dzieje się najbliŝej zawsze spotyka się z największym zainteresowaniem. Stąd: im więcej pojawi się lokalnych tytułów, tym bogatsze moŝe stać się odrodzenie polskości. Nadal brakuje jednak czasopism regionalnych w południowo-zachodniej Białorusi. W 1990 r. Polacy z Brześcia czynili starania o utworzenie kolejnego pisma lokalnego obejmującego swym zakresem ziemię poleską - "Ziemia Brzeska". Planów tych - z niewiadomych autorce powodów - do maja 1995 r. nie zrealizowano. Praktycznie na Białorusi nigdy nie istniał długotrwały monopol jednego czasopisma, jak miało to miejsce na Litwie. NiemalŜe równocześnie z tygodnikiem ogólnorepublikańskim, pojawiły się pisma lokalne. Jednak dostęp do nich ludności, nawet z terenów objętych tematycznym zasięgiem czasopisma, został ograniczony, czemu zawinił system dystrybucji, a właściwie jego brak. Faktycznie tylko "Głos znad Niemna" jest powszechnie dostępny w punktach sprzedaŝy prasy. Jednak sprzedawcy nie eksponują go w witrynach, a poszczególne numery zalegają nieraz parę miesięcy. Wydaje się jednak, Ŝe trzy polskojęzyczne pisma ogólnokrajowe i uzupełniające je cztery gazety regionalne, całkowicie zaspokajają obecne potrzeby ludności polskiej. MoŜna postawić pytanie czy na rynku prasowym Białorusi istnieje miejsce na dodatkowe gazety wydawane w języku polskim? Wszak odbiorcy juŝ istniejących bardzo chwalą zarówno ich zawartość, jak i poziom i nie przeszkadza im brak informacji o wydarzeniach politycznych, społecznych i kulturalnych na Białorusi i świecie. Zjawiska tego nie moŝna tłumaczyć brakiem dostępu do informacji, gdyŝ zgodnie z ustawą o prasie dziennikarze mają prawo do otrzymywania takich informacji. Brak aktualnych wiadomości wydaje się być zrozumiały w pismach ukazujących się rzadziej niŝ raz w miesiącu, gdyŝ ich cykl produkcyjny czyni z tych informacji problemy nieaktualne i nieatrakcyjne. Jednak "Głos znad Niemna" powinien zamieszczać ich zdecydowanie więcej. Jakiekolwiek problemy z uzyskiwaniem informacji moŝna zlikwidować, wykorzystując notatki ukazujące się w rosyjskolub białoruskojęzycznej prasie codziennej. Z lektury czasopism polskojęzycznych ukazujących się w państwie białoruskim moŝna wywnioskować, Ŝe Polacy tam mieszkający charakteryzują się nikłym udziałem czy brakiem zainteresowania Ŝyciem politycznym i społecznym. Być moŝe ogólne zadowolenie z istnienia tych czasopism uniemoŝliwia na razie obiektywną ich ocenę. Nie umniejszając faktu powstania i utrzymywania się na rynku prasowym oraz spełniania naprawdę waŝnej roli dla Polaków spragnionych prasy w
ojczystym języku, naleŝy stwierdzić, Ŝe tematyka, zwłaszcza współczesna powinna zostać rozszerzona. Ograniczanie się do wspomnień, artykułów historycznych i rozpatrywania dawnych lat rozkwitu ziem białoruskich w Rzeczpospolitej, spowoduje skostnienie gazet i powolne odchodzenie od nich wielu czytelników. Stanie się to zwłaszcza wtedy, gdy uda się zrealizować postulat dotyczący starannej edukacji młodzieŝy na poziomie wyŝszym i wykształcenia grupy polskich intelektualistów. Zadowalająca w tej chwili zawartość, stanie się dla nich zbyt uboga, a wówczas - przy załoŝeniu, Ŝe zaleŝeć im będzie na czytaniu prasy po polsku - albo sięgną po czasopisma sprowadzane z Polski, albo zmuszą redakcje do zwiększenia swoich wysiłków i podniesienia poziomu publikowanych materiałów, albo załoŝą nowe, bogatsze, a tym samym konkurencyjne wobec juŝ istniejących czasopisma. Jednak młodzi inteligenci mogą równieŝ zrezygnować z jej czytania i sięgnąć po dzienniki i czasopisma białorusko i rosyjskojęzyczne, a pisma polskojęzyczne traktować jako mało istotną dla nich ciekawostkę, co w ostateczności doprowadziłoby do upadku prasy polskojęzycznej na Białorusi. Autor: Dr Ilona Długa