Materiały informacyjne dla pacjentów Udar mózgu Rozdziały tego tematu: Wprowadzenie Objawy Przyczyny Rozpoznanie Leczenie Powikłania Zapobieganie Wybrane linki Wprowadzenie Udar mózgu, zwany dawniej apopleksją, jest wynikiem uszkodzenia mózgu na skutek krwawienia do mózgu lub nagłego pozbawienia części mózgu dopływu krwi, co powoduje czasowe lub trwałe ustanie czynności tej części mózgu. Udar mózgu jest nagłym epizodem czasowego lub trwałego zaburzenia funkcjonowania mózgu. Ciężkość udarów mózgu bywa różna: od krótkotrwałego okresu osłabienia mięśni do poważnych zaburzeń, mogących doprowadzić do śmierci. Udary mózgu są trzecią co do częstości przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych. Występują głównie u osób starszych, ale jeden z typów udaru krwawienie podpajęczynówkowe dotyka ludzi młodszych. Częstość występowania udarów mózgu wynosi około 1 na 500 osób rocznie. Wyróżniamy dwa podstawowe typy udarów mózgu: Krwotok mózgowy (udar krwotoczny; wylew): wylanie się krwi z naczyń krwionośnych do wnętrza tkanki mózgowej lub do przestrzeni wokół tkanki mózgowej. Zakrzepica naczyń mózgowych (udar niedokrwienny): zatkanie naczyń krwionośnych w mózgu, zwykle przez zakrzep krwi. Krwotok mózgowy ma zwykle cięższy przebieg i jest częstą przyczyną nagłej, nieoczekiwanej śmierci. Udar mózgu bywa często poprzedzany objawami ostrzegawczymi, w postaci przejściowych ataków niedokrwiennych (po angielsku: transient ischaemic attacks, czyli TIA), zwanych niekiedy miniudarami. Nie należy ich nigdy ignorować. Stroke Polish Translated March 05 Page 1 of 7 NHS Direct 2005
Objawy Pierwszym objawem krwotoku mózgowego jest zwykle nagły, silny ból głowy, po którym szybko dochodzi do zaburzenia czynności części ciała, na przykład do całkowitego porażenia połowy ciała, zaniewidzenia po jednej stronie, zwrotu gałek ocznych na jedną stronę, a czasami do napadu drgawek, takiego jak w padaczce. Do innych objawów należą: osłabienie połowy ciała, trudności z mówieniem (afazja), nierozumienie mowy, przemijające zaburzenia widzenia, osłabienie połowy ciała (niedowład połowiczy) albo całkowita niemożność ruchów po jednej stronie ciała (porażenie, czyli paraliż, połowicze), zawroty głowy, nudności, wymioty, ból głowy, zaburzenia słuchu, zaburzenia pamięci, stopniowe zmiany osobowości i intelektu, trudności w połykaniu, senność, utrata przytomności, napady drgawkowe (padaczkowe). Do utraty przytomności dochodzi często już na początku; jeżeli krwotok jest rozległy, chory może już nie odzyskać przytomności. Ponad połowa osób z tak ciężkim krwotokiem umiera w ciągu kilku godzin lub kilku dni. U osób, które przeżyją, często utrzymuje się znaczny niedowład albo całkowite porażenie. Mniej rozległe krwotoki (i zwykle udary niedokrwienne, spowodowane zakrzepicą) powodują mniejsze uszkodzenie mózgu. Może nie dojść do utraty przytomności, pojawiają się tylko objawy uszkodzenia układu nerwowego, takie jak niedowład lub porażenie. Objawy są niemal zawsze najbardziej nasilone bezpośrednio po udarze, po czym stan chorego Stroke Polish Translated March 05 Page 2 of 7 NHS Direct 2005
stopniowo poprawia się, w miarę ustępowania obrzęku tkanki mózgowej wokół obszaru uszkodzenia. Obrzęk przejściowo zakłóca działanie nerwów; kiedy się zmniejsza, czynność nerwów powraca do normy. Do poprawy dochodzi także, w części, na skutek ponownego wchłaniania krwi, która wydostała się z naczyń. W miarę rekonwalescencji dochodzi do powolnej, lecz znacznej poprawy, i jeżeli nie dojdzie do dalszych krwotoków, ostateczny wynik leczenia może być dobry. Chory może jednak pozostać w pewnym stopniu niesprawny. Przyczyny Najważniejszą przyczyną udaru mózgu są choroby tętnic, zwłaszcza miażdżyca, czyli odkładanie się złogów tłuszczu w ścianach naczyń krwionośnych. Przyczyną większości udarów mózgu jest zwężenie tętnicy, skrzeplina (obecność zakrzepicy) lub fizyczne uszkodzenie części mózgu przez krwawienie wewnętrzne lub zewnętrzne. Do krwawienia do mózgu dochodzi zwykle wskutek pęknięcia małej tętnicy, uszkodzonej i osłabionej przez miażdżycę i dodatkowo poddanej działaniu wysokiego ciśnienia krwi. Nadciśnienie tętnicze może być przyczyną miażdżycy i stanowi główny czynnik ryzyka udaru mózgu. Do krwawienia może dojść niemal w każdym miejscu mózgu, a objawy są różne, w zależności od umiejscowienia krwawienia. Skutki krwawienia są najbardziej widoczne wtedy, kiedy obejmuje ono części mózgu odpowiedzialne za ruchy, czucie, mowę i wzrok. Te okolice mózgu znajdują się blisko siebie. Krwotok lub krwawienie do najniżej położonej części mózgu pnia mózgu jest bardzo niebezpieczne, ponieważ zakłóca podstawowe czynności życiowe organizmu, takie jak oddychanie i bicie serca. U ludzi w młodszym wieku częstą przyczyną udarów mózgu są niewielkie, workowate poszerzenia tętnic, czyli tętniaki. Zakrzepica mózgowa (zatkanie naczynia krwionośnego) lub niewielki zator (sytuacja zatkania naczynia krwionośnego przez drobny zakrzep albo fragment tkanki tłuszczowej) może mieć skutki podobne, jak krwotok mózgowy, ale ma zwykle lżejszy przebieg i częściej dochodzi do wyzdrowienia. U osób z miażdżycą tętnic szyjnych lub ich odgałęzień, jak również u osób z chorobami zastawek serca, na których tworzą się wtedy drobne zakrzepy, które po oderwaniu się są przenoszone do mózgu, mogą występować udary mózgu spowodowane zakrzepicą lub wielokrotną zatorowością. Stroke Polish Translated March 05 Page 3 of 7 NHS Direct 2005
Rozpoznanie Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów przedmiotowych i podmiotowych (czyli objawów odczuwanych przez samego pacjenta i objawów, które stwierdza lekarz, badając pacjenta. Na podstawie objawów stwierdzanych w badaniu lekarskim można zwykle określić umiejscowienie uszkodzenia mózgu. W niektórych przypadkach pomocne mogą być badania obrazowe mózgu (tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny) Leczenie Największy nacisk po udarze kładzie się na przywrócenie osoby chorej do normalnego życia, na ile jest to możliwe, czyli na rehabilitację. Chory, który po udarze mózgu o niewielkim nasileniu z uporem usiłuje chodzić, ma znacznie większą szansę na odzyskanie sprawności, niż chory pozostający w łóżku. Dowiedziono, że wydzielenie oddziałów udarowych (oddziałów szpitalnych przeznaczonych do leczenia i rehabilitacji chorych po udarach) znacząco poprawia powrót chorych do zdrowia, podobnie jak rehabilitacja w warunkach ambulatoryjnych po wypisie do domu. Stroke Polish Translated March 05 Page 4 of 7 NHS Direct 2005
Powikłania Powikłania obejmują cały zakres czynności mózgu i obejmują: niedowład lub porażenie, czyli różnego stopnia osłabienie, zwykle połowy ciała (prawej lub lewej), osłabienie lub zniesienie czucia chory traci poczucie, że dana część ciała jest jego, zaburzenia widzenia lub zaniewidzenie, trudności z rozumieniem mowy, wypowiadaniem się lub i z rozumieniem, i z wypowiadaniem się (afazja), zaburzenia pamięci, trudności z liczeniem, utrata zdolności do rozpoznawania przedmiotów dotykiem, nietrzymanie moczu lub stolca, ciężkie zaburzenia osobowości, trudności z połykaniem. Niestety, jako że czynniki ryzyka są zwykle nadal obecne po pierwszym udarze, zawsze istnieje możliwość wystąpienia kolejnych udarów prowadzących do pogorszenia sprawności pacjenta. Osoba po udarze mózgu powinna zdawać sobie sprawę z tego, jakie są czynniki ryzyka kolejnego udaru i dążyć za wszelką cenę do ich wyeliminowania lub zmniejszenia. Stroke Polish Translated March 05 Page 5 of 7 NHS Direct 2005
Zapobieganie Najlepszym sposobem zmniejszenia ryzyka udaru mózgu jest zdrowy tryb życia, dobre odżywanie z kontrolą masy ciała, regularne ćwiczenia fizyczne, regularna kontrola ciśnienia krwi oraz niepalenie tytoniu, co ma bardzo duże znaczenie. U osób palących miażdżyca rozwija się w znacznie większym stopniu, niż u osób niepalących. Wykazano to w wielu badaniach pośmiertnych (sekcja zwłok). Palenie tytoniu przyśpiesza akcję serca i podwyższa ciśnienie krwi, a oba te czynniki sprzyjają powstawaniu miażdżycy. Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównych czynników ryzyka udaru mózgu. Palenie powoduje zwiększenie przylegania pewnych fragmentów komórek we krwi, zwanych płytkami krwi, wzajemnie do siebie: wykazują one większą lepkość. Płytki krwi są niezbędne do krzepnięcia krwi, a zwiększenie ich lepkości wyraźnie zwiększa tendencję do zakrzepicy. Wdychany przez osobę palącą z dymem tytoniowym tlenek węgla znacznie obniża zdolność krwi do przenoszenia tlenu. Osobom narażonym na wysokie ryzyko powstawania zakrzepów krwi lekarz może zalecić przyjmowanie aspiryny lub warfaryny leków zmniejszających ryzyko ich powstawania i przez to zmniejszających ryzyko udaru mózgu. U osób cierpiących na migrenę ryzyko udaru mózgu jest większe. Migrena często jest bardziej nasilona u kobiet, co wiąże się ze zmianami poziomu hormonu estrogenu. Przyjmowanie złożonych doustnych preparatów antykoncepcyjnych przez kobiety z ciężką migreną z objawami neurologicznymi (migrena klasyczna ) może nasilać migrenę i zwiększać ryzyko udaru mózgu. Do tych objawów neurologicznych należą zaburzenia widzenia, drętwienie i mrowienie w ręce, nodze albo po jednej stronie ciała. Kobiety z takimi objawami powinny rozważyć zmianę preparatu antykoncepcyjnego na pigułki zawierające tylko progesteron. Stroke Polish Translated March 05 Page 6 of 7 NHS Direct 2005
Wybrane linki Stroke: questions and answers (Udar mózgu: pytania i odpowiedzi) (Towarzystwo Udarowe) Stroke guide (Udar mózgu: przewodnik) (BBC Online) Transient ischaemic attacks (Przejściowe ataki niedokrwienne) (Brytyjska Fundacja Badań Mózgu i Rdzenia Kręgowego; plik pdf o wielkości 104k) Care after stroke (Opieka po udarze mózgu) (Królewskie Kolegium Lekarzy) Stroke (Udar mózgu) (Brytyjska Fundacja Badań Mózgu i Rdzenia Kręgowego; plik pdf o wielkości 112k) Stroke, prevention (Profilaktyka udaru mózgu) (BMJ BestTreatments) Stroke, emergency care (Postępowanie w ostrej fazie udaru mózgu) (BMJ BestTreatments) Homocysteine (Homocysteina) (Badania Laboratoryjne Online Wielka Brytania) Lipid profile (Profil lipidowy) (Badania Laboratoryjne Online Wielka Brytania) Stroke Polish Translated March 05 Page 7 of 7 NHS Direct 2005