Projekt RIVER SHIELD

Projekt RIVER SHIELD realizowany przy wsparciu finansowym udzielonym ze środków EFRR w ramach Programu Obszarów Sąsiadujących INTERREG III B CADSES Raport z prac wykonanych przez Instytut Ochrony Środowiska/Polska w okresie od listopada 2007 r. do kwietnia 2008 r. w blokach tematycznych: WP 5.1. Planowanie dalszych działań i inwestycji WP 5.2. Reorganizacja sieci regionalnych i ocena projektu PROPOZYCJA PLANU DALSZYCH DZIAŁAŃ I NIEZBĘDNYCH INWESTYCJI W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM, Z UWZGLĘDNIENIEM WYNIKÓW UZYSKANYCH W RAMACH PROJEKTU RIVER SHIELD Koordynator części polskiej projektu: Mieczysław Borysiewicz Wykonawcy projektu: Marek Demidowicz, Wanda Kacprzyk, Tomasz Parada, Anna Romańczak, Katarzyna Rymwid-Mickiewicz, Jarosław Śliwiński Konsultacje: Zenon Zajdlic i Krzysztof Kacprzyk Warszawa, kwiecień 2008

Niniejszy raport opracowano w Instytucie Ochrony Środowiska w ramach projektu Ochrona wód przed awaryjnymi zanieczyszczeniami przemysłowymi (RIVER SHIELD), który jest realizowany dzięki wsparciu finansowemu z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) w ramach Programu Obszarów Sąsiadujących INTERREG III B CADSES. Zaprezentowane w tym raporcie informacje odzwierciedlają poglądy autorów. Instytucja Zarządzająca CADSES nie ponosi prawnej odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikające z ich wykorzystania. 2

Spis treści Str. Streszczenie...5 Wprowadzenie...7 1. Podstawa i cel opracowania planu działań...9 2. Cele szczegółowe i priorytety planu działań...9 3. Proponowane działania i inwestycje...11 Priorytet I. Działanie I.1. Działanie I.2. Działanie I.3. Działanie I.4. Działanie I.5. Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków...11 Wzmocnienie etatowe PSP i WIOŚ (działanie kluczowe)...14 Kontrola zakładów przemysłowych (działanie kluczowe)...14 Wdrożenie środków z zakresu planowania przestrzennego w kontekście ograniczania ryzyka awarii (działanie kluczowe)...15 Zapobieganie wtórnym zanieczyszczeniom wód w wyniku zagrożeń powodziowych...16 Zapobieganie awariom u źródła (działanie kluczowe)...17 Priorytet II. Działanie II.1. Działanie II.2. Działanie II.3. Działanie II.4. Działanie II.5. Gotowość na zdarzenia awaryjne...19 Ustanowienie Centrum Powiadamiania Ratunkowego w Gorzowie Wielkopolskim...21 Dalsza rozbudowa systemu łączności, alarmowania i ostrzegania ludności (działanie kluczowe)...22 Szkolenia i ćwiczenia w zakresie reagowania na awarie (działanie kluczowe)...23 Wzmocnienie zaplecza badawczego wspierającego system reagowania na awarie (działanie kluczowe)...24 Kontynuowanie współpracy bilateralnej z Niemcami w dziedzinie awarii transgranicznych (działanie kluczowe)...25 Priorytet III. Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych...25 Działanie III.1. Działanie III.2. Działanie III.3. Wzmocnienie możliwości technicznych służb włączonych w akcję ratowniczą (działanie kluczowe)...28 Sporządzenie wojewódzkiego planu zarządzania ryzykiem...30 Wdrażanie Wojewódzkiego Planu Reagowania Kryzysowego (działanie kluczowe)...31 Priorytet IV. Działanie IV.1. Działanie IV.2. Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej...32 Wzmocnienie możliwości laboratoryjnych WIOŚ (działanie kluczowe)...34 Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach powyżej 15 tys. RLM (działanie kluczowe)...34 3

Działanie IV.3. Działanie IV.4. Uporządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach od 2 tys. do 15 tys. RLM...35 Uporządkowanie gospodarki ściekowej w zakładach przemysłowych...35 Priorytet V. Działanie V.1. Działanie V.2. Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej...35 Wdrożenie programów szkoleniowych i informacyjnych dla zainteresowanych grup docelowych (działanie kluczowe)...37 Prowadzenie powszechnej edukacji społeczeństwa w zakresie zagrożeń i ochrony wód w ramach edukacji nieformalnej i formalnej (działanie kluczowe)...37 Działanie V.3. Upowszechnianie wyników projektu RIVER SHIELD (działanie kluczowe) 38 Działanie V.4. Działanie V.5. Działanie V.6. Udostępnianie społeczeństwu aktualnej informacji o stanie środowiska i jego zagrożeniach (działanie kluczowe)...38 Doskonalenie systemu komunikowania się ze społeczeństwem w sytuacji wystąpienia poważnej awarii...40 Funkcjonowanie Lubuskiej Sieci Regionalnej, zorganizowanej w ramach projektu RIVER SHIELD (działanie kluczowe)...40 4. Harmonogram realizacji działań...41 5. Niezbędne środki...41 6. Podsumowanie...43 Literatura...44 Załączniki Załącznik 1. Hierarchizacja działań objętych planem Załącznik 2. Informacja o obiektach zagrażających jakości wód w województwie lubuskim Załącznik 3. Struktura Wojewódzkiego Zespołu Zarządzani Kryzysowego Załącznik 4. Dane o jakości wód w rzekach w województwie lubuskim z Państwowego Monitoringu Środowiska Załącznik 5. Nakłady planowane w ramach KPOŚ na zadania inwestycyjne w województwie lubuskim (działanie IV.2 i IV. 3) Załącznik 6. Lubuska Sieć Regionalna RIVER SHIELD Załącznik 7. Harmonogram realizacji działań w województwie lubuskim i planowane nakłady na ich realizację w latach 2008-2015 Załącznik 8. Wykaz skrótów 4

Streszczenie Projekt Ochrona wód przed awaryjnymi zanieczyszczeniami przemysłowymi (RIVER SHIELD) zrealizowany w latach 2006-2008 w ramach Inicjatywy Wspólnotowej - Program Obszarów Sąsiadujących INTERREG III B CADSES był finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (ERDF), środków budżetowych zaangażowanych krajów oraz środków własnych uczestników projektu z Grecji, Węgier, Polski, Czech, Słowenii i Bułgarii. Odpowiedzialnym za realizację polskiej części projektu był Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Inicjatywa INTERREG III została ustanowiona przez Unię Europejską w celu wzmocnienia gospodarczej i społecznej spójności Wspólnoty poprzez rozwój współpracy ponadnarodowej. Program CADSES, będący częścią komponentu B tej inicjatywy, ma za zadanie promować zrównoważony i skoordynowany rozwój terytorialny w obszarze Europy Środkowej, Adriatyckiej, Naddunajskiej i Południowo-Wschodniej, na wspólnotowych granicach wewnętrznych i zewnętrznych. Głównym celem projektu UE RIVER SHIELD było wzmocnienie ochrony rzek przed awaryjnymi zanieczyszczeniami przemysłowymi, poprzez opracowanie i wdrożenie zasad dobrej praktyki w zakresie: zarządzania ryzykiem, zapobiegania powstawaniu awarii, reagowania na awarie przemysłowe. Do podstawowych zadań projektu RIVER SHIELD należy zaliczyć sporządzenie regionalnych planów działań dla uczestniczących w projekcie regionów. Celem tych planów jest ułatwienie wdrożenia wniosków wypracowanych w ramach projektu RIVER SHIELD do codziennej praktyki, co we wszystkich zaangażowanych regionach powinno się przyczynić do poprawy ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska wodnego przed zagrożeniami związanymi z awariami przemysłowymi, szczególnie z awaryjnymi uwolnieniami substancji niebezpiecznych. Niniejszy raport pt. Propozycja planu dalszych działań i niezbędnych inwestycji w województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu RIVER SHIELD został opracowany przez Instytut Ochrony Środowiska na podstawie raportu sporządzonego przez krajowych ekspertów, konsultacji przeprowadzonych podczas seminarium na temat wyników wdrażania projektu UE RIVER SHIELD w Polsce (Gorzów Wielkopolski, 23.04.2008 r.), a także informacji i materiałów zgromadzonych przez Instytut. Plan dalszych działań i niezbędnych inwestycji w województwie lubuskim został opracowany zgodnie z wymaganiami wynikającymi z założeń projektu RIVER SHIELD. Zaproponowane w planie działania, w tym działania inwestycyjne, zostały przedstawione w podziale na pięć priorytetowych obszarów/ kierunków aktywności: zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków, gotowość na zdarzenia awaryjne, reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych, ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej, informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej. Na podstawie następujących 3 przyjętych kryteriów: znaczenie działania dla realizacji zadań objętych tematyką projektu RIVER SHIELD, zaawansowanie dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim, przydatność działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej w dziedzinie poważnych awarii i ochrony wód. i przypisanych im wag dokonano wyboru - z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów - 12 działań kluczowych, które w ocenie eksperckiej uzyskały więcej niż 150 punktów (zał. 1). 5

W rozdziale 3 scharakteryzowano każde z 23 zaproponowanych działań. Wskazano cel działania (cele niektórych działań są do siebie bardzo zbliżone, gdyż różne działania, nawet działania w obrębie różnych priorytetów, mogą służyć osiąganiu tego samego lub podobnego celu) oraz opisano sposób jego realizacji (rodzaj praktycznie podejmowanych przedsięwzięć) i przybliżony termin wykonania. Wszędzie tam, gdzie było to możliwe, określono także szacunkową wielkość potrzebnych nakładów i potencjalne źródła finansowania. Ponadto opracowano zbiorczy harmonogram realizacji planu działań (zał. 7), a także podsumowano wielkości potrzebnych nakładów na poszczególne działania i priorytety wraz z przewidywaną strukturą źródeł ich sfinansowania (tab. 4). Jak pokazują wyniki polskiej części projektu, w województwie lubuskim od 1999 r. działa spójny system gotowości i reagowania na różnego rodzaju zagrożenia, a w sprawach przeciwdziałania poważnym awariom z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych została nawiązana odpowiednia współpraca pomiędzy organami administracji rządowej i samorządowej a specjalistycznymi służbami i instytucjami (Państwową Strażą Pożarną, Policją, Państwową Inspekcją Sanitarną, Państwową Inspekcją Transportu Drogowego, Inspekcją Nadzoru Budowlanego, Urzędem Dozoru Technicznego i Inspekcją Ochrony Środowiska), koordynowana przez Wojewodę Lubuskiego i wspomagający go Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego. Dlatego w planie wskazano przede wszystkim na konieczność kontynuacji i ewentualnego rozszerzenia podejmowanych w regionie działań na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa ludzi i środowiska w przypadku wystąpienia poważnych awarii, zwłaszcza w obszarach, które należy uznać za szczególnie istotne. 6

Wprowadzenie W 2006 r. Komitet Sterujący CADSES zakwalifikował do realizacji w ramach Inicjatywy Wspólnotowej - Program Obszarów Sąsiadujących INTERREG III B CADSES projekt zatytułowany Ochrona wód przed awaryjnymi zanieczyszczeniami przemysłowymi (Protecting Rivers from Accidental Industrial Pollution) RIVER SHIELD. Główny cel komponentu B to rozwój współpracy ponadnarodowej promującej zrównoważony i skoordynowany rozwój przestrzenny (terytorialny) w obszarze objętym programem CADSES (tj. Europy Środkowej, Adriatyckiej, Naddunajskiej i Południowo-Wschodniej na zewnętrznych i na wewnętrznych granicach Wspólnoty) [2]. Projekt RIVER SHIELD o numerze 5D189 jest refinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) na podstawie umowy zewnętrznej zawartej między włoskim Ministerstwem Infrastruktury i Transportu działającym jako prawny przedstawiciel Instytucji Zarządzającej Programem Obszarów Sąsiadujących INTERREG III B CADSES, a Regionem Wschodniej Macedonii i Tracji w Grecji, pełniącym rolę wiodącego partnera. Instytut Ochrony Środowiska, tak jak pozostali partnerzy z Grecji, Węgier, Czech, Słowenii i Bułgarii, realizuje swoje zadania na podstawie Wspólnej Konwencji, sporządzonej w Komotini w dniu 18.05.2005 r. Część polska dwuletniego projektu RIVER SHIELD jest finansowana w 75% ze środków EFRR, w 15% ze środków własnych Instytutu Ochrony Środowiska i w 10% z budżetu państwa. W programie operacyjnym CADSES określono 4 priorytety i 12 działań. Projekt RIVER SHIELD zaliczono do działania 4.2. Wspieranie zarządzania kryzysowego i zapobiegania katastrofom w priorytecie 4. Ochrona środowiska, gospodarowanie zasobami i przeciwdziałanie ryzyku, ponieważ jego celem jest ochrona rzek przed zanieczyszczeniem powodowanym awariami przemysłowymi, poprzez opracowanie i wdrożenie zasad dobrej praktyki w zakresie: zarządzania ryzykiem, zapobiegania powstawaniu awarii i reagowania na awarie. W ramach projektu RIVER SHIELD: utworzono regionalne sieci wymiany informacji w celu wzmocnienia wymiany knowhow oraz współpracy pomiędzy zaangażowanymi krajami, zaprojektowano i zainstalowano system wczesnego ostrzegania i alarmowania w Grecji oraz przeszkolono personel obsługujący ten system, opracowano i upowszechniono przewodniki ułatwiające prowadzenie akcji ratowniczych i likwidowanie skutków awarii dla środowiska, dokonano pilotowego wdrożenia zaproponowanych rozwiązań podczas symulacji awaryjnego uwolnienia chemikaliów do rzeki Strymonas, w której uczestniczyły wszystkie zainteresowane służby i instytucje związane z reagowaniem na awarie przemysłowe w Grecji, uruchomiono mechanizm wspierający przyszłe wdrażanie wyników projektu w postaci ustanowienia i wyposażenia jednostki RIVER SHIELD zlokalizowanej w Grecji, podjęto działania promujące wyniki projektu na poziomie regionalnym, krajowym i europejskim. 7

W ramach polskiej części projektu RIVER SHIELD, w nawiązaniu do ochrony wód Odry w granicach województwa lubuskiego, między innymi: dokonano identyfikacji zagrożeń i oszacowano ryzyko awarii przemysłowych dla wód powierzchniowych, wykorzystując metodykę przyjętą przez międzynarodowe komisje ochrony Łaby i Dunaju, opracowano i zarekomendowano do stosowania w praktyce środki z zakresu planowania przestrzennego i zagospodarowania terenu, mogące przyczynić się do ograniczania w przyszłości negatywnych skutków awarii przemysłowych dla środowiska, przygotowano propozycje dalszych działań i niezbędnych inwestycji w województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu RIVER SHIELD, zorganizowano warsztaty inaugurujące realizację projektu RIVER SHIELD, szkolenie w zakresie reagowania na awarie zagrażające środowisku i seminarium promujące wyniki uzyskane podczas realizacji projektu. Rezultaty projektu RIVER SHIELD zostały upowszechnione za pośrednictwem Internetu na stronie międzynarodowej projektu (http://www.rivershield.org) oraz na stronie krajowej (http://www.ios.edu.pl/pol/river), dostępnej w wersji polskiej i angielskiej na portalu Instytutu Ochrony Środowiska. Niniejszy raport pt. Propozycja planu dalszych działań i niezbędnych inwestycji w województwie lubuskim, z uwzględnieniem wyników uzyskanych w ramach projektu RIVER SHIELD prezentuje rezultaty uzyskane w bloku tematycznym WP 5.1 Planowanie dalszych działań i inwestycji oraz WP 5.2. Reorganizacja sieci regionalnych i ocena projektu. Raport został opracowany w Instytucie Ochrony Środowiska w Warszawie na podstawie: wstępnego raportu pod tym samym tytułem, opracowanego przez polskich ekspertów uczestniczących w projekcie RIVER SHIELD; podsumowania dorobku polskiej części projektu oraz międzynarodowych konsultacji z tego zakresu, dokonanych podczas seminarium w Gorzowie Wielkopolskim w dniu 23.04.2008 r.; innych informacji i materiałów zgromadzonych przez Instytut, w tym dotyczących sytuacji w województwie lubuskim. Opracowany w ramach projektu RIVER SHIELD plan działań wraz z planem inwestycyjnym stanowi podstawę do kreowania polityki regionalnej w zakresie zapobiegania, gotowości i reagowania na awarie przemysłowe. Opublikowana synteza planu działań zostanie zaprezentowana odpowiednim ciałom decyzyjnym w celu rozpatrzenia możliwych sposobów realizacji rekomendowanych przedsięwzięć i inwestycji w zależności od możliwości organizacyjnych, technicznych i finansowych województwa lubuskiego. Zaprezentowane w raporcie informacje odzwierciedlają poglądy autorów. Instytucja Zarządzająca CADSES nie ponosi odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki wynikające z ich wykorzystania. 8

1. Podstawa i cel opracowania planu działań Plan dalszych działań i niezbędnych inwestycji w województwie lubuskim został opracowany zgodnie z wymaganiami wynikającymi z założeń projektu RIVER SHIELD, w myśl których do podstawowych zadań projektu należy sporządzenie regionalnych planów działań dla wszystkich regionów uczestniczących w projekcie. Celem tych planów, w tym również planu dla województwa lubuskiego, jest ułatwienie wdrożenia wniosków wypracowanych w ramach projektu do codziennej praktyki, co we wszystkich zaangażowanych regionach powinno się przyczynić do poprawy ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska wodnego przed zagrożeniami związanymi z awariami przemysłowymi, a szczególnie z awaryjnymi uwolnieniami substancji niebezpiecznych. 2. Cele szczegółowe i priorytety planu działań Cele do osiągnięcia. Dla skutecznej realizacji głównego celu planu działań, konieczne jest osiągnięcie szeregu celów szczegółowych. W wyniku wdrożenia planu w województwie lubuskim zakłada się osiągnięcie celów wskazanych poniżej, w podziale na cele średnioterminowe (do osiągnięcia do roku 2010) i cele długoterminowe (do osiągnięcia do roku 2015). Cele średnioterminowe obejmują: uzupełnienie inwentaryzacji potencjalnych źródeł awaryjnego uwalniania substancji niebezpiecznych do środowiska na terenie województwa oraz wdrożenie mechanizmu jej bieżącej lub okresowej aktualizacji, pod kątem pełnego rozpoznania tych źródeł i umożliwienia oceny ryzyka poważnej awarii i jej skutków; sukcesywną realizację zadań inwestycyjnych podejmowanych w zakładach przemysłowych w celu ograniczenia ryzyka wystąpienia awarii chemicznej; wdrożenie, w kontekście dyrektywy Seveso II 1, środków zapobiegawczych i ograniczających możliwych do stosowania w procesie planowania przestrzennego, wzmocnienie kadrowe i sprzętowe instytucji włączonych w problematykę poważnych awarii i ochrony wód; usprawnienie koordynacji działań prowadzonych przez organy, instytucje oraz służby zawodowe i ochotnicze zaangażowane w ww. problematykę; uzyskanie poprawy stanu środowiska wodnego sprzyjającej osiągnięciu dobrego stanu wód zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej 2 (RDW); 1 Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9.12.1996 roku o kontroli zagrożeń poważnymi awariami z udziałem substancji niebezpiecznych, tzw. dyrektywa Seveso II (Council Directive 96/82/EC of 9 December 1996 on the control of major hazards involving dangerous substances; OJ L 10 14/1/199). 2 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23.10.2000 r. ustanawiająca ramy dla działań Wspólnoty w zakresie polityki wodnej, tzw. RDW (Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council of 23 October 2000 establishing a framework for Community action in the field of water policy; O.J. L 327, 22/12/2000). 9

rozszerzenie i usprawnienie monitoringu wód powierzchniowych zgodnie z polityką wodną UE; rozwój programów edukacyjnych oraz zwiększanie świadomości społecznej dotyczącej zachowań pożądanych w przypadku wystąpienia awaryjnego zagrożenia; uzyskanie wsparcia ze środków zagranicznych na realizację zadań ujętych w planie. Cele długoterminowe obejmują: pełne wdrożenie w województwie sytemu zarządzania kryzysowego, obejmującego m.in. system wczesnego wykrywania i alarmowania oraz system ratowniczy; znaczące ograniczenie ryzyka poważnych awarii i ich skutków (w tym awarii o możliwych skutkach transgranicznych) w wyniku zrealizowania zadań inwestycyjnych w zakładach przemysłowych; stworzenie i utrzymanie warunków organizacyjnych i technicznych trwale zapewniających wysoki stopień gotowości i reagowania na awarie przemysłowe z udziałem substancji niebezpiecznych (sprzęt i wyposażenie, koordynacja działań, dostęp do informacji, edukacja i szkolenie); uzyskanie stanu jakości wód powierzchniowych w regionie zgodnego z wymaganiami RDW. Osiągnięcie powyższych celów stanowi poważne wyzwanie, ale jest możliwe i uzasadnione społecznie i ekonomicznie, pomimo pewnych, specyficznych dla województwa ograniczeń (wysoki poziom bezrobocia, peryferyjne położenie, itp.). Osiągnięcie celów średnioterminowych stanowić będzie podstawę do osiągnięcia celów długoterminowych. Przyjęte priorytety. W wyniku badań przeprowadzonych w ramach projektu RIVER SHIELD wytypowano 5 priorytetów, które stanowią podstawę do zdefiniowania działań i inwestycji rekomendowanych do realizacji w województwie lubuskim: Priorytet I. Priorytet II. Priorytet III. Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków. Gotowość na zdarzenia awaryjne. Reagowanie na awarie z udziałem substancji niebezpiecznych. Priorytet IV. Ochrona wód i uporządkowanie gospodarki ściekowej. Priorytet V. Informowanie społeczeństwa i podnoszenie poziomu świadomości społecznej. Kryteria wyboru działań kluczowych. W celu ułatwienia wyboru działań kluczowych spośród wielu zadań związanych z ochroną wód powierzchniowych przed skutkami awarii przemysłowych w województwie lubuskim, przyjęto do stosowania trzy kryteria omówione poniżej, którym przypisano stosowne wagi podane w tab. 1. Kryterium K-1. Znaczenie działania dla realizacji zadań objętych tematyką projektu RIVER SHIELD kryterium to sprzyja wyborowi działań (najczęściej kompleksowych), których realizacja wspiera rozwiązanie ważnych problemów regionu związanych ze skutecznym zapobieganiem i reagowaniem na awarie przemysłowe. 10

Kryterium K-2. Kryterium K-3. Zaawansowanie dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim kryterium to ma preferować przedsięwzięcia, których realizacja jest znacznie zaawansowana lub w przypadku których prace na rzecz realizacji określonych zadań są systematycznie prowadzone (np. prace w zakresie zapewnienia gotowości do reagowania na awarie). Przydatność działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej w dziedzinie poważnych awarii i ochrony wód kryterium to sprzyja wyborowi działań z zakresu gromadzenia informacji służących ocenie wielkości zagrożeń dla zdrowia ludzkiego i środowiska związanych z awariami przemysłowymi. Tabela 1. Kryteria i przypisany im zakres punktacji Kryterium Znaczenie dla realizacji zadań objętych tematyką projektu RIVER SHIELD Zaawansowanie dotychczasowej realizacji zadań w województwie lubuskim Przydatność działania dla kontroli stopnia realizacji wymagań Unii Europejskiej w dziedzinie poważnych awarii i ochrony wód Symbol Punktacja K-1 0 100 K-2 0 60 K-3 0 40 Zastosowanie powyższych kryteriów pozwoliło przy dokonywaniu hierarchizacji działań na uwzględnienie czynników istotnych zarówno z punktu widzenia celów projektu RIVER SHIELD, jak i aktualnie realizowanych zadań w województwie lubuskim, a także na dokonanie wyboru najważniejszych działań, z punktu widzenia założonych celów, na podstawie zobiektywizowanej sumy uzyskanych punktów. Próg kwalifikujący działanie do kategorii przedsięwzięć kluczowych przyjęto na poziomie powyżej 150 punktów (zał. 1). 3. Proponowane działania i inwestycje Po przeanalizowaniu aktualnych uwarunkowań w każdym z priorytetów wskazano działania, które należy podjąć, aby osiągnąć założone dla województwa lubuskiego cele średnio- i długoterminowe, a w konsekwencji cel projektu RIVER SHIELD: ochronę rzek przed awaryjnymi zanieczyszczeniami przemysłowymi (w analizowanym przypadku - ochronę rzek w dorzeczu Odry w województwie lubuskim). W sumie zidentyfikowano 23 działania z czego 12 zakwalifikowano do kategorii działań kluczowych (zał. 1). Działania kluczowe z punktu widzenia osiągnięcia założonych celów zostały wskazane w każdym priorytecie. Priorytet I. Zapobieganie awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków Awarie z udziałem substancji niebezpiecznych charakteryzują się specyficznymi cechami, do których zalicza się: 11

niepewność wystąpienia zdarzeń i ich przyczyny, różnorodność ich bezpośrednich i pośrednich skutków, indywidualny, niepowtarzalny przebieg zdarzenia. Awarie przemysłowe mogą być skutkiem błędów powstałych w fazie projektowania, budowy, eksploatacji lub konserwacji instalacji zawierających substancje niebezpieczne. Rzadko są one powodowane przez katastrofy naturalne (np. powódź), częściej są skutkiem przypadkowej lub celowej działalności ludzi, w tym działania terrorystyczne. Awarie takie występują najczęściej na terenach przemysłowych lub podczas transportu substancji niebezpiecznych do instalacji. W województwie lubuskim notowanych jest od kilku do kilkunastu zdarzeń o charakterze poważnych awarii (tab. 2). Tabela 2. Zdarzenia mające charakter poważnych awarii, które miały miejsce w województwie lubuskim w latach 1999-2007 Rok 1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Zdarzenia awaryjne 7 7 16 8 2 4 3 3 0 */ */ dostępne dane tylko dla I półrocza 2007 Nasuwają się następujące wnioski płynące z dotychczasowych zdarzeń: każde zdarzenie z udziałem substancji niebezpiecznych, niezależnie od wielkości uwolnień, może powodować negatywne skutki dla środowiska (ok. ½ rejestrowanych przypadków), natężenie i częstość zdarzeń awaryjnych świadczy, że będą one występować również w przyszłości, co będzie wymagać zaangażowania określonych sił i środków oraz kontynuowania ścisłej współpracy ze służbami i organami uczestniczącymi w likwidacji skutków awarii, skutkami awarii mogą być w szczególności: - uwolnienie substancji (palnych i tworzących z powietrzem mieszaniny wybuchowe, substancji żrących lub trujących w postaci par i gazów zanieczyszczających powietrze także poza terenem zakładu) powodujących szczególne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi szczególnie na obszarach zurbanizowanych, - zanieczyszczenie wód powierzchniowych, których następstwem są znaczne skutki ekologiczne (np. masowe śnięcia ryb) i zagrożenie dla ujęć zaopatrujących ludność w wodę do picia, - skażenie gruntu, w wyniku czego może dojść do zniszczenia zarówno gleby, jaki i wód podziemnych, w tym poziomów użytkowych stanowiących źródło zaopatrzenia ludności w wodę, - bezpośrednie zanieczyszczenie wód podziemnych, - wszelkie katastrofy budowlane instalacji z substancjami niebezpiecznymi, których następstwem może być ich uwolnienie do środowiska, 12

- zniszczenie wałów ochronnych w wyniku powodzi, których skutkiem może być uszkodzenie instalacji i uwolnienie substancji niebezpiecznych do środowiska. Duże zagrożenie dla środowiska stanowią przede wszystkim zakłady stosujące w procesie technologicznym lub magazynujące różne substancje chemiczne. Stopień zagrożenia zwiększa się w sytuacji zlokalizowania tych zakładów w obrębie zwartej zabudowy lub w pobliżu miejsc wrażliwych, w tym wód płynących. Na terenie województwa lubuskiego nie ma dużych instalacji, które mogłyby oddziaływać na sąsiadujące obszary, lub powodować transgraniczne zagrożenia w znacznych rozmiarach, ale funkcjonuje kilkanaście obiektów, których potencjalne zagrożenie dla bezpośrednio otaczających obszarów można określić jako poważne (zał. 2). W transporcie materiałów niebezpiecznych użytkowane są zarówno drogi jak i szlaki kolejowe i wodne przebiegające przez tereny zamieszkane przez ludność lub cenne ze względu na walory przyrodnicze. Według prowadzonego przez WIOŚ w Zielonej Górze rejestru na terenie województwa lubuskiego funkcjonuje 25 zakładów (obiektów) stwarzających potencjalne zagrożenie dla środowiska poważnymi awariami (ze 100 zakładów objętych sprawozdawczością US [8]), w tym: zakłady o zwiększonym ryzyku wystąpienia awarii (BM93 PKN ORLEN, RGP JERSAK), zakłady o dużym ryzyku wystąpienia awarii (ZWCh STILON 3, RGP SHELL GAS POLSKA, RGP ORLEN GAZ, ROCKWOOL POLSKA, KRONOPOL), zgodnie z wymaganiami ustawy Prawo ochrony środowiska 4. Oprócz ww. zakładów na terenie województwa znajdują się zakłady z instalacjami zawierającymi substancje niebezpieczne, z których najważniejsze to: amoniak (10 instalacji), kwas solny (5 instalacji), ropa naftowa (4 instalacje), środki pirotechniczne (1 instalacja) [15]. Zgodnie z zasadami metodyki przyjętej w ramach projektu RIVER SHIELD do oceny 5 potencjalnego zagrożenia wód w regionie na podstawie wyznaczonego wskaźnika ryzyka (WRI) wytypowano 9 obiektów stacjonarnych stwarzających potencjalne zagrożenie w wyniku awarii przemysłowej, w tym jedynie 3 zakłady dużego ryzyka i 1 obiekt zwiększonego ryzyka, zgodnie z postanowieniami dyrektywy Seveso II, oprócz: rozlewni gazu płynnego SHELL, ORLEN GAZ i JERSAK, podlegających wymaganiom dyrektywy Seveso II 1, w których są substancje niestwarzające zagrożeń dla środowiska wodnego (tj. propan i butan). Zidentyfikowano 3 potencjalne miejsca ryzyka o WRI > 5 (zał. 2) oraz obliczono, że łączny poziom ryzyka (dla środowiska wodnego Odry) w województwie lubuskim wynosi 7,8 [4]. Wskaźnik ten informuje, że zagrożenie wód powierzchniowych w dorzeczu Odry w województwie lubuskim jest realne i znaczące. 3 Z dniem 1 stycznia 2008 r. ZWCh STILON nie używa w procesie technologicznym hydrazyny będącej podstawą do kwalifikacji przedsiębiorstwa do zakładów o dużym ryzyku powstania poważnej awarii przemysłowej (ZDR). 4 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 627, z późniejszymi zmianami). 5 Wykonanej w 2006 r. w ramach projektu RIVER SHIELD. 13

Działanie I.1. Wzmocnienie etatowe PSP i WIOŚ (działanie kluczowe) Cel: umożliwienie efektywnego wypełniania ustawowych zadań w zakresie prewencji, kontroli i rozpoznawania zagrożeń przez PSP i WIOŚ. Opis: zwiększenie, w zależności od potrzeb, stanów etatowych komórek kontrolnorozpoznawczych komend powiatowych/miejskich PSP oraz zatrudnienie dodatkowych osób w WIOŚ odpowiedzialnych za problematykę zapobiegania poważnym awariom przemysłowym. W większości jednostek organizacyjnych PSP województwa lubuskiego zadania związane z działalnością kontrolno-rozpoznawczą są prowadzone przez jedną osobę. Mając na względzie szeroki zakres działania, wynikający z przepisów szczególnych oraz innych zadań zleconych, potrzebne jest zasilenie tych jednostek przez wykwalifikowaną kadrę. W Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Zielonej Górze i Delegaturze WIOŚ w Gorzowie Wlkp. zatrudnionych jest jedynie 2 inspektorów zajmujących się problematyką poważnych awarii, przy czym osoby te wykonują także inne obowiązki i kontrole realizowane w ramach pozostałej działalności WIOŚ, niezwiązanej z zapobieganiem, zwalczaniem i usuwaniem skutków poważnych awarii. Stan ten jest daleko niewystarczający do pełnego rozpoznania i prewencji w zakresie potencjalnych źródeł awarii (nie tylko na wodach). Należy więc dążyć do zwiększenia stanu zatrudnienia Wydziału i Działu Inspekcji WIOŚ o 2 etaty (po 1 etacie na WIOŚ i Delegaturę), wraz z zagwarantowaniem odpowiednich środków na szkolenia i wyposażenie stanowisk pracy, w celu zapewnienia właściwego wykonywania kompetencji ustawowych WIOŚ (np. szkoleń, ściślejszego współdziałania z innymi organami kontroli, wymagań ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym). Termin realizacji: 2009-2015. Finansowanie: łącznie do roku 2015 ok. 4300 tys. zł; budżet województwa i powiatów. Działanie I.2. Kontrola zakładów przemysłowych (działanie kluczowe) Cel: zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w zakładach i ograniczanie zagrożenia dla ludzi i środowiska. Opis: prowadzenie systematycznych kontroli pod kątem rozpoznania zagrożeń i spełnienia wymogów bezpieczeństwa przez zakład, a w szczególności: stanu ilościowego substancji i materiałów stwarzających zagrożenie, sposobu zabezpieczenia źródeł zagrożenia, przygotowania sprzętowego do zwalczania i usuwania skutków awarii, posiadania dokumentów formalnoprawnych, w tym wewnętrznego planu operacyjnoratowniczego, oraz odzwierciedlania przez te dokumenty faktycznego stanu bezpieczeństwa w zakładzie. Stosownie do potrzeb w wyniku kontroli będą wydawane zarządzenia pokontrolne zobowiązujące do usunięcia w określonym terminie stwierdzonych nieprawidłowości lub decyzje wstrzymujące uruchomienie albo użytkowanie instalacji, jeżeli stwierdzone 14

uchybienia mogą powodować ryzyko wystąpienia awarii przemysłowej (na podstawie art. 373 ust. 1 ustawy 4 ). Termin realizacji: 2008-2015. Finansowanie: łącznie do roku 2015 ok. 150 tys. środki budżetowe w ramach działalności ustawowej PSP i WIOŚ. Działanie I.3. Wdrożenie środków z zakresu planowania przestrzennego w kontekście ograniczania ryzyka awarii (działanie kluczowe) Cel: ograniczanie poziomu ryzyka, na jaki narażona jest ludność mieszkająca w sąsiedztwie zakładów typu Seveso, a także łagodzenie ewentualnych skutków poważnych awarii w tych zakładach, poprzez dążenie do zachowania bezpiecznych odległości pomiędzy źródłami zagrożenia oraz istniejącym i projektowanym zainwestowaniem w strefie ich potencjalnego oddziaływania. Opis: włączenie problematyki zagrożeń dla zdrowia i środowiska powodowanych poważnymi awariami do prac projektowych i procedur administracyjnych związanych z planowaniem zagospodarowania terenu oraz ustalaniem lokalizacji inwestycji i określaniem warunków ich realizacji, z ukierunkowaniem tej problematyki na właściwe zagospodarowanie strefy oddziaływania potencjalnej awarii. Zagrożenia skutkami poważnych awarii należy: sygnalizować i akcentować w dokumentacjach planistycznych sporządzanych na poziomie krajowym i wojewódzkim, szerzej naświetlać w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, szczegółowo rozpatrywać w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, w celu ochrony ludności i ochrony środowiska. Zalecane podejście: w dokumentach planistycznych definiujących politykę przestrzenną gmin powinny się znaleźć zapisy określające stanowisko wobec zakładów podlegających dyrektywie Seveso II, z uwzględnieniem rozwiązań wariantowych (budowa nowych obiektów, modernizacja istniejących itd.), w dokumentacjach planistycznych powinien zostać wprowadzony rozszerzony opis obszarów przeznaczonych dla zakładów typu Seveso, w celu zaprezentowania polityki gminy w tym zakresie od poziomu bazowego (obecnie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego), przez poziom wskazań lokalizacyjnych (obecnie plan miejscowy) do poziomu wykonawczego (obecnie pozwolenie na budowę), przy podejmowaniu decyzji planistycznych decydujących o sposobie zagospodarowania konkretnej przestrzeni w strefie oddziaływania skutków potencjalnej, poważnej awarii, powinny być konsekwentne stosowane, jako narzędzie pomocnicze, wartości odległości bezpiecznych. 15

Korzystny wpływ na sposób uwzględniania problematyki poważnych awarii w planowaniu przestrzennym oraz w procesach wydawania decyzji lokalizacyjnych i budowlanych miałoby wprowadzenie obligatoryjnych lub zalecanych wartości odległości bezpiecznej w zależności od zagrożenia stwarzanego przez zakład typu Seveso. Do czasu określenia tych wartości w prawie krajowym możliwe jest korzystanie z bezpiecznych odległości, w zależności od rodzaju obiektów niebezpiecznych, stosowanych w innych krajach UE (Niemcy, Finlandia, Szwecja) [1]. W przypadku dokumentacji planistycznych na poziomie regionalnym oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego istnieje konieczność opracowywania prognozy wpływu na środowisko obiektów wymienionych w tych dokumentacjach/ planach. W analizie oddziaływania na środowisko, stanowiącej integralną część prognozy, powinna być uwzględniona problematyka poważnych awarii, w aspekcie bezpiecznej lokalizacji zakładów i obiektów podlegających dyrektywie Seveso II. Termin realizacji: 2008-2015. Finansowanie: łącznie do roku 2015 ok. 300 tys. zł działania statutowe organów ds. planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz wydawania decyzji lokalizacyjnych i budowlanych. Działanie I.4. Zapobieganie wtórnym zanieczyszczeniom wód w wyniku zagrożeń powodziowych Cel: ograniczenie potencjalnego, negatywnego oddziaływania na jakość wód województwa ze strony możliwych uwolnień substancji niebezpiecznych spowodowanych zalaniem niebezpiecznych obiektów przez falę powodziową. Opis: uwzględnianie zagrożeń powodziowych, wskazanych w odpowiednich planach i strategiach, w bieżących decyzjach i działaniach władz i społeczności lokalnych - przeciwdziałanie presji na użytkowanie gospodarcze obszarów międzywala w dolinach rzek oraz kontynuowanie realizacji wieloletniego Programu dla Odry 2006 6, do którego najważniejszych celów należą m.in.: ochrona przed powodzią dużych aglomeracji, w tym Słubic, oraz terenów, na których powodzie są częste i o gwałtownych przebiegach, jak lewobrzeżne dopływy Odry; poprawa jakości wód w dorzeczu Odry w wyniku realizacji m.in. Programu szybkiego działania na rzecz ochrony wód rzeki Odry przed zanieczyszczeniem, opracowanego w ramach Międzynarodowej Komisji Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem (MKOOpZ). Szczególne znaczenie dla województwa lubuskiego ma kontynuacja objętych Programem dla Odry 2006 inwestycji na obszarze tego województwa, zwłaszcza inwestycji takich jak: Kanał Postomski II - odbudowa kanału wraz z obwałowaniem; 6 Ustanowionego na mocy ustawy z dnia 6 lipca 2001r. o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry-2006 (Dz.U. z 2001r. nr 98, poz. 1067). 16

Bytom Odrzański - budowa nowego wału Odry - 2,04 km - dokończenie wykupu gruntów i realizacja robót; Naprawa i modernizacja wałów w dorzeczu Odry wraz z Wartą. Termin realizacji: 2008-2015. Finansowanie: środki krajowe i zagraniczne, w tym promesy rządowe na zadania realizowane w ramach "Programu dla Odry - 2006" dla Wojewody Lubuskiego, np. w 2008 r. na 4104 tys. zł.; łącznych nakładów na realizację działania nie oszacowano [12]. Działanie I.5. Zapobieganie awariom u źródła (działanie kluczowe) Cel: zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w zakładach operujących niebezpiecznymi substancjami chemicznymi oraz zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia i ograniczenie zasięgu oraz siły oddziaływania skutków potencjalnej awarii z udziałem substancji chemicznych w otoczeniu tych zakładów. Opis: realizacja przedsięwzięć organizacyjnych, technicznych i inwestycyjnych przez zakłady stosujące znaczące ilości niebezpiecznych substancji chemicznych i zagrażające jakości wód powierzchniowych w wyniku uwolnień awaryjnych, dostosowanych do specyfiki tych zakładów. Ze względu na brak wielu potrzebnych informacji i danych, nie jest możliwe sformułowanie szczegółowych propozycji takich działań dla konkretnych zakładów w województwie lubuskim. Wszystkie podejmowane działania powinny jednak przyczyniać się do spełnienia przedstawionych poniżej wymagań: substancje zanieczyszczające wody nie powinny mieć możliwości wycieku (zakłady muszą być tak projektowane, budowane i eksploatowane, aby takie substancje nie mogły zostać uwolnione do środowiska. Instalacja nie tylko powinna być szczelna, ale musi być także konstrukcyjnie solidna, aby być w stanie oprzeć się potencjalnej, mechanicznej, termicznej i chemicznej presji); każdy wyciek powinien zostać szybko i niezawodnie wykryty (instalowanie efektywnych systemów wykrywania wycieków, zapewnianie ich obsługi i wdrażanie procedur awaryjnych); uwalniane substancje powinny zostać zatrzymane i zagospodarowane (wyposażanie instalacji z niebezpiecznymi substancjami w szczelne, stałe (np. betonowe) tace zbierające (jeżeli instalacje te nie są zbudowane z podwójnych ścian i wyposażone w detektory wycieku), a także zapewnianie odpowiedniego zagospodarowania uwolnionych substancji, w tym ich ew. unieszkodliwienia w sposób bezpieczny dla środowiska); w zakładzie musi być dostępna wymagana dokumentacja związana z przeciwdziałaniem awariom, m.in. instrukcje obsługi z konkretnymi wskazaniami odnośnie monitoringu oraz konserwacji instalacji i urządzeń, a także wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. We wszystkich zakładach operujących niebezpiecznymi substancjami chemicznymi powinny też być realizowane działania rutynowe przyczyniające się do poprawy bezpieczeństwa, między innymi takie, jak: 17

aktualizacja instrukcji sposobu postępowania w przypadku dokonania zmian w procesie technologicznym, prowadzenie cyklicznych szkoleń dla pracowników obsługujących i konserwujących instalacje i urządzenia zawierające substancje niebezpieczne oraz dla zakładowych służb i formacji ratowniczych, wraz z oceną ich efektywności, przeprowadzanie inspekcji stanu bezpieczeństwa całego zakładu, wyposażenia i narzędzi oraz doskonalenie procedur bezpieczeństwa w celu ich dostosowywania do aktualnych warunków, zgłaszanie istotnych zmian ilości i rodzaju substancji stosowanych w procesie technologicznym, a także planowanego terminu zakończenia eksploatacji instalacji lub terminu zamknięcia zakładu, do PSP i WIOŚ, prowadzenie monitoringu funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, umożliwiającego podejmowanie działań korekcyjnych w przypadku wystąpienia zjawisk stanowiących odstępstwo od normalnej eksploatacji instalacji, stała weryfikacja źródeł zagrożeń związanych z funkcjonowaniem zakładu i wystąpieniem sytuacji awaryjnych, będących wynikiem błędu człowieka, wadliwych części lub materiałów, zdarzeń zewnętrznych (w tym zagrożeń naturalnych - np. nieprzeciętnie wysokie temperatury, pożary, powodzie, huragany), itp., dokonywanie systematycznej oceny programu zapobiegania awariom i sytemu bezpieczeństwa pod kątem ich skuteczności i aktualności, w szczególności w zakresie zapobiegania i ograniczania skutków awarii przemysłowej dla ludzi i środowiska, testowanie co najmniej raz na 3 lata funkcjonowania wewnętrznego planu operacyjnoratowniczego (w tym procedur prowadzenia na terenie zakładu działań ratowniczych, możliwych do zastosowania metod i środków będących w dyspozycji) w celu jego aktualizacji zgodnie z istniejącymi warunkami w zakładzie, stanem wiedzy i dokonującym się postępem naukowo-technicznym w zakresie zapobiegania, zwalczania i usuwania skutków awarii, prowadzenie okresowych wspólnych ćwiczeń dla pracowników zakładu i jednostek ratowniczych. Na terenie województwa lubuskiego szczególne znaczenie ma przeciwdziałanie wyciekom substancji ropopochodnych z przebiegającego przez województwo odcinka rurociągu Przyjaźń [3]. Konieczne jest stałe prowadzenie kontroli szczelności rurociągu w PERN Przyjaźń poprzez: badanie grubości ścianek na całej trasie przebiegu rurociągu wykonywane tzw. tłokiem inteligentnym, badanie szczelności rurociągu tłokami czyszczącymi z zainstalowanymi mikrofonami, ciągłe pomiary ciśnienia na całej trasie rurociągu, prowadzone przy pomocy zainstalowanego czujnika na każdej stacji zasuw, umożliwiające głównemu dyspozytorowi w Płocku bieżące śledzenie przebiegu krzywej ciśnień i podejmowanie stosownych decyzji w przypadku awarii, prowadzenie oględzin rurociągu z powietrza, okresowe badanie przejść rurociągu pod rzekami. Termin realizacji: zadanie ciągłe. 18

Finansowanie: środki własne zakładów i środki unijne w ramach RPO na lata 2007-2013; łącznych nakładów na realizację działania nie szacowano ze względu na brak danych odnośnie planowanych działań w zakładach. Priorytet II. Gotowość na zdarzenia awaryjne Skuteczna ochrona ludzi i środowiska przed skutkami zdarzeń awaryjnych zależy od wielu czynników, w tym od: efektywności systemu wczesnego wykrywania i alarmowania oraz systemu łączności, poziomu wyszkolenia i wyposażenia służb włączonych w reagowanie na awarie przemysłowe, rozpoznania źródeł zagrożeń oraz potencjalnych skutków awarii dla ludzi i środowiska, Aktualnie na terenie województwa lubuskiego została zakończona wstępna faza projektu dotyczącego uruchomienia w województwie numeru ratunkowego 112. Zgłoszenia kierowane na nr 112 z telefonów komórkowych są odbierane przez jednostki powiatowe PSP a z telefonów stacjonarnych - przez komendy powiatowe Policji. Dotychczasowe numery alarmowe (np. 997, 998, 999) również działają. Ustanowiono 7 system wczesnego ostrzegania (SWO) - funkcjonujący w czasie pokoju oraz system wykrywania i alarmowania (SWA) - działający w stanie kryzysu i stanie wojny. Zadaniem tych systemów jest: wykrywanie, rozpoznawanie i monitorowanie zagrożeń, umożliwiające natychmiastowe stwierdzenie wzrostu poziomu zagrożenia w oparciu o przyjęte normy i standardy; powiadamianie właściwych organów administracji o zagrożeniach; ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach oraz informowanie o zasadach zachowania się przed i w trakcie ich wystąpienia; zabezpieczenie obiegu informacji za pośrednictwem dostępnych środków łączności; opracowywanie ocen eksperckich stanu zagrożenia i przygotowywanie zaleceń odnośnie rekomendowanego postępowania. Organy, jednostki organizacyjne i instytucje wchodzące w skład SWO są zobowiązane do wzajemnej wymiany informacji uzyskanych w toku swojej działalności statutowej, mających bezpośredni lub pośredni związek z wystąpieniem zagrożeń ludności lub środowiska. W województwie działają także odpowiednie struktury włączone w Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy (KSRG), zorganizowany w całym kraju przez Państwową Straż 7 Zarządzeniem nr 25 Wojewody Lubuskiego z dnia 7 lutego 2008 r. w sprawie zasad przygotowania i zapewnienia działania Wojewódzkiego Systemu Wczesnego Ostrzegania o zagrożeniach oraz Wojewódzkiego Systemu Wykrywania i Alarmowania w województwie lubuskim. 19

Pożarną i realizujący zadania w zakresie walki z pożarami i klęskami żywiołowymi, ratownictwa technicznego, ratownictwa chemicznego, a od 1997 roku także ratownictwa ekologicznego i medycznego. Poziom wojewódzki KSRG spełnia rolę wspomagającą i koordynacyjną w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza powiatu, w którym ma miejsce dane zdarzenie. Jego podstawowe siły i środki to wojewódzki odwód operacyjny z grupami specjalistycznymi (wydzielone siły i środki z poziomów powiatowych) oraz krajowa baza sprzętu specjalistycznego. Dysponowanie jednostek systemu do działań ratowniczych oraz alarmowanie podmiotów współdziałających odbywa się przez wojewódzkie stanowisko koordynacji ratownictwa PSP, współdziałające z Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody oraz administracją zespoloną (np. Komendantem Wojewódzkim Policji, Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego, Wojewódzkim Inspektorem Sanitarnym) i niezespoloną (np. Zarządem Gospodarki Wodnej, Urzędem Żeglugi Śródlądowej, Oddziałem Straży Granicznej). W wojewódzkim planie ratowniczym, opracowanym przez Komendanta Wojewódzkiego PSP i zatwierdzonym przez Wojewodę, zostały określone m.in. procedury działania i uruchamiania systemu ratowniczo-gaśniczego na poziomie województwa lubuskiego w odniesieniu do poszczególnych typów zagrożeń oraz organizacyjno-techniczne sposoby likwidacji zagrożeń wymagających zaangażowania w działaniach ratowniczych znacznych sił i środków (np. klęski żywiołowe) oraz zagrożeń, które mogą powstać na granicy powiatów lub województwa. Zapewnienie koordynacji międzypowiatowej oraz współpracy z sąsiednimi województwami, a także szczeblem centralnym jest w gestii jest Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody, które stanowi kluczowy element systemu zarządzania kryzysowego. Na terenie województwa lubuskiego od lat funkcjonuje Specjalistyczna Grupy Ratownictwa Chemicznego Gorzów Chemik w Jednostce Ratowniczo-Gaśniczej Nr 2 podległej KM PSP w Gorzowie Wlkp., wyposażona w specjalistyczny sprzęt ratownictwa chemicznego (np. skimery, dyspergenty, sorbenty, separatory, środki ochrony osobistej, kabinę dekontaminacyjną), obsługiwany przez wysokokwalifikowanych strażaków. W ramach priorytetu nadzwyczajne zagrożenia Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze systematycznie dofinansowuje zakup specjalistycznego sprzętu (np. pojazdy ratownictwa wodno-ekologicznego, samochody ratowniczo-gaśnicze) na potrzeby jednostek i komend PSP oraz OSP. Bieżące działania Państwowej Straży Pożarnej w zakresie utrzymywania jej stałej gotowości do realizacji ustawowych obowiązków dotyczących zwalczania skutków poważnych awarii, w tym w szczególności awarii zagrażających jakości wód [3], obejmują: a) utrzymanie gotowości grup specjalistycznych, w tym sprawności sprzętu ratowniczego, b) prowadzenie ćwiczeń i manewrów (przede wszystkim na wodach płynących), c) monitorowanie stanu stałych punktów stawiania zapór, d) nadzór nad przestrzeganiem przepisów w zakładach objętych dyrektywą Seveso II oraz innych wykorzystujących w procesie technologicznym substancje niebezpieczne, zlokalizowanych przy rzekach, e) pozyskiwanie informacji o stanie obiektów hydrotechnicznych, f) wymianę informacji ze stroną niemiecką, 20

g) udział w szkoleniach i konferencjach. Ważnym elementem rozpoznawania zagrożeń dla środowiska w województwie związanych z poważnymi awariami jest wiedza gromadzona w ramach działalności kontrolnej prowadzonej przez WIOŚ 8 i organy PSP, a także wiedza pozyskiwana w wyniku wymiany informacji pomiędzy WIOŚ i PSP oraz innymi organami i służbami - Policją, Państwową Inspekcją Sanitarną, Strażą Graniczną, Wojewodą, Marszałkiem, urzędami gmin i starostwami. Instrumentem porządkującym i podsumowującym stan identyfikacji wszystkich źródeł zagrożeń poważnymi awariami na terenie województwa, w tym zagrożeń dla jakości wód, jest katalog zagrożeń województwa lubuskiego. Obejmuje on nie tylko instalacje procesowe, ale także: miejsca wydobycia kopalin, szlaki żeglugi śródlądowej, rurociągi zlokalizowane w obrębie cieków, przeprawy przez rzeki, trasy komunikacyjne zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie rzek, tereny zurbanizowane. Dla przeciwdziałania poważnym awariom na terenie województwa lubuskiego istotne znaczenie ma jego położenie przy granicy z Niemcami. Sprawia ono, że niezbędnym elementem takiego przeciwdziałania jest współpraca bilateralna pomiędzy Polską a Niemcami w dziedzinie awarii transgranicznych, która jest rozwijana od wielu lat i którą należy kontynuować. Układa się ona bardzo dobrze na poziomie gminnym i powiatowym, a na szczeblu wojewódzkim wymaga wzmocnienia. W ramach tej współpracy organizowane są między innymi wspólne spotkania robocze, seminaria, warsztaty, szkolenia, ćwiczenia, itp., które ułatwiają wymianę informacji i doświadczeń oraz nawiązywanie kontaktów personalnych i zawodowych. Niektóre jednostki organizacyjne z terenu województwa lubuskiego uzyskały też od strony niemieckiej wsparcie techniczne (sprzętowe). Trwają prace nad uzgodnieniem założeń do wspólnego, polsko-niemieckiego Planu ratowniczego terenów przygranicznych. Działanie II.1. Ustanowienie Centrum Powiadamiania Ratunkowego w Gorzowie Wielkopolskim Cel: pełne wdrożenie w województwie lubuskim przed 2011 r. systemu powiadamiania ratunkowego i Europejskiego Numeru Alarmowego 112. Opis: działanie ma zapewnić efektywne funkcjonowanie regionalnego centrum powiadamiania w ramach zintegrowanego, ogólnokrajowego systemu opartego na jednolitych rozwiązaniach technicznych i organizacyjnych z centralnym systemem gromadzenia danych teleadresowych i lokalizacyjnych osób dokonujących zgłoszeń na numer 112 oraz z centralnym systemem szkolenia operatorów systemu. Będzie ono obejmować między innymi 8 Na podstawie uprawnień wynikających z ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. z 1991 r. nr 77, poz. 335). 21