Spis treœci VIII edycja Konkursu Polski Cement w Architekturze 4 BUDMA 2005 7 arch. Vitaliy Shulyar - Lwów 8 arch. Piotr Ch³apowski Londyn 13 arch. Stefan Scholz Berlin 18 Co powinno przetrwaæ w polskiej architekturze? Czyli Pierwsze Spotkanie Laureatów Honorowej Nagrody SARP 21 Konkurs na koncepcjê architektoniczn¹ budynku Centrum Chopinowskiego przy ul. Tamka 43 w Warszawie 26 Konkurs na opracowanie koncepcji urbanistycznoarchitektonicznej M³odzie owego Centrum Sportu i Edukacji w Krakowie Nowej Hucie 35 Konkurs na opracowanie koncepcji Stra nicy dla Jednostki Ratowniczo Gaœniczej w Katowicach 42 X Jubileuszowe Posiedzenie Stowarzyszenia Architektów Pañstw Europy Œrodkowej i Wschodniej - ACCEE w Miñsku 46 Posiedzenie Polskiej Rady Architektury 49 Projekt Ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym 50 Zasady Etyki Zawodu Architekta 51 Wyró nienia 53 Medal "Homo Mensura" 53 Wyjazd studialny FTA do Chin 53 Nowe ksi¹ ki 54 Opinia nt. zabudowy newralgicznych miejsc w Warszawie 55 Lubomir Slapeta, Cestmir Slapeta Czescy uczniowie Hansa Scharouna 56 Do Janusza ostatnich s³ów parê... 58 Wspomnienie o Œp. Wac³awie Wdowiaku 59 Nekrologi 59 Wydzia³ Matematyki i Informatyki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (proj. Jerzy Gurawski) Komunikat SARP ISSN 0239-3549 Redaktor Naczelna Agnieszka Bulanda ul. Foksal 2, 00-950 Warszawa tel. (22) 826 39 31 e-mail: agnieszkabulanda@sarp.org.pl Przygotowanie wydania: Zarz¹d G³ówny SARP ul. Foksal 2, 00-950 Warszawa, tel. (22) 827 87 12 e-mail: sarp@sarp.org.pl Redakcja zastrzega sobie prawo do wprowadzania skrótów w nadsy³anych materia³ach oraz do niepublikowania tych materia³ów bez podania przyczyn. Opracowanie graficzne, sk³ad: www.webkreator.com.pl Pawe³ Noszkiewicz e-mail: pawel.n@webkreator.com.pl Druk: Drukarnia Skleniarz 30-133 Kraków, ul. J. Lea 118 tel. (12) 637 32 70 Zlecenia na reklamê przyjmuje Redakcja reklama@sarp.org.pl nak³ad 7000 szt. Kole anki i Koledzy, Realizuj¹c zamys³ przedstawiony w tym miejscu, w pierwszym tegorocznym numerze Komunikatu SARP jego comiesiêcznej edycji oddajemy w Wasze rêce kolejny numer tego wewnêtrznego informatora SARP. Pe³ne przywrócenie tej formy wewnêtrznego dialogu, jak¹ ustanowi³ kiedyœ Komunikat SARP, to jeden z wa nych celów w obecnych dzia³aniach Prezydium Zarz¹du G³ównego. Podobnie ca³y Zarz¹d G³ówny uzna³, e wznowienie systemu przekazu informacji jest ze wszech miar potrzebne œrodowisku i wa ne by w Komunikacie pojawi³y siê nie tylko informacje o aktywnoœciach w³adz Stowarzyszenia tych na poziomie ogólnopolskim i tych w poszczególnych oddzia³ach, ale by ³amy Komunikatu w stopniu szerszym ni dotychczas otworzy³y siê jako miejsce dyskusji ka dego, kto w dzia³alnoœci œrodowiskowej chce znaleÿæ miejsce dla swej aktywnoœci. Ten apel o przekazywanie do redakcji Komunikatu swoich osobistych refleksji i ocen nie jest pierwszym. Zwykle spotyka³ siê on z reakcj¹ kilku zaledwie Kole anek i Kolegów. Redakcja Komunikatu ma pe³n¹ œwiadomoœæ, e w dobie komunikacji elektronicznej du o ³atwiej zareagowaæ jest na jakieœ zjawisko przez prezentacjê swych ocen w Internecie. Ta forma dialogu jest oczywiœcie najbardziej w³aœciwa dla czasów obecnych, ale wydaje siê, ze refleksje bardziej pog³êbione, opisy zjawisk tych ponadczasowych i tych symptomatycznych dla dnia dzisiejszego, mog³yby w znakomity sposób znaleÿæ siê w Komunikacie SARP. Wprawdzie sam tytu³ periodyku mówi raczej o tym, co zupe³nie doraÿne, to jednak wobec braku wielu innych mo liwoœci do podejmowania wa nych dla ca³ego œrodowiska tematów, zda siê w pe³ni uzasadnione, by w³aœnie w Komunikacie dialog taki móg³ byæ prowadzony. Tym bardziej, e jest ku niemu szczególna okazja. Na pocz¹tku lipca ma odbyæ siê kolejny Kongres Miêdzynarodowej Unii Architektów. Zachêcaj¹c wszystkich do udzia³u w tym œwiatowym spotkaniu architektów, które tym razem odbêdzie siê stosunkowo blisko w Istambule, przypominamy o zamyœle zorganizowania w maju br. w Bia³ymstoku Prekongresu, który wzorem podobnej imprezy odbywaj¹cej siê 3 lata temu we Wroc³awiu i poprzedzaj¹cej Kongres UIA w Berlinie by³ miejscem bodaj jednej z najwa niejszych dysput o architekturze, jakie przeprowadzi³o œrodowisko architektów SARP na przestrzeni ostatnich lat. Prekongres w Bia³ymstoku ma byæ podobn¹ okazj¹ do wymiany opinii, ale patrz¹c na Komunikat SARP z tej perspektywy, jak najbardziej zasadnym wydaje siê by to na jego ³amach dyskusja taka mia³a swój pocz¹tek. Deklaruj¹c zwiêkszenie iloœci wiadomoœci na temat Kongresu UIA w Istambule i podobnie zwiêkszenia informacji o Prekongresie z Bia³ymstoku, zapraszam wszystkie Kole anki i Kolegów do podjêcia tematyki, która dla obu imprez jest to sama i wi¹ e siê z g³ównym has³em Kongresu Miêdzynarodowej Unii Architektów Bazary Architektury. Narzekamy na brak dostatecznie noœnej i kreatywnej krytyki architektonicznej spróbujmy sami podj¹æ trud uczestniczenia w tym nie³atwym opisie twórczoœci œrodowiska polskich architektów, buduj¹c zwyczaj polemicznego, ale pog³êbionego dialogu na temat tego, co w przestrzeni naszych miast i wsi cieszy, a co jest przyczyn¹ burzenia ³adu przestrzennego i w konsekwencji tego degradacji tej przestrzeni. Pytanie o to samoœæ polskiej architektury w jej konfrontacji z globalnymi trendami, pytanie o relacji tradycji do tzw. architektury nowoczesnej, pytanie o miejsce nowych technologii. W systemie kreacji nowych wartoœci przestrzennych, to tylko niektóre z problemów warte jak siê zdaje podjêcia z perspektywy naszych w³asnych doœwiadczeñ i doœwiadczeñ innych. Zwróæmy przy tym uwagê, e chocia by ta ostatnia uwaga ró ne perspektywy ocen dziej¹cych siê wokó³ nas i z naszym udzia³em zjawisk, kieruje nasze myœli jeszcze w inn¹ stronê naszego bytu zawodowego w stronê zasad etyki zawodowej, które dotycz¹c nas wszystkich, wcale nie przez wszystkich pojmowane s¹ tak samo. Wymieniaj¹c tylko te problemy, zapraszam do dyskusji na ich temat, oczekuj¹c, e odbêdzie siê ona w³aœnie na ³amach Komunikatu SARP. Jerzy Grochulski Sekretarz Generalny SARP 3 str 3
Nagrody VIII edycja Konkursu Polski Cement w Architekturze 11 grudnia 2004 r. og³oszone zosta³y równie wyniki VIII edycji Konkursu Polski Cement w Architekturze na najlepsz¹ realizacjê architektoniczn¹ z u yciem technologii elbetowej, wykonan¹ i przekazan¹ do u ytku do koñca 2003 r. S¹d Konkursowy w sk³adzie: arch. Grzegorz Chodkowski Przewodnicz¹cy S¹du, Wiceprezes SARP Cz³onkowie: dr in. Jan Deja Prezes Sp. z o.o. POLSKI CEMENT arch. Dariusz Hyc SARP Warszawa arch. Micha³ Szymanowski SARP Kraków arch. Andrzej Owczarek SARP ódÿ przyzna³ nastêpuj¹ce Nagrody i wyró nienia: I Nagroda Generalny wykonawca: BUDOSTAL 3 Kraków, elbety Kopu³ PIRS Francja Praca uzyska³a I NAGRODÊ za znakomity efekt przestrzenny w tym bardzo dobre wpisanie w krajobraz niekonwencjonalnej formy uzyskanej przy wykorzystaniu technologii elbetowej i jako oczywistej, jedynej logicznej w zastosowaniu. II Nagroda Obiekt Centrum Olimpijskie w Warszawie 4 Obiekt: Park Turystyki i Rozrywki w Nieporazie, gm. Alwernia. Siedziba RMF FM zespó³ autorski: arch. Stanis³aw Burmistrz arch. Wies³aw Niewiadomski arch. Stanis³aw Podkañski mgr in. Grzegorz Guba³a mgr in. Stanis³aw Lintner mgr in. Bronis³aw Sadowski mgr in. Hubert Salomon mgr in. Marek Ska³kowski dr in. Ryszard Walentyñski An Archi Group Yuma Invest Katowice Inwestor: BROKER SM S.A. zespó³ autorski projekt koncepcyjny Kulczyñski Architekt Sp. z o.o. arch. Bogdan Kulczyñski arch. Pawe³ Py³ka arch. Rados³aw Sojka arch. Yacine Diallo projekt realizacyjny arch. Bogdan Kulczyñski arch. Pawe³ Py³ka wspó³praca Yacine Diallo projekt wnêtrz arch. Bogdan Kulczyñski arch. Agnieszka Chmielewska wspó³praca arch. Monika Goszczyñska Inwestor: POLSKI KOMITET OLIMPIJSKI, Generalny Wykonawca: ECHO INVESTMENT S.A. str 4
Praca uzyska³a drug¹ nagrodê w konkursie Polski Cement w Architekturze za unikalne i wyrafinowane technologicznie rozwi¹zania architektoniczne i konstrukcyjne we wnêtrzu budynku. Przyznano dwa równorzêdne wyró nienia : Wyró nienie równorzêdne Obiekt: Budynek mieszkalny Warszawa ul. Fa³ata 15 Obiekt: : Dom na Che³mie k/krakowa Zespó³ autorski: architektura Bart³omiej Sitarski architektura wnêtrz Katarzyna Kuchejda Inwestor: Bart³omiej Sitarski Wykonawca: Bart³omiej Sitarski Praca uzyska³a wyró nienie za udan¹ próbê skonfrontowania tradycji budownictwa regionalnego ze wspó³czesn¹ technologi¹ betonu wylewanego, co pozwoli³o autorom pogodziæ konspekt miejsca z czasem powstania obiektu. Nagrody oraz wyró nienia wrêczyli Prezes Spó³ki Polski Cement p. Jan Deja, Przewodnicz¹cy Nagrody autorzy arch. Olgierd Jagie³³o arch. Maciej Mi³obêdzki arch. Marcin Sadowski arch. Jerzy Szczepanik Dzikowski wspó³praca autorska Pawe³ Majkusiak Maks Potapow Inwestor: Baltiment Sp. z o.o. ul. Krzywickiego 1, Warszawa Bogdan Paszkowski Wykonawca: MARCINIAK S.A. Oddzia³ Warszawa ul. owicka 19 Praca uzyska³a wyró nienie za uszanowanie tradycji i kontekstu Szarych Domów i umiejêtne wykorzystanie materia³u ceg³y cementowej, z tej tradycji wynikaj¹cego. Wyró nienie równorzêdne arch. Bart³omiej Sitarski, Jan Deja Prezes Spó³ki Polski Cement, Agnieszka Bulanda Rzecznik Prasowy SARP Stowarzyszenia Producentów Cementu i Wapna p. Andrzej Tekiel oraz Prezes Stowarzyszenia Producentów Betonu Towarowego p. Andrzej Werkowski. Nagrodê Specjaln¹ Stowarzyszenia Producentów Betonu Towarowego za perfekcyjne zastosowanie betonu towarowego przy formowaniu elementów wewn¹trz budynku otrzyma³ Obiekt Centrum Olimpijskie w Warszawie, Bogdana Kulczyñskiego z zespo³em (j.w.) arch. Olgierd Jagie³³o, Andrzej Tekiel Prezes Stowarzyszenia Producentów Cementu i Wapna, Andrzej Werkowski Prezes Stowarzyszenia Producentów Betonu Towarowego 5 str 5
Nagrody VIII edycja Konkursu Polski Cement w Architekturze (powy ej) Laureaci I Nagrody w konkursie Polski Cement w Architekturze oraz Jan Deja, Andrzej Tekiel, Andrzej Werkowski, Ryszard Jurkowski; (obok) Joanna Kulczyñska odbiera Nagrodê Specjaln¹ Stowarzyszenia Producentów Betonu Towarowego z r¹k Prezesa tego Stowarzyszenia Andrzeja Werkowskiego (poni ej) Joanna Kulczyñska (córka arch. Bogdana Kulczyñskiego) 6 str 6
BUDMA 2005 Targowe Spotkania z Architektur¹ to jedno z wa niejszych wydarzeñ Miêdzynarodowych Targów Budownictwa. Ich celem jest stymulowanie dyskusji architektów z inwestorami oraz producentami materia³ów na temat stanu i zasad kszta³towania przestrzeni publicznej, wykorzystania nowoczesnych technologii do tworzenia wysokiej jakoœci architektury oraz prognoz rozwoju budownictwa w ró nych krajach Europy. Targowe Spotkania z Architektur¹ organizuj¹ po raz drugi Miêdzynarodowe Targi Poznañskie, Stowarzyszenie Architektów Polskich i Izba Architektów RP. Celem konferencji, która towarzyszy³a BUDMIE 2005, jest przedstawienie przeobra eñ wybranych miast europejskich, a tak e zwi¹zku pomiêdzy jakoœci¹ architektury, ³adem przestrzennym i potrzebami inwestorów. Targowe Spotkania z Architektur¹ rozpocz¹³ uroczysty wernisa wystawy Polska Architektura Wspó³czesna, który w obecnoœci Prezesa Miêdzynarodowych Targów Poznañskich p. Bogus³awa Zalewskiego, Architekta Województwa Wielkopolskiego Andrzeja Nowaka, Prezesa SARP Ryszarda Jurkowskiego, Prezesa Oddzia³u Poznañskiego SARP Andrzeja Kurzawskiego i Przewodnicz¹cego Wielkopolskiej Okrêgowej Rady Izby Architektów Marka Czury³o, oraz wieli innych zaproszonych goœci otworzy³ Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury pan Andrzej Bratkowski. Otwieraj¹c wernisa Wiceminister A. Bratkowski nawi¹za³ do roli architektów i urbanistów, jak¹ spe³niaj¹ i powinni spe³niaæ w rozwoju polskich miast. Wskaza³ na bezpoœredni zwi¹zek pomiêdzy jakoœci¹ architektury, ³adem przestrzennym i potrzebami inwestorów. Podkreœli³ jednoczeœnie nowoczesnoœæ, funkcjonalnoœæ i œwiatowy poziom wielu projektów naszych architektów. Wystawa Polska Architektura Wspó³czesna to prezentacja ostatniej VIII edycji Konkursu Polski Cement, Nagrody Roku 2004, Nagrody SARP za najlepszy obiekt wzniesiony ze œrodków publicznych pod Honorowym Patronatem Premiera RP oraz wystawa prezentuj¹ca Otwarcie wystawy Polska Architektura Wspó³czesna Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Infrastruktury - Andrzej Bratkowski i Prezes SARP Ryszard Jurkowski. Poni ej wystawa. BUDMA 2005 7 str 7
BUDMA 2005 dorobek architektoniczny ostatniego Laureata Honorowej Nagrody SARP w roku 2004 arch. Marka Dunikowskiego z Krakowa. Centralnym punktem programu by³a konferencja Przemiany centrów europejskich miast. z udzia³em architektów z Ukrainy Lwowa, Kijowa, Dniepropietrowska i Po³tawy oraz z Berlina i Londynu. Zaproszeni architekci zaprezentowali przeobra enia wybranych miast w ostatnich dziesiêcioleciach oraz projekty przysz³ych realizacji, akcentuj¹c bezpoœredni zwi¹zek miêdzy jakoœci¹ architektury, ³adem przestrzennym i potrzebami inwestorów. arch. Vitaliy Shulyar - Lwów W konferencji uczestniczy³o ³¹cznie ok. 300 osób. Byli wœród nich architekci (z Poznania, Wroc³awia i innych miast), studenci architektury, producenci materia³ów dla budownictwa oraz dziennikarze. W tym numerze prezentujemy sylwetki trzech z zaproszonych do udzia³u w konferencji goœci oraz treœæ wyg³oszonych referatów. 8 Ukoñczy³ Politechnikê Lwowsk¹, Wydzia³ Architektury w 1974 r. Pracowa³ w biurze projektowym Politechniki Lwowskiej oraz instytucie "Lvivtransprojekt". Od 1992 r. prowadzi wyk³ady na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej. Cz³onek Prezydium Narodowego Stowarzyszenia Architektów Ukrainy oraz Prezydium Oddzia³u Lwowskiego. Od 1996 r. jest redaktorem naczelnym magazynu "Architekturnyj Wisnyk", za³o onego w 1996 przez Oddzia³ Lwowski NSAU. Projekty: domy mieszkalne wielorodzinne w Iwano- Frankowsku, Riwne, Drohobyczu, cerkwie w Janowie, Stadczu (obwód Lwowski), dom modlitewny w Niemirowie. Vitaliy Shulyar swój wyk³ad wyg³osi³ po polsku z ledwo zauwa alnym, delikatnym lwowskim akcentem, dlatego te przytaczamy go bez specjalnych korekt redaktorskich, w niezmienionej formie, co mo e tylko przybli yæ czytelnikom odbiór wyg³oszonego referatu. Przemiany œrodowiska architektonicznego centrum Lwowa w ci¹gu ostatnich 60 lat Lwów dzisiaj jest najwiêkszym miastem na zachodzie Ukrainy z liczb¹ ludnoœci 740 tys. osób, jest faktycznie politycznym i gospodarczym centrum Zachodniej Ukrainy. Miasto, za³o one w pierwszej po³owie XIII wieku przez króla Rusi Halicko-Wo³yñskiej Danyla Halyckoho, zachowa³o do dziœ wspania³y zespó³ urbanistyczno-architektoniczny œródmieœcia, wielka iloœæ cennych zabytków architektury (wiêcej jak 2000 jest pod ochron¹ pañstwa). W r. 1998 zespó³ architektoniczny historycznego centrum Lwowa by³ w³¹czony do Spisu Œwiatowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO. Tu na powierzchni 120 hektarów znajduje siê ponad 1000 zabytków XIII - XX wieku. W roku 1990 decyzja Rady Obwodowej historyczna czêœæ miasta, zabudowana na pocz¹tek XX wieku, powierzchnia 3000 ha, og³oszona historyczno-kulturalnym zabytkowym terytorium. Praktycznie w tych granicach s¹ skoncentrowane ró norodne oœrodki administracyjne, handlowo-us³ugowe, kulturalne, rekreacyjne etc, które w³aœnie i pe³ni¹ dzisiaj funkcje centrum miasta. Œrodowisko architektoniczne miasta - pojêcie syntetyczne. Kszta³tuj¹ go uk³ad urbanistyczny, krajobrazy miejskie, elewacje budynków, rzeÿby monumentalne, zieleñ miejska, ma³e formy architektoniczne, wystrój witryn, oœwietlenie nocne etc. W³aœnie centrum miasta, zw³aszcza miasta historycznego, kszta³tuje te jego cechy, które wyznaczaj¹ niepowtarzalnoœæ miasta. Rozwój urbanistyczny Lwowa w drugiej po³owie XX wieku a centrum miasta Wspó³czesne centrum miasta uformowa³o siê w ci¹gu XIX - pocz. XX wieku po rozbiórce fortyfikacji wokó³ œródmieœcia œredniowiecznego i budownictwa kolektora, do którego sprowadzona zosta³a rzeka Po³twa. Wokó³ œródmieœcia utworzono pas szerokich bulwarów i placów (dzisiejsze prospekty Swobody oraz Szewczenki, place Mickiewicza, Halicki, Soborny, Danyla Halyckoho, ulice Pidwalna- Wynnyczenka). Pocz¹tkowo zabudowê tworzy³y dwu-trzy kondygnacyjne domy przewa nie w stylu klasycystycznym. Od r. 1867 Lwów staje siê stolica kraju autonomicznego Imperium Austro-Wegierskiego. Status miasta sto³ecznego daje potê ny impuls powstaniu wielu wa nych budynków u ytecznoœci publicznej i mieszkalnictwa, które w wielu wypadkach budowano na miejscu wyburzonych domów XVIII - pocz.xix wieku. W 1877-1881 buduje siê gmach Krajowego Sejmu (J.Hochberger), na ul.wynnyczenka w 1877-1880 powstaje gmach administracji namiestnika Galicyjskiego. Ca³kiem przeobra aj¹ siê dzisiejsze prospekt Swobody i plac Mickiewicza. Tu powstaj¹ wspania³e gmachy Galickiej Kasy Oszczêdnoœciowej (J.Zacharjewicz, 1891), Grand Hotelu (L.Markoni, 1898), Hotelu "Zorz" (H.Helmer I F. Felner, 1901), Opery (Z.Gorgolewski, 1900), Muzeum Sztuki Przemys³owej (L.Markoni, K,Janowski), filii Banku Czeskiego (1912). Na ulicy Wa³owej powsta³ znakomity zespó³ domów w stylu secesyjnym (A.Zacharjewicz, O.Sosnowski, W.Minkiewicz, str 8
W.Derdacki, Szlejen). Dom Towarowy "Magnus" (R.Felinski), zbudowany w r. 1913 na rogu ulic Horodockiej i Szpitalnej znamionowa³ nowy poziom rozwoju handlu - erê wielkich sklepów uniwersalnych. Wielu nowych domów dla celów publicznych i mieszkalnych zbudowano w tym czasie na dzisiejszym prospekcie Szewczenki, przyleg³ych ulicach Siczowych Strilciw, Kniazia Romana, Hnatiuka, Kopernika, Wynnyczenka etc. Centrum Lwowa otrzyma³o nowy impozantny wygl¹d, wiêksz¹ skalê architektoniczn¹ budynków, ulic, placów. Ta wielka przebudowa, niestety, by³a przerwana przez pierwsz¹ wojnê œwiatow¹. W czasie miêdzywojennym w œrodowisko architektoniczne centrum miasta zosta³o wkomponowanych kilka budynków przewa nie w stylu konstruktywizmu. Przyk³ady takie mo emy zobaczyæ na prospekcie Swobody, ulicach Saksaganskiego, Doroszenki, prospekcie Szewczenki etc. W czasie II wojny œwiatowej œrodowisko zabudowane Lwowa praktycznie nie ucierpia³o. Centrum Lwowa stanem na œrodek XX wieku zosta³o sformowane jako symbioza historyczna œródmieœcia œredniowiecznego, otaczaj¹cego go pasa placów oraz alei, kwarta³ów miejskich, które powsta³y przed i po I Wojnie Œwiatowej, parków i skwerów, zespo³ów architektonicznych i domów ró nych stylów, czasu budownictwa, skali architektonicznej oraz góruj¹cego nad miastem wzgórza Zamkowego. W latach 1950-1990 najwiêkszy wp³yw na rozwój miasta sprawi³y industrializacja i zmasowane budownictwo mieszkaniowe w dzielnicach peryferyjnych, skutkiem czego powierzchnia miasta wzros³a od 63 do 150 Km kw., a iloœæ mieszkañców - od 330 tys. do 740 tys. Pozytywem by³o to, e uda³o siê architektom lwowskim nie dopuœciæ budownictwa w technologii "wielkiej p³yty" w centrum miasta, choæ takie naciski ze strony kierownictwa partyjno-pañstwowego by³y. Spowodowa³oby to nieodwracaln¹ szkodê historycznemu zespo³owi urbanistycznoarchitektonicznemu. Szybki wzrost przestrzenny spowodowa³ potrzebê sformu³owania koncepcji rozwoju centrum miasta. Jeszcze w pierwszym powojennym planie zagospodarowania przestrzennego Lwowa (G.Szwecko-Winieckyj, A.Natalczenko, 1946) proponowano utworzenie wielkiego Placu Centralnego na pó³noc od Opery, obudowanego monumentalnymi gmachami. Idea ta mia³a, przede wszystkim, przes³anki polityczne: plac by³ przewidziany dla parad i demonstracji, na nim mia³ powstaæ pomnik Stalina, a na wzgórzu Zamkowym monumentalny pomnik Lenina. Do realizacji tego pomys³u, na szczêœcie, nie dosz³o. Idea urbanistyczna rozszerzenia centrum Lwowa w kierunku pó³nocnym znalaz³a rozwój w planach zagospodarowania przestrzennego kijowskiego biura projektowego "Dipromist" r. 1956 (autorzy A.Barabasz, I.Persikow) i póÿniejszym r. 1966 (autorzy O.Rapoport, M.Joryszcz, J.Kuc, J.Dubynskyj, z udzia³em architektów lwowskich I.Bazarnyka, A.Szulara), którzy przewidywali rozwój centrum wzd³u dzisiejszego prospektu Czornowola (nazwa poprzednia - ulica 700-lecia Lwowa), przez który idzie ruch samochodowy w kierunku drogi wylotowej do Kijowa. Znany urbanista lwowski J.Nowakiwskyj w szczegó³owym stadium projektowym centrum Lwowa przewidywa³ utworzenie na pó³noc od Opery esplanady d³ugoœci 500 m, budownictwo wielkich gmachów dla celów u ytecznoœci publicznej, wykorzystanie poziomu podziemnego dla ruchu samochodowego i parkingów. W latach 60-tych XX w. prospekt zosta³ rozszerzony, dla ruchu samochodowego przewidziano 4 pasma jezdni, na jego pocz¹tku zbudowano hotel "Lwiw" (A.Konsulow, L.Nivina, P.Kont), budynek kina na 1200 miejsc (.S.Sokolow) i dziewiêciokondygnacyjne centrum obliczeniowe (M.Wendzylowycz), 6-kondygnacyjny dom mieszkalny (W.Goldsztejn, M.Konsulowa). W latach 70-ch prospekt Chornowola zosta³ przed³u ony na pó³noc od skrzy owania z ulic¹ Lypynskoho i przez niego centrum miasta zosta³o po³¹czone z pó³nocn¹ dzielnic¹ mieszkaln¹ miasta i terenem rekreacyjnym Briuchowyczi. Strona zachodnia prospektu zosta³a w latach 70-80-ch zabudowana 9 i 16 kondygnacyjnymi budynkami dla celów administracyjnych, handlowych, us³ug i mieszkalnictwa, w g³êbi terenu powsta³a dzielnica mieszkaniowa. Dzisiaj wzd³u prospektu trwa rozszerzenie ogólnomiejskiego centrum w kierunku pó³nocnym. Dzia³aj¹ ju nowe centra handlowe na prospekcie Czornowola i w rekonstruowanym gmachu przemys³owym na ul. Dzerelnej, restauracja "McDonalds", zaprojektowane jeszcze 4 centra handlowe, hotel, hala widowiskowo-sportowa, cerkwie etc. Na terenie zbankrutowanych przedsiêbiorstw przemys³owych zaplanowano budownictwo centrów biznesowych i us³ug. W planach zagospodarowania przestrzennego 1966 i 1993 przewidziano kszta³towanie policentrycznego uk³adu centrum Lwowa w celu odci¹ enia œródmieœcia, utworzenie potê nych wêz³ów biznesowych, handlowo-us³ugowych i kulturalnych w dzielnicach po³udniowej, zachodniej (rejon dworca kolejowego) i wschodniej. Do dziœ zrealizowany zosta³ czêœciowo tylko centrum w dzielnicy po³udniowej na ulicy Stryjskiej. Tu powsta³ piêtnastokondygnacyjny biurowiec administracji skarbowej (pierwotnie by³ przeznaczony dla obwodowego komitetu partyjnego), budynki instytucji naukowych i niedobudowany gmach teatru (Z.Pidlisnyj, W.Kamenszczyk, M.Koszlo, O.Baziuk). Rozwój urbanistyczny Lwowa w drugiej po³owie XX wieku nie spowodowa³ wiêkszych przeobra eñ œrodowiska architektonicznego centrum Lwowa. Przemiany w œrodowisku zabudowanym niektórych dzielnic, ulic, placów by³y skutkiem nastêpnych czynników. Przemiany œrodowiska architektonicznego wskutek zniszczeñ w czasie II Wojny Œwiatowej. Lwów szczêœliwie omin¹³ wiêkszych zniszczeñ w czasie II Wojny Œwiatowej. Ale ca³kiem ubytków w œrodowisku zabudowanym centrum miasto nie uniknê³o. Oto tylko BUDMA 2005 9 str 9
BUDMA 2005 10 niektóre. Pasa Mikolasza, jedna ze znakomitych atrakcji architektonicznych Lwowa, zniszczony w 1941, tak i nie zosta³ odbudowany. W zwi¹zku z przewidzianym budownictwem w tym kwartale banku biuro projektowe "Mistoprojekt" opracowa³o propozycje odnowienia pasa u Mikolasza. Dzisiaj Rada Miejska w³¹czy³a do spisu projektów inwestycyjnych odnowienie Pasa u Mikolasza. Na stronie wschodniej prospektu Swobody w XIX wieku w stylu klasycystycznym by³ zbudowany gmach Urzêdu Hubernialnego. Zrujnowany w czasie wojny, budynek by³ w latach 1942-1947 rozebrany. To da³o mo liwoœæ poszerzyæ prospekt Swobody. Tylne przed tym elewacje Kolegium Jezuitów i szko³y przemys³owo-artystycznej by³y rekonstruowane (arch. G.Szwecko-Wineckyj, I.Persikow) w stylu klasycystycznym i przystosowane dla potrzeb Technikum Budowlanego i Pa³acu pionierów (dzisiaj instytucja naukowa i szko³a œrednia). Zrujnowane dwie kamienice naprzeciw Teatru Dramatycznego im. Marii Zankoweckoji (Teatr Skarbeka) do dziœ nie odbudowano. S¹siaduj¹ca z gmachem Poczty G³ównej Cerkiew Ducha Œwiêtego na ul.kopernika by³a zrujnowana wskutek bombardowania w r. 1941. Ocala³a dzwonnica, w której dziœ dzia³a muzeum "Rusalka Dnistrowa" i budynek Seminarium Greko-Katolickiego, w którym dziœ mieœci siê wydzia³ Uniwersytetu Narodowego im. I.Franka. Projekt odnowienia cerkwi zrobi³ jeszcze w latach 40-ch znakomity architekt ukraiñski Myroslaw Danylo Nimciw (zbudowa³ potem wiele cerkwi ukraiñskich w Kanadzie). Dzisiaj zawi¹za³ siê Komitet obywatelski dla odnowienia cerkwi. Problem tkwi w zbudowanym w 1970-ym gmachu technologicznym poczty, prymitywnej architektury charakteru przemys³owego, który uniemo liwia odbudowanie cerkwi na by³ych fundamentach. Budynek Hausnera 1809-1822 w stylu wczesnego klasycyzmu (prosp. Swobody 1/3), uszkodzony w czasie wojny, zosta³ odnowiony w latach 1948-1950 wed³ug projektu arch. M.Mikuly. Zosta³a nadbudowana 4 kondygnacja w odpowiedniej stylowej z architektur¹ istniej¹cej elewacji. Na pocz¹tku lat 50-ch odnowiono zrujnowane kopule Koœcio³a Dominikanów i konstrukcje dachu Koœcio³a Jezuitów. W domu "Kawiarni Wiedeñskiej" 1828-1829 (arch. M.Brezani) na prosp. Swobody 16, w 2003 odnowiono przybudowê - otwart¹ galeriê, zniesion¹ w r.1942. Odnowienie fragmentów fortyfikacji miejskich W latach 70-ch XX w. restaurowano mur obronny i wie ê Hlynianska Klasztoru Bernardynów, które by³y czêœci¹ fortyfikacji obronnych œredniowiecznego Lwowa. Jeszcze w latach 30- ch rozebrano gmach biurowca stra y po arnej, który sta³ przed œcian¹, elewacja g³ówna zwrócon¹ na dzisiejszy plac Mytny (Celny). W czasie restauracji poni ono poziom ziemi do tego, co istnia³ w wieku XVIII, zrobiono imitacje fosy, zape³nionej woda, urz¹dzono przejœcie podziemne pod placem Mytnym i otwarto przejœcie piesze przez Bramê Hlyniansk¹ do podwórka Klasztoru. Z wewnêtrznej strony zrobiono dwukondygnacyjn¹ przybudowê, gdzie teraz mieœci siê biuro projektowe "Ukrzachidprojektrestawracja". W tym samym czasie wyeksponowano fundamenty fortyfikacji miejskich na ul. Podwalnej i na placu Iwana Pidkowy. Na prospekcie Swobody w pobli u Instytutu Ekonomicznego odbudowano parê lat temu wie ê Kramarzy. Nowe budownictwo w centrum historycznym W ci¹gu ostatnich 60 lat w czêœci centralnej Lwowa zbudowano wiele nowych domów i kilka wiêkszych zespo³ów urbanistyczno-architektonicznych. Dla nowego budownictwa wykorzystywano jak niezabudowane dzia³ki tak i wyburzano istniej¹ce budynki, konstrukcje budowlane których uznano jako awaryjne. W latach 50-ch zbudowano oko³o 10 mieszkalnych budynków-plomb w stylu klasycystycznym. Najwiêksza realizacja w tych latach - to gmach Akademii Wetyrynaryjnej na ul. Pekarskiej. Projekt wykonany w biurze projektowym moskiewskiego architekta, akademika I.Zoltowskiego, orêdownika form klasycystycznych. Na dzia³ce rozebranych awaryjnych domów, zbudowanych w r. 1830 w stylu Empire, na prosp. Swobody 6 i 8, arch. J.Nazarkiewycz w 1964 zbudowa³ 8-kondygnacyjny dom mieszkalny w stylu funkcjonalizmu radzieckiego z wbudowanym kafeterium w parterze. Najwiêkszy zespó³ architektoniczno-urbanistyczny lat 70- ch - to kwarta³ nowych budynków Politechniki Lwowskiej na terenie by³ego Klasztoru Sacre Couer miedzy ulicami Bandery, Karpinskoho, Newskoho oraz placem Sw. Jura. W r. 1965 na tym placu architekt M.Mikula zbudowa³ gmach wydzia³u Chemii Organicznej. Do r. 1978 budownictwo zespo³u ukoñczono. Tworz¹ go cztery bloki audytoryjne od 4 do 9 kondygnacji, w jednym z których mieœci siê sala na 1300 miejsc, biblioteka uniwersytecka, centrum gastronomiczno-rozrywkowy (R.Lypka, A.Rudnyckyj, W.Goldowskyj, G.Rachuba, M.Konsulowa, P.Marjew, I.Petryszyn, I.Rusanowa, W.Krawcow). W budownictwie zespo³u szeroko wykorzystano prefabrykowane konstrukcje elbetowe, co nadaje niektórym budynkom cech architektury przemys³owej. Elewacje urozmaicaj¹ nieco ró norodne detale architektoniczne: szklane œciany klatek schodowych, daszki, przybudowane aule audytoryjne etc. W tej e dzielnicy miasta na miejscu by³ych kortów tenisowych na ul. Matejki zbudowano hotel "Dnister" (L.Nivina, A.Konsulow) w stylu internacjonalnym. Dzia³ka s¹siaduje z per³¹ barokow¹ - cerkwi¹ Œw.Jury. Lwowskie architekci nie zgadzali siê z tym projektem, tylko dziêki naciskom Pañstwowego Komitetu Budownictwa jego zrealizowano. Uda³o siê nieco zmniejszyæ pierwotnie planowana wysokoœæ hotelu. W latach 70-ch i 80-ch powsta³o wielu interesuj¹cych str 10
budynków-plomb, jak mieszkalnych, tak i u ytecznoœci publicznej. Wymieniê tu tylko biurowiec administracji kolei na ul. Lystopadowoho Czynu (R.Syvenkyy), biurowce na ul. I.Franka (W.Hukowycz, W.Suc, A.Symbircewa), Czajkowskoho (M.Tracz), biura projektów "Mistoprojekt" na ul. Gen.Czuprynki (W.Kamenszczyk, B.Kuzniecow, Z.Pidlisnyj, M.Stolarow), budynki mieszkalne na ul Lyczakiwskij (O.Baziuk, R.Syvenkyj). W r. 1995 na ul. Kopernika 15 ukoñczono budowle Pa³acu Mystectw (Palac Sztuki) (W.Kamenszczyk). Jest to 4- kondygnacyjny budynek, sk³adaj¹cy siê z 14 sal wystawowych, sali konferencyjnej na 400 miejsc, restauracji, kawiarni, pomieszczeñ administracji etc. Elewacjê pa³acu zaprojektowane w stylu neohistoryzmu, nieco kontrastuje z otoczeniem budynków historycznych skala otwartej galerii parteru. W wyniku tej realizacji sformowa³ siê centrum kulturalny, do którego, oprócz wspomnianego pa³acu, wchodzi by³y Pa³ac Potockich XVIII wieku, w którym po ukoñczeniu prac konserwatorskich bêdzie usytuowana miejska Galeria Sztuki oraz Lwowska Galeria Sztuki z g³ównym wejœciem ze strony ul. Stefanyka. Wielu budynków u ytecznoœci publicznej i mieszkalnych zbudowano w œródmieœciu od po³owy lat 90-ch. S¹ to przewa nie "plomby" lub przybudowy wœród istniej¹cej substancji zabudowanej. Wœrod najciekawszych nale y wymieniæ siedziby Instytutu Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych na ul. Horodockij (J.Dzygil), banku "Dnister" na ul. Zielonej (W.Kozaczuk, L.Korolyszyn), "Kredyt-Banku Ukraina" na ul. Sacharowa (S.Szerbakow, B.Flak), budynki mieszkalne na ul. Wasyla Stusa (J.Mastylo), Peremyskij (W.Kozaczuk, L.Korolyszyn), Rudnyckoho, Krypjakewycza i Karpatskij (W.Sledz, K.Malarczuk), Samijlenka (J.Dzygil), Powstanskij (W.Marczenko). Deweloperzy, chc¹ mieæ wiêcej zysku ze sprzeda y mieszkañ w œródmieœciu, wywieraj¹ naciski na architektów w celu zwiêkszenia iloœci kondygnacji. Dlatego niektóre realizacje wspó³czesnej mieszkaniówki swoimi bry³ami kontrastuj¹ z otoczeniem. Trzy ostatnie realizacje w œródmieœciu: hotel na prospekcie Swobody 45, biurowiec "Ukrsocbanku" na placu Mickiewicza 10 i biurowiec z czêœci¹ mieszkaln¹ na ulicy Wa³owej 15, wzbudzi³y wiele kontrowersji wœród architektów i mieszkañców miasta. Problem tkwi w tym, e wyburzone na tych dzia³kach kamienice klasycystyczne, by³y w³¹czone do spisu lokalnych pomników architektonicznych i mia³y zapewniony status ochronny. Najwiêcej kontrowersji wzbudzi³o budownictwo "Ukrsocbanku". W r. 1991 po ar zniszczy³ dach klasycystycznej kamienicy, która sta³a w tym miejscu od lat 40-ch XIX w. W³adza miejska nic nie zrobi³a dla zabezpieczenia konstrukcji domu od zniszczeñ przez dzia³anie czynników atmosferycznych i on do r. 1997 przekszta³ci³ siê w ruinê. By³ og³oszony konkurs architektoniczny i przyjêty do realizacji projekt arch. O.Baziuka. Pod³o em kompozycji architektonicznej gmachu banku by³o rozwiniêcie idei urbanistycznej pasa zielonych alei i placów wokó³ œródmieœcia œredniowiecznego, utworzonego w XIX w. W³aœnie miedzy placem Mickiewicza i placem Halickim istniej¹ce domy tworz¹ w¹skie "gard³o". Jeszcze w XIX wieku proponowano wyburzyæ dom na placu Mickiewicza 11, co pozwoli³oby po³¹czyæ wspomniane place w jedna zielona przestrzeñ, da³oby to mo liwoœæ lepiej wyeksponowaæ pierzeje piêknych secesyjnych budynków wzd³u ulicy Wa³owej. Gmach banku przy takim rozwi¹zaniu stanie naro nym, a urz¹dzona szklana wie yczka w³aœnie ten róg flankuje. Realizacja architektoniczna gmachu "Ukrsocbanku", zakoñczona w ubieg³ym roku, zmieni³a zespó³ urbanistycznoarchitektoniczny placu Mickiewicza. Architektura banku, która mog³aby byæ "rodzynkiem" jednej z nowych dzielnic miasta, tu, w tym miejscu, okaza³a siê nie na miejscu, wypada z kontekstu otoczenia. Jeœli wyburzona klasycystyczna kamienica, ³¹cznie z s¹siaduj¹cymi budynkami by³a "t³em" architektonicznym dla pomnika Mickiewicza, który stoi w centrum placu, gmach banku jest 'agresywnym" intruzem. Tak e, bez wyburzenia s¹siaduj¹cej kamienicy na Mickiewicza 11, szklana wie yczka na rogu banku jest niezrozumia³ym i wypadkowym detalem. Ostroœci ca³ej tej historii dodaje fakt, e dzia³ki te s¹ w³¹czone do terytorium pod ochron¹ UNESCO. Podobn¹ kolizjê z prawem stworzy³o i budownictwo biurowca na ul.wa³owej 15. Wyburzona na tej dzia³ce kamienica tak samo by³a w spisie pomników architektury znaczenia lokalnego. Nale y jednak, przyznaæ, e architektura nowego gmachu (arch.o.baziuk) jest zrobiona fachowo i dope³nia pierzeje wspomnianych ju w moim referacie kamienic secesyjnych. Ciekawa jest historia budownictwa hotelu na prospekcie Swobody 45. W r. 1999 stoj¹ca tu od 1875 czterokondygnacyjna kamienica hotelu "Dnipro" by³a wyburzona w zwi¹zku z groÿb¹ zawalenia siê. Inwestor by³ zobowi¹zany przez architekta miejskiego w nowym gmachu hotelu odtworzyæ widok ogólny i detali wyburzonej kamienicy. Detale architektoniczne inwestor odtworzy³, ale zamiast czterech kondygnacji zbudowa³ faktycznie szeœæ, w³¹czaj¹c mansardê, a skrzyd³o, które wychodzi na boczn¹ uliczkê, otrzyma³o jeszcze siódm¹ kondygnacjê, któr¹ ³atwo zobaczyæ z prospektu Swobody. Architekt miejski wyda³ rozporz¹dzenie o rozbiórce górnej kondygnacji, które do dziœ nie zosta³o wykonane. Przyk³adem innego podejœcia do budownictwa w centrum historycznego miasta jest budownictwo gmachu Pañstwowego Banku Exportowo-Importowego. W tym celu bank kupi³ budowle by³ego hotelu "Ukraina" na placu Mickiewicza 4. Ciekawym jest to, e zamiast renowacji istniej¹cej elewacji (w r.1936 arch. F.Kassler rekonstruowa³ j¹ w modnym wtedy stylu funkcjonalistycznym), co pierwotnie by³o przewidziane w projekcie architektów kijowskich, arch. L.Hornycka (Lwów) zdecydowa³a siê przywróciæ widok kamienicy z wieku XIX w stylu historyzmu. W zwi¹zku z awaryjnym stanem konstrukcji kamienice wyburzono, urz¹dzono nowy fundament, na którym odbudowano budynek z elewacja z wieku XIX. Z ty³u do niego bedzie przybudowany ca³kiem nowa czêœæ banku. Biuro projektowe "Mistoprojekt" przedstawi³o propozycje projektowe utworzenia przestrzeni pieszych w centrum BUDMA 2005 11 str 11
BUDMA 2005 12 Lwowa. Propozycje te nie przewiduj¹ radykalnych zmian ruchu ko³owego w centrum miasta, ale ich realizacja stworzy dodatkowe przejœcia piesze, które mog¹ byæ atrakcj¹ dla przechodniów. Projekt przewiduje odnowienie kilku pasa y handlowych, wykorzystanie dla przejœæ pieszych niektórych wewn¹trzkwartalnych przestrzeni i podwórek, a tak e przebicie dodatkowych przejazdów dla ruchu ko³owego, dla przyk³adu odcinka, równoleg³ego prospektu Chornowola. Teren miasta œredniowiecznego pozostaje dla pieszych. Projekt tak e przewiduje rekonstrukcje niektórych fragmentów kwarta³ów, budownictwo plomb etc.(.) Œrodowisko miejskich ulic i placów kszta³tuj¹ oprócz elewacji budynków, tak e rzeÿby monumentalne, zieleñ, ma³e formy architektoniczne. Powstanie oraz istnienie rzeÿby monumentalnej we Lwowie w ci¹gu minionego wieku okaza³o siê wiêcej uwarunkowane przemianami historycznymi i politycznymi, a nie ich poziomem artystycznym. Wyj¹tkiem z tego stwierdzenia jest tylko pomnik Adama Mickiewicza z r.1904. Pomnik króla Jana Sobieskiego (sta³ na prospekcie Swobody naprzeciw Grand Hotelu) zosta³ po II wojnie œwiatowej przeniesiony do Polski. Postawiony przez w³adze komunistyczna naprzeciw wejœcia do gmachu Opery pomnik Lenina by³ zburzony jeszcze przed rozpadem ZSSR. Zdemontowano wtedy i pomniki wielu dzia³aczom, powi¹zanym z w³adz¹ komunistyczn¹. Z pomników, powsta³ych w czasach radzieckich, istniej¹ monumentalne rzeÿby Iwana Franka, znakomitego pisarza ukraiñskiego prze³omu XIX-XX wieku, który postawiono w r. 1964 w parku jego imienia naprzeciw gmachu Uniwersytetu Narodowego (by³y Sejm Halicki) - (W.Borysenko, D.Krwawyz, E.Mysko, W.Odrechiwskyj, J.Czajka, A.Szular) oraz Iwana Fedorowa, pierwszego drukarza, na ul. Pidwalnij (W.Borysenko, W.Podolskyj, A.Konsulow). Pomnik Tarasa Szewczenki powsta³ na prospekcie Swobody w latach 1992-1994 (W.Suchorskyj, A.Suchorskyj, J.Dyba, J,Chromej). Kompozycja sk³ada siê ze stoj¹cej postaci Poety I Fali Wolnoœci, po³¹czonych stylobatem z czarnego labradorydu. Plac wokó³ pomnika sta³ siê ulubionym miejscem spotkañ oraz ró norodnych wieców i zgromadzeñ. Na niedu ym placu obok prospektu T.Szewczenki w r. 1995 usytuowano pomnik pierwszego prezydenta Ukrainy r.1918, wybitnego historyka Mychajla Hruszewskoho (D.Krwawycz, W.Kamenszczyk) w kszta³cie siedz¹cej w krzeœle postaci na szarym granitowym cokole. Na placu Halickim powsta³ w r. pomnik za³o yciela Lwowa króla Danyla Halickiego (W.Jarycz, R.Romanowycz, J.Czurylyk). Postaæ króla, siedz¹cego na koniu, usytuowano na klasycznym postumencie w centrum placu. Pomnik jednej z wybitnych postaci wspó³czesnej historii Ukrainy Wiaczes³awa Czornowola, d³ugoletniego wiêÿnia politycznemu za czasów radzieckich, jednego z za³o ycieli Ruchu Ludowego Ukrainy, parlamentarzysty, który zgin¹³ tragicznie w r.1999, postawiono na ulicy Wynnyczenka naprzeciw siedziby Administracji Pañstwowej w obwodzie lwowskim (I.Samotos, W.Kamenszczyk). W ci¹gu ostatnich 10 lat w centrum miasta zrobiono renowacje wielu ulic, kapitalnie odremontowano sieci in ynieryjne, pokrycie drogowe i chodniki, wymieniono tory tramwajowe z zastosowaniem wspó³czesnych technologii. Na prospekcie Tarasa Szewczenki oprócz tego kompleksowo odnowiono wystrój elewacji budynków, stare drzewa, wiêkszoœæ których by³y chore, œciêto i posadzono klony paryskie. Otworzy³o to piêkne widoki na elewacje budynków prospektu, zas³oniête wczeœniej przez rozros³e korony starych drzew. W r. 2000 rekonstruowano plac przed Oper¹, obni ono poziom chodnika, odnowiono niektóre detale historyczne: dwie kolumny-latarnie przed wejœcie g³ównym, klumbe etc. W planach w³adzy miejskiej - renowacja pomnika Adama Mickiewicza, któr¹ planuje siê zrobiæ przy pomocy strony polskiej. Na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej odby³ siê konkurs prac studenckich na ten temat, inicjatorem, którego by³a, miêdzy innymi, senator RP p. Gra yna Staniszewska, a finansowany przez biznesmenów polskich. Wa ne dla kszta³towania œrodowiska architektonicznego centrum historycznego miasta s¹, oprócz wystroju elewacji, ma³e formy architektoniczne: kioski gazetowe, ³awki, latarnie, œmietniki etc., tak samo detale architektoniczne, wystrój witryn. Panuj¹ tu, przewa nie, motywy stylowe architektury historycznej. Mamy, niestety, wiele przyk³adów z³ego gustu w wystroju witryn czy wejœæ do prywatnych sklepików w parterach kamienic. Koncepcja rozwoju urbanistycznego Lwowa a centrum miasta Rozwój urbanistyczny Lwowa w latach 50-80-ch cechowa³o inwestowanie przede wszystkim w dzielnicach peryferyjnych miasta. Historyczny uk³ad urbanistyczny centrum miasta pozosta³ praktycznie bez zmian, nowe budownictwo tu mia³o bardzo ograniczon¹ skalê. Po powstaniu niepodleg³ego pañstwa Ukraina w r.1991, wprowadzeniu zasad rynkowych w ycie gospodarcze, wzros³o zainteresowanie biznesu inwestowaniem w centrum miasta. Dla potrzeb handlu i us³ug przystosowywano masowo partery budynków mieszkalnych, ulice w centrum miasta przekszta³cili siê w nieprzerywalne ci¹gi handlowo-us³ugowe. Skutkiem tego jest rozszerzenie area³u centrum wzd³u ulic promieniowych. Wzrasta interes i naciski biznesu do budownictwa w czêœci centralnej miasta wiêkszych zak³adów handlu i us³ug, usytuowania tu siedzib firm biznesowych, banków etc. Mamy dziœ sytuacjê, e wiele kamienic w centrum ju jest wykupionych w celu ich przebudowy czy wyburzenia oraz nowego budownictwa na tej dzia³ce. Powoduje to dodatkowe obci¹ enie centrum nap³ywem konsumentów, interesantów i wzrostem ruchu samochodowego. Nale y uwzglêdniæ i nasilaj¹cy siê ruch str 12
turystyczny. Istniej¹cy uk³ad ulic czêœci centralnej miasta nie jest przystosowany do wzrastaj¹cego ruchu samochodowego, rozwoju sieci komunikacji miejskiej. Zak³adane w planach rozwoju przestrzennego Lwowa przekszta³cenie historycznego schematu radialnego ulic miasta w schemat radialnoobwodowy zosta³o zrealizowany tylko czêœciowo. Ale nawet pe³na realizacja tej idei nie rozwi¹zuje problemów transportowych centrum. Dla rozwi¹zania problemów ruchu samochodowego za³o ona jest w planie rozwoju przestrzennego idea budownictwa obwodnicy ze strony wschodniej wokó³ centrum, która powi¹ e ulice Stryjska i Chmelnyckoho i pozwoli odci¹ yæ ruch samochodowy od centrum na szeœciopasmowa wewn¹trzmiejska magistrale. Realizacja obwodnicy potrzebuje wyburzenia 200 budynków i budownictwa tunelu pod ziemia d³ugoœci¹ 1,2 km. Projekt jest krytykowany, dlatego przewiduje siê i inna wersja schematu rozwoju sieci transportu miasta, przewiduj¹ca ograniczenia administracyjne wjazdu samochodów do historycznej czêœci miasta, budownictwo na jej obrze ach sieci wielopoziomowych parkingów, budownictwo parkingów podziemnych w centrum. Dyskusje trwaj¹ nadal. W koncepcji planu rozwoju przestrzennego Lwowa, opracowanej w roku ubieg³ym przez biuro projektowe "Mistoprojekt" zak³adane jest, oprócz rozwoju istniej¹cej sieci komunikacji miejskiej, budownictwo metra u³atwionego typu "Radan", proponowanego przez in ynierów Charkowa. Jest to plan perspektywiczny do realizacji za 20-30 lat. S¹ dwie ró ne wersje schematu metra: kijowskiego biura "Dipromisto", która przewiduje trzy linie oraz "Mistoprojektu", przewiduj¹ca dwie linie, które krzy uj¹ siê na obrze ach œródmieœcia historycznego, nie przecinaj¹c go. Takie rozwi¹zanie spowodowane jest chêci¹ unikniêcia skutków negatywnych dla zespo³u historyczno-urbanistycznego centrum Lwowa w czasie budownictwa metra. Mamy ju doœwiadczenia z próby realizacji projektu tramwaju podziemnego w latach 80-ch. Wtedy przed pocz¹tkiem robót zaczêto wypompowywaæ wody podziemne, skutkiem czego sta³o siê osiadanie gruntów w centrum miasta, liczne uszkodzenia fundamentów oraz œcian budynków. Przewiduje siê tak e dla przewozu pasa erów wykorzystaæ istniej¹ce na terenie miasta linie kolei. Przewidziana jest rekonstrukcja sieci kolei, budownictwo obwodnicy kolejowej w pó³nocnej czêœci miasta, która po³¹czy Dworzec G³ówny z kierunkiem do Kijowa i likwidacje istniej¹cego odcinka miedzy przystankami Kleparow i Pidzamcze. Da to mo liwoœæ jego wykorzystania w przysz³oœci jako odcinka nadziemnego planowanej linii metra lub miejskiej drogi samochodowej. Koncepcja rozwoju przestrzennego Lwowa na nastêpne 20 lat nie przewiduje rozszerzenia terenu miasta. Nowe budownictwo planuje siê na terenach, zajêtych dziœ ogrodami, dzia³kami zbankrutowanych zak³adów przemys³owych, magazynów, jednostek wojskowych, które maj¹ byæ przeniesione lub zlikwidowane. Plany te, z jednej strony, przewiduj¹ znaczn¹ ingerencjê w istniej¹cy uk³ad urbanistyczno-architektoniczny centrum Lwowa, co kryje pewne niebezpieczeñstwo dla zachowania istniej¹cej tkanki miejskiej, z drugiej zaœ, przez rozwi¹zanie bardzo z³o onych oraz nasilaj¹cych problemów urbanistycznych miasta, mog¹ one sprzyjaæ lepszemu zachowaniu historycznego zespo³u urbanistycznoarchitektonicznego centrum Lwowa. BUDMA 2005 arch. Piotr Ch³apowski Londyn W 1971 r. ukoñczy³ Wydzia³ Architektury Politechniki Krakowskiej. Po studiach podj¹³ pracê w krakowskim Miastoprojekcie w pracowni architektów Filara i Pilitowskiego. W latach 1973 1980 pracowa³ w biurze projektowym GLC (Greater London Council) oraz w kilku londyñskich pracowniach prywatnych. W 1980 r. wraz z Andrzejem Ogorza³kiem za³o y³ w Londynie biuro PCKO Architects (po wygranym konkursie otwartym RIBA na zespó³ mieszkaniowy w Crystal Palace w Londynie). Pracownia PCKO Architects traktuje myœlenie proekologiczne jako inspiracjê i integraln¹ czêœæ projektowania architektonicznego. Jest te jedn¹ z bardziej znanych firm architektonicznych w Wielkiej Brytanii przoduj¹cych w dziedzinie innowacyjnoœci w sektorze budownictwa mieszkaniowego, promuj¹c i rozwijaj¹c nowe technologie. W 1994 Piotr Ch³apowski otrzyma³ doroczn¹ nagrodê Krajowej Fundacji Energii za osi¹gniêcia i wk³ad w rozwój projektowania energooszczêdnego. PCKO Architects zdoby³o wiele pierwszych nagród w konkursach architektonicznych, otwartych i zamkniêtych, oraz wyró nieñ i nagród za zrealizowane obiekty. Obiekty te prezentowane s¹ w czasopismach architektonicznych i wydawnictwach ksi¹ kowych. Wa niejsze realizacje (lub bêd¹ce w trakcie realizacji) w ostatnich latach: szko³a w Hayes, zespó³ mieszkaniowy w New Hall k. Londynu (nagroda RIBA Housing Award 2003), urbanistyka zagospodarowania wyspy St. Mary i architektura zespo³u mieszkaniowego Wioska Rybacka (srebrne odznaczenie za jakoœæ realizacji Building for Life), oœrodek dla starszych osób w Burry Port P³d. Walia (nagroda mieszkaniowa 2004 Królewskiego Towarzystwa Architektów w Walii). PCKO Architects wspó³pracuje z grup¹ BUMA w Krakowie oraz z wiod¹cymi inwestorami budownictwa socjalnego w Wielkiej Brytanii i specjalistycznymi firmami konsultingowymi w celu dostosowania przestrzennego systemu modularnego, opracowanego przez BUM ê, do specyficznych wymagañ projektowych i standardów 13 str 13
BUDMA 2005 14 brytyjskich. Realizacja pierwszego projektu bloku mieszkañ zaprojektowanego przez PCKO dla pracowników sektora publicznego zosta³a ukoñczona w ci¹gu 11 tygodni w lecie ubieg³ego roku i otwarta przez Ministra Mieszkalnictwa. System i podeœcie projektowe wzbudzi³y olbrzymie zainteresowanie w œrodowisku inwestorów i w prasie budowlanej. Przegl¹d ostatnich projektów i realizacji PCKO Architects na tle przekszta³ceñ przestrzeni miejskiej w Wielkiej Brytanii Przebywaj¹c i pracuj¹c zawodowo w WB od przesz³o 31 lat, w tym prawie 25 lat dzia³aj¹c jako firma architektoniczna byliœmy œwiadkami i wspó³uczestnikami wielkich przemian i kilku zwrotów w pojmowaniu i ewolucji przestrzeni miejskich w WB. Dekady lat 70. i 80. by³y nacechowane pewn¹ stagnacj¹, wrog¹ reakcj¹ na architekturê lat 60., zaniechaniem budownictwa wysokiego, populistyczna i doœæ skuteczna kampania ksiêcia Karola i œrodowisk historyzuj¹cych skierowana przeciwko wspó³czesnej architekturze, rozpe³zaj¹ca siê wokó³ miast niska zabudowa mieszkaniowa czy parków biznesowych nie tworz¹ca adnego charakteru i to samoœci, dominacja samochodu w planowaniu; pewna nastêpuj¹ca w sensie negatywnym amerykanizacja spo³eczeñstwa, organizacji ycia miejskiego, sposobu konsumpcji. W latach 90. zaczê³y nastêpowaæ olbrzymie i ogólnie pozytywne przemiany w przestrzeni miejskiej. Odnowa i szerokie przekszta³cenia obszarów centralnych du ych miast. Ograniczanie roli samochodu. Regeneracja terenów uprzednio zainwestowanych. Wi¹ e siê z tym powrót do wspó³czesnej architektury, designu i wzornictwa. Wzrasta raptownie popularnoœæ mieszkania w mieœcie w zabudowie gêstej, wielorodzinnej. W prasie popularnej i w mediach du o siê mówi o otoczeniu i architekturze. Powstaj¹ nowe ciekawe zespo³y, budynki czy struktury powszechnie znane, nowe place, parki, ci¹gi zieleni œmia³e mosty czy k³adki, urz¹dzenie terenów przy akwenach i ci¹gach wodnych. Niektóre z tych realizacji osi¹gaj¹ status symbolu zwi¹zanego z miastem jak np. ko³o diabelskie London Eye, biurowiec tzw. ogórek Fostera w City, mosty w Gateshead, Imperial War Museum w Manchesterze, most pieszy Fostera przez Tamizê, biblioteka w Peckham, centrum konferencyjne Pancernik w Glasgow etc. Olbrzymie zainteresowanie sztuk¹ wspó³czesn¹, rzeÿba w krajobrazie niesamowita popularnoœæ takich instytucji jak Tate Modern, Galeria Satachi. Po raz pierwszy w zesz³ym roku wybudowano w Wielkiej Brytanii wiêcej mieszkañ ni domów a po okresie odp³ywu mieszkañców poza wielkie miasta wzrasta z powrotem iloœæ ludnoœci np. w Londynie i mieszkanie w centrum staje siê modne i po ¹dane. Domy czy mieszkania pokazowe ju nie s¹ zawsze urz¹dzane w tradycyjnych stylach typu Laury Ashley, ale czêsto bardzo wspó³czeœnie. Coraz wiêcej budynków, planów miejskich, dzielnic jest inspirowane myœleniem ekologicznym. Powstaj¹ budynki o bardzo niskim stopniu emisji CO2 i przyjazne œrodowisku. Pojawia siê ca³y szereg ró nych nagród za osi¹gniêcia regeneracyjne, urbanistyczne, innowacyjne które s¹ elementem motywuj¹cym dla projektantów i inwestorów. Nagrody te zaczynaj¹ byæ przedmiotem du ego zainteresowania szerszego ogó³u i mediów. Interesuj¹ce jest to e jednoczeœnie nastêpuje...olbrzymi rozkwit kultury kawiarnianej (30 lat temu mo na by³o dostaæ dobr¹ kawê tylko w paru w³oskich kafejkach) po³¹czone z trendem jedzenia na dworze prawie bez wzglêdu na porê roku (nawet w zachmurzony m ¹cy dzieñ styczniowy mo na zobaczyæ ludzi siedz¹cych i jedz¹cych na zewn¹trz) a panorama gastronomiczna dzisiejszego Londynu nie ustêpuje np. Pary owi. Oczywiœcie zawsze jest ale... a wiec zjawisko jest raczej ograniczone do wiêkszych oœrodków miejskich i bardzo zamo nego po³udnia Wielkiej Brytanii, dalej powstaje szereg bardzo przeciêtnych realizacji i z³ej urbanistyki a czêsto poruszaj¹c siê po mniejszych str 14
BUDMA 2005 miejscowoœciach czy innych regionach wydaje siê e niewiele siê zmieni³o w g³êboko konserwatywnym kraju. Co jest g³ównym motorem tych przemian i jakie jest polityczne, gospodarcze i spo³eczne t³o tego procesu? Odgrywa tu role szereg zjawisk i dzia³añ i instytucji na bazie stabilnej sytuacji ekonomicznej i sta³ego wzrostu przez ostatnie 14 lat. Kluczowym dokumentem dotycz¹cego stanu przestrzeni zurbanizowanej by³ opublikowany w 1999 roku raport zatytu³owany Urban Renaissance opracowany przez grupê Urban Task Force kierowan¹ przez Richarda Rogersa. Najwiêkszy wp³yw na zmiany ma œwiadoma dzia³alnoœæ rz¹dowa, samorz¹dowa i publiczna maj¹ca na celu osi¹gniêcie w³aœnie szeroko pojêtego renesansu miast poprzez szereg instrumentów, cia³ i komisji czy komórek z du ymi prerogatywami: ODPM Urz¹d wicepremiera resort zajmuj¹cy siê g³ównie sprawami gospodarki przestrzennej, planowania, polityki mieszkaniowej, zrównowa onego rozwoju i modernizacja procesów inwestycyjnych i konstrukcyjnych. Resort ten koordynuje wprowadzanie wytycznych okreœlaj¹cych jakoœæ i podwy szaj¹cych standardy, zalecaj¹cych intensyfikacjê zabudowy a w szczególnoœci w centrach miast i obszarach przylegaj¹cych do wêz³ów komunikacyjnych, promuj¹ce stwarzanie trwa³ych wspólnot miejskich ( sustainable communities ) CABE Komisja architektury i zabudowanego œrodowiska propaguj¹ca i sprawuj¹ca nadzór nad jakoœci¹ architektury i przestrzeni zurbanizowanej. Publikuje równie szereg opracowañ, zaleceñ co do formowania otoczenia miejskiego itp. English Partnerships, Thames Gateway London Partnership i szereg innych agencji rozwojowych, które gospodaruj¹ gruntami, opracowuj¹ strategiczne plany czy wizje, wykonuj¹ inwestycje w infrastrukturze, okreœlaj¹ i zabezpieczaj¹ przy procesie sprzeda y/wydzier awiania (leasing) terenów/dzia³ek inwestorom (zarówno prywatnym i komunalnym) szereg warunków. Warunki sprzeda y okreœlaj¹ nie tylko parametry techniczne, ekologiczne i przestrzenne planowanych budynków ale i równie jakoœæ projektów, zró nicowanie typu w³asnoœci i standard wykonania/urz¹dzeñ. Agencje te czêsto dotuj¹ inwestycje g³ównie mieszkaniowe na trudnych np. zanieczyszczonych terenach by przyci¹gn¹æ deweloperów. Housing Corporation agencja pañstwowa przydzielaj¹ca fundusze i dotuj¹ca budownictwo 15 str 15
BUDMA 2005 16 socjalne wg szeregu kryteriów wiele wnosz¹cych do jakoœci przestrzeni, stopnia ochrony œrodowiska, wykorzystania Ÿróde³ energii odnawialnej, innowacji w konstrukcyjnej czy procesie inwestycyjnym Design for Homes wp³ywowa fundacja prowadz¹ca lobbying i zajmujaca sie promocja wysokiej jakooci orodowiska mieszkaniowego poprzez konkursy, konferencje, portal internetowy i baze danych przykladowych projektow i stowarzyszonych firm architektonicznych i deweloperskich. Wa nymi czynnikami obecnych przemian s¹ te nastêpuj¹ce zjawiska: nowe myœlenie urbanistyczne zw³aszcza nadanie wiêkszej roli planowaniu przestrzeni miejskiej czyli urban design, odejœcie od sztywnego strefowania, zarzucenie hierarchicznego systemu dróg, powrót do tradycyjnej siatki ulicznej, systemów przenikalnych, ³atwo osi¹galnych, rehabilitowanie bloku miejskiego zmiana pokoleniowa i nowe metody dzia³ania wœród decydentow, inwestorów, deweloperów stwarzaj¹ca inny styl czy formu³y dzia³ania jak np. znany deweloper Urban Splash w Manchesterze stworzenia Ÿróde³ nowych pokaÿnych funduszy na inwestycje miejskie, publiczne poprzez dochód z National lottery, seria projektów milenijnych bêd¹cych katalizatorem przemian wyraÿny rozwój partnerstwa sektora publicznego z prywatnym zmiany demograficzne i spo³eczne, nowe style ycia, gwa³towny wzrost iloœci gospodarstw domowych stwarzaj¹cy potrzebê na stworzenie ok. 4 milionów nowych jednostek w przeci¹gu nastêpnych 25 lat nowe generacje konsumentów/nabywców/ u ytkowników, którzy du o podró uj¹, czêsto posiadaj¹c domy i mieszkania na po³udniu Europy, przywo ¹c bardziej kontynentaln¹ wra liwoœæ estetyczn¹ i wartoœci kulturalne wzrastaj¹ca œwiadomoœæ zagadnieñ i rozwi¹zañ proekologicznych jako inspiracji w rozwi¹zaniach urbanistyczno architektonicznych. D¹ enie do stwarzania trwa³ych wspólnot sustainable communities, wymagania przez jednostki zatwierdzaj¹ce projekty o zrównowa onym rozwoju pojawienie siê m³odych, dynamicznych biur projektowych konkuruj¹cych skutecznie z wielkimi firmami, równie nowych firm innowacyjnych konsultingowych ³¹cz¹cych ró ne dyscypliny zawodowe i kierunki w ramach ogólnego etosu poszanowania œrodowiska. wzrost iloœci konkursów architektoniczno deweloperskich gdzie jakoœæ proponowanych rozwi¹zañ zaczyna byæ równie wa na jako oferta finansowa Przyk³ady projektów i realizacji PCKO ilustruj¹cych obecne przemiany i sposób myœlenia Zespó³ mieszkaniowy Domus w New Hall nagrodzony RIBA Housing Award 2003 Projekt Domus na 74 jednostek jest czêœci¹ 3 etapem zespo³u mieszkaniowego na 3300 jednostek, po³o onego na obrze ach miasta Harlow ko³o Londynu. Jest przyk³adem inwestycji gdzie najpierw w³aœciciel terenu zleca szczegó³owy plan urbanistyczny który okreœla aspiracje projektowe oraz obejmuje kod architektoniczny definiuj¹cy charakter zabudowy i u ycie materia³ów ró nych strefach. Dopiero potem w³aœciciel terenu negocjuje z deweloperami oferty projektowo finansowe na poszczególne etapy(wielkoœci ok. 70 120 jednostek). Projekt zespo³u Domus powsta³ w wyniku zamkniêtego konkursu i dopiero po tym przyst¹piono do negocjacji z deweloperami. W ten sposób w³aœciciel terenu utrzymuje d³ugoletni¹ kontrolê nad jakoœci¹ architektury i urz¹dzeniem terenu ca³ej inwestycji. Point Pleasant zespó³ o mieszanej funkcji w Wandsworth, p³d Londyn Ostatnio zatwierdzony projekt zawieraj¹cy biura oraz mieszkania na sprzeda z czêœci¹ (25%) mieszkañ socjalnych. Pewien procent mieszkañ socjalnych zwykle 25 i wiêcej jest zwykle wymagane przez samorz¹dy w projektach powy ej okreœlonej iloœci jednostek (15 25) Po³o enie naro nikowej dzia³ki w pobli u stacji metra Wandsworth i East Putney po po³udniowej stronie Tamizy, daj¹ lokalizacji dogodne po³¹czenia komunikacyjne i równoczeœnie wgl¹d ku rzece. Dzia³ka le y w dawnej, historycznej strefie przemys³owej i ten sposób u ytkowania terenu odzwierciedlony jest w pewnym stopniu w formowaniu bry³y obiektu. Silnie geometrycznie rzeÿbione elewacje, g³êbokie wciêcia, balkony, wysokie wnêki wejœciowe, wyraÿnie czytelne jednostki handlowo biurowe w dwu dolnych kondygnacjach tworz¹ w efekcie charakterystyczny kompleks harmonijnie wi¹ ¹cy siê z otoczeniem. Zespó³ mieszkaniowy zwany Wioska Rybacka wyspa St Mary, Chatham jest czêœci¹ wiêkszego przedsiêwziêcia regeneracyjnego u ujœcia rzeki Medway w hrabstwie Kent, u ywanych poprzednio jako stocznia i baza Royal Navy od czasów Francisa Drake'a. Jest to joint venture pomiêdzy znan¹ krajow¹ firm¹ dewelopersk¹ Countryside Properties oraz Agencj¹ Rozwoju Gospodarczego Po³udniowego Wschodu SEEDA. Countryside wystêpuje tu jako deweloper wiod¹cy, który jest odpowiedzialny za regeneracje i przygotowanie infrastruktury na terenie który jest podzielony na szereg przygotowanych i uzbrojonych sektorów o ró nym charakterze, wielkoœci 80 150 jednostek, sprzedawanych równie innym deweloperom mieszkaniowym ze œciœle okreœlonymi warunkami zabudowy, kodem architektonicznym i parametrami techniczno/ekologicznymi. Biuro PCKO przygotowa³o rewizje planu zagospodarowania urbanistycznego wyspy St. Mary na 2000 jednostek wraz z ustaleniem kodu projektowego narzucaj¹cego charakter zwartej zabudowy. PCKO wykona³o równie szczegó³owe projekty architektoniczne na 3 zespo³y mieszkaniowe a zw³aszcza czêsto nagradzany i publikowany projekt Fishing Village powsta³y na bazie wygranego przez PCKO konkursu oraz poszukiwañ w ramach programu Timber Dwelling innowacji w dziedzinie systemów konstrukcji drewnianych. str 16
BUDMA 2005 Realizacja zespo³u (opublikowana szczegó³owo w Architekturze & Biznes nr 10/2004) w 2 5 piêtrowym wysoko izolowanym termicznie szkielecie drewnianym uzyska³a wysokie wskaÿniki energooszczêdnoœci wymagane przez agencjê rozwojow¹ oraz oœmieli³a dewelopera do przyjêcia bardziej wspó³czesnych rozwi¹zañ architektonicznych w nastêpnych fazach. Projekt otrzyma³ wyró nienie za najlepsze zagospodarowanie terenów uprzednio u ytkowanych (tzw. brownfield land) oraz otrzyma³ Srebrne odznaczenie w systemie nagród Building for Life, przyznawanych za ogóln¹ jakoœæ architektury, przestrzeni miejskiej i respektowania œrodowiska. Wanstead wschodni Londyn Plomba w miejskiej strefie ochrony konserwatorskiej, wype³niona zostaje nowoczesnym w wyrazie architektonicznym, cofniêtym od linii zabudowy budynkiem zawieraj¹cym ma³e mieszkania, ka de z osobnym pomieszczeniem na pracowniê, studio itp., po³o onym na dolnej kondygnacji. Bez miejsc parkingowych ze wzglêdu na bliskoœæ stacji metra. W³adze samorz¹dowe odmówi³y pierwotnie pozwolenia ze wzglêdu na wspó³czesny charakter architektury, ale klient odwo³a³ siê do ministerstwa i po 2 dniowej otwartej rozprawie apelacyjnej inspektor ministerialny podj¹³ decyzje pozytywna powo³uj¹c siê na wytyczne rz¹dowe. Barling Court oraz podobne projekty w technologii modularnej Buma Free Dom Szereg projektów dla Hyde Housing Association w ramach rz¹dowego programu Rapid, którego zadaniem jest rozwijaæ i demonstrowaæ metody nowoczesnych konstrukcji rozbieralnych dla budynków mieszkalnych. Projekty zawieraj¹ mieszkania dwu i trzypokojowe z przeznaczeniem do wynajmowania po przystêpnych op³atach czynszowych dla pracowników zatrudnionych w kluczowych zawodach w ochronie zdrowia, szkolnictwie i w s³u bach publicznych. Budynki takie bêd¹ stawiane na dzia³kach miejskich, które z ró nych powodów mog¹ uzyskaæ pozwolenie na zabudowê na krotki (10 lat) czas. A wiec rozbieralna konstrukcja daje pe³n¹ elastycznoœæ, pozwala na przysz³e zmiany: demonta w ci¹gu 3 4 dni i ponowny monta w innym miejscu. Pierwszy czterokondygnacyjny wielorodzinny budynek w tym systemie Barling Court w P³d Londynie zosta³ zmontowany przez ekipê BUMA pod okiem kamer telewizji BBC w ci¹gu 4 dni. Budynek zosta³ wykonany ca³kowicie pod klucz z modu³ów przestrzennych w krakowskiej fabryce z pe³nym zewnêtrznym i wewnêtrznym wykoñczeniem, instalacjami i wyposa eniem. W ostatnim dniu monta u w lipcu 2004. minister mieszkalnictwa Wielkiej Brytanii Keith Hill przykrêci³ w³asnorêcznie symboliczn¹ z³ot¹ œrubê na ostatniej kondygnacji budynku. PCKO uzyska³o ju zatwierdzenia na kilka innych projektów w tym systemie i wspó³pracuj¹c z Bum¹ rozwija zastosowanie systemu w budynkach typu hotelowego, biurach i edukacji escape koncepcja wspó³czesnego dom szeregowego Na jesieni 2004 PCKO wygra³o otwarty dwuetapowy konkurs realizacyjny organizowany przez du ego krajowego dewelopera i fundacjê Design for Homes na system w¹skich szeregowych domów tzw. townhouses, które s¹ u ywane zwykle w niskiej, ale gêstej zabudowie miejskiej, i które osi¹gaj¹ najwy szy stopieñ sprawnoœci ekologicznej tzw. Eco Homes Rating. 17 str 17
BUDMA 2005 18 arch. Stefan Scholz Berlin W latach 1961 1965 studiowa³ na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. Studia zaœ ukoñczy³ 1969 r. na Wydziale Architektury Uniwersytetu Technicznego Berlin Charlottenburg, w katedrze prof. Ungersa. W latach 1969 1970 pracowa³ w biurze arch. J.P Kleihuesa, a w 1971 r. rozpocz¹³ pracê w Dusseldorfie. W 1974 r. powróci³ do Berlina, gdzie wspólnie z D. Bangertem, B. Jansenem i A. Schultesem za³o y³ biuro architektoniczne BJSS. W latach 1992 1997 by³ wspó³w³aœcicielem biura projektowego Bangert Scholz Architekten, a od roku 1997 r. prowadzi w Berlinie w³asne biuro projektowe Stefan Scholz Architekten.Stefan Scholz prowadzi wyk³ady i prelekcje na ró nych uczelniach w Niemczech, Holandii, Danii, Austrii, Kanady i Polski. Swoje zaœ prace prezentowa³ na wystawach w Niemczech, USA, Brazylii, Argentynie, Kanadzie, Danii, Japonii, Austrii, Holandii i w Polsce. Publikowane by³y one równie w czasopismach i w wydawnictwach ksi¹ kowych w Niemczech, USA, Kanadzie, Brazylii, Japonii, Korei, Chile, Francji, W³oszech, Wielkiej Brytanii, Danii, Szwajcarii, Austrii, Hiszpanii i w Polsce. Nagrody i wyró nienia: 1991 Wydarzenie Roku, nagroda krakowskiego Oddzia³u SARP za projekt Domu Dziecka w Wiosce Dzieci im. Korczaka w Oœwiêcimiu; 1992 pierwsza nagroda Miasta Berlina za budynek szko³y im. Alberta Einsteina; 1094 druga nagroda Bauen und Gestalten mit Vormauerziegeln der Arbeitsgemeinschaft Klinkier und Vormauerziegeln; 1996 wyró nienie Urzêdu Dzielnicy i inwestorów Berlin Reinickendorf; 1998 wyró nienie Bauen und Gestalten mit Vormauerziegeln za projekt budynku szkolnego Barnim Gimnasium. Nowe centrum Berlina przemiany miasta od zniszczeñ po roku 1945 do odbudowy po upadku berliñskiego muru ew. do za³. to co wczoraj Panu wys³a³am jeœli to zdjêcia lub rendering Nowe Centrum: zabudowa Potsdamer Platz i Leipziger Platz, zabudowa dawnych ogrodów ministrów z przedstawicielstwami landów, pomnik dla ydowskich ofiar Holocaustu, Brama Brandenburska i zabudowa na Pariser Platz, teren Placu Republiki i Reichstag, budynki rz¹dowe Band des Bundes, ³uk Szprewy, Centralny Dworzec. Centralny obszar Berlina dokumentuje i pokazuje bilansowa obrazowoœæ miasta w nieustaj¹cej przemianie i w obecnym jej prze³omie. Dokumentuje i pokazuje nie tylko przemiany, ale równie wra liwoœæ i gotowoœæ do spotkañ z przysz³oœci¹. Obecne przemiany daj¹ równie mo liwoœæ jako metafora dla procesów transformacji w kierunku nowo kszta³c¹cej siê europejskiej metropolii porozumienia i poœrednictwa. Te szczególne osi¹gniêcia miasta Berlina, nie tylko obecnie ju dostêpne, ale równie jeszcze oczekuj¹ce na realizacjê, s¹ pokazane, eby przysz³e perspektywy lepiej zrozumieæ i wyjaœniæ. Aby ten obszar lepiej zrozumieæ, trzeba podaæ krótki historyczny zarys, przedstawiaj¹c Berlin od roku 1920. Od tego roku datuje siê powiêkszenie obszaru miasta Berlina. Miasto zostaje powiêkszone o ro ne samodzielne gminy i miasta do tzw. du ego Berlina zwany Gross Berlin. Trzeba zaznaczyæ, e w tym czasie, w latach dwudziestych, Berlin nie tylko znacznie zwiêkszy³ swoj¹ powierzchniê, ale tak e rozwin¹³ siê pod wzglêdem ekonomiczno politycznym i kulturowym. Miasto sta³o siê magnesem dla wielu intelektualistów ze wschodu jaki zachodu. Podczas republiki weimarowskiej w mieœcie odbywaj¹ siê równie wielkie tarcia i spory polityczne. Na tym obszarze centralnego Berlina odczuwa³o siê têtni¹ce ycie miasta. Skrzy owanie Potsdamer Platz by³ najwiêkszym skrzy owaniem, jeœli chodzi o gêstoœæ komunikacji jezdnej i pieszej. Lata 30. przynios³y nowe przemiany, jak siê okaza³o niebezpieczne nie tylko pod wzglêdem politycznym i spo³ecznym, ale tak e w planach centralnego obszaru. Tutaj trzeba wspomnieæ istniej¹cy wówczas plan przebudowy na tzw. miasto osiowe, plan Alberta Speefa Achsenplan wzd³u którego rozwijaæ siê mia³y ro ne instytucje reprezentuj¹ce dawn¹ administracjê nazistowsk¹. Do jakich wyników dzia³ania nazistowskie doprowadzi³y, dokumentuj¹ plany miasta z gêstoœci¹ zabudowy przed 1945 roku i po dzia³añ wojennych na tym terenie. str 18
Centralny obszar miedzy rzek¹ Szprewa i kana³em miejskim Landwehrkanal, jak i parkiem miejskim Tiergarten a centrum miasta starego. W tym obszarze znajduj¹ siê najbardziej wa ne zdarzenia planistyczne miasta ostatnich lat. Do tego nale ¹ tereny zabudowy Leipziger i Potsdamer Platz, teren dawnych ogrodów ministrów z dawna siedziba kanclerza Ill Rzeszy, Brama Brandenburska z Pariser Platz zwany te salonem miasta, dawny plac Królewski z Reichstagiem, uk rzeki Szprewy z dawn¹ dzielnic¹ willow¹ Alsenviertel i znajduj¹cy siê tam dawny dworzec Lehrterbahnhof. Po zakoñczeniu II wojny œwiatowej Berlin zosta³ podzielony pomiêdzy cztery mocarstwa, które wygra³y wojnê: we wschodniej czêœci powsta³ sektor sowiecki, a w zachodniej sektory Anglii, Francji i USA, pocz¹tkowo jako samodzielne administracje, które tworzy³y póÿniej Berlin Zachodni. Od 13 sierpnia 1961 roku, dawny rz¹d NRD pod kierunkiem w³adz radzieckich zadecydowa³ budowania muru pomiêdzy tymi dwoma czêœciami miasta, jako wynik trwaj¹cej wówczas tzw. zimnej wojny pomiêdzy tymi systemami. Berlin stal siê miastem frontowym i zarazem miastem presti owym tych dwóch systemów. Wielokrotne blokady i represje mieszkañców Berlina Zachodniego by³y wynikiem pokazów ukrytych si³ systemu komunistycznego, który w taki sposób walczy³ o swoje istnienie. Mur by³ coraz bardziej uzbrajany i nie do przenikniêcia ze strony wschodniej. Sta³ siê wielokrotnie murem œmierci i tragedii mieszkañców Berlina. Przez obszar centralny przebiega³ mur, który na kilkadziesi¹t lat uniemo liwi³ jakikolwiek rozwój na tym terenie. Po przemianach politycznych w roku 1989 na wschodzie naszego kontynentu, które doprowadzi³y do upadku muru i ponownego zjednoczenia miasta, w³adze miasta i rz¹d Republiki Federalnych Niemiec rozpoczêli, szczególnie na tym obszarze, intensywn¹ realizacjê ro nych planistycznych przedsiêwziêæ. Rozpisano ro ne ideowe konkursy urbanistyczne, aby podj¹æ zasadê rozbudowy i podzia³u na parcele jak i udostêpnienia ro nych realizacji w tym obszarze. Teren Potsdamer i Leipziger Platz: Pierwszy konkurs, który rozpisano na po³udniowej czêœci obszaru, by³ to konkurs ideowy z roku 1991, którego celem mia³o byæ ustalenie sposobu zabudowy z jej gêstoœci¹, wysokoœci¹ budynków, jak i podzia³u parcelami, które umo liwi³y póÿniejsze realizacje przez ro nych inwestorów. Po zakupie terenu przez inwestorów, rozpisano ponownie konkursy realizacyjne na poszczególne odcinki terenu zakupione przez inwestorów: Daimler Benz i Sony. Programy tych konkursów zawiera³y ju zasadê budowy z lini¹ zabudowy, gêstoœci¹ i wysokoœci¹ zabudowy, zastosowanie materia³ów budowlanych jak i rodzaju powierzchni u ytkowej. By³y to konkursy ograniczone z tzw. zaproszeniami. Trzeba tutaj zaznaczyæ, podjêcia propozycji w³adz planistycznych miasta dla inwestorów, aby w póÿniejszych realizacjach i podzia³u na parcele, inwestorzy anga owali równie dalszych uczestników konkursu bez pierwszej nagrody. Teren tzw. dawnych ogrodów ministrów: miedzy Voszstr, Ebertstr i Pariser Platz nale ¹ do politycznie najbardziej znacz¹cych terenów miasta Berlina. Tutaj znajdowa³y siê od 19 wieku centralna w³adza rz¹du pruskiego, a potem III Rzeszy. Po upadku muru, area³ ten mia³ znowu otrzymaæ swoje znaczenie, odpowiedni do tradycji, nowego u ytkowania. Wed³ug nowego planu zabudowy wynikaj¹cego z konkursu urbanistycznego z roku 1993, rozpisano konkursy realizacyjne na lokalizacje przedstawicielstw federalnych landów. Ka de przedstawicielstwo rozpisa³o odrêbne konkursy realizacyjne dla swoich parcel. Pó³nocna czeœæ tego area³u zosta³a przeznaczona na realizacje Pomnika dla zamordowanych ydów Europy, który obecnie znajduje siê w realizacji wed³ug projektu P. Eisemana z Nowego Jorku. Brama Brandenburska i Pariser Platz. Ten kwadratowy plac, który znajduje siê tu za Bram¹ Brandenbursk¹, jest czêœci¹ barokowego fragmentu miasta z lat 1732 34. Swoja nazwê otrzyma³ w roku 1814 po zwyciêstwie wojsk pruskich nad wojskami napoleoñskimi. Po zniszczeniach wojennych roku 1945 ten teren BUDMA 2005 19 str 19
BUDMA 2005 20 zosta³ tylko uporz¹dkowany i dalej nie odbudowany. Przebieg muru z roku 1961 w pobli u Bramy Brandenburskiej udokumentowa³ ten wolno stoj¹cy budynek jako symbol podzia³u Berlina i Niemiec. Po upadku muru w³adze miasta postanowi³y ten wa ny punkt miasta znowu odbudowaæ i ponownie uczyniæ go salonem miasta. Rozpisano ro ne konkursy dla realizacji budynków na dawnych parcelach historycznych. Na to miejsce wracaj¹ budynki ambasad Francji i USA, dawny znany hotel Adlon, Akademia Sztuk Piêknych jak i flankuj¹ce Bramê Brandenbursk¹ dawne budynki: Haus Lieberman i Haus Sommer. One wszystkie stanowi¹ znowu wa ne pozycje zarówno przy Bramie Brandenburskiej, jak i na placu Paryskim. Plac Republiki i przebudowa Reichstagu, dawny Plac Królewski i nowy plan zagospodarowania Placu Republiki przed budynkiem parlamentu. Po decyzji rz¹du i parlamentu niemieckiego z 29 paÿdziernika 1991 roku o przeniesieniu siedziby rz¹du i parlamentu z Bonn do Berlina, rozpisano konkursy na realizacje przebudowy Reichstagu, który wygra³ zespó³ z Londynu arch. N. Fostera i dla zagospodarowania terenu nowego placu Republiki, który wygra³ zespól architektów krajobrazu z Berlina C. Muller i J. Wehberg. Oni te otrzymali ca³y teren tzw. uku Szprewy do uporz¹dkowania i nowo zaprojektowania jako parku publicznego. Zabudowa rz¹dowa Band des Bundes. Uchwala parlamentu niemieckiego z dnia 20 lipca 1991 roku, ustanawiaj¹cej Berlin znowu jako stolicê zjednoczonego pañstwa z siedziba rz¹du i parlamentu, rozpisano konkurs ideowy, otwarty, miêdzynarodowy, na zabudowê rz¹dow¹ na terenie tzw. uku Szprewy w s¹siedztwie Reichstagu. Konkurs wygra³ zespó³ berliñski Axel Schultes Architekten ze znan¹ figur¹ zabudowy Band des Bundes = Wstêga rz¹dowa. Zaproponowana wstêga zabudowy przekracza rzekê Szprewê w dwóch miejscach tak, e tworzy ona jakby spinacz/klamerkê miedzy dawnymi sektorami, czêœciami miasta. Podzielono te propozycje zabudowy na dwie czêœci zabudowy: siedziby kanclerza/bundeskanzleramt i biurami parlamentarzystów/ Paul Lóbe Haus. W roku 1995 ten sam zespó³ (ASA) wygra³ ponownie konkurs realizacyjny na siedzibê kanclerza, a zlecenie realizacji budynku z biurami parlamentu otrzyma³ zespó³ z Monachium arch. S. Brauenfels tak e po konkursie realizacyjnym. Teren dawnego dworca Lehrterbahnhof. Tutaj powstaje obecnie nowy kwarta³ miejski z budynkami biurowymi, hotelem i zabudowa mieszkaniowa. Jednak najwa niejsz¹ realizacj¹ jest przebudowa dawnego dworca na Centralny Dworzec. Tutaj krzy uj¹ siê prawie wszystkie mo liwe sieci komunikacji miejskiej, regionalnej i europejskiej. Oczekuje siê tutaj, wed³ug prognozy, dziennie oko³o 250 tys. pasa erów. Berlin planuje dalej. W³adze senatu miasta Berlina nadal opracowuj¹ procedury pianistyczne bazuj¹ce na berliñskim systemie planowania, obejmuj¹ce nastêpuj¹ce p³aszczyzny maj¹ce wp³yw na projektowanie i realizacje budynków: na podstawie ustawy o prawie budowlanym wykonuje siê plan zagospodarowania powierzchni miasta tzw. FNP Plan, który jest co rocznie udoskonalany. Plan zagospodarowania powierzchni miasta jest przygotowuj¹cym planem miasta, który ustala sposób u ytkowania terenów i rozwija zamierzony rozwój urbanistyczny w ca³ym mieœcie. str 20
na podstawie berliñskiego prawa ochrony œrodowiska i przyrody, wykonane s¹ programy krajobrazu i plany krajobrazu. Opracowuje siê plany: flory, fauny i wody w mieœcie. Po tych zamierzeniach i zrealizowanych przedsiêwziêæ, w³adze miasta opracowa³y pod koniec lat 90. tzw. Master Plan z wytycznymi a do roku 2010, który obejmuje ca³e œródmieœcie miasta Berlina i kieruje przysz³e przedsiêwziêcia planistyczne i realizacje budynków. Chcia³bym przejœæ do konkluzji mojej krótkiej prelekcji: otó, trzeba stwierdziæ, e ka da realizacja w mieœcie/œrodowisku, powinna byæ wynikiem wytycznych planów urzêdu miejskiego, jak planów zagospodarowania powierzchni miasta, planów zabudowy miasta i ochrony œrodowiska miasta. Te procedury urzêdowe maj¹ wp³yw na realizowane obiekty w danym miejscu i moim zdaniem powinny urzêdy miejskie byæ tak silne, aby przestrzegaæ tych Co powinno przetrwaæ w polskiej architekturze? Czyli Pierwsze Spotkanie Laureatów Honorowej Nagrody SARP 11 stycznia 2005 roku w warszawskim pawilonie SARP u odby³o siê niecodzienne spotkanie zorganizowane przez redakcjê miesiêcznika Architektura murator oraz Stowarzyszenie Architektów Polskich. Temat spotkania Dziedzictwo wspó³czesnoœci co powinno przetrwaæ w polskiej architekturze? jest doœæ przewrotny i dotyczy olbrzymiego zakresu pojêæ i ich definicji, gdy, czym jest dziedzictwo? Czym jest wspó³czesnoœæ? Kim jest architekt? Spotkanie by³o niezwyk³e, bowiem uczestniczyli w nim laureaci Honorowej Nagrody SARP. U progu Nowego Roku uda³o siê zaprosiæ do Pa³acyku przy Foksal, grono najwybitniejszych polskich architektów. ZnaleŸli siê wœród nich architekci, którzy otrzymali nagrodê w latach 70 tych Jadwiga Grabowska Hawrylak, Henryk Buszko, Aleksander Franta oraz Halina Skibniewska, w latach 80 tych Witold Cêckiewicz, Tadeusz Barucki oraz Tadeusz Zipser, w latach 90 tych Szczepan Baum, Jerzy Szczepañski, Bogdan Krzy anowski(?),marek Budzyñski, Romuald Loegler, Konrad Kucza Kuczyñski, Stanis³aw Niemczyk, Andrzej Kiciñski, Wojciech Obtu³owicz oraz Ryszard Jurkowski, w latach dwutysiêcznych Stanis³aw Fiszer, Edmund Ma³achowicz, architekci z warszawskiej pracowni JEMS Architekci Olgierd Jagie³³o, Maciej Mi³obêdzki, Marcin Sadowski, Jerzy Szczepanik Dzikowski; Stefan Kury³owicz oraz laureat dyrektyw bez kompromisów i korupcji. Oczywiœcie procedury te s¹ dyrektywami jak i instrumentami, którymi mo na kontrolowaæ prowadzone dzia³ania planistyczne. Prawo i przepisy nie daj¹ niestety impulsów, jedynie stwarzaj¹ granice, w jakich mo na dzia³aæ. Nie powoduj¹ one rozwoju, lecz pomagaj¹ nimi kierowaæ. Bez nich nie ma poprawek, które wywodz¹ siê z nowych potrzeb i sukcesywnych zmian kszta³towania naszego œrodowiska. Bez nich nie mo na wyczuæ charakteru i atmosfery miasta. Drugim wa nym aspektem przedsiêwziêæ planistycznych jest kultura przeprowadzenia konkursów, które daj¹ optymalne wyniki na dane przedsiêwziêcia czy to zagospodarowania urbanistycznego z krajobrazem albo te poszczególnych realizacji budynków. zesz³orocznej nagrody Marek Dunikowski. Honorowa Nagroda Stowarzyszenia Architektów Polskich jest przyznawana od 1966 roku za wybitne osi¹gniêcia w dziedzinie architektury za ca³okszta³t twórczoœci. Laureatem pierwszej nagrody by³ Romuald Gutt, mistrz pokoleñ architektów. Dyskusja rozpoczê³a siê przypomnieniem jego s³ów charakteryzuj¹cych pracê architektów: Nasze stoi i staæ bêdzie, kiedy nas nie bêdzie, stanowi¹cych kwintesencjê definicji zawodu. Spotkanie trwa³o dwie godziny. To bardzo krótko, by sprostaæ odpowiedzi na pytanie postawione na wstêpie. Wypowiedzi architektów by³y osobiste i odzwierciedla³y ich odczucia i idea³y. Trudno o jeden wspólny ton rozmowy przy tak ró nych indywidualnoœciach bior¹cych w niej udzia³. Profesor Halina Skibniewska poruszy³a temat to samoœci miast przejawiaj¹cej siê w spójnoœci przestrzeni, szacunku do przesz³oœci, która wi¹ ¹c siê ze wspó³czesnoœci¹ sk³ada siê na krajobraz miejsca, w którym yjemy (...) Tak by Warszawa projektowana by³a po warszawsku. Temat czasu by³ sta³ym w¹tkiem rozmowy. Architekt Stanis³aw Fiszer zaproponowa³ ka demu stworzenie listy 41 interesuj¹cych budynków, wraz z autorskim komentarzem i zdjêciami. Powsta³aby wówczas lista budynków, które mi coœ mówi¹ o Warszawie, taki SARP 21 str 21
SARP 22 Konferencja. fot. Pawe³ ucenko osobisty zbiór architektury. Szacunek do przesz³oœci œwiadczy o kulturze kraju. Wielowarstwowoœæ historii w miastach Polski jest prawd¹ o naszej kulturze. Budynki, które powsta³y przed chwil¹ s¹ ju histori¹, to przewrotny fakt. Marek Budzyñski, Henryk Buszko. fot. Pawe³ ucenko Kim jest architekt? Czym jest wspó³czesnoœæ, lub raczej, jaka jest wspó³czesnoœæ? Architekt tworzy w konkretnej rzeczywistoœci. Domy sk³adaj¹ce siê na krajobraz miast s¹ odbiciem ich postêpu technologicznego i systemu wartoœci mieszkaj¹cych tam ludzi. To truizmy. Lecz dziœ trudno jest sprostaæ wartoœciom. Profesor Marek Budzyñski zwróci³ uwagê na zmierzch wartoœci, które gin¹ w œwiecie kapitalizmu wœród nadrzêdnych wartoœci kapita³u. Przypomnia³, i przekszta³camy przestrzeñ nie tylko dla siebie, ale dla przysz³ych pokoleñ. Musimy, zatem patrzeæ w szerszej perspektywie odpowiadaj¹c na pytania: Jakie œrodowisko ycia pozostawimy nastêpnym pokoleniom? Jak kszta³tujemy przestrzeñ? Jakie bêd¹ jej najwiêksze wartoœci dla ycia? Czy wœród wskaÿników powstaj¹cych osiedli mieszkaniowych jest miejsce dla przyrody? Tak, aby zachowana by³a równowaga œwiatów str 22