Akta sprawy mogą być udostępnione stronie, która ma prawo ocenić ich wiarygodność i moc dowodową w swojej sprawie. Podatnik, wobec którego prowadzone jest postępowania podatkowe może przejrzeć akta swojej sprawy w organie podatkowym. Postępowanie podatkowe może zostać wszczęte na żądanie strony lub z urzędu. Najczęściej jednak postępowania są prowadzone z urzędu w wyniku kontroli podatkowych bądź czynności sprawdzających. Ostatnio coraz częściej słyszymy o postępowaniach podatkowych wobec podatników, którzy są podejrzewani, iż uzyskali przychody, których nie wykazali - określane jako: z nieujawnionych źródeł". W takiej sytuacji mamy do czynienia z postępowaniem wszczętym z urzędu. Procedura postępowania podatkowego oraz zakres uprawnień i obowiązków stron w tym zakresie wynika z ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (dalej: OP) oraz ustawy z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (dalej: KPA). 1 / 5
Ciężar dowodu w trakcie postępowania podatkowego spoczywa na organie podatkowym, który powinien na podstawie zasady prawdy obiektywnej określić tak stan faktyczny, aby odpowiadał on rzeczywistości. Opierając się na przykładzie przychodów uzyskiwanych z nieujawnionych źródeł, to organ podatkowy musi wykazać, iż wydatki podatnika w danym roku przekraczają dochód wykazany w zeznaniu rocznym. Natomiast na podatniku w takiej sytuacji ciąży wykazanie, że wydatki te znajdują pokrycie w określonym źródle przychodów lub posiadanych zasobach. Podatnik, przygotowując się do czynnego udziału w postępowaniu ma możliwość wglądu do akt sprawy, a co za tym idzie do dowodów zebranych przez organ podatkowy przeciwko niemu. Należy w tym miejscu wskazać, iż katalog środków dowodowych określony w art. 181 OP jest katalogiem otwartym i co do zasady poza wskazanymi przez ustawodawcę dowodami, takimi jak księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe, dowodami są wszystkie dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej oraz materiały zgromadzone w czasie postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe. Podatnik, wobec którego toczy się postępowanie podatkowe ma wgląd do akt sprawy, a w ślad za tym do wszystkich zebranych przez organ podatkowy środków dowodowych. Podkreślić należy fakt, iż zgodnie z art. 129 OP postępowanie jest jawne wyłącznie dla stron. Zgodnie z art. 73 w każdym stadium postępowania organ administracji publicznej obowiązany jest umożliwić stronie przeglądanie akt sprawy oraz sporządzanie z nich notatek i odpisów. Natomiast zgodnie z art. 178 OP strona postępowania ma prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów. Czynności wglądu do akt dokonywane są w lokalu organu podatkowego w obecności pracownika tego organu. Strona może również żądać uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy. Nowelizacja, która weszła w życie 17.06.2010 r. 2 / 5
wprowadziła dodatkową możliwość przeglądania akt w systemie teleinformatycznym organu podatkowego. Z powyższych przepisów wynika, iż podatnik ma prawo wglądu m.in. do informacji, kto jest świadkiem w dotyczącym go postępowaniu podatkowym. Poza tym zgodnie z art. 190 OP strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków, opinii biegłych lub oględzin przynajmniej na 7 dni przed terminem. Co istotne, strona ma prawo brać udział w przeprowadzaniu dowodu, może zadawać pytania świadkom i biegłym oraz składać wyjaśnienia. Należy w tym miejscu wskazać zasadę wynikającą z art.123 par 1 OP, która stanowi, iż organy podatkowe obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Przed wydaniem decyzji organ podatkowy wyznacza stronie siedmiodniowy termin do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Warto podkreślić, iż możliwość zapoznawania się z aktami sprawy, ich przeglądania, sporządzania z nich notatek itp. to uprawnienie podatnika, a nie jego obowiązek. Prawo do przeglądania akt sprawy jest uprawnieniem niezależnym od prawa do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego. Prawo strony do przeglądania akt sprawy przysługuje w każdym stadium postępowania i tylko od strony zależy sposób korzystania z tego prawa, czy czynić to będzie na bieżąco w trakcie całego postępowania, czy jednorazowo przed wydaniem decyzji, czy też w ogóle nie będzie z niego korzystała. 3 / 5
Czym innym jest zapewnienie stronie czynnego udziału w postępowaniu, wyrażające się w umożliwieniu jej składania wyjaśnień, zgłaszania dowodów oraz uczestniczenia w ich przeprowadzaniu, a czym innym stworzenie jej możliwości wypowiedzenia się przed wydaniem decyzji, będące dla podatnika szansą na przedstawienie i uzasadnienie swojego stanowiska. Prawidłowo przeprowadzone postępowanie to takie, w którym uwzględniono oba te elementy. Możliwość wglądu do akt sprawy budzi obawy w zakresie możliwości zmowy pomiędzy stroną postępowania a świadkiem. Niestety nie można przewidzieć ani całkowicie zapobiec nieuczciwości niektórych podatników i żadne przepisy prawa tego nie zapewnią. Jedyne, co w takiej sytuacji może zrobić organ podatkowy, to udowodnić na podstawie innych osób nieprawdziwość zeznań. Należy podkreślić, przed odebraniem zeznania organ podatkowy poucza świadka o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania, co może budzić obawy niektórych osób. Zatem w interesie organu podatkowego, który podejrzewa, iż nastąpiła zmowa pomiędzy świadkiem a podatnikiem jest udowodnienie składania fałszywych zeznań. Jakakolwiek próba ograniczenia prawa do wglądu do akt naruszałaby przepisy Konstytucji RP oraz prawa europejskiego w zakresie praw człowieka. Warto tu wspomnieć, iż prawo do czynnego udziału w postępowaniu jest jednym z podstawowych praw przyjętych w Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz Europejskim Kodeksie Dobrej Administracji. Zatem polskie regulacje w tym zakresie nie stanowią wyjątku na arenie międzynarodowej. Udostępnianie akt podczas postępowania podatkowego nie jest jednak możliwe w każdej sytuacji. Nie będą udostępniane akta objęte ochroną tajemnicy państwowej, a także te dokumenty, które organ podatkowy wyłączy z akt sprawy ze względu na interes publiczny. 4 / 5
Taka sytuacja może mieć miejsce, jeżeli organy podatkowe w postępowaniu dowodowym wykorzystują informacje dotyczące dodatkowo innych podatników niezwiązanych bezpośrednio, a jedynie pośrednio z przedmiotową sprawą, mają obowiązek utrzymać w tajemnicy tylko te ich cechy, które pozwoliłyby osobom nieuprawnionym na ich identyfikację. Odmowa umożliwienia stronie zapoznania się z dokumentami, sporządzania z nich notatek, kopii i odpisów, uwierzytelniania odpisów i kopii lub wydania uwierzytelnionych odpisów następuje w drodze postanowienia. Należy zaznaczyć, iż na postanowienie o odmowie podatnikowi przysługuje zażalenie. Na zakończenie należy przytoczyć jedną z podstawowych zasad, którą muszą się kierować organy w postępowaniu podatkowym: jest to zasada zaufania wynikająca z art. 121 OP. Postępowanie budzące zaufanie do organów podatkowych, to postępowanie prowadzone starannie i merytorycznie poprawne, w którym dopuszcza się wnioskowane dowody, traktuje równo interesy podatnika i Skarbu Państwa, a materialno-prawnych wątpliwości nie rozstrzyga na niekorzyść podatnika. Z powyższych rozważań wynika, że akta sprawy mogą być udostępnione stronie, która ma prawo ocenić ich wiarygodność i moc dowodową w swojej sprawie. 5 / 5