WPŁYW OPADÓW, NAWADNIANIA ORAZ NAWOŻENIA MINERALNEGO NA PLONOWANIE BRZOSKWINI ODMIANY INKA

INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Wpływ opadów, nawadniania Nr /009, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddział w Krakowie, s. 758 Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi Cezary Podsiadło, Anna Jaroszewska, Ewa Rumasz-Rudnicka WPŁYW OPADÓW, NAWADNIANIA ORAZ NAWOŻENIA MINERALNEGO NA PLONOWANIE BRZOSKWINI ODMIANY INKA INFLUENCE OF RAINFALL, IRRIGATION AND MINERAL FERTILIZATION ON YIELDING OF PEACH CV. INKA Streszczenie Doświadczenie polowe przeprowadzono w latach 00 oraz 008 w SD Lipnik k. Stargardu Szczecińskiego na glebie lekkiej, kompleksu żytniego dobrego. Doświadczenie założono metodą losowanych podbloków w układzie zależnym (ang. split-plot) w pięciu powtórzeniach. Oceniano plonowanie brzoskwini odmiany Inka w zróżnicowanych warunkach wilgotnościowych gleby i nawozowych. Czynnikiem I rzędu było nawadnianie (O obiekty kontrolne, bez nawadniania, W nawadnianie podkoronowe) Czynnikiem drugiego rzędu zróżnicowane nawożenie mineralne NPK (0NPK poletka kontrolne (bez nawożenia), NPK 50 kg. ha - (40+50+60), NPK 00 kg. ha - (80+00+0)). Nawadnianie stosowano na podstawie wskazań tensjometru, gdy potencjał wodny obniżył się do 0,0 MPa. Pomiędzy drzewami utrzymywano murawę, natomiast w rzędach ugór herbicydowy. Stwierdzono wzrost plonów zarówno na obiektach nawadnianych, jak i nawożonych. Średnio pod wpływem nawadniana zebrano o 9, kg z drzewa więcej owoców (8,7 t. ha -, tj. 4%) niż uprawianych w warunkach naturalnych. Plony owoców zależały wysoce istotnie i były wprost proporcjonalnie skorelowane z wysokością dawek nawodnieniowych zastosowanych w okresie od IV do VIII. Efekty plonowania zależały istotnie również od sumarycznej dawki nawadniania i opadów. Przyrost plonu owoców brzoskwini pod wpływem nawożenia wzrósł średnio o 4,05 t. ha - (8,4%) na obiektach nawożonych dawką 0 kg NPK. ha - oraz 5,5 t. ha - (5%) nawożonych dawką dwukrotnie wyższą. Zastosowane nawadnianie uzupełniające, nawożenie mineralne oraz warunki pogodowe różnicowały efektywność netto i brutto mm wody oraz kg zastosowanego nawożenia mineralnego NPK. Słowa kluczowe: nawadnianie, nawożenie mineralne, plony, efekty produkcyjne mm wody i kg NPK 75

Cezary Podsiadło, Anna Jaroszewska, Ewa Rumasz-Rudnicka 76 Summary Field experiment was done in the years 00 and 008 in the Agriculturae Experiment Station Lipnik near Stargard Szczeciński on the sandy soil, belongs to the good-rye-complex. The experiment was set up by split-plot method in 5 replications. In this experiment the effects of mineral fertilizing and different soil moisture conditions on the yield of peach cv. Inka was studied. The first factor of the study was supplemental irrigation (O control, not irrigated: W under crown irrigation). As second factor was different level of mineral fertilizing: 0NPK (contro- no fertilizing), NPK 50 kg. ha - (40+50+60), NPK-00 kg. ha - (80+00+0). Supplemental irrigation was used when the tensiometer have shown that water potential dropped to 0,0 MPa. Sward was between trees and in the rows the herbicidal farrows were kept. It was found that crop increased on both objects it means irrigated plots and fertilized. Average under influence of irrigation gathered by 9, kg more fruits from tree (4%) than from not irrigated plants. Yields of peach fruits dependent mostly on the supplemental irrigation applied from the April to August it means during critical stages for this plants. Crops of peach fruits increased under influence of 0 kg NPK. ha - by 4,05 t. ha - (8,4%) and by 5,5 t. ha - (5%) under the influence of 60 kg NPK. ha -. Applied supplemental irrigation, mineral fertilizing and weather conditions differentiated the effectivity of applied irrigation and doses of NPK. Key words: irrigation, mineral fertilizing, yields, productivity effect of mm of water and kg NPK. WSTĘP Owoce brzoskwini uchodzą w świecie za jedne z najsmaczniejszych. Również w Polsce są one cenione za walory smakowe i wartości odżywcze, czego dowodem jest systematyczny wzrost ich konsumpcji [Jakubowski 00]. Jednak uprawa tego gatunku ma w naszym kraju ograniczony zasięg ze względu na zmienność klimatu. Głównym problemem przy uprawie tej rośliny są występujące w okresie wiosennym przymrozki, a także niedobory opadów. Szansą na ograniczenie wpływu tych niekorzystnych zjawisk może być zastosowanie nawadniania. W literaturze tematu spotyka się doniesienia, że wyrównanie niedoborów opadów w okresie intensywnego rozwoju brzoskwiń poprzez nawadnianie poprawia wyraźnie wielkość i jakość plonu [Dzieżyc 974; Pieniążek 000; Treder 006]. Zdaniem Rakowskiego [996] w naszych warunkach klimatycznych można uzyskać dorodne i bardzo smaczne owoce brzoskwini, co jest szczególnie ważne w sytuacji, w której produkcja krajowa pokrywa jedynie 5 40% zapotrzebowania rynku na świeże owoce tego gatunku [Jakubowski 00]. Należy jednak pamiętać, że w uprawie tego gatunku oprócz dostarczenia roślinom odpowiedniej ilości wody, doboru właściwego rejonu i stanowiska pod uprawę, bardzo ważnym jest zapewnienie drzewom właściwej ilości składników pokarmowych. Brzoskwinie bowiem mają stosunkowo wysokie wymagania pokarmowe. Do wydania takiego samego plonu co jabłonie potrzebują około trzykrotnie więcej składników pokarmowych [Rakowski 996].

Wpływ opadów, nawadniania Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu opadów, nawadniania oraz nawożenia mineralnego na plonowanie brzoskwini odmiany Inka uprawianej w rejonie Niziny Szczecińskiej. METODYKA BADAŃ Badania przeprowadzono w 00 oraz 008 roku w RSD Lipnik na glebie zaliczanej do IV b klasy bonitacyjnej, kompleksu żytniego dobrego, a pod względem uprawy do gleb lekkich o małej retencji wody użytecznej. Oceniano wpływ nawadniania i nawożenia mineralnego oraz opadów atmosferycznych na plonowanie brzoskwini odmiany Inka. Doświadczenie założono metodą losowanych podbloków w układzie zależnym (ang. split-plot) w pięciu powtórzeniach. Pomiędzy drzewami utrzymywano murawę, natomiast w rzędach ugór herbicydowy. Czynnikiem I rzędu było nawadnianie podkoronowe (minizraszanie): O poletka kontrolne (bez nawadniania); W poletka nawadniane. Nawadnianie stosowano według wskazań tensjometru, gdy potencjał wodny gleby obniżył się poniżej -0,0 MPa. Wielkość dawek wody pod drzewa w poszczególnych okresach wegetacji wahała się od,9 do,8 mm (tab. ) i była ona zależna od sumy opadów atmosferycznych w okresie badawczym. Do nawadniania użyto zraszacze typu Hadar o zasięgu r,5 m, na każde drzewo przypadał jeden zraszacz. Czynnikiem II-rzędu było nawożenie mineralne: 0 NPK poletka kontrolne (bez nawożenia), NPK 50 kg. ha - (40+50+60), NPK 00 kg. ha - (80+00+0). Nawozy azotowe stosowano wczesną wiosną, przed ruszeniem wegetacji, natomiast fosforowe i potasowe jesienią zgodnie z zaleceniami agrotechnicznymi. Warunki meteorologiczne panujące w latach prowadzenia badań przedstawiono w tabeli. Średnia temperatura okresu wegetacyjnego (IVIX) w roku 00 wyniosła 5,9 C, natomiast w roku 008 5, C. Wyższą sumą opadów charakteryzował się rok 008, w którym kształtowały się one na poziomie 79, mm. Wyraźnie suchszym okazał się pierwszy rok badań (00), w którym suma opadów wyniosła 0,4 mm. Porównując warunki klimatyczne panujące w latach badań, można uznać, że lata, w których prowadzono badania były cieplejsze i suchsze, średnia temperatura powietrza w roku 00 i 008 była wyższa odpowiednio o 4% i 9%, natomiast opady niższe kolejno o 0% i %. Wyniki badań opracowano statystycznie, z zastosowaniem analizy wariancji dla doświadczeń wieloletnich. Przeprowadzono również analizy korelacji dla cech, które istotnie różnicowały współdziałanie czynników doświadczalnych. Współczynniki korelacji liczono w każdym roku, korelując zmienne niezależne z plonami z powtórzeń. Efekty produkcyjne nawadniania i nawożenia NPK oceniono na podstawie wskaźników efektywności [Dzieżyc 988]. 77

Cezary Podsiadło, Anna Jaroszewska, Ewa Rumasz-Rudnicka Tabela. Temperatura powietrza ( 0 C) i opady (mm) w czasie prowadzenia badań na tle średnich z wielolecia (96994) Table. Temperature ( 0 C) and rainfall during the experiment as compared with multiyear average (96994) Lata Miesiąc IV V VI VII VIII IX IVIX Opady Wielolecie 96994 (mm) 7,8 5, 6, 6, 56, 46,8 6, procent normy 00 8,4 66, 48,5 7,7 8,5 97,6 69,7 wielolecia (%) 008 87, 9, 49,6 5 87,0 99,4 88, Temperatura Wielolecie 96994 ( o C) 7,,5 5,9 7,4 7,0,,9 odchylenie od średnich 00 +0,4 +,5 +, +,0 +,6 +, +,0 z wielolecia ( o C) 008 +0,8 +,8 +,0 +,0 +,7-0, +, Tabela. Dawki wody (mm) zastosowane do nawadniania brzoskwini Table. Water doses (mm) used for irrigation of peach Miesiąc Dekada 00 008 Średnia IV,9 0,95,8,9 V VI VII VIII,8,5 -,9,9,8 6,4 6,4,4,66,48 4,0 Suma: IV-VIII 5, 47,6 50,4 78 WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA Plon owoców brzoskwini zależał od warunków pogodowych i zastosowanych czynników doświadczenia (tab. ). Średnio w doświadczeniu zebrano 6,45 kg owoców na drzewo (5,9 t. ha - ). Najlepsze wyniki niezależnie od czynników badań uzyskano w roku 00, średni plon wyniósł,8 kg. drzewo - (0,64 t. ha - ). W naturalnych warunkach uwilgotnienia zebrano średnio z lat,9 kg owoców z drzewa (tj. 0,85 t. ha - ). Dzięki nawadnianiu plon wzrósł o 9,%, co stanowi uzyskanie dodatkowo 4,56 kg owoców z drzewa (8,7 t. ha - ).

Wpływ opadów, nawadniania Zdecydowana większość badaczy [Pacholak 99; Treder 996; Johanhson i in. 99] wyraża pogląd, że drzewa i krzewy owocowe rozwijają się i plonują najlepiej, gdy wilgotność gleby jest bliska polowej pojemności wodnej. W warunkach gleb lekkich stan taki można osiągnąć poprzez uzupełniające nawadnianie. Oceniając okres badawczy, okazało się, że w roku 00, mimo iż był to rok suchszy i cieplejszy (68,% normy opadów wielolecia) (tab. ) w porównaniu do roku 008 (88,% normy wielolecia) przyrosty plonów pod wpływem nawadniania były niższe (tab. ). Omawiane przyrosty wynosiły odpowiednio % dla 00 roku (6,7 t. ha - ) i 74,4 % dla 008 roku (0,7 t. ha - ). Taka reakcja roślin była prawdopodobnie skutkiem przebiegu i rozkładu opadów w latach prowadzenia badań. W 008 roku z wyjątkiem kwietnia, w pozostałych miesiącach okresu wegetacji, od maja do sierpnia, stwierdzono niższe opady aniżeli w porównywanym wieloleciu (stanowiły one od 9, do 87% normy wielolecia). Również Olechowicz-Bobrowska i Zawora [985] wskazują dużą zmienność opadów pod względem ilościowym oraz ich natężenie i rozkład w okresie wegetacji roślin za jedną z głównych przyczyn zróżnicowania plonu roślin uprawnych w poszczególnych latach badań. Tabela. Wpływ nawadniania i nawożenia na plony brzoskwini Table. Influence of irrigation and fertilization on yield of peach Plon [kg. drzewo - ] Plon [t. ha - ] Obiekty* 00 008 średnia 00 008 średnia O 8,7 5,,9 7, 4,4 0,8 Nawadnianie W 6,,0 4,0 5, 9,5 0 NPK 9,0 7,7, 7,6 6,4,0 Poziomy NPK,9 0,8 7,4, 9,8 6,0 nawożenia NPK,6 4,9 8,9,0,0 7,5 Średnia, 0,7 6,4 0,6 9,7 5, NIR 0,05 dla nawadniania nawożenia nawadnianie* nawożenie 4,7,7 r.n. 6,79 r.n. r.n. * jak w metodyce r.n. różnica nieistotna W przeprowadzonych badaniach wykonana analiza korelacji wyraźnie wskazuje na istotną zależność wysokości plonu od przebiegu pogody (ilości opadów) w połączeniu z nawadnianiem (tab. 4). Ponadto wyliczone współczynniki korelacji wskazują również na istotną zależność plonowania brzoskwiń od nawadniania w obu latach badań (tab. 4). Działanie nawożenia mineralnego NPK w kształtowaniu plonów owoców brzoskwini było różne w latach prowadzenia badań i tylko w 00 roku istotnie różnicowało ich plon. Dzięki zastosowaniu dawki 50 kg NPK. ha - w 00 roku zebrano dodatkowo 4,9 kg owoców z drzewa (4,7 t. ha - ), a w 008 roku,65 kg z drzewa (,40 t. ha - ) w porównaniu do drzew nienawożonych. Natomiast zastosowanie dawki dwukrotnie wyższej (00 kg NPK. ha - ) zwiększyło plony o 4,6 i 7,0 kg z drzewa (tj. 4,40 i 6,60 t. ha - ) 79

Cezary Podsiadło, Anna Jaroszewska, Ewa Rumasz-Rudnicka odpowiednio w 00 i 008 roku. Nie stwierdzono natomiast istotnych zależności między plonowaniem badanej odmiany a jej nawożeniem (tab. ). Realnym odzwierciedleniem efektów zastosowanych w doświadczeniu czynników są wyliczone wskaźniki produkcyjności mm wody oraz kg NPK (tab. 5). Produkcyjność mm wody z nawadniania była prawie dwukrotnie wyższa w 008 roku (5 kg. mm -. ha - ) w porównaniu do 00 (6 kg. mm -. ha - ). Natomiast produkcyjność brutto mm wody (tab. 5) była wyższa w 00 r. Jednostkowa efektywność dodatkowo zastosowanego kg NPK była porównywalna w obu latach badań (wyniosła od,7 do, kg. NPK. ha - ). Zgodnie z wynikami wcześniejszych badań przeprowadzonych nie tylko w roślinach sadowniczych, ale również w roślinach upraw polowych, wyższe wskaźniki produkcyjności netto kg NPK obserwuje się na obiektach z niższym nawożeniem NPK. Wraz ze wzrostem dawki nawożenia roślin wartość badanego wskaźnika maleje (tab. 5) Na podobne tendencje zwracają uwagę Gąsiorowska i Ceglarek [996] oraz Podsiadło i in. [004] w badaniach z wybranymi gatunkami warzyw, a także Koszański i in. [00] w uprawie truskawek. Z kolei Rumasz-Rudnicka [005] w uprawie różnych odmian malin obserwowała wzrost produkcyjności nawożenia azotem wprost proporcjonalnie do wzrostu jego dawek. Tabela 4. Zależność plonu brzoskwini (y) od opadów atmosferycznych i nawadniania w okresie wegetacji oraz dawek nawodnieniowych i nawożenia (x) Table 4. The relation between yield of peach (y) from rainfall and irrigation in vegetation season, also irrigation and fertilization (x) Badana cecha Nawożenie mineralne Nawadnianie Opady + nawadnianie * istotna ** wysoce istotna Lata Wyliczone zależności Współczynnik korelacji 00 Y =,06+0,0767x 0,45 008 Y =7,4+ 0,095x 0,44 00 Y = 0,467+0,06567x 0,84* 008 Y =+0,89x 0,87* 00 Y = -9,+0,89x 0,87* 008 Y = 8,995+ 0,06567x 0,84* Tabela 5. Produkcyjność netto i bruttomm wody oraz netto kg NPK (kg. ha - ) Table 5. Productivity of mm water and kg NPK expressed in kg ha - (mean in years 00008) Produkcyjność Lata Średnia 00 008 mm wody netto 4,8 75, brutto 4, 76,7 00,4 Netto kg NPK NPK,,7 7,0 NPK 4,7,0 8, Średnia dla nawożenia NPK,0,,6 80

Wpływ opadów, nawadniania WNIOSKI. Plon owoców brzoskwini istotnie zwiększał się wraz ze wzrostem uwilgotnienia gleby w obu latach prowadzenia badań. Średnio pod wpływem nawadniana zebrano 9, kg z drzewa więcej (8,7 t. ha -, tj. 4%) niż uprawianych w warunkach naturalnych.. Plony owoców zależały wysoce istotnie i były wprost proporcjonalnie skorelowane z wysokością dawek nawodnieniowych zastosowanych w okresie od IV do VIII. Efekty plonowania zależały istotnie również od sumarycznej dawki nawadniania i opadów.. Przyrost plonu owoców brzoskwini pod wpływem nawożenia wzrósł średnio o 4,05 t. ha - (8,4%) na obiektach nawożonych dawką 50 kg NPK. ha - oraz 5,5 t. ha - (5%) nawożonych dawką dwukrotnie wyższą. Jednak tylko w pierwszym roku prowadzenia badań wpływ tego czynnika okazał się istotny. 4. Czynniki doświadczenia oraz warunki pogodowe różnicowały efektywność netto i brutto mm wody oraz kg zastosowanego nawożenia mineralnego NPK. BIBLIOGRAFIA Dzieżyc J. Nawadnianie roślin. PWRiL Warszawa, 974, s. 579. Dzieżyc J. Rolnictwo w warunkach nawadniania. PWN Warszawa, 988, s. 45. Gąsiorowska B., Ceglarek F. Produktywność nawadniania i nawożenia NPK w uprawie wybranych gatunków roślin korzeniowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 48,996, s. 54. Jakubowski T. Czy uprawiać brzoskwinie. Hasło Ogrodnicze,, 00. Johanhson R.S., Handley D.F., Dejong T.M. Long-term response of early maturing peach trees to post harvest water deficits. J. Amer. Soc. Hort. Sci. 7, 99, s. 88886. Koszański Z., Rumasz-Rudnicka E., Herman B. Wpływ nawadniania kroplowego i nawożenia mineralnego na plonowanie dwóch odmian truskawek. Inżynieria Rolnicza (), 00, s. 7. Olechowicz- Bobrowska B., Zawora T. Związek między klimatycznym bilansem wodnym, a plonowaniem niektórych roślin uprawnych. Zesz. Nauk. AR Kraków. Rol. 5, 985, s.. Pacholak E. Potrzeby nawadniania jabłoni w warunkach Wielkopolski na podstawie 5-letnich wyników badań. Biuletyn Nr.Towarz. Sad. Karł., 99, s. 449. Pieniążek S.A. Sadownictwo. Wydanie XI PWRiL Warszawa, 000, s. 678. Podsiadło C., Jaroszewska A., Rokosz E. Efektywność ekonomiczno-produkcyjna nawadniania i nawożenia mineralnego wybranych gatunków warzyw. Inżynieria Rolnicza 4 (64), 004, s. 5. Rakowski R. Brzoskwinie łatwiejsze w uprawie od jabłoni. Top Agrar Polska 9, 996, s. 67. Rumasz-Rudnicka E., Koszanski Z., Podsiadło C. Wpływ nawadniania kroplowego i nawożenia azotem na plonowanie malin uprawianych na glebie lekkiej. Inżynieria Rolnicza 4 (64), 005, s. 006. Treder W. Nawadnianie roślin sadowniczych. Nawadnianie roślin pod redakcją S. Karczmarczyka i L. Nowaka. PWRiL, 006, s. 6. Treder W. Badania nad efektywnością nawadniania roślin sadowniczych w Polsce. XXXIV Ogólnopolska Naukowa Konferencja Sadownicza., 996, s. 570. 8

Cezary Podsiadło, Anna Jaroszewska, Ewa Rumasz-Rudnicka Dr hab. Cezary Podsiadło-prof.nadzw Katedra Gospodarki Wodnej Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie ul.słowackiego7, 7-44 Szczecin tel.(09)449645 e-mail: cezary.podsiadlo@zut.edu.pl Dr inż. Anna Jaroszewska Katedra Gospodarki Wodnej Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie ul. Słowackiego 7, 7-44 Szczecin tel. (09) 449 68 e-mail: nawodnienia@zut.edu.pl Dr inż. Ewa Rumasz-Rudnicka Katedra Gospodarki Wodnej Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie ul. Słowackiego 7 7-44 Szczecin tel. (09) 449 648 e-mail: ewa.rumasz-rudnicka@ zut.edu.pl Recenzent: Prof. dr hab. Stanisław Rolbiecki 8