Małgorzata Komosa Pectore-Eco Sp. z o.o. Nowa typologia rzek w Polsce

Małgorzata Komosa Pectore-Eco Sp. z o.o. Nowa typologia rzek w Polsce

CHARAKTERYSTYKA KRAJOBRAZU I PODŁOŻA MAŁE CIEKI (potoki i strumienie) 10 100 km 2 MAŁA RZEKA 100 1000 km 2 ŚREDNIA RZEKA 1000 10000 km 2 WIELKA RZEKA > 10000 km 2 EKOREGION 10 - Krajobraz górski - wysokość > 800 m n.p.m. Małe cieki tatrzańskie na skałach krzemianowych 1 Małe cieki tatrzańskie na skałach węglanowych 2 EKOREGION 9 - Krajobraz górski - wysokość > 800 m n.p.m. Małe cieki sudeckie na skałach krzemianowych 3 EKOREGION 9 I 14 - Krajobraz wyżynny - wysokość 200-800 m n.p.m. Małe cieki i rzeki na skałach krzemianowych (granity, gnejsy, łupki i inne wulkaniczne) 4 8 Małe cieki i rzeki na piaskowcach 5 Małe cieki i rzeki na lessach (i lessopodobne), kreda, kajper 6 9 Małe cieki i rzeki na skałach węglanowych (kreda, wapienie) 7 EKOREGION 10 I 16 - Krajobraz wyżynny - wysokość 200-800 m n.p.m. Małe cieki i rzeki na skałach krzemianowych (granity, gnejsy, łupki i inne wulkaniczne) 11 13 Małe cieki i rzeki na strukturach fliszowych 12 14 Małe cieki i rzeki na lessach i lessopodobnych (piaski, iły, gliny) 6 1) 9 1) 10 15 Małe cieki i rzeki na skałach węglanowych 7 1) EKOREGION 14 I 16 - Krajobraz nizinny - wysokość < 200 m n.p.m. Małe cieki i rzeki na lessach i lessopodobnych 16 Małe cieki i rzeki na zdenudowanych równinach peryglacjalnych, sandry, piaszczyste terasy rzeczne 17 Małe cieki i rzeki na żwirach polodowcowych, piaski ze żwirami na obszarach staroglacjalnych, moreny i 20 18 wysoczyzny młodoglacjalne, obszary lessowe, lessopodobne o małej miąższości (na żwirach i piaskach) Odcinki przyujściowe cieków pod wpływem wód słonych 22 NIEZALEŻNE OD EKOREGIONÓW Małe cieki i rzeki na obszarach będących pod wpływem procesów torfotwórczych (nizinne i wyżynne potoki organiczne oraz średnie i duże rzeki płynące w dolinach zatorfionych) 23 24 Cieki łączące jeziora 25 19 21 Cieki w dolinach wielkich rzek 26

Założenia przyjęte w pracy I. Zidentyfikowanie braków i nieścisłości w dotychczasowej typologii abiotycznej rzek: - usunięcie z klasyfikacji typów rzek niewystępujących w Polsce - uproszczenie nazw typów poprzez usunięcie niejednoznacznych lub nieprecyzyjnych określeń, które nie odzwierciedlały warunków przyrodniczych - usunięcie z klasyfikacji typologicznej typu 0 i ustalenie typów abiotycznych dla części wód o typie 0; II. Weryfikacja kryteriów systemu A (załącznik II RDW) - odejście od zróżnicowania typów rzek na ekoregiony - utrzymanie pozostałych kryteriów systemu A (wysokość zlewni, wielkości obszaru zlewni, geologia podłoża)

Założenia przyjęte w pracy III. Weryfikacja typologii abiotycznej za pomocą uzyskanych wyników badań biologicznych. Weryfikacja biologiczna typów rzek na podstawie: - fitobentosu okrzemkowego, - makrofitów, - makrobezkręgowców bentosowych, - ichtiofauny. Typów fitoplanktonowych nie wydzielono w Polsce. Wyniki analiz statystycznych, przeprowadzonych na podstawie badań monitoringowych rzek wykazały, że różnorodność organizmów wodnych jest znacznie mniejsza niż zróżnicowanie uwarunkowań środowiskowych wód. Typologie oparte na elementach biologicznych dają podobną liczbę typów, ale nie zawsze pokrywają się one ze sobą.

Lp. Typ makrobezkręgowcowy Typy Założenia przyjęte w pracyabiotyczne 1 I typ potoki górskie tatrzańskie 1, 2 2 II typ potoki górskie sudeckie i rzeki 3, 4, 5, 8, 10 wyżynne krzemianowe zachodnie 3 III typ rzeki wyżynne węglanowe i krzemianowe wschodnie 15 4 IV typ małe rzeki nizinne 17 5 V typ rzeki nizinne oraz rzeki 16, 18, 19, 20, przyujściowe 21, 22, 26 6 VI typ rzeki nizinne o podłożu 23, 24, 25 organicznym i rzeki nizinne łączące jeziora Lp. Typ ichtiologiczny Typ abiotyczny 1 Typ 1: Rzeki i potoki górskie i wyżynne 2 Typ 2: Rzeki fliszowe 12, 14 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10 III. Weryfikacja typologii abiotycznej 6, za 7, 9, pomocą 12, 14, uzyskanych wyników badań biologicznych. 3 Typ 3: Potoki nizinne 16, 17, 18 4 Typ 4: Rzeki nizinne 19, 20, 21 5 Typ 5: Rzeki międzjeziorne łososiowe 6 Typ 6: Rzeki torfowe, międzyjeziorne i przyujściowe 25 (część) 22, 23, 24, 25 (część) Lp. Typ fitobentosowy Typy abiotyczne 1 Typ I - Potoki górskie 1, 2, 3 2 Typ II - Potoki i małe rzeki 4, 5, 8, i 10 krzemianowe 3 Typ III - Potoki i małe rzeki węglanowe 6, 7, 9, 12, 14 i 15 4 Typ IV Potoki nizinne 16, 17, 18, 23 i 26 5 Typ V Duże rzeki nizinne. 19, 20, 24 i 25 Lp. Typ makrofitowy Typy abiotyczne 1 M-PL1 - Rzeki na podłożu 23, 24 organicznym 2 M-PL2 - Rzeki nizinne 19, 20, 22, 25 3 M-PL3 - Potoki nizinne 16, 17, 18, 22, 25, 26 4 M-PL4 - Rzeki wyżynne i górskie 6, 7, 9, 12, 14 węglanowe 5 M-PL5 - Rzeki wyżynne i górskie 3, 4, 5, 8, 12, 14 krzemianowe 6 M-PL6 - Potoki tatrzańskie 1, 2

Wyniki Weryfikacja dotychczasowej typologii abiotycznej rzek zakończyła się ustaleniem nowego podziału rzek w Polsce na 20 typów. W ramach weryfikacji typologii rzek zaproponowano nowe nazwy i oznaczenie typów. Nowe kody zostały oparte na oznaczeniach literowych wynikających głównie z kryteriów typologicznych: Wielkość powierzchni zlewni P potok, R grupa cieków: potok lub mała rzeka, Rs średnia rzeka, Rw wielka rzeka, Rz rzeka (niezależnie od wielości powierzchni zlewni) Wysokość bezwzględna G górskie W wyżynne N nizinne Typ podłoża wap węglanowy krz krzemianowy org organiczny, doliny o dużym udziale torfowisk Kombinacja przyjętych oznaczeń literowych nie umożliwiła zakodowania wszystkich nowych typów rzek, dlatego zastosowano oznaczenia dodatkowe: S - sudecki (potok), T tatrzański (potok), f fliszowe, p piaszczyste, uj przyujściowe potoki/rzeki, l łososiowe potoki/rzeki, poj potoki/rzeki Pojezierzy.

Lp. Kod grupy typu Nazwa grupy typu Typ abiotyczny oryginalny Fitoplankton* Fitobentos okrzemkowy Makrobezkręgo wce betosowe Makrofity Ichtiofauna Zweryfikowana typologia rzek Schemat powiązań pomiędzy typologią abiotyczną oraz biotyczną Krajobraz górski wysokość > 800 m n.p.m. Typ biocenotyczny 1 PGT Potok tatrzański 1, 2 x I I M-PL6 I 2 PGS Potok sudecki 3 x I II M-PL5 I

Lp. Kod grupy typu Nazwa grupy typu Typ abiotyczny oryginalny Fitoplankton* Fitobentos okrzemkowy Makrobezkręg owce betosowe Makrofity Ichtiofauna Zweryfikowana typologia rzek - schemat powiązań pomiędzy typologią abiotyczną oraz biotyczną Krajobraz wyżynny wysokość 200 800m n.p.m Typ biocenotyczny 3 RW_krz 4 RWf_krz 5 RsW_krz 6 RW_wap 7 RWf_wap 8 RsW_wap Potok lub mała rzeka wyżynna na podłożu krzemianowym Potok lub mała rzeka fliszowa o charakterze krzemianowym Średnia rzeka na podłożu krzemianowym Potok lub mała rzeka wyżynna na podłożu wapiennym Potok lub mała rzeka fliszowa o charakterze wapiennym Średnia rzeka na podłożu wapiennym 4, 5, 8 x II II M-PL5 I 12 (%), 14 (%) 10 (%), 15 (%) x III III M-PL5 II x II II x I 6, 7, 9 x III III M-PL4 I 12 (%), 14 (%) 15 (%), 10 (%) x III III M-PL4 II x III III x I

Lp. Kod typu Nazwa typu Typ abiotyczny oryginalny Fitoplankton * Fitobentos okrzemkowy Makrobezkręgo wce betosowe Makrofity Ichtiofauna Zweryfikowana typologia rzek schemat powiązań pomiędzy typologią abiotyczną oraz biotyczną Typ biocenotyczny Krajobraz nizinny wysokość < 800m n.p.m 9 PN Potok lub strumień nizinny 16, 18, 26 x IV V M-PL3 III 10 PNp Potok lub strumień nizinny piaszczysty 17 x IV IV M-PL3 III 11 RzN Rzeka nizinna 19, 20 12 RwN Wielka rzeka nizinna 21 IFPL - V 13 PN_uj 14 RzN_uj Potok lub strumień przujściowy pod wpływem wód słonych Rzeka przujściowa pod wpływem wód słonych IFPL V V M-PL2 IV brak rekomendac ji 22 (część) x - V M-PL3 V 22 (część) x - V M-PL2 V IV

Lp. Kod typu Nazwa typu Typ abiotyczny oryginalny Fitoplankton * Fitobentos okrzemkowy Makrobezkręgow ce betosowe Makrofity Ichtiofauna Zweryfikowana typologia rzek schemat powiązań pomiędzy typologią abiotyczną oraz biotyczną Typ biocenotyczny 15 P_org 16 Rz_org 17 P_poj 18 R_poj 19 Pl_poj 20 Rl_poj Potok lub struga w dolinie o dużym udziale torfowisk Rzeka w dolinie o dużym udziale torfowisk Potok w systemie rzecznojeziorowym Pojezierzy Rzeka w systemie rzecznojeziorowym Pojezierzy Potok w systemie rzecznojeziorowym Pojezierzy łososiowy Rzeka w systemie rzecznojeziorowym Pojezierzy łososiowa Niezależnie od krajobrazu 23 x IV VI M-PL1 V 24 IFPL V VI M-PL1 V 25 (część) IFPL V VI M-PL3 V 25 (część) IFPL V VI M-PL2 V 25 (część) IFPL V VI M-PL3 VI 25 (część) IFPL V VI M-PL2 VI

Objaśnienia do schematu (%) w kolumnie: Typ abiotyczny oryginalny wskazuje, że do nowego typu abiotycznego przynależy część rzek dotychczasowego typu abiotycznego; * w komórce: Fitoplankton (Typ biocenotyczny) przypis z informacją, że nie wydzielono odrębnych typów fitoplanktonowych w Polsce. Ze względu na specyfikę fitoplanktonu nie jest to element biologiczny wykorzystywany rutynowo do oceny stanu ekologicznego wszystkich rzek. x w kolumnie: Typ biocenotyczny Fitoplankton, wskazuje, ze fitoplankton nie jest rekomendowany do oceny tego typu rzek, ze względu na słaby rozwój fitoplanktonu; IFPL w kolumnie: Typ biocenotyczny Fitoplankton, wskazuje, ze fitoplankton jest rekomendowany do oceny tego typu rzek za pomocą wskaźnika fitoplanktonowego (IFPL). - w kolumnie: Typ biocenotyczny Fitobentos okrzemkowy, wskazuje, że typ nie został skalsyfikowany w ramach weryfikacji biotycznej. x w kolumnie: Typ biocenotyczny Makrofity, wskazuje, że makrofity nie są rekomendowane do oceny tego typu rzek ze względu na brak odcinków referencyjnych oraz słaby rozwój makrofitów (głównie helofity o niewielkiej wartości bioindykacyjnej).

Podział zbiorników zaporowych na podstawie odrębnych kryteriów Z uwagi na specyficzny charakter zbiorników zaporowych przyjęto odrębny podział zbiorników zaporowych. Podział zbiorników zaporowych oparto na kryterium czasu retencji wody w zbiorniku i na tej podstawie wydzielono trzy rodzaje zbiorników: reolimniczny okres retencji wody mniejszy niż 20 dób - są to zbiorniki niewiele różniące się od rzek o niewielkiej prędkości przepływu; przejściowy - okres retencji od 20 do 40 dób - w części rzecznej zbliżone do rzek, a w części przy zaporze do jezior; limniczny - okresie retencji powyżej 40 dób - zbiorniki zbliżone do jezior. Schemat podziału zbiorników zaporowych L.p. Symbol Rodzaj zbiornika zaporowego Czas retencji (doba) W związku z odrębnym podziałem zbiorników zaporowych przyjęto, że zbiornikom 1 wyznaczonym R Zbiornik jako części reolimniczny wód, nie zostanie przypisany < 20 typ rzeczny, 2 a dodatkowy P parametr Zbiornik przejściowy wskazujący na rodzaj 20 zbiornika. - 40 3 L Zbiornik limniczny > 40

Dziękuję za uwagę