Makrofitowa Metoda Oceny Rzek

Transkrypt

1 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Krzysztof Szoszkiewicz Makrofitowa Metoda Oceny Rzek

2 Elementy oceny stanu ekologicznego wód ELEMENTY BIOLOGICZNE bezkręgowce bentosowe makrofity i fitobentos fitoplankton ichtiofauna PARAMETRY WSPIERAJĄCE ELEMENTY BIOLOGICZNE elementy fizyko-chemiczne elementy hydromorfologiczne

3 pl m ry b y fi ty e n n it o ęg ow c ak ro be zk r yf an kt o pe r fi to Czas reakcji na zmianę środowiska tygodnie miesiące lata

4 Systemy oceny wód wykorzystujące makrofity System fitosocjologiczny Typy roślinne jezior Wskaźnik w oparciu o liczby Ellenberg a Wskaźniki różnorodności Obecność/różnorodność różnych grup morfologicznych (helofity, nymfeidy, elodeidy itd.) Indeksy oparte o gatunki wskaźnikowe

5 Zagraniczne metodyki makrofitowe Metoda brytyjska - Mean Trophic Rank (MTR) Metoda francuska - Indice Biologique Macrophytique en Rivière (IBMR) Metoda irlandzka - Macrophyte Index Scheme (MIS) Metoda niemiecka - Trophäe-Index Macrophyten (TIM) Metoda niemiecka - Macrophyte Index (MI) Metoda niemiecka - Reference Index (RI) Metoda skandynawska

6 Współpraca z Centre of Ecology and Hydrology Wielka Brytania (od 1995) Granty krajowe Standardisation of River Classifications: Framework method for calibrating different biological survey results against ecological quality classifications to be developed for the Water Framework Directive Konsorcjum opracowujące metodykę makrofitową na potrzeby RDW

7 Badania terenowe

8 Hydrochemia

9 Ocena hydromorfologiczna RIVER HABITAT SURVEY

10 Użytkowanie zlewni CORINE Land Cover 2000 Analysis in Arc Gis kategorii użytkowania terenu

11 Stanowiska badawcze 642 ODCINKI RZEK

12 Jaka jest powtarzalność poszczególnych metod? Jakie mają być odcinki badawcze? Jakie mamy makrofitowe typy rzek w Polsce? Wartości wskaźnikowe dla poszczególnych gatunków Szczegóły metodyczne, np. wagi, skala pokrycia

13 9 Weryfikacja biotyczna typologii 7 typ kamienisto-żwirowy Pierwiastek kanoniczny typ organiczny typ piaszczysty -3-5 Pierwiastek kanoniczny 2 Typ abiotyczny a 19b 20a 20b

14 Klasyfikacja typów makrofitowych rzek wyodrębnionych na podstawie algorytmu TWINSPAN

15 Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska Makrofitowa Metoda Oceny Rzek MMOR Krzysztof Szoszkiewicz Janina Zbierska Szymon Jusik Tomasz Zgoła Poznań 2006

16 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek 153 gatunków makrofitów wskaźnikowych: 103 rośliny nasienne, 3 paprotniki, 20 mchów, 10 wątrobowców, 17 glonów makroskopowych.

17 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Dwie liczby wskaźnikowe dla gatunków: Liczba wartości wskaźnikowej (L) wskazuje na średni poziom trofii środowiska, w którym dany takson występuje. L przyjmuje wartości w granicach od 1 dla eutrofii do 10 dla oligotrofii Współczynnik wagowy (W) jest miarą tolerancji ekologicznej gatunku. W przyjmuje wartości od 1 dla gatunków o niskiej wartości wskaźnikowej do 3 dla roślin o wysokiej wartości wskaźnikowej

18 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Makrofitowy Indeks Rzeczny (MIR) L W P MIR ១០ W P i i i Li liczba wartości wskaźnikowej dla danego gatunku; Wi współczynnik wagowy dla danego gatunku; Pi współczynnik pokrycia dla danego gatunku, według 9-cio stopniowej skali. i i

19 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Współczynnik pokrycia % pokrycia 1 <0,1% 2 0,1-1% 3 1-2,5% 4 2,5-5% % % % % %

20 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Wartości graniczne wskaźnika MIR dla 3 typów makrofitowych oraz dla dużych rzek nizinnych

21 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Zasada metody ilościowa i jakościowa charakterystyka roślinności wodnej w obrębie wyznaczonego odcinka badawczego rzeki ocena reakcji makrofitów głównie na degradację związaną z zanieczyszczeniami troficznymi

22 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Badania makrofitów w terenie 1. Etap przygotowawczy przygotowanie sprzętu, rozpoznanie kartograficzne - mapy topograficzne, źródła internetowe (Google Earth, Geoportal, Zumi), wybranie optymalnego stanowiska z uwzglednieniem dojazdu, dostępu do rzeki, reprezentatywności JCW, dystansu od zbiorników wód stojacych, przygotowanie stanowisk alternatywnych, uzyskanie zezwoleń

23 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Badania makrofitów w terenie 2. Odcinek badawczy Wybór stanowiska w terenie z uwzględnieniem, m.in. różnorodności gatunkowej, różnorodności siedlisk, niereprezentatywnych obiektów. Długość odcinka badawczego

24 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Badania makrofitów w terenie 3. Przebieg badań terenowych makrofitów Dwukrotne przejście odcinka badawczego; Rzeki w których możliwe jest brodzenie na całej szerokości koryta; Rzeki w których nie jest możliwe brodzenie na całej szerokości koryta; Wypełnianie formularza terenowego; Opis warunków abiotycznych; Szkic badanego odcinka; Dokumentacja fotograficzna;

25 Odcinek badawczy 100 m

26

27

28 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Badania makrofitów w terenie 3. Przebieg badań terenowych makrofitów Dwukrotne przejście odcinka badawczego; Rzeki w których możliwe jest brodzenie na całej szerokości koryta; Rzeki w których nie jest możliwe brodzenie na całej szerokości koryta; Wypełnianie formularza terenowego; Opis warunków abiotycznych; Szkic badanego odcinka; Dokumentacja fotograficzna;

29 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Badania makrofitów w terenie 4. Warunki badań makrofitów Okres badań Potrzeby personalne związane z badaniami Warunki utrudniające badania makrofitów

30 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Warunki uzyskania wyników wysokiej jakości 1. Akredytacja osób prowadzących badania 2. Podstawowy system szkolenia 1 stopień 4-dniowy kurs zaznajamiający z zasadą metody w terenie i rozpoznawaniem najważniejszych roślin naczyniowych; 2 stopień 2-dniowe warsztaty obejmujące: pomoc w rozpoznawaniu trudniejszych roślin i rozwiązywaniu innych problemów wynikających z prowadzonych badań, rozpoznawanie nowych gatunków roślin. (Obowiązkowe co 3 lata) 3. Kontrola jakości badań terenowych audyt w terenie 4. Weryfikacja baz danych dodatkowa kontrola jakości badań terenowych

31 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Spotkania badawcze w terenie Wspólne badania na trudnych stanowiskach, Porównanie wyników, Konsultacje, Wspólne rozwiązywanie problemów. WIOŚ Szczecin, WIOŚ Słupsk, WIOŚ Koszalin, WIOŚ Zielona Góra, WIOŚ Poznań, WIOŚ Konin, WIOŚ Piła, WIOŚ Wrocław, WIOŚ Wałbrzych, WIOŚ Poznań, WIOŚ Biała Podlaska, WIOŚ Warszawa, WIOŚ Bielsko-Biała.

32 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Wyposażenie do badań makrofitów Przygotowane przez zespół Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu Podręcznik metodyczny Film szkoleniowy Klucz do oznaczania makrofitów Foldery informacyjne Portal internetowy do obsługi metody z modułem obliczania wskaźnika

33 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Wyposażenie do badań makrofitów Niezbędny sprzęt i materiały: Sprzęt BHP Kamizelki ratunkowe Urządzenie GPS Telefon komórkowy Mapy terenowe Metodyka badawcza Podkładka do notatek, ołówek z gumką Formularz terenowy Spodniobuty lub wodery Tyczka geodezyjna z podziałką

34 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Wyposażenie do badań makrofitów Niezbędny sprzęt i materiały c.d.: Lupa 10x Aparat fotograficzny Sprzęt do obserwacji podwodnych Torby foliowe do materiału roślinnego Koperty papierowe Fiolki z substancją konserwującą do glonów Grabki teleskopowe Kotwiczka na linie Klucze botaniczne

35 Makrofitowa Metoda Oceny Rzek Wyposażenie do badań makrofitów Przydatny w badaniach sprzęt dodatkowy: Przenośna chłodziarka Okulary polaryzacyjne Optyczny miernik odległości Łódź/ponton Laserowy miernik odległości Rękawice gumowe

36 Monitoring Wielkopolska Suma Jeziora Stanowiska na rzekach Legenda: - rzeki - jeziora

37 Monitoring Wielkopolska 155 stanowisk przebadanych na rzekach za pomocą makrofitów w ostatnich trzech latach w Wielkopolsce

38 Monitoring Wielkopolska Liczba gatunków wskaźnikowych na stanowisku

39 Podsumowanie Przez ostatnie trzy lata pracownicy przeszli cykl szkoleń i konsultacji, Zapewniono materiały dydaktyczne, Realizuje się wspólne badania w terenie (namiastka audytu) Wszystkie badania zaplanowane wykonano, Stan ekologiczny został wyliczony dla wszystkich stanowisk Wspólne badania wykazały konieczność realizacji konsultacji/audytu w terenie

40 Problemy Problemy organizacyjno-techniczne (Jak wyznaczać stanowiska do badań? Praca w złą pogodę) Konieczność kontynuowania szkoleń Nowe, zmienione wydanie klucza do oznaczania makrofitów Wprowadzić audyt Weryfikacja wyników przez specjalistów PILNA analiza dotychczasowych wyników Dopracować metodę (wartości graniczne dla rzek wyżynnych i górskich, weryfikacja metodyki w oparciu o przeprowadzone badania)

41 Dziękuję