Ekosystemy do usług! Adaptacje do zmian klimatu inspirowane przez różnorodność biologiczną ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY W TEORII I PRAKTYCE, 5 maja 2016 r. Anna Kalinowska UCBS, UW
Czy wobec skutków zmian klimatu potrafimy czerpać z mądrości Natury? Natura + Klimat Natura + Żywność Natura + Zwalczanie ubóstwa Natura + Życie NATURA TO RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA ZWANA RÓŻNORODNOŚCIĄ BIOLOGICZNĄ
Co to jest różnorodność biologiczna? To CAŁE bogactwo życia zróżnicowanie w obrębie gatunku, różnorodność gatunków i ekosystemów oraz wszystkie zachodzące w nich procesy tworzące sieć życia, której częścią jesteśmy. Chroni to Konwencja o różnorodności biologicznej.
Różnorodność biologiczna źródło rozwiązywania problemów Przeciwdziałanie zmianom klimatu i osłabianie skutków: np. pochłanianie CO 2, przeciwdziałanie suszy. Zmniejszanie problemu głodu dzięki lokalnym odmianom i sposobom upraw. Rozwój lokalnych społeczności dzięki przedsiębiorczości wykorzystującej w zrównoważony sposób miejscowe walory bioróżnorodności: korzyści z turystyki, pamiątkarstwo, itp.
Konwencja o różnorodności biologicznej wprowadza pojecie korzyści z różnorodności biologicznej określane jako usługi świadczone przez ekosystemy RODZAJE USŁUG: ZAOPATRZENIOWE (łączą się z eksploatacją); REGULACYJNE; WSPIERAJĄCE ROLNICTWO; REKREACYJNE (turystyka, sporty); POZAMATERIALNE (naukowe, edukacyjne, estetyczne, duchowe); ZDROWOTNE.
Usługi regulacyjne Ochrona gleb przed erozją Zatrzymywanie wody
Usługi zaopatrywania w wodę
Usługi związane z rozwojem turystyki
Usługi zaopatrzeniowe Budulec, włókna, opał, leki Zapewnienie pożywienia
Usługi wspierające rolnictwo Produkcja pierwotna Krążenie pierwiastków Zapylanie
Zapylanie najbardziej zagrożona usługa wspierająca
Ręczne zapylanie tam, gdzie zniknęły pszczoły Potrzebna jest praca 25 ludzi, aby zapylić 100 drzew jabłoni to zadanie wykonuje jeden ul pszczół.
Usługi ekosystemów to także usługi świadczone przez gatunki utrzymujące równowagę ekosystemów
Alfred Wierusz-Kowalski Wilki atakują sanie (1910 r.)
Wilki zwiększają różnorodność drobnych drapieżników
Kontrolując populacje dużych roślinożerców wilki chronią las przed zniszczeniem i ułatwiają jego odnowę W Polsce koszt ochrony lasu przed kopytnymi jest 5 razy większy niż przed owadami. Koszt odszkodowań: 57 mln zł za zwierzynę łowną. 0,5 mln zł - za szkody od wilków.
Wilki pomagają kontrolować populację gatunków konfliktowych
Co zagraża różnorodności biologicznej i usługom ekosystemów? Fragmentacja siedlisk Gatunki inwazyjne Zatrucie środowiska Nadmierna eksploatacja
Fragmentacja to zjawisko rozbicia siedliska na mniejsze fragmenty Całkowita powierzchnia fragmentów jest mniejsza niż poprzednio całego siedliska. Udział krawędzi w stosunku do całkowitej powierzchni jest większy. Każde miejsce we fragmentach znajduje się bliżej krawędzi niż było w całym siedlisku. Każdy z fragmentów jest bardziej izolowany od pozostałych niż był poprzednio.
Różne wzorce destrukcji i fragmentacji siedlisk
Linie kolejowe
Infrastruktura liniowa: drogi, linie przesyłowe, rurociągi
Wycinanie lasów, rolnictwo
Naturalne wyspy. Czy można to nazwać fragmentacją?
Fragmentacja środowiska a demografia populacji Za fragmentacją siedlisk postępuje fragmentacja populacji. Następuje losowa utrata zmienności genetycznej. W małej populacji okresowe zmiany liczebności stwarzają zagrożenie wyginięcia. Obniżona zdolność osobników do rozrodu.
Zgubne skutki efektu krawędzi Skutkiem fragmentacji jest wzrost udziału krawędzi w stosunku do powierzchni. Krawędzie różnią się warunkami od wnętrza siedliska. Krawędzie są zamieszkiwane przez inne zespoły gatunków. Długość krawędzi zwiększa możliwość inwazji gatunków obcych i przypadkowej emigracji z wnętrza. Zmieniają się warunki klimatyczne i narażenie na katastrofy.
Fragmentacja środowiska a zmiany klimatu Fragmentacja uniemożliwia migracje wewnątrz siedliska w poszukiwaniu. lepszych warunków mikro-klimatycznych. Zwiększa oddziaływanie czynników losowych.
Płazy najbardziej zagrożona fragmentacją grupa zwierząt
Lasy namorzynowe jedno z najbardziej zagrożonych fragmentacją środowisk świata
Fragmentacja środowiska a zdrowie ludzi Poprzez wydłużenie krawędzi styku lasu lub sawanny z terenami zamieszkanymi zwiększa kontakt organizmów wektorowych i siedzib ludzkich. Poprzez redukcję liczebności drapieżników zwiększa liczebność organizmów wektorowych np. gryzoni.
Wydłużająca się granica styku lasu i ludzkich osiedli w Manaus w Brazylii
Muchówka Lutzomyia longipalpis przenosicielka leiszmanii trzewnej Kala-azar zyskuje na wydłużaniu granicy styku lasu i osiedli
Siedlisko w jednym kawałku to już dziś rzadkość
Czy monokultury mogą być lekarstwem na fragmentację?
Fragmentacja środowiska a środowiska wielkoobszarowe Plantacje palmy olejowej to dziś jedno z największych niebezpieczeństw dla różnorodności zagrożenie monokulturą
Ofiara fragmentacji i monokultury
Co można zrobić aby zapobiegać fragmentacji siedlisk i jej skutkom? Planowanie przestrzenne Odpowiednie rozmiary terenów chronionych Ochrona siedlisk w różnych miejscach (np. NATURA 2000) Zapewnienie korytarzy ekologicznych Przejścia dla zwierząt Regulacje prawne
Wild-parks miejsca gdzie można polubić wilki
Stowarzyszenie dla Natury WILK - budowanie dobrej atmosfery społecznej
Ochrona dzikich owadów zapylających to zarówno stworzenie im miejsc zamieszkania, jak i zapewnienie bogactwa kwiatów
Podsumowujące wnioski Świat stoi wobec kryzysu spowodowanego ekstynkcją różnorodności biologicznej. Powoduje to utratę usług świadczonych przez ekosystemy, co utrudnia adaptację do zmian klimatu. Tylko połączone wysiłki wszystkich partnerów: rządów, organizacji społecznych, instytucji naukowych i biznesu mogą przyczynić się do zahamowania tego procesu. Działania służące zachowaniu przyrody mogą odnieść sukces gdy są zrozumiale i wspierane przez społeczności lokalne. Edukacja i komunikacja społeczna są kluczem do tego celu.