SPOŁECZNY WYMIAR STRATEGII EUROPA 2020 SPRAWOZDANIE KOMITETU OCHRONY SOCJALNEJ (2011) STRESZCZENIE

SPOŁECZNY WYMIAR STRATEGII EUROPA 2020 SPRAWOZDANIE KOMITETU OCHRONY SOCJALNEJ (2011) STRESZCZENIE ISSN 1977-2165 Europa Socjalna

Niniejsza publikacja jest finansowana w ramach programu Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia i solidarności społecznej Progress (2007 2013). Program ten jest realizowany przez Komisję Europejską. Został ustanowiony w celu finansowego wspierania realizacji celów Unii Europejskiej w obszarze zatrudnienia, spraw społecznych i równości szans i przyczynia się tym samym do osiągnięcia celów strategii Europa 2020 w tych dziedzinach. Siedmioletni program skierowany jest do wszystkich zainteresowanych stron, które mogą pomóc w ukształtowaniu odpowiednich i skutecznych przepisów i polityki w zakresie zatrudnienia i spraw społecznych w całej UE-27, na obszarze EFTA-EOG oraz w krajach kandydujących i potencjalnych krajach kandydujących do UE. Więcej informacji można uzyskać na stronie: http://ec.europa.eu/progress

SPOŁECZNY WYMIAR STRATEGII EUROPA 2020 SPRAWOZDANIE KOMITETU OCHRONY SOCJALNEJ (2011) STRESZCZENIE Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego Dział D1 Tekst ukończono w marcu 2011 r.

Komisja Europejska, ani żadna osoba działająca w imieniu Komisji, nie odpowiada za sposób wykorzystania informacji zawartych w niniejszej publikacji. Okładka: Unia Europejska Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Numer bezpłatnej infolinii*: 00 800 6 7 8 9 10 11 * Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty. Wiele informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu). Dane katalogowe oraz streszczenie znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2011 ISBN 978-92-79-20389-3 doi:10.2767/37433 Unia Europejska, 2011 Powielanie materiałów dozwolone pod warunkiem podania źródła. Printed in Belgium WYDRUKOWANO NA PAPI ERZE BIAŁYM BEZ CHLORU PIERWIASTKOWEGO (ECF)

Spis treści Wprowadzenie 5 Cel w zakresie zmniejszenia ubóstwa i poprawy integracji społecznej 6 Ubóstwo i wykluczenie społeczne w UE stan obecny i najnowsze tendencje 7 Wskaźnik zagrożenia ubóstwem 8 Poważna deprywacja materialna 9 Osoby żyjące w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności pracy 9 Kto jest zagrożony ubóstwem i wykluczeniem? 9 Poprawa pomiaru ubóstwa i wykluczenia społecznego 10 Polityka zapobiegania ubóstwu i zmniejszania go 12 Promowanie rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu 12 Aktywne strategie włączania podstawą środków zwiększania zatrudnienia 12 Wykształcenie i kwalifikacje wyznacznikami włączenia społecznego 13 Trwała i odpowiednia ochrona socjalna 14 Polityka integracji społecznej 15 Instrumenty finansowe UE przeznaczone do zwalczania ubóstwa 16 Postulaty na przyszłość główne przesłania 17 Więcej informacji 20 3

Komitet Ochrony Socjalnej Komitet Ochrony Socjalnej działa od 2000 r., skupiając przedstawicieli państw członkowskich UE i Komisji Europejskiej. Jest to forum polityczne wysokiego szczebla, które umożliwia państwom członkowskim i Komisji Europejskiej współpracę i wymianę poglądów w ramach otwartej metody koordynacji w polityce społecznej (OMK w polityce społecznej). Komitet przygotowuje sprawozdania, formułuje opinie i podejmuje inne prace w zakresie swoich kompetencji, na wniosek Rady lub Komisji bądź z własnej inicjatywy. Od 2011 r. opracowuje także roczne sprawozdanie, w którym ocenia aspekty społeczne strategii Europa 2020. Otwarta metoda koordynacji w polityce społecznej Unijne podejście do polityki społecznej opiera się na OMK. Jest to mechanizm służący do koordynowania polityk społecznych państw członkowskich. Jego celem jest dążenie do osiągnięcia wspólnych europejskich celów dzięki procesowi wymiany koncepcji politycznych i wzajemnego uczenia się, a jednocześnie umożliwienie państwom członkowskim określania własnej polityki prowadzącej do osiągnięcia tych celów. W ramach OMK w polityce społecznej państwa członkowskie opracowują krajowe plany działania, określając priorytety i planowane działania. Komisja Europejska wspiera i monitoruje postępy na podstawie wspólnych celów, wskaźników i norm. w 2011 r. cele i metody pracy OMK w polityce społecznej zostaną dostosowane tak, aby współgrały z celami wyznaczonymi w strategii Europa 2020 na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. 4

Wprowadzenie Europa 2020 to unijna strategia wzrostu na najbliższe dziesięciolecie, stymulująca rozwój inteligentnego i zrównoważonego systemu gospodarczego UE sprzyjającego włączeniu społecznemu. Jej powodzenie zależy od wzajemnie wspierających się działań we wszystkich priorytetowych obszarach. Powinno to umożliwić UE i jej państwom członkowskim uzyskanie wysokiego poziomu zatrudnienia, wydajności i spójności społecznej. Unia Europejska wyznaczyła sobie pięć ambitnych celów w dziedzinie zatrudnienia, innowacji, edukacji, włączenia społecznego oraz klimatu i energii które należy osiągnąć do 2020 r. Państwa członkowskie dostosują do tego własne cele krajowe w każdym z tych obszarów. U podstaw tej strategii znajdą się konkretne działania na poziomie unijnym i krajowym. Komitet Ochrony Socjalnej opublikował sprawozdanie, w którym ocenia społeczne aspekty strategii Europa 2020. Niniejsza broszura jest streszczeniem sprawozdania z 2011 r. 5

Cel w zakresie zmniejszenia ubóstwa i poprawy integracji społecznej Co piąta osoba w UE jest zagrożona ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. Tak duża liczba ludzi żyjących na marginesie społeczeństwa osłabia spójność społeczną i ogranicza potencjał mieszkańców Europy. Jest to szczególnie szkodliwe w okresie, kiedy państwa członkowskie pracują nad wyjściem z kryzysu gospodarczego i finansowego. Szefowie państw i rządów UE zobowiązali się do wydźwignięcia co najmniej 20 mln osób z sytuacji zagrożenia ubóstwem i wykluczenia społecznego do 2020 r. Aby tak się stało, państwa członkowskie muszą wyznaczyć cele na szczeblu krajowym zgodne z celami UE i przyjąć środki umożliwiające ich osiągnięcie. Dzięki temu zwalczanie ubóstwa stanie się ważną częścią ogólnej strategii wyjścia z kryzysu. 6

Ubóstwo i wykluczenie społeczne w UE stan obecny i najnowsze tendencje Sztandarowy cel w kwestii ubóstwa i wykluczenia społecznego w Europie określono na podstawie trzech połączonych wskaźników: liczba osób zagrożonych ubóstwem, poziom poważnej deprywacji materialnej oraz liczba osób żyjących w gospodarstwach domowych w znacznym stopniu dotkniętych niepełnym zatrudnieniem. Wskaźniki te pokazują różne oblicza ubóstwa i wykluczenia w całej Europie oraz zróżnicowanie sytuacji i priorytetów w poszczególnych państwach członkowskich. Te trzy wskaźniki ujęte razem odzwierciedlają cel strategii Europa 2020, jakim jest zapewnienie szerokiego udziału w korzyściach ze wzrostu oraz możliwości odgrywania aktywnej roli w społeczeństwie przez osoby pozostające obecnie na marginesie. 114 mln osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem (2009) Osoby Menacées zagrożone par la pauvreté, ubóstwem, dotknięte deprywacją, vivant dans le niepozostające dénuement, avec bez emploi, pracy Osoby Menacées zagrożone par la ubóstwem pauvreté (80 millions) mln) 48,7 Osoby zagrożone ubóstwem, niedotknięte deprywacją, pozostające bez pracy Osoby zagrożone ubóstwem, niedotknięte deprywacją, niepozostające bez pracy 12,8 12,1 18,8 6,7 2,3 12,5 Osoby niezagrożone ubóstwem, niedotknięte deprywacją, pozostające bez pracy Osoby niezagrożone ubóstwem, dotknięte deprywacją, niepozostające bez pracy Osoby żyjące w poważnej deprywacji materialnej (40 mln) Osoby zagrożone ubóstwem, dotknięte deprywacją, pozostające bez pracy Osoby niezagrożone ubóstwem, dotknięte deprywacją, pozostające bez pracy Osoby żyjące w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności pracy (34 mln) Źródło: EU-SILC (2009) rok odniesienia dochodu 2008. Uwaga: dane dotyczące dochodu i dane dotyczące małej intensywności pracy odnoszą się do roku poprzedzającego (2008), z wyjątkiem Irlandii (2008 2009) i Zjednoczonego Królestwa (2009). Dane dotyczące deprywacji materialnej odnoszą się do roku przeprowadzenia badania (2009). 7

Odsetek osób zagrożonych ubóstwem; dotkniętych poważną deprywacją materialną, ale niezagrożonych ubóstwem; oraz żyjących w gospodarstwie domowym o zerowej lub bardzo małej intensywności pracy, ale ani niezagrożonych ubóstwem, ani niedotkniętych poważną deprywacją materialną (2009) % of całej total populacji population 50 40 30 20 Osoby żyjące w gospodarstwie domowym o zerowej lub bardzo małej intensywności pracy, niezagrożone ubóstwem i niedotknięte poważną deprywacją materialną Osoby dotknięte poważną deprywacją materialną, niezagrożone ubóstwem Osoby zagrożone ubóstwem 10 0 EU-27 CZ NL SE FI AT SI DK LU FR SK DE BE MT UK CY EE ES IT PT IE EL PL LT HU LV RO BG Źródło: EU-SILC (2009) rok odniesienia dochodu 2008, z wyjątkiem Irlandii (2008 2009) i Zjednoczonego Królestwa (2009). Podstawą do monitorowania postępów w dążeniu do tego celu będą wcześniejsze tendencje pod względem liczby osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem, zarówno w całej populacji, jak i w najważniejszych zagrożonych grupach. Wskaźnik zagrożenia ubóstwem Za zagrożone ubóstwem uważa się osoby, których dochód jest mniejszy niż 60% mediany dla danego kraju. Jest to relatywna miara ubóstwa, powiązana z dystrybucją dochodu i uwzględniająca wszystkie źródła dochodów pieniężnych. Wobec tego zatrudnienie na poziomie kraju, edukacja i polityka społeczna ukierunkowane na zwalczanie ubóstwa mogą w znacznym stopniu wpływać na poziom zagrożenia. 8

Różnice w poziomie zagrożenia ubóstwem wiążą się z różnym standardem życia na obszarze UE. Próg ubóstwa w Holandii, Austrii i na Cyprze jest cztery do pięciu razy wyższy niż w Rumunii czy Bułgarii. Poważna deprywacja materialna Wskaźnik ten opisuje sytuację osób, które nie mogą sobie pozwolić na dobra uważane za niezbędne do życia na godziwym poziomie w Europie. Odzwierciedla on zarówno dystrybucję zasobów w obrębie kraju oraz różnice w standardach życia, jak i PKB per capita w całej Europie. Przeciętnie 8% mieszkańców Europy doświadcza poważnej deprywacji materialnej, ale wskaźniki dla niektórych krajów dochodzą do 30%. Osoby żyjące w gospodarstwach domowych o bardzo małej intensywności pracy Wskaźnik ten opisuje sytuację osób żyjących w gospodarstwach domowych, w których nikt nie pracuje (lub członkowie gospodarstwa domowego pracują w bardzo małym zakresie), ale które niekoniecznie utrzymują się z bardzo niskich dochodów. Praca stanowi najlepszą gwarancję zabezpieczenia przed ubóstwem i wykluczeniem. Osoby dorosłe w wieku produkcyjnym pozostające bez pracy są pięć razy bardziej zagrożone ubóstwem niż osoby pracujące (44% w porównaniu z 8%), natomiast osoby nieaktywne zawodowo (z wyłączeniem emerytów) trzykrotnie bardziej niż zatrudnione (27% w porównaniu z 8%). Wykorzystanie tego wskaźnika odzwierciedla starania państw członkowskich zmierzające do przezwyciężenia wykluczenia z rynku pracy. Kto jest zagrożony ubóstwem i wykluczeniem? Najbardziej zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem są dzieci, osoby starsze, samotne kobiety, samotni rodzice, osoby słabo wykwalifikowane, bezrobotni, osoby w wieku produkcyjnym nieaktywne zawodowo, w tym niepełnosprawne, osoby zamieszkujące obszary wiejskie i migranci. Mniejszości etniczne, w tym Romowie, nie są ujmowane w oficjalnych statystykach UE, ale niektóre źródła krajowe wskazują, że one również są narażone na duże ryzyko wykluczenia. 9

Zagrożenie ubóstwem lub wykluczeniem w najważniejszych zagrożonych grupach oraz udział tych grup w całej populacji osób zagrożonych (UE-27, 2009) Total Cała population populacja Non-EU Imigranci migrants spoza UE Samotni Single mężczyźni male Gospodarstwa Single domowe parent samotnych households rodziców Osoby Unemployed bezrobotne Samotne Single female kobiety Children Dzieci Zagrożenie Risk ubóstwem of poverty lub wykluczeniem or w exclusion konkretnych for podgrupach specific population populacji (%) sub-groups, % Odsetek Share populacji in population zagrożonej ubóstwem at risk lub of wykluczeniem poverty (%) or exclusion, % 100 6 7 9 10 11 22 Osoby Working pracujące 22 Inactive Osoby nieaktywne (not zawodowo retired, (niebędące emerytami not children) ani dziećmi) 27 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Źródło: EU-SILC (2009) rok odniesienia dochodu 2008, z wyjątkiem Irlandii (2008 2009) i Zjednoczonego Królestwa (2009). Uwaga: 63% osób bezrobotnych jest zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem i stanowią one 10,5% populacji zagrożonej ubóstwem lub wykluczeniem. Poprawa pomiaru ubóstwa i wykluczenia społecznego Niezbędne jest ciągłe doskonalenie wskaźników, aby w pełni odzwierciedlały wielowymiarowy charakter ubóstwa i wykluczenia społecznego oraz pozwalały na lepszą ocenę roli i skuteczności polityki ukierunkowanej na zwalczanie tych zjawisk. Konieczne jest dokładniejsze mierzenie ubóstwa, wykluczenia z rynku pracy oraz wpływu systemu podatkowego i systemu świadczeń. 10

Uczenie się od innych: wykorzystanie przez Belgię budżetów odniesienia W przygotowanym niedawno opracowaniu zatytułowanym Minibudżety: jaki dochód jest niezbędny do godnego życia w Belgii? określono realistyczny miesięczny koszyk produktów i usług, który ma służyć do ustalania niezbędnego budżetu dla poszczególnych typów gospodarstw domowych. Badacze skupili się na produktach i usługach uważanych za istotne dla zdrowia i niezależnego życia. Interesującym aspektem badania było umożliwienie osobom żyjącym w ubóstwie wyrażenia opinii o wynikach uzyskanych przy zastosowaniu metodologii naukowej. Opracowanie budżetu odniesienia może pomóc w ocenie adekwatności poziomu minimalnych dochodów i mogłoby stanowić wsparcie poradnictwa w sprawach społecznych i finansowych. Aby zapewnić dokładność, budżet odniesienia należy określać na podstawie danych naukowych uzyskanych z szerokiego zakresu grup społecznych, w tym osób żyjących w ubóstwie. Taki budżet może pokazywać próg ubóstwa mającego źródło w dochodach oraz przyczyniać się do lepszego poznania poziomu włączenia społecznego w różnych państwach członkowskich. 11

Polityka zapobiegania ubóstwu i zmniejszania go Europa 2020 to zintegrowana strategia, której powodzenie zależy od wszystkich wzajemnie uzupełniających się działań podejmowanych w jej ramach. Jest to szczególnie ważne w obszarach zatrudnienia, edukacji i ubóstwa. Wzrost gospodarczy oraz opracowanie skutecznych rozwiązań politycznych w obszarze zatrudnienia i edukacji ma ogromne znaczenie dla zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego. Zmniej - szenie ubóstwa poprawi szanse na znalezienie zatrudnienia przez pracowników, a także szanse dzieci na lepsze postępy w nauce. Promowanie rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu Pomimo istnienia systemów zabezpieczenia społecznego kryzys finansowy uderzył najmocniej w osoby najsłabsze, zwiększając tym samym nierówności. Pomijając konieczność wzmocnienia finansów publicznych, zwłaszcza w warunkach starzenia się społeczeństwa, należy zapewnić jak najszerszy udział w korzyściach z ożywienia gospodarczego. Aktywne strategie włączania podstawą środków zwiększania zatrudnienia Kraje o wysokim wskaźniku zatrudnienia charakteryzują się zwykle mniejszym poziomem ubóstwa i wykluczenia. Jednak praca nie zawsze jest gwarancją zabezpieczenia przed ubóstwem i osoby zatrudnione stanowią w UE 24% zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem. W 2009 r. 8,4% zatrudnionych żyło poniżej progu ubóstwa i odsetek ten nie uległ poprawie od 2005 r. W związku z tym ważne jest, by polityka zatrudnienia zapewniała osobom pracującym godziwe zarobki przez zajęcie się problemami segmentacji rynku pracy, niskich płac i niepełnego zatrudnienia oraz pomagała osobom młodym, samotnym rodzicom i drugim żywicielom w uzyskaniu dostępu do rynku pracy. 12

Uczenie się od innych: fiński krajowy program zmniejszenia bezdomności długookresowej W lutym 2008 r. rząd fiński przyjął program mający na celu skrócenie do 2011 r. o połowę długookresowej bezdomności. Odpowiednie zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych uważa się za warunek wstępny rozwiązania innych problemów społecznych i zdrowotnych. Program pomógł bezdomnym w zapewnieniu sobie stałego zakwaterowania na podstawie umowy najmu, a jego elementem było przekształcenie schronisk dla bezdomnych w lokale do wynajęcia. W ramach programu zapewniono doradztwo w sprawach mieszkaniowych oraz wsparcie finansowe mające zapobiegać eksmisjom, a także wskazówki dotyczące korzystania z ochrony socjalnej. Opracowano także plany resocjalizacji osób bezdomnych i świadczenia dla nich usług. Przy pierwszej ocenie programu okazało się, że przyniósł on oszczędności w wysokości 14 000 euro na osobę, tj. ponad 50% średnich całkowitych kosztów ponoszonych przez rząd z powodu bezdomności. Rząd fiński ocenia, że osiągnięcie celu programu, jakim jest stworzenie 1250 nowych mieszkań i mieszkań z zapewnionym wsparciem lub miejsc opieki dla osób długookresowo bezdomnych, mogłoby przynieść oszczędności w wysokości 17,5 mln euro rocznie. Wykształcenie i kwalifikacje wyznacznikami włączenia społecznego Podniesienie poziomu wykształcenia i zapewnienie dostępu do uczenia się przez całe życie pomoże w średniej lub dłuższej perspektywie zmniejszyć ubóstwo. Jak pokazano na rysunku poniżej, osoby słabo wykwalifikowane są o 10 punktów procentowych bardziej zagrożone ubóstwem i wykluczeniem niż osoby ze średnim wykształceniem, a w porównaniu z osobami o wysokich kwalifikacjach zagrożenie to jest większe o ponad 20 punktów procentowych. 13

Osoby w wieku 18 lat i więcej zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem wg poziomu wykształcenia (%); (UE-27, 2009) % populacji w wieku 18+ (w wieku 18 59 lat % of population w przypadku aged 18+ małej (aged intensywności 18-59 for pracy) low work intensity) 35 30 25 20 15 10 5 HIGH: WYSOKI: Tertiary wykształcenie education wyższe MEDIUM: ŚREDNI: wykształcenie Upper secondary średnie and II stopnia oraz wykształcenie uzyskane post-secondary ukończeniu szkoły non-tertiary średniej inne education niż wyższe NISKI: wykształcenie niższe od podstawowego, wykształcenie LOW: podstawowe Pre-primary, lub wykształcenie primary and średnie lower secondary i stopnia education All Wszystkie (18 years (18 and lat i więcej) over) 0 Osoby zagrożone ubóstwem lub At wykluczeniem risk of poverty społecznym or social exclusion Źródło: EU-SILC (2009). Osoby zagrożone At risk ubóstwem of poverty Osoby dotknięte poważną Gospodarstwa domowe deprywacją Severe material materialną Households o bardzo małej with deprivation very intensywności low work intensity pracy Trwała i odpowiednia ochrona socjalna Ochrona socjalna zabezpiecza ludzi przed ryzykiem społecznym i pomaga zmniejszyć ubóstwo. Równocześnie zasadnicze znaczenie ma przyjęcie takich systemów zabezpieczenia społecznego, które będą zachęcały do aktywności i integracji. Powinny temu towarzyszyć strategie sprzyjające wzrostowi oraz większa liczba lepszych miejsc pracy. 14 Rozwiązania przyjęte w systemie podatkowym i systemie świadczeń określają sposób i zakres wpływu tych systemów na nierówność dochodów i pomoc dla osób biednych. Ważne cechy, które należy wziąć pod uwagę, to progresywny charakter podatków i świadczeń oraz skierowanie ich do odpowiednich osób, a także warunki przyznawania świadczeń, ponieważ mogą one zniechęcać do pracy, jeśli są niewłaściwie pomyślane. Zaobserwowano duże zróżnicowanie państw członkowskich pod względem wsparcia pieniężnego netto gospodarstw domowych o niskich dochodach.

W UE wydatki na emerytury stanowią średnio 43% wydatków brutto na świadczenia z ubezpieczenia społecznego i wraz z ogólnymi programami powiązanymi z zarobkami zapewnienie minimalnych dochodów osobom starszym odgrywa zasadniczą rolę w zmniejszaniu ubóstwa wśród tej grupy osób. W wielu państwach członkowskich dokonuje się obecnie rewizji systemów emerytalno-rentowych. Najważniejsze tendencje w tej reformie dotyczą wzmocnienia powiązania składek ze świadczeniami, podniesienia ustawowego i rzeczywistego wieku przechodzenia na emeryturę, ustanowienia automatycznych mechanizmów dostosowawczych uwzględniających oczekiwaną długość życia i wzrost PKB oraz poszerzenia roli prywatnych programów emerytalnych. Jeśli chodzi o opiekę zdrowotną, istotne znaczenie dla zwiększenia jej skuteczności ma uświadamianie korzyści płynących ze zdrowia oraz zapobieganie chorobom somatycznym i psychicznym, a także zapewnienie powszechnego dostępu do wysokiej jakości opieki. Stabilne finansowanie tego sektora, efektywne kosztowo wykorzystanie opieki, korzystanie w szerszym zakresie z chirurgii jednego dnia, połączenie usług szpitalnych z innowacyjnym podejściem do sprawowania opieki to elementy, które również mogłyby pomóc w skuteczniejszym jej świadczeniu. Polityka integracji społecznej Olbrzymie znaczenie ma przełamywanie międzypokoleniowego dziedziczenia ubóstwa i zapewnienie wszystkim sprawiedliwych szans. Działania w tym obszarze należy rozpocząć od rodzin i dzieci. Należy zwiększyć interwencję we wczesnym wieku dziecięcym w takich dziedzinach, jak opieka zdrowotna i edukacja. Istotne jest zapewnienie właściwej równowagi między pracą a życiem prywatnym i propagowanie obecności rodziców na rynku pracy. Instrumentami o podstawowym znaczeniu w tej kwestii są dostępność i wysoka jakość usług opieki nad dziećmi oraz odpowiednie wsparcie finansowe dla rodzin o niskich dochodach w postaci połączenia ulgi podatkowej z dobrze pomyślanymi i ukierunkowanymi świadczeniami powszechnymi. Aktywne włączenie jest kluczowym czynnikiem prowadzącym do osiągnięcia unijnego celu w zakresie zmniejszenia ubóstwa i zapewnienia sprawiedliwego udziału w korzyściach ze wzrostu i zatrudnienia. Polega ono na zastosowaniu strategii łączących odpowiednie wsparcie finansowe dla rodzin o niskich dochodach, dostęp do rynku pracy, zwłaszcza dla osób żyjących na marginesie społeczeństwa, i wysokiej jakości usługi. Jest to konieczne, jeśli chce się zapobiegać długotrwałemu wykluczeniu i zwiększyć efektywność wydatków na cele społeczne. Należy poprawić dostępność sieci bezpieczeństwa socjalnego przez zapewnienie stabilnego finansowania opieki społecznej, a także podnieść jakość interwencji. 15

Instrumenty finansowe UE przeznaczone do zwalczania ubóstwa Europejski Fundusz Społeczny (EFS) jest głównym instrumentem finansowym na szczeblu UE, który ma promować zatrudnienie, włączenie społeczne i równe szanse oraz pomagać ludziom w zdobywaniu umiejętności i kwalifikacji. EFS, który dysponuje budżetem 76 mld euro na lata 2007 2013, bezpośrednio wspiera działania skierowane na osiągnięcie celów strategii Europa 2020 w dziedzinie edukacji, zatrudnienia i włączenia społecznego, a także ma udział w pracach służących celom badawczo-rozwojowym. Program Progress wspiera projekty pomagające osiągnąć cele UE i poszerzające wiedzę w zakresie polityki zatrudnienia, integracji społecznej, reform zabezpieczenia społecznego oraz równych szans, a także wdrażania unijnej polityki społecznej. Europejski instrument mikrofinansowy Progress ma przyczynić się do zapewnienia około 500 mln euro na kredyty dla małych przedsiębiorstw w okresie do 2020 r. Celem Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) jest zmniejszenie nierówności między regionami i zwalczanie utrzymujących się wysokich poziomów ubóstwa. Z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) finansuje się rozwój infrastruktury społecznej i edukacyjnej oraz usług w tych dziedzinach, a bardziej ogólnie działania służące poprawie jakości życia i zarządzania działalnością gospodarczą na obszarach wiejskich. Program ramowy w zakresie badań wspiera zaawansowane europejskie badania społeczno-ekonomiczne, w szczególności przez opracowywanie nowych metodologii i wskaźników postępu oraz rozwój infrastruktury badawczej. 16

Postulaty na przyszłość główne przesłania Poniższe przesłania zostały opracowane na podstawie ustaleń zawartych w rocznym sprawozdaniu Komitetu Ochrony Socjalnej i przyjęte przez Radę ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów na posiedzeniu w dniu 7 marca 2011 r. 1. Co piąta osoba w UE jest zagrożona ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, a 40 mln ludzi żyje w warunkach skrajnego ubóstwa. Szefowie państw i rządów UE zobowiązali się do wydźwignięcia w ciągu najbliższej dekady co najmniej 20 mln osób z sytuacji ubóstwa i wykluczenia społecznego. Aby tak się stało, należy wyznaczyć ambitne cele na szczeblu krajowym oraz ustanowić środki umożliwiające ich osiągnięcie, a walka z ubóstwem powinna stać się częścią ogólnej strategii wyjścia z kryzysu. Należy również zmobilizować wszystkie zainteresowane podmioty. Szybki powrót na ścieżkę wzrostu oraz dobrze przygotowana polityka w dziedzinie zatrudnienia i edukacji to najważniejsze czynniki ograniczające ubóstwo i wykluczenie społeczne. Jednocześnie należy sprawić, aby czynniki te były trwałe i adekwatne dzięki wysiłkom na rzecz przywrócenia zdrowych finansów publicznych oraz zreformowania systemów zabezpieczenia społecznego. Pomoże to również zachować ważną rolę wspomnianych czynników jako automatycznych stabilizatorów. Działania państw członkowskich w tej dziedzinie powinny koncentrować się na łączeniu skuteczności, sprawności i sprawiedliwości. Należy chronić osoby w najtrudniejszej sytuacji przed skutkami działań konsolidacyjnych. W ramach dążenia państw członkowskich do wyjścia z kryzysu niezbędne są strategie aktywnego włączenia, będące połączeniem wsparcia dochodów z dostępem do rynku pracy i do usług zdrowotnych oraz społecznych, co pozwoli na uniknięcie długofalowego wyłączenia i zwiększy efektywność wydatków socjalnych. W związku z tym należy ułatwiać uczestnictwo w rynku pracy wszystkim, w szczególności kobietom i młodzieży; łączyć pomoc społeczną ze środkami aktywizu- 1 http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/lsa/119656.pdf 17

jącymi oraz z dostępem do usług pomagających rozwinąć umiejętności; oraz w razie potrzeby zwiększać zakres i adekwatność siatek bezpieczeństwa socjalnego. Ważne jest również zapewnienie zrównoważonego finansowania wysokiej jakości usług społecznych. 25 mln dzieci w UE jest zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem. Aby przełamać międzypokoleniowe dziedziczenie ubóstwa, państwa członkowskie muszą potraktować priorytetowo interwencję we wczesnym wieku dziecięcym w takich dziedzinach, jak zdrowie i edukacja, zwiększyć dostępność wysokiej jakości usług opieki nad dzieckiem i usług pomagających rozwijać umiejętności, propagować uczestnictwo rodziców na rynku pracy oraz gwarantować odpowiednie wsparcie dochodów rodzinom z dziećmi dzięki łączeniu dobrze zaplanowanych świadczeń ogólnych i wyspecjalizowanych. Najbardziej uporczywe i skrajne formy ubóstwa wymagają zastosowania polityki łączącej podejście uniwersalne i ukierunkowane. Szczególną uwagę należy zwrócić na zapobieganie i zwalczanie bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego, a także na problem ubóstwa energetycznego i wykluczenia finansowego. Propagowanie włączenia społecznego i zapobieganie dyskryminacji grup zagrożonych powinno być zasadniczym elementem polityki społecznej. Zwiększanie liczby lat zatrudnienia i minimalizacja skutków przerw w karierze zawodowej to kluczowe czynniki zapewniające adekwatność przyszłej emerytury i długoterminową stabilność finansowania systemów emerytalnych. Wiąże się to z podnoszeniem stopy zatrudnienia i zwiększaniem ochrony emerytalnej w szczególności w odniesieniu do młodzieży i kobiet na przykład przez uznawanie przymusowych przerw w karierze zawodowej i podnoszenie rzeczywistego wieku emerytalnego, w tym przez ograniczanie możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę oraz stwarzanie dla starszych pracowników warunków i zachęt do dłuższej pracy, a także przez znalezienie sposobu na dostosowanie uprawnień emerytalnych do wydłużonego średniego trwania życia. 18

Zapewnienie powszechnego dostępu do wysokiej jakości opieki będzie wymagało wznowienia wysiłków w celu utrzymania sprawnego sektora zdrowia. Niezbędne będzie zwiększanie skuteczności, stabilności i zdolności dostosowania się opieki zdrowotnej i opieki długoterminowej w kontekście kryzysu i starzenia się, między innymi przez innowacyjne i skoordynowane świadczenie usług opieki zdrowotnej i społecznej, takich jak zintegrowane możliwości leczenia chorób przewlekłych. Inwestowanie w promocję zdrowia i zapobieganie chorobom (w tym problemom ze zdrowiem psychicznym) może przynieść bardzo duże korzyści zarówno społeczne, jak i gospodarcze. Powodzenie strategii Europa 2020 zależy od zintegrowanego i spójnego podejścia między wszystkimi odpowiednimi obszarami polityki, w szczególności polityki społecznej, zatrudnienia i gospodarczej, a także od ścisłej współpracy między wszystkimi szczeblami władz publicznych, partnerami społecznymi i społeczeństwem obywatelskim. Powiązanie funduszy UE z priorytetami strategii Europa 2020 i wspieranie innowacji społecznych przyczyni się do zwiększenia skuteczności. Komisja i państwa członkowskie powinny rozważyć potrzebę zwiększenia swoich zdolności do oceny społecznych skutków głównej polityki i decyzji dotyczących wydatków w ramach ogólnej oceny skutków, zgodnie z art. 9 TFUE oraz w kontekście europejskiej platformy współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym. Ważna jest również poprawa terminowości statystyk społecznych i zwiększenie zdolności analitycznej. Komitet Ochrony Socjalnej przedstawi swój wkład dotyczący zapewnienia spójności między celami i metodami pracy otwartej metody koordynacji w polityce społecznej, nowym kontekstem strategii Europa 2020 oraz zarządzaniem w jej ramach, wykorzystując wnioski płynące z pierwszego europejskiego semestru tej strategii 2. 2 Europejskie semestry mają obowiązywać co roku od 2011 r. są to sześciomiesięczne okresy, podczas których dokonuje się oceny polityki budżetowej i strukturalnej państw członkowskich w celu wykrycia niespójności i nierównowagi. 19

Więcej informacji Komitet Ochrony Socjalnej http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catid=758&langid=en Strategia Europa 2020 http://ec.europa.eu/europe2020/index_en.htm Ochrona socjalna i włączenie społeczne http://ec.europa.eu/social/main.jsp?langid=en&catid=750 Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catid=961&langid=en Europejski Rok Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym http://www.2010againstpoverty.eu/?langid=en Europejski Fundusz Społeczny http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catid=325&langid=en 20