107 WRZESIEŃ 2012 7 ISSN 1895-3557 Nakład 12 000 egzemplarzy Raport: JESIEŃ ŻYCIA W ZDROWIU KLAUZULA SUMIENIA OKIEM PRAKTYKA 12 JAK SKUTECZNIE MOTYWOWAĆ PRACOWNIKÓW? 18 PRZYGOTOWANIE DO NAJLEPSZEGO SEZONU SPRZEDAŻOWEGO 28 GRZYBEK NA DŁUGOWIECZNOŚĆ 54
4 w od pigułce redakcji PAGINA MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012 Drodzy Emilia Załeńska redaktor naczelna Czytelnicy Według danych Komisji Europejskiej dzisiejsza 17-latka dożyje 90., a jej kolega w tym samym wieku będzie żył tylko cztery lata krócej. To bardzo optymistyczne prognozy. Obecnie z naszą długowiecznością również nie jest źle, chociaż w porównaniu do Europy Zachodniej wciąż pozostajemy w tyle, szczególnie jeśli chodzi o panów (różnica średniej życia między kobietą a mężczyzną wynosi w naszym kraju około dziewięciu lat, oczywiście na korzyść pań). Osoby starsze to szczególna grupa pacjentów, która powinna zostać objęta troskliwą opieką zdrowotną. To marzenie każdego seniora. A jaka jest rzeczywistość? Zbyt mała liczba geriatrów w Polsce, brak konsultacji między specjalistami, a co za tym idzie całe pliki recept, które często się dublują. Niełatwo leczyć się starszym osobom w Polsce. Przygotowując raport na temat chorób wieku podeszłego, z wieloma z nich rozmawialiśmy. Większość twierdzi, że często dopiero farmaceuta opanowuje cały ten chaos, doradzając, które leki wykupić, jak je dawkować i nie łączyć. Oprócz wspomnianego Raportu Państwa szczególnej uwadze polecamy również tekst o kontrowersyjnym projekcie, który przewiduje prawo do wprowadzenia zmian, umożliwiających odmowę wydania hormonalnych środków antykoncepcyjnych w oparciu o klauzulę sumienia. Nasz autor sugeruje, że aptekarz powinien mieć takie prawo, bo m.in. podnosi ono prestiż profesji. A co Państwo sądzą na ten temat? Czekamy na opinie. Zapraszamy do lektury! Wydawca Świat Zdrowia S.A. ul. Szosa Bydgoska 52, 87-100 Toruń www.swiat-zdrowia.pl Redaktor naczelna Emilia Załeńska emilia.zalenska@magazynaptekarski.pl Rada naukowa prof. dr hab. Bogusław Hładoń przewodniczący rady dr hab. Anna Kodym, prof. UMK dr hab. Jerzy Krysiński, prof. UMK dr n. farm. Witold Musiał prof. dr hab. Małgorzata Schlegel-Zawadzka mgr Piotr Stolarczyk, prezes Zarządu Krajowego Izby Gospodarczej Apteka Polska Reklama Jarosław Zachwieja jaroslaw.zachwieja@neuca.pl (56) 662 93 09 Redakcja redakcja@neuca.pl Fotoedycja Łukasz Pawlak Zdjęcia Thinkstock/FPM, B&W, EN, FPM, Infografika PAP, Mat. prasowe Projekt graficzny www.iqid.pl Skład i łamanie NEKK Sp. z o.o. www.nekk.pl Druk Toruńskie Zakłady Graficzne ZAPOLEX Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych, zastrzega sobie prawo do redagowania otrzymanych tekstów oraz zmiany ich tytułów i nie odpowiada za treść zamieszczanych reklam. Redakcja może odmówić zamieszczania reklamy bez podania przyczyny. OKŁADKA: NEKK MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012
spis w pigułce treści 5 MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ PAGINA 2012 pigułce W pigułce Newsy Talia osy w strzykawce 6 Kwestionariusz Farmaceuty 8 Ciekawostki Czy wiesz, że pies prawdę ci powie 10 6w 11 na moje oko...a mnie każą z obcym! 11 12 co w farmacji piszczy Dopuścić sumienie do głosu 12 Wydobyć to, co najlepsze 15 22 akademia aptekarza Pytamy eksperta 22 Przygotowanie do sukcesu 28 32 raport Raport jesień życia w zdrowiu 32 48 68 76 apteka pełna zdrowia Pożegnanie z dymkiem 48 Gry damsko-męskie 50 Grzybek na długowieczność 54 Maluch na ziarnku grochu 56 Cholesterol pod kontrolą 60 Nosowe sprawy 62 Sprytne niczym wesz 64 uroda z apteki Pedicure w akwarium 68 Wanna z bąbelkami 70 recepta na czas wolny 5 Argentyna Idziemy w tango 76 Magisterskie wątpliwości 80 Angielski w aptece 82 Quiz farmaceutyczny 84 Szczypta kultury 86 Krzyżówka 88
6 w pigułce NEWSY Talia osy w strzykawce Spadek masy ciała bez radykalnej diety i ćwiczeń? Zdaniem naukowców, już niebawem będzie to możliwe. Opracowano szczepionki, dzięki którym nawet największe łasuchy nie będą musiały martwić się o to, że przytyją. Z pierwszych testów przeprowadzonych przez amerykańskich badaczy na myszach wynika, że już po jednym zastrzyku masa ciała osoby chcącej schudnąć zmniejszy się o 10 proc. Efekt taki będzie można uzyskać już po czterech dniach od zaaplikowania leku. Jak działają rewolucyjne szczepionki? Występujący naturalnie w ludzkim organizmie hormon wzrostu (GH) oraz insulinopodobny hormon wzrostu (IGH-1) nasilają metabolizm. Jednak są blokowane przez hormon peptydowy somatostatynę. Rewolucyjny lek zawiera zmodyfikowaną somatostatynę, na którą organizm odpowiada wytwarzaniem przeciwciał. To zmniejsza wpływ somatostatyny na GH i IGF-1, zwiększa wydatkowanie energii i spadek masy ciała. Co ważne, szczepionka najprawdopodobniej nie wywołuje żadnych skutków ubocznych. Jednak zanim lek trafi do sprzedaży, jego skuteczność musi zostać zweryfikowana podczas badań klinicznych na ochotnikach. Niezależnie od naukowców amerykańskich, własne testy nad szczepionką odchudzającą prowadzą badacze japońscy. Uleczyć ludzkość Choć znanych jest około 67 milionów związków chemicznych wykorzystywanych do produkcji leków, zdaniem szwajcarskich naukowców jest to zaledwie jedna dziesiąta procenta tego, co łącznie zostanie odkryte na drodze pędzącego postępu technologicznego. Jean-Louis Reymond i Mahendra Awale oszacowali, że nieodkryte jest jeszcze około decyliona medykamentów. Wyniki swoich badań opublikowali na łamach ACS Chemical Neuroscience. Badacze z uniwersytetu w Bernie doszli do takich wniosków po przeanalizowaniu tak zwanej przestrzeni chemicznej, która może być zagospodarowana przez nowe związki. Oczywiście nie wszystkie będą stabilne, a ich właściwości nie muszą odpowiadać wymaganiom i potrzebom farmaceutów, to jednak stworzenie bazy, zestawienia związków, które potencjalnie mogą być wykorzystane w medycynie, ułatwi pracę w laboratoriach farmaceutycznych i tym samym skróci czas oczekiwania na nowe leki. Dla lekarzy i pacjentów może to być orężem w walce z nieuleczalnymi dotąd chorobami. MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012
w pigułce 7 NEWSY Komórki jak nowe Jak wynika z badań przeprowadzonych przez zespół Fredy Miller ze szpitala dziecięcego przy uniwersytecie w Toronto, popularny lek wykorzystywany w leczeniu cukrzycy może pobudzać tworzenie nowych komórek nerwowych w mózgu. Metforminę, bo o niej mowa, podano myszom. Następnie zostały one wpuszczone do basenu, w którym pływała platforma. Zadaniem gryzoni było odnalezienie lądu. Zwierzętom, którym podano medykament, udawało się to sprawniej, nawet gdy zmieniano położenie platformy w basenie. Zdaniem badaczy lek oddziałuje na tzw. szlak metaboliczny apkc-cbp, który pełni ważną rolę w informowaniu nerwowych komórek macierzystych, kiedy i gdzie mają przekształcić się w dojrzałe neurony. Naukowcy wskazują, że w kontekście odkrycia metformina mogłaby być stosowana nie tylko w leczeniu cukrzycy, ale również takich chorób jak alzheimer. Terapia polegałaby nie na wprowadzaniu do mózgu nowych komórek macierzystych, a na naprawianiu już funkcjonujących. Pierś przeciwko agresji Zwolennicy karmienia piersią co jakiś czas informują nas o zdrowotnych właściwościach kobiecego pokarmu. Niedawno fińscy naukowcy odkryli, że dzieci karmione mlekiem matki w przyszłości mniej się denerwują. Z badań wynika, że niemowlęta karmione przez pierwsze 6 miesięcy życia piersią w wieku 24 lat wykazują znacznie niższy poziom agresji niż ich rówieśnicy, którzy przyjmowali mleko z butelki. Okazuje się, że kobiecy pokarm może mieć nie tylko korzystny wpływ na psychologiczny rozwój dziecka, ale również problemy zdrowotne dorosłych. Tę ciekawą tezę potwierdził pewien kontrowersyjny blogger, który przeszedł na mleczną dietę po tym, jak jego żona urodziła dziecko. Wytwarzała ona duże ilości pokarmu i wypełniała nim zamrażarkę. Mężczyzna twierdzi, że picie kobiecego mleka wyleczyło go z problemów trawiennych. Kateter rektalny dla niemowl t Niefarmakologiczne rozwi zanie przynosz ce natychmiastow ulg napi temu brzuszkowi. Kateter delikatnie stymuluje mi nie odbytu, prowadz c do ich naturalnego rozlu nienia i w efekcie uwolnienia gazów z jelit. Jest bezpiecznym wyrobem medycznym, przeznaczonym specjalnie do tego celu. Dost pny w aptekach. Opakowanie 10 szt. Cena ok. 35 z. www.windi.pl R E K L A M A
8 w pigułce KWESTIONARIUSZ FARMACEUTY Czas wolny spędzam w roku akademickim w domu. W soboty czy w niedziele lubię chodzić do opery lub teatru. Z kolei w wakacje wybieram się na urlop w góry, np. do Krynicy Górskiej. Pozostałe wolne dni najchętniej spędzam w ogrodzie. W kuchni moją specjalnością jest lubię dobrze zjeść, ale niestety nie jestem specjalistą w przyrządzaniu potraw. Brzydzę się kłamstwem i nieuczciwością. Edmund Sieradzki prof. nadzw. dr hab. n. farm. kierownik Zakładu Farmacji Stosowanej WUM Motto życiowe: Być przyjaznym ludziom. Pierwsze zarobione pieniądze dokładnie nie pamiętam, wydaje mi się, że pojechałem za nie do Kołobrzegu. Moja praca to naukowo-dydaktyczna działalność już po skończeniu studiów farmaceutycznych. Wpierw pracowałem w Studium Farmaceutycznym Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Bydgoszczy. Od 1995 r. w Zakładzie Farmacji Stosowanej Akademii Medycznej w Warszawie, aktualnie w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym. Najbardziej stresuje mnie stanie w korku. Najdłuższy, w którym uczestniczyłem, miał długość 11 km. Boję się szerszeni i burzy w górach. Kiedyś byłem na obozie wędrownym w Sudetach. Na otwartej przestrzeni zastała nas burza. To było okropne doświadczenie. Marzę o długich wakacjach w Kenii. Czytanie gazet zaczynam od pierwszej strony. Jednak Poznaj Świat oglądam i czytam od ostatniej. A wszystko przez przedstawione tam piękne krajobrazy z wybranych zakątków świata. Słucham ludzi i śpiewu ptaków w ogrodzie. Lubię słuchać muzyki Chopina. Oglądam i słucham regularnie wiadomości w telewizji. Kiedyś chodziłem często do kina. Czytam książki o tematyce historycznej i przygodowej. Moim ulubionym pisarzem jest Mika Waltari. To fiński autor, którego książki czytam z wielką przyjemnością. Nie mógłbym obejść się bez porannej kawy i pracy w ogrodzie. Co, gdzie, kiedy? Co? I Żeglarskie Mistrzostwa Polski Aptekarzy Gdzie? Jezioro Mamry (baza stanica wodna Kietlice) Kiedy? 7-9 września 2012 Organizator: Okręgowa Izba Aptekarska w Olsztynie Co? Ogólnopolskie Targi Farmaceutyczne Gdzie? Warszawa, ul. Prądzyńskiego 12/14, Expo XXI, hala nr 1 Kiedy? 6 września 2012 Organizator: Grupa NEUCA, Aptekarska Szkoła Zarządzania, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Co? Konferencja: Medycyna 65+. Leczenie pacjenta w wieku podeszłym Gdzie? Warszawa Kiedy? 15-16 września 2012 Organizator: Katedra Geriatrii i Gerontologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Kolegium Lekarzy Specjalistów Geriatrii w Polsce, Wydawnictwo Forum MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012
w pigułce 9
10 NEWSY w pigułce Czy wiesz, że... ŁYSE JEST PIĘKNE Kariera to piękna rzecz, ale nie możesz się do niej przy tulić w zimną noc. MARILYN MONROE Piękna i łysa Barbie! Zobaczmy, czy możemy sprawić, że powstanie to polskie tłumaczenie nazwy strony na Facebooku, którą utworzyli lekarze, dzieci chore na raka i ich rodzice. Wszystkie te osoby chcą przekonać producenta zorganizowania akcji wpadły dwie przyjaciółki ze Stanów Zjednoczonych Rebecca Sypin i Jane Bingham. Jedna sama doświadczyła skutków leczenia choroby nowotworowej, druga jest matką 12-latki walczącej z białaczką. Ich zdaniem dzięki popularnych lalek do rozpoczęcia masowej produkcji łysych Barbie. Ich zdaniem, pozbawiona włosów kultowa zabawka pomoże małym pacjentom oddziałów onkologicznych oswoić się z następstwem chemioterapii. Na pomysł łysej Barbie chore dziewczynki mogłyby uwierzyć, że możliwe jest bycie piękną bez włosów. Lalki miałyby być sprzedawane z zestawem apaszek, chust i kapeluszy. Inicjatywę poparło już 160 tys. użytkowników portalu, a liczba ta stale rośnie. KRÓTKO Od października w aptekach na terenie Stanów Zjednoczonych będzie można kupić szybki domowy tekst, wykrywający wirusa HIV. Badanie polega jedynie na pobraniu śliny. Wynik widoczny będzie po 20-40 minutach. Wynik nie jest na 100 proc. wiarygodny, producent zapewnia jednak, że w badaniach kontrolnych test wykrył 92 proc. zakażeń wirusem HIV. PIES PRAWDĘ CI POWIE Czy rasa psa może zdradzać cechy charakteru jego właściciela? Jak twierdzą Jo Fearon i dr Lance Workman z uniwersytetu w Bath, osobowość ma ogromny wpływ na wybór pupila. Badacze przeprowadzili internetową ankietę wśród tysięcy właścicieli czworonogów. Autorzy kwestionariusza podzielili rasy na siedem grup: aportujące (np. golden retriever), gończe (np. greyhound), pasterskie (np. owczarek niemiecki), teriery (np. Staffordshire bull terrier), psy do towarzystwa (np. chilhuahua), domowe (np. buldog) i pracujące (np. doberman). Wyniki ankiety pokazały, że właściciele ras pasterskich i domowych to osoby najbardziej ekstrawertyczne. Posiadacze ras aportujących i do towarzystwa są ludźmi zgodnymi, sumiennymi i skrupulatnymi. Natomiast opiekujący się psami gończymi są stabilni emocjonalnie. Otwartość na nowe doświadczenia charakteryzuje w największym stopniu właścicieli ras do towarzystwa. Kwestionariusze powstały w porozumieniu z brytyjskim związkiem kynologicznym Kennel Club. MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012
na moje oko 11 FELIETON...a mnie każą z obcym! Słyszałem kiedyś taką opowieść czy raczej anegdotę. Dotyczyła ona rodziny, w skład której wchodzili: mama, tata oraz dorastająca córeczka, która z dziewczątka powoli zaczynała przepoczwarzać się w urokliwą, młodą dziewczynę, tu i ówdzie już atrakcyjnie zaokrąglającą się w panieńskie kształty. Mamuśka zauważyła te zmiany w córce i któregoś dnia żartobliwie, pół żartem, pół serio, zagaiła do niej: no niedługo, to się wszystkie chłopaki we wsi będą za tobą oglądały. Maluczko, a przyprowadzisz nam kawalera, mówiąc: mamo, to jest ten jeden wybrany i kochany!. Na to zielona, naiwniutka dziewczyna-córeczka zareagowała gwałtownie: tak, mama to się z tatą ożenili, a mnie to każą z obcym!. W pierwszym odczuciu można by przyjąć, że to bardzo niepoważna, niedorosła odpowiedź. Jednak po namyśle trzeba stwierdzić, że w tej pozornie naiwnej reakcji kryje się bardzo bogaty sens. Warto go uwypuklić. NAJWAŻNIEJSZA INSTYTUCJA Przez dzieci (rzecz jasna do pewnego ich wieku, a nawet wtedy, kiedy już są bardzo dorosłe) rodzice nie są postrzegani jako małżeństwo związek obcego mężczyzny z obcą kobietą, ale przede wszystkim jako mama i tata. Te dwa słowa dla dzieci to właściwie najważniejsza instytucja, gniazdo, w którym czują się bezpiecznie i w którym zawsze znajdą ochronę i opiekę (jak małe kurczątka kryjące się pod skrzydłami matki-kwoki). Oczywiście, mam świadomość, że nie odkrywam tu żadnej prawdy o życiu, wszyscy przecież wiemy, że tak było, tak jest i tak będzie aż do skończenia świata. POWRÓT DO GNIAZDA A po dojściu do pełnoletności mogą się przecież zdarzyć różne sytuacje, gdzie do rodzinnego domu wraca się jak do bazy, do gniazda, gdzie zawsze czuło się troskę i bezpieczeństwo, jakie zapewniali mama i tata (czy tata i mama). Wystarczy przypomnieć ewangeliczną przypowieść św. Łukasza o powrocie syna marnotrawnego, który po głupim, bezsensownym życiu gdzieś w świecie, dopiero w domu ojca swego znalazł schronienie i bezpieczeństwo. Sprawa się wikła, jeśli któraś ze stron przedwcześnie umiera. Jeśli pierwsza umiera matka, to przeważnie tzw. dom się wali, bo przecież ona trzymała lejce i wszelkie sprawy domu; ojciec miał tylko dostarczać środki do życia. Jeśli jest odwrotnie i umiera finansowa podpora rodziny ojciec, pozostawiona sama sobie matka zrobi wszystko, aby jakoś utrzymać dom i dzieci doprowadzić do dorosłości, często biednie, ale skutecznie. Ale jest tu i druga strona medalu często dawna gromadka dorosłych już dzieci nie potrafi się złożyć na egzystencję starej i schorowanej matki, która, bywa, nie ma za co wykupić potrzebnych leków (a znam takie przypadki!). EGZYSTENCJONALNY KRYZYS Dlaczego o tym wszystkim piszę i snuję rozmyślania? Piszę, bo zanika gdzieś gubi się wręcz to, co na początku tekstu nazwałem instytucją, bazą czy gniazdem, a których bohaterami są mama i tata. Liczy się wyścig szczurów po coraz więcej, coraz wyżej i wyżej, byle w końcu dopaść szczytu, gdzie czasem znajduje się świadomość, ile rzeczy przegrało się w życiu. Zacząłem żartobliwie, a kończę tekst dość smętnym akcentem i w dosyć posępnym nastroju. No cóż! Takie czasami bywa życie «dr hab. n. farm. Aleksander Drygas Teraz liczy się wyścig szczurów po coraz więcej, coraz wyżej i wyżej, byle w końcu dopaść szczytu, gdzie czasem znajduje się świadomość, ile rzeczy przegrało się w życiu.
12 co w farmacji piszczy KLAUZULA SUMIENIA DLA FARMACEUTY OKIEM PRAKTYKA Dopuścić sumienie do głosu Ostatnio wiele emocji wzbudził wniosek katolickich aptekarzy dotyczący wprowadzenia zmian umożliwiających odmowę wydania hormonalnych środków antykoncepcyjnych w oparciu o klauzulę sumienia. Dlaczego temat ten jest tak kontrowersyjny? MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012
co w farmacji piszczy 13 DZIEŃ POLSKIEJ FARMACJI Zawód farmaceuty opiera się na sprawowaniu kontroli i doradztwie w aspektach dotyczących produktów leczniczych, indywidualnego doboru preparatów, dawkowania, jak również interakcji ze składnikami żywności oraz innymi lekami. Zgodnie z art. 2 wprowadzonej 22 stycznia 2012 roku nowelizacji Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej nadrzędnym obowiązkiem farmaceuty jest ochrona zdrowia i życia. Żadnych wątpliwości nie budzą tu leki przywracające stan fizjologicznie prawidłowy jak leki przeciwzapalne, przeciwnadciśnieniowe, przeciwbakteryjne itp. Inaczej jest w przypadku antykoncepcji hormonalnej, a w szczególności postkoitalnej, której mechanizm polega na uniemożliwieniu zagnieżdżenia się zarodka w macicy. Działanie antykoncepcji hormonalnej z kolei ma cztery główne punkty i są to: (nie zawsze całkowita) blokada owulacji, zagęszczenie śluzu szyjki macicy, uniemożliwiające w większości przypadków przejście plemników z pochwy do jamy macicy, wpływ na perystaltykę jajowodów oraz zahamowanie rozwoju błony śluzowej endometrium. NIEJASNE INFORMACJE Dwa ostatnie mechanizmy budzą najwięcej kontrowersji etycznych, ponieważ w momencie, gdy dojdzie do zapłodnienia, uniemożliwione zostaje zagnieżdżenie zarodka w niedostatecznie rozwiniętym endometrium, skutkując poronieniem. Podobnie na skutek opóźnienia w transporcie jajowodowym dochodzi do zahamowania w rozwoju potencjalnie zdolnego do życia embrionu. Często pacjentki nie są nawet informowane przez lekarzy o takim działaniu, a informacje zawarte w ulotkach dołączonych do preparatów są ogólnikowe, niejasne i nierzetelnie sformułowane lub nawet pomijają to zjawisko. Powyżej przedstawiony pogląd jest poparty medycznym i biologicznym faktem, zgodnie z którym za początek życia uznaje się moment zapłodnienia, nie zaś moment zagnieżdżenia zarodka w macicy. REGULACJE PRAWNE W POLSCE Zgodnie ze stanowiskiem Naczelnej Izby Aptekarskiej, farmaceuta nie ma prawa odmówić wydania prawidłowo przepisanego na recepcie leku. W przypadku odmowy apteka może nawet stracić koncesję. Zarówno ustawa Prawo farmaceutyczne z 6 września 2001 roku, jak i ustawa z 19 kwietnia 1991 roku o izbach aptekarskich jako główny cel pracy aptekarza stawiają troskę o dobro pacjenta. Powinien on zatem z jednej strony zapewnić dostęp do środków leczniczych, z drugiej natomiast ograniczyć go w momencie, gdy zaistnieje ryzyko użycia tych produktów w celach niezgodnych z zaleceniami medycznymi. CO MÓWIĄ USTAWY? W analizie polskich regulacji prawnych odnoszących się do klauzuli sumienia należy zwrócić uwagę na art. 96 ust. 4 Prawa farmaceutycznego, który stanowi, że farmaceuta i technik farmaceutyczny mogą odmówić wydania R E K L A M A
14 co w farmacji piszczy KLAUZULA SUMIENIA DLA FARMACEUTY OKIEM PRAKTYKA Zgodnie ze stanowiskiem Naczelnej Izby Aptekarskiej, farmaceuta nie ma prawa odmówić wydania prawidłowo przepisanego na recepcie leku. W przypadku odmowy apteka może nawet stracić konsesję. produktu leczniczego, jeżeli jego wydanie może zagrażać życiu lub zdrowiu pacjenta, co gwarantuje ochronę również poczętej istocie ludzkiej we wczesnym etapie jej rozwoju. Przeciwko prawu do odmowy wydania produktu przywoływany jest zapis art. 95 ust.1 Prawa farmaceutycznego, który określa pozycję, jaką zajmują apteki w kwestii zaopatrywania pacjentów w środki lecznicze: Apteki ogólnodostępne są zobowiązane do posiadania produktów leczniczych i wyrobów medycznych w ilości i asortymencie niezbędnym do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych miejscowej ludności ze szczególnym uwzględnieniem leków refundowanych, na które ustalono limit ceny na podstawie odrębnych przepisów, z zastrzeżeniem ust. 2. Tu jednak należy zwrócić uwagę, że w kwestii antykoncepcji obowiązek zapewnienia obywatelom swobodnego dostępu do metod i środków służących świadomej prokreacji dotyczy organów administracji, którymi nie są apteki (art. 2 ust. 2 z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży DZ.U. nr 17, poz. 78 ze zm.). KIEDY MOŻNA ODMÓWIĆ? W Paragrafie 5 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 roku w sprawie wydawania produktów leczniczych i wyrobów medycznych z apteki, zostały określone sytuacje, w których aptekarz ma prawo odmówić sprzedaży danego środka leczniczego. Należą do nich: uzasadnione podejrzenie co do wiarygodności recepty, konieczność dokonania zmian, np.: w składzie, na skutek niezgodności bez możliwości skontaktowania się w tej sprawie z osobą uprawnioną do realizacji recept. Z tego aktu prawnego farmaceuta może skorzystać również w momencie, gdy od dnia sporządzenia danego leku recepturowego upłynęło 6 dni lub gdy osoba przedstawiająca receptę nie ukończyła 13 roku życia. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 8 marca 2012 roku w sprawie recept lekarskich, farmaceuci mają prawo do odmowy wydania produktów leczniczych w przypadku uzasadnionego ryzyka sfałszowania danej recepty. Z kolei art. 3 Kodeksu Etyki Aptekarza Rzeczypospolitej Polskiej, na który często powołują się sympatycy sprzeciwu sumienia, podaje, że aptekarz będąc osobiście odpowiedzialnym za wykonywaną pracę, jest wolny w podejmowaniu swoich zachowań, zgodnie ze swym sumieniem i współczesną wiedzą medyczną. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na prawo do wolności wyznania i sumienia, które gwarantowane jest przez Konwencję Praw Człowieka oraz Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Wyżej wymienione akty prawne nie określają jednoznacznie, czy aptekarz ma prawo czy też nie odmówić realizacji recepty, kierując się własnymi poglądami i sumieniem. DLACZEGO WARTO? Sprzeciw sumienia jest standardem prawnym w zawodach medycznych i nadanie go polskim farmaceutom znacznie podniosłoby prestiż profesji, stawiając nas na równi z innymi przedstawicielami służby zdrowia. NIE TYLKO ANTYKONCEPCJA Należy zaznaczyć, że zapis ten nie odnosi się wyłącznie do antykoncepcji hormonalnej, lecz również innych środków, których stosowanie może być szkodliwe dla pacjenta, jak np.: botoks, lub budzić kontrowersje, jak np. przygotowywane w aptekach szpitalnych zestawy do eutanazji bądź dostępne w aptekach otwartych środki wykorzystywane do wspomagania samobójstwa czy też preparaty stosowane przy zapłodnieniu in vitro, w którym to procesie dochodzi do zniszczenia wielu embrionów. BEZ WZGLĘDU NA WYZNANIE Prawo jednostki do wolności sumienia i wyznania stanowi podstawę funkcjonującej w naszym kraju demokracji i to właśnie na owym prawie oparta jest klauzula sumienia, nie zaś na regułach chrześcijańskich, z którymi często jest utożsamiana. Gwarantuje możliwość sprzeciwu wobec pewnych praktyk zarówno katolikom, jak również osobom nie kierującym się wyznaniem, MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012
co w farmacji piszczy 15 ANTYBIOTYKOTERAPIA A ODPORNOŚĆ ORGANIZMU
16 co w farmacji piszczy KLAUZULA SUMIENIA DLA FARMACEUTY OKIEM PRAKTYKA Sprzeciw sumienia jest standardem prawnym w zawodach medycznych i nadanie go polskim farmaceutom znacznie podniosłoby prestiż profesji, stawiając nas na równi z innymi przedstawicielami służby zdrowia lecz zasadami etycznymi oraz dowodami naukowymi. Zapis ten nie ogranicza wolności kobiet i nie ocenia prawnie antykoncepcji hormonalnej. Takie środki nadal byłyby sprzedawane w aptekach z jednoczesnym poszanowaniem wartości moralnych wydających je farmaceutów. Dostępność tego rodzaju preparatów jest konieczna, zważywszy na ich wykorzystanie nie tylko w celach antykoncepcyjnych, lecz również leczniczych. Istotny problem stanowi tu rozpoznanie przez aptekarza celu ich zażywania. Rozwiązaniem jest dostęp farmaceutów do dokumentacji medycznych pacjenta lub wprowadzenie stosowanych obecnie np. w Wielkiej Brytanii odpowiednich oznaczeń na recepcie, identyfikujących cel przepisania preparatu oraz regulujących odpłatność (preparaty hormonalne stosowane w celach leczniczych np.: na trądzik są płatne, natomiast jako środki antykoncepcyjne nie). Stanowiłoby to zabezpieczenie przed powoływaniem się na klauzulę sumienia w sytuacji terapeutycznego zastosowania leku. SONDA PRAWO WYBORU Obowiązkiem farmaceuty jest ochrona życia i zdrowia pacjentów od momentu poczęcia aż do naturalnej śmierci, dlatego też aptekarze kierujący się tą zasadą powinni mieć prawo wyboru. Nie ulega wątpliwości, że legislacja klauzuli sumienia podobnie jak wprowadzenie powszechnej opieki farmaceutycznej stanowi istotne wyzwanie na polskim rynku. «Piotr Merks, Katarzyna Szczęśniak CZY JESTEŚ ZA WPROWADZENIEM KLAUZULI SUMIENIA? Kamila Appolt-Nowak, technik farmacji Kwestia tzw. klauzuli sumienia nie jest łatwa do rozstrzygnięcia. Z jednej strony w pełni rozumiem moralne rozterki i sprzeciw przeciwko braniu udziału w czymś, co jest niezgodne z naszymi przekonaniami. Z drugiej, odmowa sprzedaży specyfiku, który zdecydował się zakupić pacjent, jest w pewnym sensie ograniczeniem wolności wyboru tej osoby oznacza to niezapewnienie mu dostępu do leku. Kluczową, moralnie obciążającą, decyzję, moim zdaniem, powinien podjąć właśnie pacjent. Farmaceuta nie może przedkładać swojego światopoglądu nad światopogląd pacjenta. Nie należy jednakże rezygnować z prób przekonania pacjenta do swoich racji. Żaneta Fijałkowska, mgr farmacji W demokratycznym państwie każdy powinien mieć prawo do postępowania zgodnie ze swoimi przekonaniami. Nie może dojść jednak do sytuacji, gdy pacjentowi odmawia się realizacji recepty. Leki antykoncepcyjne nie tylko przecież zapobiegają ciąży, lecz są one także stosowane w leczeniu innych chorób. Natomiast na recepcie nie ma zapisanych wskazań i farmaceuta nie wie dokładnie, na co jest przepisany dany medykament. Klauzula sumienia jest potrzebna farmaceutom, aby móc pracować zgodnie z własnym sumieniem, natomiast regulacje prawne z nią związane powinny być skonstruowane tak, aby nie były krzywdzące dla żadnej ze stron. Łukasz Fijałkowski, mgr farmacji Zgodnie z Prawem farmaceutycznym apteka jest placówką ochrony zdrowia, a farmaceuta także należy do szeroko pojętej grupy pracowników ochrony zdrowia. Jednakże tylko lekarze i pielęgniarki mają unormowaną prawnie możliwość odmowy świadczenia zdrowotnego niezgodnego ze swoimi przekonaniami. Farmaceuta, który odmówi realizacji prawidłowo wystawionej recepty tylko ze względu na swoje sumienie, może zostać ukarany. W związku z tym, że klauzula sumienia budzi wiele kontrowersji, należałoby się zastanowić nad jej zasadnym wprowadzeniem i szczególnymi sytuacjami, w których farmaceuci mogliby z niej skorzystać. zebrała Bożenna Szymańska MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012
co w farmacji piszczy 17 ANTYBIOTYKOTERAPIA A ODPORNOŚĆ ORGANIZMU Rozwój dziecka? Kto za tym stoi? NURSEA KIC KIC pyszne owocowe elki: NURSEA Omega Kic Kic: wspiera proces uczenia si zalecana jest w problemach z koncentracj jako jedyna zawiera omega-3 pochodzenia ro linnego NURSEA Vita Kic Kic: wzmacnia odporno organizmu dostarcza a 13 witamin i minera ów niezb dnych dla prawid owego rozwoju dziecka suplement diety NURSEA Kic Kic uzyska y pozytywn opini Centrum Zdrowia Dziecka NURSEA Omega Kic Kic. Suplement diety. Sk ad: olej lniany b d cy ród em kwasów omega-3 (ALA kwas alfa-linolenowy), witamina C, witamina E, witamina D, substancje dodatkowe. Zalecana do spo ycia dzienna porcja preparatu: dzieci powy ej 3 roku ycia 3 elki dziennie. NURSEA Vita Kic Kic. Suplement diety. Sk ad: witamina C, niacyna, witamina E, cynk, kwas pantotenowy, witamina B6, witamina B1, witamina A, kwas foliowy, selen, biotyna, witamina D, witamina B12, substancje dodatkowe. Zalecana do spo ycia dzienna porcja preparatu: dzieci powy ej 3 roku ycia 1 elek dziennie, dzieci powy ej 6 roku ycia 1-2 elki dziennie. Producent: Synop s Pharma Sp. z o.o., ul. Ta mowa 7, 02-677 Warszawa, www.synop spharma.com
18 APTEKARZ-MANAGER co w farmacji piszczy Wydobyć to, co najlepsze Izabela Wielicka trener wykładowca Aptekarskiej Szkoły Zarządzania Jedną z kluczowych umiejętności dobrego managera, m.in. właściciela, kierownika apteki, jest skuteczne motywowanie pracowników. Takie podejście wpływa nie tylko na budżet apteki, ale sprawia, że praca staje się ciekawsza. Motywację możemy zdefiniować jako gotowość człowieka do podjęcia określonego działania, popartą wewnętrznym przekonaniem i chęcią dążenia do osiągnięcia celu. Powierzchownie traktując temat w kontekście pracy, można by powiedzieć, iż ludzi najbardziej motywują pieniądze. Oczywiście, w wielu przypadkach tak właśnie jest. Byłoby jednak dużym uproszczeniem takie podejście do motywacji. Kiedy bliżej przyjrzymy się tej kwestii, okazuje się, iż motywatorów jest naprawdę wiele, co więcej, mają one często dużo większe znaczenie niż finanse. Prześledźmy zatem różne warianty. Podzielę się z Państwem osobistymi refleksjami w tej kwestii. Tytułem wprowadzenia sentencja: Sukces w biznesie jest jak jazda na rowerze. Albo jedziesz naprzód, albo upadasz. (Jackson Brown) DUCH RYWALIZACJI Kiedy przygotowywałam się do napisania niniejszego MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012
co w farmacji piszczy 19 artykułu, sama doświadczyłam sytuacji, w której obudziła się we mnie silna motywacja. Kilkanaście dni temu znajomy zaprosił mnie do wzięcia udziału w rywalizacji sportowej. Wygrywa ten, kto przejedzie rowerem największą liczbę kilometrów w sierpniu 2012 r. Nagroda za zajęcie I miejsca nie okazała się dla mnie specjalnie atrakcyjna, zaś sama rywalizacja tak! Choć moje szanse były niewielkie, z racji tego, iż konkurenci to prawie wyłącznie mężczyźni, a ja w dodatku dołączyłam do grupy, kiedy rywalizacja trwała już prawie dwa tygodnie obudziła się we mnie ogromna motywacja do podjęcia wysiłku. Kiedy czytają Państwo niniejszy artykuł, wynik jest już znany. Nie zajęłam pierwszego miejsca, ale z pewnością odczuwam satysfakcję z samej walki. Dlaczego tak szeroko opisuję tę rywalizację? W PELETONIE, NIE W OGONIE Otóż, wielokrotnie rozmawiając z farmaceutami, słyszałam o różnorodnych konkursach, organizowanych przez osoby zarządzające aptekami. Czasem nagrodę stanowiło dodatkowe wynagrodzenie, niekiedy np. karnet na basen czy bilet na premierę do teatru. Zawsze jednak sama rywalizacja powodowała duże emocje i chęć bycia w peletonie, nie w ogonie. Rzadko kto chce być ostatni w rankingu i jeśli tylko ma wpływ, to bez względu na nagrodę stara się gonić najlepszego. BIEŻĄCE WYNIKI Motywacja jest silniejsza, gdy wyniki konkursu są umieszczane w widocznym miejscu w aptece, na bieżąco. Widziałam niejednokrotnie jak pracownicy, jeszcze przed rozpoczęciem pracy, sprawdzali swoją pozycję w rankingu. Ta prosta w zasadzie zabawa nie tylko ożywia pracę, ale również jest skutecznym motywatorem do podnoszenia jej jakości oraz wpływania na zysk apteki. Konkursy mogą dotyczyć najróżniejszych obszarów: najmilszy farmaceuta miesiąca (oceniają klienci), Najpotężniejszą bronią na ziemi jest rozpalona ludzka dusza. (Ferdynand Foch) największa liczba obsłużonych klientów, największa sprzedaż, najciekawsze hasło na sprzedaż asortymentu sezonowego, najciekawsza propozycja ekspozycji, najlepszy pomysł miesiąca na usprawnienie pracy (1 Kaizen) itp. To tylko niektóre. Dodatkową korzyścią jest budowanie świadomości, odpowiedzialności i zaangażowania pracowników w rozwój apteki. MOTYWACJA I ZABAWA Gorąco Państwa zachęcam do rozwoju swojej kreatywności w zakresie stosowania różnorodnych motywatorów. Takie podejście nie tylko wpłynie na budżet apteki, ale sprawi, że praca stanie się ciekawsza i a duch rywalizacji uatrakcyjni codzienne, powtarzalne zadania. Słyszę czasem od farmaceutów, którzy pracują wiele lat w aptekach, w których nic się nie dzieje poza codzienną, standardową R E K L A M A
20 APTEKARZ-MANAGER co w farmacji piszczy porażki. Jestem zdumiony liczbą organizacji, w których nie pozwala się ludziom na pomyłki. Nie można stworzyć nic nowego, jeśli nie potrafi się akceptować pomyłek. Nic dodać, nic ująć. Zadziwiające, ile ludzie potrafią zrobić, gdy nie przejmują się tym, komu przypisze się zasługę. (Sandra Swiney) obsługą klienta, że czują się wypaleni, że mają poczucie stania w miejscu, nie rozwijają się. Jeśli zaangażują Państwo pracowników w ciekawe, nowe zadania, to większość będzie zadowolona, unikając rutyny i świetnie się przy tym bawiąc. Nie możemy zapominać o motywatorach innego typu. Alan Loy McGinnis w książce Sztuka motywacji wymienia 12 zasad wydobywania z ludzi tego, co w nich najlepsze. Uznałam je za bardzo mądre i wartościowe. Przeanalizujmy je zatem, krok po kroku. ZASADA NR 1 OD LUDZI, KTÓRYMI KIERUJESZ, OCZEKUJ TEGO, CO NAJLEPSZE Jeśli potrafisz w każdym pracowniku dostrzec potencjał, coś dobrego, to jesteś na najlepszej drodze do tego, aby porwać ludzi za sobą. Ludzie, którzy mają w sobie duże zasoby empatii, którzy lubią innych ludzi, potrafią wydobyć z każdego człowieka to, co w nim najlepsze. ZASADA NR 2 ZAUWAŻAJ POTRZEBY DRUGIEGO CZŁOWIEKA Ludzie mają bardzo różne potrzeby, w dodatku część z nich zupełnie nie- -uświadomionych! Uważna obserwacja osób, którymi zarządzasz, pozwoli Ci odkryć ich prawdziwe potrzeby i tak dobrać motywatory, aby były rzeczywiście skuteczne. ZASADA NR 3 WYSOKO USTAWIAJ POPRZECZKĘ DOSKONAŁOŚCI Poprzeczkę stawiajmy wysoko nie tylko pracownikom stawiajmy ją równie wysoko, jeśli nie wyżej sobie. ZASADA NR 4 STWÓRZ ŚRODOWISKO, W KTÓRYM NIEPOWODZENIE NIE OZNACZA PRZEGRANEJ Twórcze wykorzystanie niepowodzenia to umiejętność najlepszych liderów. Charles Knight, dyrektor firmy Emerson Electric, zapytany o to, co jego zdaniem jest niezbędne, aby dobrze zarządzać, odpowiedział: Trzeba się nauczyć ponosić ZASADA NR 5 JEŚLI KTOŚ ZDĄŻA TAM, GDZIE TY DOŁĄCZ DO NIEGO Rozwijaj wewnętrzną siłę osób, z którymi pracujesz. Kiedy już poznasz ich potrzeby, mocne i słabe strony pozwól im działać. Nie kontroluj nadmiernie, nie pouczaj. Czasem pozwól na porażkę. Zawsze jednak bądź. ZASADA NR 6 WYKORZYSTUJ WZORCE, BY ZACHĘCAĆ DO SUKCESU Wiele firm prężnie rozwija się, kiedy ma w swoim gronie wyjątkową osobowość, lidera, wzorzec do naśladowania. Menedżerowie wiedzą, że kiedy sprzedaż spada, można podnieść poziom energii, chęci, motywacji, opowiadając historię czy jeszcze lepiej przedstawiając człowieka, który poradził sobie z najtrudniejszym klientem czy też bardzo trudną sytuacją. ZASADA NR 7 OKAZUJ UZNANIE I CHWAL OSIĄGNIĘCIA Alan Loy McGinnis podaje trafne przykłady dobrych sposobów wyrażania uznania. Oto, moim zdaniem, najważniejsze z nich: chwal publicznie! świętuj sukcesy (nawet najmniejsze)! chwal za konkretne zadanie, zachowanie! MAGAZYN APTEKARSKI WRZESIEŃ 2012