PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI WERSTOK. Na LATA GMINA DUBICZE CERKIEWNE WOJEWÓDZTWO PODLASKIE

PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI WERSTOK Na LATA 2013-2018 GMINA DUBICZE CERKIEWNE POWIAT HAJNOWSKI WOJEWÓDZTWO PODLASKIE Zatwierdzony na zebraniu wiejskim w dniu 01.06.2013 r. ~ 1 ~

1. ZAŁOŻENIA PLANU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI Plan Odnowy Miejscowości obejmuje wykaz priorytetów i celów rozwoju sołectwa Werstok na lata 2013-2018 zgodnie z dokonaną przez społeczność lokalną analizą zasobów i ustaloną hierarchią potrzeb. Podstawowym celem przygotowania Planu, w oparciu o konsultacje społeczne, jest pobudzenie aktywności lokalnych środowisk i stymulowanie współpracy mieszkańców na rzecz rozwoju oraz promocji wartości związanych z miejscową specyfiką społeczną, kulturową i przyrodniczą. Na podstawie konsultacji społecznych, w trakcie rozmów i podczas zebrania mieszkańców, określono wszystkie ważne obszary problemowe oraz preferencje rozwojowe wynikające z istniejących uwarunkowań. Zasięg terytorialny Planu wyznaczają granice administracyjne sołectwa. Plan obejmuje cele i priorytety, których realizacja sięga również nowego okresu programowania funduszy europejskich (2014-2020). Plan przewiduje okresową ocenę i aktualizację wskazanych priorytetów i zadań do realizacji w ramach konsultacji społecznych. Plan Odnowy Miejscowości wskazuje zadanie inwestycyjne przewidziane do realizacji w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 /PROW 2007-2013/ przyjętego przez Radę Ministrów 1 sierpnia 2006r. w ramach Działania Osi 3 - Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej ; Działanie 3.4. Odnowa i Rozwój Wsi i Działanie 3.3.Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej. Wskazane w Planie Odnowy Miejscowości Werstok inwestycje stanowią podstawę do konstruowania montażu finansowego i przygotowania aplikacji o wsparcie finansowe ze środków funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. Dokument Plan Odnowy Miejscowości został przygotowany zgodnie z wytycznymi Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 i przyjęty uchwałą zebrania mieszkańców wsi Werstok w dniu 01 czerwca 2013 roku. Dokument jest spójny z Strategią Zrównoważonego Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy i Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Dubicze Cerkiewne oraz Planem Rozwoju Lokalnego Gminy Dubicze Cerkiewne. Realizacja wskazanych przedsięwzięć inwestycyjnych uzależniona jest od odpowiedniego montażu finansowego środków pochodzących z różnych źródeł. Plan Odnowy Miejscowości Werstok został opracowany przy udziale mieszkańców wsi w oparciu o konsultacje społeczne. W opracowaniu programu brali udział: - Czykwin Anatol - sołtys wsi, przewodniczący Rady Sołeckiej - Karpiuk Jerzy - członek Rady Sołeckiej ~ 2 ~

- Romaniuk Wiktor - członek Rady Sołeckiej - Karpiuk Maria mieszkaniec wsi - ks. Kuczyński Paweł Proboszcz Parafii w Werstoku Opracowanie programu oraz jego realizacja w najbliższych latach ma na celu: zwiększenie aktywności mieszkańców oraz ich zaangażowania w sprawy rozwoju wsi zagospodarowanie i upiększanie terenu wsi poprawę warunków życia mieszkańców stworzenie warunków do zatrzymania młodzieży na wsi, stworzenie szansy uzyskania środków finansowych w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej 2. CHAREKTERYSTYKA GMINY DUBICZE CERKIEWNE Gmina Dubicze Cerkiewne leży w powiecie hajnowskim, w sąsiedztwie Puszczy Białowieskiej, w obszarze chronionego krajobrazu o wysokich walorach turystycznych i krajobrazowych obejmującym tereny ekologicznie czyste. Gmina jest członkiem Stowarzyszenia Gmin Puszczy Białowieskiej. Pod względem podziału administracyjnego leży w województwie podlaskim w południowo wschodniej jego części i graniczy z gminami: od północy, północnego wschodu i wschodu z gminą Hajnówka, od południa i południowego zachodu z gminą Kleszczele, od zachodu z gminą Orla (powiat bielski), od północnego zachodu z gminą Czyże, natomiast południowo wschodnia granica gminy stanowi granicę państwa Z Republiką Białoruś na odcinku ok.8 km. Miejscowość Dubicze Cerkiewne jest siedzibą Urzędu Gminy. Gmina liczy 1710 mieszkańców (dane z 31 grudnia 2012r.). Obszar jej wynosi 151,2 km 2. Sieć osadnicza gminy liczy 29 miejscowości wiejskich wchodzących w skład 17 sołectw. Zasadniczą część powierzchni gminy Dubicze Cerkiewne zajmują lasy i tereny zadrzewione - 51%. Użytki rolne stanowią około 43% powierzchni ogólnej gminy, z tego grunty orne zajmują 26 % powierzchni a łąk i pastwisk 17 %. Pozostałe grunty-6%. Warunki komunikacyjne na terenie gminy są dość dobre. Przez teren gminy nie przebiega żadna droga krajowa, przebiega natomiast droga wojewódzka nr 685 relacji Hajnówka Kleszczele o długości 14,8 km o nawierzchni twardej, bitumicznej. ~ 3 ~

Obszar gminy obejmuje 67,6 km dróg powiatowych, z czego prawie 96% to drogi utwardzone. Długość dróg gminnych wynosi 39,7 km, z czego zaledwie 6,5% to drogi o powierzchni utwardzonej. Przez teren gminy przebiega również linia kolejowa relacji Siedlce Czeremcha Hajnówka Siemianówka granica państwa. Długość linii kolejowej wynosi około 9,65 km. Gęstość sieci kolejowej kształtuje się na poziomie około 6,4 km/100 km2. Obsługa podróżnych odbywa się na stacji Witowo. W gminie Dubicze Cerkiewne głównym źródłem zasilania w energię elektryczną jest stacja transformatorowo rozdzielcza w Hajnówce. Odbiorcy energii elektrycznej są obsługiwani przez układ linii napowietrznych lub kablowych. Na terenie gminy nie ma zaopatrzenia w gaz w układzie sieciowym. Mieszkańcy korzystają z gazu propan-butan w butlach, najczęściej używanych do kuchenek gazowych. Przewiduje się gazyfikację gminy na lata 2006-2010 (wg. Studium programowego możliwości rozwoju gazyfikacji województwa białostockiego wykonanego przez Gazoprojekt Wrocław ). Siecią telefoniczną objętych jest blisko 575 domostw. Gminny system telekomunikacji włączono w wojewódzki system linii kablowych światłowodowych, relacji Milejczyce- Czeremcha - Kleszczele-Dubicze Cerkiewne. Obszar gminy objęty jest systemem telefonii komórkowej obsługiwanej przez operatorów sieci T MOBILE, ORANGE, PLUS GSM, PLAY Gmina Dubicze Cerkiewne jest gminą typowo rolniczą. Liczba podmiotów gospodarczych podejmujących działalność w ciągu roku systematycznie spada. Na terenie gminy przeważają podmioty gospodarcze prowadzące działalność handlową, usługową, produkcyjną. Największe firmy w gminie to: Dworek Polski sp.j. z siedzibą Zalesie Górne zajmuje się stylowym budownictwem drewnianym, PPHU STOL-JANO Dubicze Cerkiewne stolarstwo, Bar Zajazd u Jana Dubicze Cerkiewne gastronomia Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w Starym Korninie tucz trzody chlewnej Siedzibą gminy jest miejscowość Dubicze Cerkiewne. Pełni ona funkcję ośrodka obsługi lokalnej w zakresie: ochrony zdrowia, kultury, oraz obsługi administracyjnej. ~ 4 ~

Na jej terenie funkcjonują obiekty usługowe z zakresu usług podstawowych: biblioteka, agencja pocztowa, ośrodek zdrowia, boisko sportowe, Zespół Szkolno - Oświatowy (wszystkie zlokalizowane w Dubiczach Cerkiewnych). Koordynatorem działalności kulturowej w gminie jest Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji. Działalność upowszechniającą czytelnictwo prowadzi Gminna Biblioteka Publiczna. Na terenie Gminy istnieje jedna placówka opieki zdrowotnej lekarz pierwszego kontaktu oraz poradnia stomatologiczna. Z zakresu administracji istnieją we wsi Dubicze Cerkiewne następujące obiekty: Urząd Gminy Agencja Pocztowa Bank Spółdzielczy Remiza Strażacka Placówka Straży Granicznej Na obszarze gminy Dubicze Cerkiewne przeważają lasy i tereny zadrzewione, oraz użytki rolne, w związku z tym znaczna część mieszkańców zatrudniona jest w rolnictwie i leśnictwie. Środowisko naturalne gminy Dubicze Cerkiewne stanowi atrakcję dla gości z kraju i zagranicy. Bogactwo przyrody tego obszaru niepowtarzalnie komponuje się z pięknem tutejszych krajobrazów. Walory środowiskowe i turystyczne gminy zachęcają do wypoczynku, z dala od hałaśliwych i zatłoczonych miejskich aglomeracji. Stanowią także doskonałą ofertę dla inwestorów zainteresowanych lokowaniem kapitału, głównie w sferze infrastruktury usługowej na rzecz turystyki i wypoczynku. Położenie gminy w regionie,,zielonych Płuc Polski oraz dostępność komunikacyjna terenów o dużej wartości przyrodniczej z okazami roślin i zwierząt nie występującymi w innych obszarach stawiają gminę Dubicze Cerkiewne w czołówce gmin regionu mogących służyć jako zaplecze i baza noclegowa dla turystyki krótkopobytowej. Atrakcją turystyczną gminy jest swoista kultura ukształtowana współistnieniem różnych tradycji, mozaiką religii oraz oryginalna, drewniana architektura. Kultywowanie obyczajów i religii objawia się w licznych odpustach, uroczystościach obrzędowych, obchodach świąt sięgających w głąb historii. Ciekawa i bogata jest tradycja rękodzieła ludowego, a wyroby rękodzielnicze możemy zobaczyć i kupić prawie w każdej wsi. ~ 5 ~

2.1. walory turystyczne 2.1.1.Walory przyrodnicze Obszary Chronionego Krajobrazu Puszcza Białowieska obejmujące większą część gminy, Rezerwat Czechy Orlańskie, którego celem jest zachowanie naturalnego charakteru fragmentu borów sosnowo-świerkowych, oraz rezerwat Starzyna cel zachowanie w naturalnym stanie fragmentu Puszczy Białowieskiej, Użytki ekologiczne obejmujące 15 wydzielonych obszarów stanowiących ekosystemy bagienne, Pomniki przyrody (13 pojedynczych okazałych drzew, 1 głaz narzutowy, 2 zlepieńce), Zbiornik małej retencji na rz. Orlanka 2.1.2 Walory kulturowe Zabytkowe układy przestrzenne wsi oraz liczne zabytkowe obiekty drewnianego budownictwa wiejskiego, Zespół dworski w Jodłówce z 1901 r. wraz z parkiem krajobrazowym z pozostałościami dawnych kompozycji, Drewniany wiatrak holenderski w Koryciskach z 1948 r., z zachowanymi urządzeniami mechanicznymi, Wiatrak-koźlak w Grabowcu z 1941 r. Brak śmigieł, wewnątrz dobrze zachowane urządzenia mechaniczne do przemiału zboża, Cerkiew p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego we wsi Werstok. Najstarsza cerkiew w gminie zbudowana w 1768 r., Cerkiew p.w. Św. Anny w Starym Korninie z 1773 r., przebudowana w XIX w., Cerkiew p.w. Św. Michała w Starym Korninie zbudowana przed 1893r., liczne krzyże wotywne z początku XX w. 2.1.3 Miejsca kultu religijnego Kapliczka (wybudowana w latach 70 w kształcie werandy nakrytej czterospadowym dachem z małą kopułką zwieńczoną krzyżem prawosławnym) nad źródłem (studnia) z cudowną wodą w Starym Korninie oraz cerkiew z otoczoną kultem ikoną Św. Anny., Najważniejsze uroczystości odbywają się w dniu 7 sierpnia. 2.1.4 Imprezy folklorystyczne Festyn Na Iwana na Kupała (lipiec), Festyn Kultury Białoruskiej (sierpień ) ~ 6 ~

2.2 infrastruktura turystyczna 2.2.1 Baza noclegowa Ośrodek Wypoczynkowy "Bachmaty" z bazą noclegową dla 32 osób w 4 domkach wolno stojących (pokoje 2,3,4 osobowe) nad zalewem o powierzchni 5,6 ha na rzece Orlanka. W okresie letnim funkcjonuje tu wypożyczalnia sprzętu pływackiego (rowery wodne, kajaki, żaglówki). Do dyspozycji są wyznaczone dwa kąpieliska dla dzieci i dorosłych. Jest prawdziwym rajem dla miłośników kontaktu z naturą. W sezonie letnim możliwe jest uprawianie wędkarstwa, zbiornik wodny rokrocznie jest zarybiany szlachetnymi gatunkami ryb, sezonowe schronisko młodzieżowe przy Zespole Szkolno - Oświatowym (25 miejsc), kwatery agroturystyczne: "Agroturystyka pod wiatrakiem " - Domki u Rybaków - Dubicze Cerkiewne 10 miejsc noclegowych. W. Szimoniuk Grabowiec 12 miejsc noclegowych O. Skoworodko Dubicze Cerkiewne 9 miejsc noclegowych. N. Leoniuk Dubicze Cerkiewne 10 miejsc noclegowych. J. Nesteruk Dubicze Cerkiewne 6 miejsc noclegowych. J. Czmiel Jelonka 6 miejsc noclegowych. M. Korch Kraśkowszczyzna - 5 miejsc noclegowych. Pensjonat Koral Dubicze Cerkiewne 10 miejsc noclegowych W. Romaniuk Werstok 8 miejsc noclegowych. E. Sztukowska Werstok 5 miejsc noclegowych. Gospodarze utrzymują budynki w stylu regionalnym i zabezpieczają turystom wszystko co możliwe dla odpoczynku na łonie natury z możliwością korzystania w gospodarstwie ze wszystkich możliwych zajęć i potraw regionalnych. Oferują przejażdżki furą, wycieczki rowerowe, spacery po terenach leśnych przyległych do Puszczy Białowieskiej, miejsca na ognisko. Istnieje też możliwość zaopatrzenia na miejscu w warzywa, owoce, jajka, mleko itp. 2.2.2 Gastronomia Zajazd u Jana w Dubiczach Cerkiewnych, domowa kuchnia w pensjonacie Koral jak też w innych 9 kwaterach agroturystycznych, domowe obiady w Domu Gościnnym firmy PRONAR 2.2.3 Szlaki turystyczne i ścieżki przyrodnicze szlak rowerowy (zielony, 41 km) na odcinku Dubicze Cerkiewne Werstok Topiło Białowieża, ~ 7 ~

szlak rowerowy (czerwony 85 km) na odcinkach: Zbucz - Stary Kornin - Dubicze Cerkiewne Grabowiec Kleszczele, ścieżka przyrodniczo-leśna na Obszarze Natura 2000 w rezerwacie Czechy Orlańskie (2 km), wyznaczona przez Nadleśnictwo Bielsk w Bielsku Podlaskim, szlak samochodowy (ok. 90 km, jeszcze nie oznakowany w terenie) na trasie z Hajnówki przez Nowe Berezowo - Stary Kornin - Dubicze Cerkiewne - Jelonka - Kleszczele - Dobrowoda - Opaka Duża - Jodłówka - Starzyna - Wojnówka-Werstok - Wiluki - Długi Bród - Topiło - Łozice - Orzeszkowo -Hajnówka, Podlaski Szlak Kulturowy Drzewo i Sakrum. 2.3 Środowisko przyrodnicze Gmina Dubicze Cerkiewne leży w sąsiedztwie Puszczy Białowieskiej w powiecie hajnowskim. Znaczną część obszaru gminy stanowią równiny i lasy. Teren gminy Dubicze Cerkiewne położony jest w obrębie mezoregionu Równiny Bielskiej, leżącej w makroregionie Niziny Północno - Podlaskiej. Cechą charakterystyczną tego obszaru jest płaskie ukształtowanie powierzchni z nielicznymi płytkimi obniżeniami oraz grupami łagodnych wzniesień. W obrębie gminy można wyróżnić dwa obszary: piaszczystą równinę sandrową Puszczy Białowieskiej, zajmującą południowo wschodnią i północno wschodnią część gminy, równinę gliniastą, rozciągającą się na północny i południowy zachód od miejscowości Dubicze Cerkiewne. Średnia roczna temperatura w tym obszarze klimatycznym to ok. 6,7 6,9 C. Najzimniejszym miesiącem jest styczeń z temperaturą -4,4 C, natomiast najcieplejszym miesiącem jest lipiec ze średnią temperaturą ok. 17,6-17,8 C. Teren gminy Dubicze Cerkiewne cechuje się występowaniem gleb, które zaliczane są do glin, piasków gliniastych oraz piasków słabo gliniastych całkowitych i podścielonych piaskiem luźnym oraz piasków luźnych całkowitych. Zgodnie z typologią gleb, gleby gminy zaliczane są do gleb piaskowych i są to np. gleby bielicowe, rdzawe, brunatne kwaśne. Gleby bardziej żyzne skupiają się w zachodniej i północnozachodniej części gminy. Zaliczają się do nich gleby pseudo bielicowe, brunatne właściwe, gleby brunatne wyługowane i kwaśne oraz czarne ziemie. Na obszarze gminy dominują bardzo słabe gleby VI i V klasy bonitacyjnej, zajmując łącznie ponad 66% powierzchni gruntów ornych. W przypadku użytków zielonych, ponad 54% powierzchni użytków stanowią gleby V klasy bonitacyjnej. Na obszarze gminy Dubicze ~ 8 ~

Cerkiewne bardzo dużą powierzchnię, bo ponad 30% użytków rolnych, zajmują gleby marginalne. Gmina Dubicze Cerkiewne pod względem hydrograficznym należy do zlewni dwóch rzek Narwi i Bugu. Sieć rzek na obszarze gminy tworzona jest przez rzekę Orlankę znajdującą się w zlewni rzeki Narwi, oraz przez jej główny dopływ rzekę Orla. Są to rzeki odprowadzające wody z większej części obszaru gminy do Narwi. Podstawowy układ sieci rzecznej w zlewni rzeki Bug tworzą rzeki Perebel i Policzna, będące dopływami rzeki Leśna Prawa, która jest prawobrzeżnym dopływem Bugu. Na obszarze gminy Dubicze Cerkiewne wody podziemne występują głównie w piaszczysto żwirowych utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych oraz węglanowych utworach kredowych. Gmina Dubicze Cerkiewne zlokalizowana jest w obrębie występowania wodonośnych utworów kredowych znajdujących się na głębokości 100 150 m. Podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę pitną i na potrzeby gospodarcze na obszarze gminy są wody podziemne, pochodzące z utworów czwartorzędowych. Ujęcia wód podziemnych na terenie gminy Dubicze Cerkiewne: Dubicze Cerkiewne dwie studnie o głębokości ok. 59 m i wydajności ok. 66 m³/godz. przy depresji 26 i 20 m, Stary Kornin dwie studnie głębinowe, pierwsza o głębokości 64 m i wydajności 104 m3/godz., druga studnia o głębokości 64 m i wydajności 91 m 3 /godz. Łączna wydajność obu studni wynosi 175 m³/godz. przy depresji 8,2 m. Grunty pod lasami i zadrzewieniami zajmują powierzchnię 7680 ha. Lesistość gminy wynosi 51% i jest zdecydowanie wyższa od średniej województwa podlaskiego (29,6%). Dominuje tu bór mieszany świeży, las mieszany i las świeży, przy głównym udziale boru świeżego, lasu wilgotnego i olsu. W siedliskach boru mieszanego świeżego przeważają drzewostany sosnowo świerkowe z domieszką dębu i brzozy. Siedliska olsu charakteryzują się występowaniem w drzewostanie głównie jesionu, olszy, oraz świerku, brzozy i osiki. Na obszarze gminy Dubicze Cerkiewne występowanie złóż surowców mineralnych związane jest z położeniem gminy oraz z utworami czwartorzędowymi pokrywającymi powierzchnię gminy. W obrębie gminy występują złoża kruszywa naturalnego w miejscowości Czechy Orlańskie. Do obszarów objętych ochroną prawną na terenie gminy Dubicze Cerkiewne zaliczamy: Rezerwaty przyrody, Obszary chronionego krajobrazu, Pomniki przyrody, Użytki ekologiczne. ~ 9 ~

2.4 Rezerwaty przyrody na terenie gminy: 1. Starzyna fragment rezerwatu leśno - ornitologicznego położonego w obrębie Nadleśnictwa Hajnówka o powierzchni 370,08 ha. Celem ochrony jest zachowanie w niezmienionym stanie naturalnych walorów fragmentu Puszczy Białowieskiej z bogatą florą oraz dobrze wykształconymi zespołami leśnymi. 2. Czechy Orlańskie rezerwat leśny położony na obszarze Nadleśnictwa Bielsk, obejmuje powierzchnię 77,95ha. Podstawowym celem ochrony jest zachowanie naturalnych zbiorowisk leśnych, które stanowią pozostałość po Puszczy Bielskiej. 3. Rezerwat Jelonka utworzony w 1989 r. o powierzchni 227 ha, położony na terenie Nadleśnictwa Bielsk Podlaski, w gminie Kleszczele (przy granicy gminy Dubicze Cerkiewne). Do obszarów chronionego krajobrazu na terenie gminy Dubicze Cerkiewne należy obszar chronionego krajobrazu Puszczy Białowieskiej. Ochrona przyrody ma na celu zachowanie różnorodności biologicznej, utrzymanie i przywracanie do stanu naturalnego wszystkich zasobów przyrody (drzewostanów i siedlisk leśnych), zapewnienie ciągłości istnienia wszystkich gatunków roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku, zachowanie dziedzictwa geologicznego. Obszar Puszczy Białowieskiej jest zaliczany do ostoi naturalnych puszcz nizinnych w Europie. Na obszarze gminy za pomniki przyrody uznano 13 pojedynczych drzew oraz 1 głaz narzutowy i 2 zlepieńce. Obszar gminy Dubicze Cerkiewne cechuje się czystym powietrzem atmosferycznym. W gminie Dubicze Cerkiewne nie występują praktycznie żadne większe źródła emitujące zanieczyszczenia do powietrza atmosferycznego. Głównym źródłem emitującym zanieczyszczenia do powietrza na terenie gminy są kotłownie lokalne i paleniska indywidualne, w mniejszym stopniu również środki transportu. 2.5 Infrastruktura techniczna gminy 2.5.1 Ujęcia, wodociągi i stacje uzdatniania wody W gminie funkcjonują dwa ujęcia wody podziemnej w Dubiczach Cerkiewnych i Starym Korninie. ~ 10 ~

Źródłem poboru wody w Dubiczach Cerkiewnych jest ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych. Woda ujmowana jest z dwóch studni wierconych z drugiej warstwy wodonośnej. Źródłem poboru wody dla miejscowości Werstok jest to samo ujęcie. Gmina Dubicze Cerkiewne jest zwodociągowana w 99%, natomiast długość sieci kanalizacyjnej obejmuje zaledwie 8% obsługiwanych mieszkańców. 2.5.2 Oczyszczalnia ścieków Na terenie gminy, w miejscowości Dubicze Cerkiewne, funkcjonuje biologiczna oczyszczalnia ścieków wybudowana w październiku 2002r. Wyposażona jest w punkt zlewny ścieków dowożonych, pompownię ścieków surowych ze zbiornikiem retencyjnym, oczyszczalnię biologiczną systemu BIOGEST, kanały grawitacyjne ścieków surowych i oczyszczonych. W roku 2004 oczyszczono 2200 m 3 ścieków. W roku 2012 została oddana do użytku druga oczyszczalnia ścieków zbudowana w miejscowości Stary Konin z przeznaczeniem dla oczyszczania ścieków pochodzących ze wsi Jagodniki, Stary Kornin, Koryciski. 2.5.3 Gromadzenie i unieszkodliwianie odpadów Od dnia 1 lipca 2013r zaczną obowiązywać nowe zasady odbioru odpadów komunalnych na terenie Gminy Dubicze Cerkiewne. Dotychczasowy system odbioru odpadów, który polegał na segregacji odpadów systemem gniazdowym (segregowane były szkło i plastik, koszty odbioru tych odpadów ponosiła gmina) oraz odbiorze zmieszanych odpadów bezpośrednio od gospodarstw na podstawie umowy pomiędzy przedsiębiorstwem odbierającym a właścicielem gospodarstwa, przestaje istnieć z dniem 30 czerwca 2013r. Firma odbierająca odpady od 1 lipca 2013r zostanie wybrana przez Gminę Dubicze Cerkiewne w trybie przetargowym. Jej obowiązkiem będzie odbiór bezpośrednio od właścicieli nieruchomości zamieszkałych większość rodzajów odpadów wytwarzanych w gospodarstwie. Część wytwarzanych odpadów, które ze względu na swoje właściwości nie może być zakwalifikowana do segregacji ani do odpadów zmieszanych można będzie przekazać do Gminnego Punktu Zbiorki Odpadów w Dubiczach Cerkiewnych lub przechować na terenie nieruchomości do czasu odbioru przez firmę obsługująca gminę. Podmioty gospodarcze, parafie, urzędy, właściciele cmentarzy, gospodarstwa agroturystyczne są także objęci nowym systemem gospodarki odpadami z tym, że nie uiszczają opłaty na rzecz gminy, lecz obowiązane są do zawarcia umowy na odbiór odpadów z dowolną firmą prowadzącą działalność w zakresie odbioru i zagospodarowania odpadów. Odpady budowlane powstające na terenie nieruchomości oraz w czasie prowadzenia robót budowlanych przez podmioty gospodarcze będą gromadzone w odrębnych pojemnikach. Koszty ich odbioru ponoszą niezależnie właściciele. ~ 11 ~

3.CHARAKTERYSTYKA MIEJSCOWOŚCI Opis miejscowości. Werstok - ulicówka, Werstok jest to mała wieś położona w gminie Dubicze Cerkiewne, na skraju województwa podlaskiego, przy granicy z Białorusią. Liczy ona 20 zagród i niespełna 60-ciu mieszkańców i na szczęście się powiększa. Otacza ją malowniczą Puszcza Białowieska, bogatą w urozmaiconą faunę i florę. Jak głosi legenda i przekazy najstarszych mieszkańców, pierwotnie wieś była położona około kilometra od cerkwi. W tutejszym języku kilometr to wiorsta, która zapoczątkowała dzisiejszą nazwę miejscowości. Inna legenda mówi, że nazwa miejscowości pochodzi od strumyka, który ma swój początek w miejscu, gdzie kiedyś była położona wieś: Wierch góra, początek Stok strumyk, rzeczka Pierwotna nazwa WIERSTOK czyli początek strumyka Wieś Werstok powstała ok. 1574 roku. W czasie wojny była tu gospoda, lecz została spalona, a jak głoszą opowieści, w dawnych czasach był tu dwór, w którym przebywali ówcześni włodarze. W latach powojennych we wsi był sklep prywatny, potem wybudowano sklep GS-u, który istniał do końca lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Powstała na gruntach dawnej Puszczy Bielskiej i należała do dóbr królewskich, ekonomii brzeskiej. Mieszkańcy są potomkami osadników pochodzących z pn. Ukrainy - do dziś używana jest gwara północno-ukraińska a ludność wyznaje prawosławie. Do zwiedzenia drewniana cerkiew (Cerkiew w Werstoku, według dokumentów z 1766, istniała od XVII wieku. Świątynia była pierwotnie pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy. W 1769 w jej miejsce została wybudowana nowa drewniana cerkiew o konstrukcji zrębowej na planie kwadratu. Fundatorem był Józef Wilczewski z Wilczewa, rotmistrz chorągwi Wielkiego Księstwa Litewskiego), kilkanaście krzyży wotywnych, kilka starych budynków, cmentarz z oryginalnymi krzyżami i nagrobkami (cmentarz jest położony ok. 300 m. na wschód od cerkwi. Założony został w II poł. XIX w. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1870). W cerkwi znajduje się ikona Świętego Jerzego z Policznej, który urodził się 6 kwietnia 1881 r. we wsi Policzna, ówczesnej guberni grodzieńskiej, wchodzącej w skład werstockiej parafii. Z zapisu w księdze metrykalnej parafii prawosławnej Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Werstoku wynika, że chrzest nowo narodzonego odbył się już 7 kwietnia. O. Jerzy Stepaniuk został zaliczony do grona świętych decyzją Św. Soboru Biskupów Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej z 20 sierpnia 2000 roku. Jego pamięć Cerkiew prawosławna czci dwukrotnie: w dniu śmierci 26 czerwca/9 lipca oraz wraz z innymi męczennikami i wyznawcami rosyjskimi XX wieku w pierwszą niedzielę po 25 stycznia/7 lutego. We wsi znajduj się: świetlica, remiza strażacka, cerkiew, leśniczówka oraz przystanek PKS. ~ 12 ~

3.1Diagnostyka aktualnej sytuacji wsi Werstok 3.1.1 Co ją wyróżnia? Ilość mieszkańców - 58 osób (na dzień 01.06.2013r.), Wielowyznaniowość, Prawdziwy raj dla miłośników kontaktu z nieskażoną przyrodą, Bogate w runo leśne otaczające miejscowość lasy: - różne rodzaje grzybów - jagoda czarna - malina - jerzyna - poziomka - aronia - bez czarny - kalina - zioła Miejscowe lasy bogate w chronioną faunę i florę: - żubr - wilk - ryś - łoś - pomocnik baldaszkowy - piórosz pierzasty - konwalia majowa i wiele innych Duża ilość lasów przeplatana polami i łąkami uprawnymi stanowi pokaźną bazę żerową dla zwierząt łownych i dlatego okolica jest chętnie odwiedzana przez miłośników fotografii i polowań, Prężnie działająca Ochotnicza Straż Pożarna, Wieś typowo rolnicza, znajdują się tu dwa duże nowoczesne gospodarstwa rolne, jedno z nich zajmuje się produkcją mleka, natomiast drugie zarówno produkcją mleka jak i żywca wołowego, We wsi znajduje się też gospodarstwo specjalizujące się w hodowli kóz, Obok wsi przebiega ścieżka rowerowa prowadząca z Dubicz Cekiewnych, przez puszczę do miejscowości Topiło i dalej do Białowieży, Funkcje usługowe: punkt sprzedaży gazu, leśniczówka leśnictwa Jodłówka Nadleśnictwa Bielsk w Bielsku Podlaskim, Walory przyrodnicze i krajobrazowe: czyste środowisko, brak zakładów przemysłowych uciążliwych dla środowiska, ~ 13 ~

Możliwość zaopatrzenia się w zdrową żywność u miejscowych rolników, Miejscowa ludność wytwarza artykuły rękodzieła ludowego na bazie materiałów naturalnych i runa leśnego; gałęzi brzozy, wikliny nie koronowej, słomy, Na terenie wsi znajdują się zabytkowe obiekty ; drewniana cerkiew p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego, kilkanaście krzyży wotywnych, kilka starych budynków, cmentarz z oryginalnymi krzyżami i nagrobkami, 3.1.2 Jakie pełni funkcje? Wieś Werstok jest miejscem zamieszkania ok. 4% ogółu mieszkańców gminy, W obrębie wsi Werstok znajduje się 16 gospodarstw rolnych, z których większość posiada grunty leśne stanowiące dodatkowe źródło dochodu, We wsi znajdują się dwa gospodarstwa agroturystyczne 3.1.3 Kim są mieszkańcy? Wieś Werstok liczy 58 mieszkańców, Właściciele indywidualnych gospodarstw rolnych, Pracownicy zakładów pracy na terenie gminy i poza nią, Emeryci, renciści i bezrobotni, Kilka rodzin zajmuje się usługami, Kilka rodzin to tzw. przyjezdni z dużych aglomeracji. 3.1.4 Co daje utrzymanie? Praca we własnym indywidualnym gospodarstwie rolnym, Praca zarobkowa na terenie miejscowości, na terenie gminy i poza terenem gminy, Świadczenia socjalne typu: renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, Praca na własny rachunek w usługach lub handlu. 3.1.5 Jak zorganizowani są mieszkańcy? Ochotnicza Straż Pożarna, Chór Parafialny Rada Parafialna, Rada Sołecka, Członkowie Stowarzyszenia STOKROTKA 3.1.6 W jaki sposób rozwiązują problemy? ~ 14 ~

Zwracanie się do instytucji i organizacji działających we wsi, do radnego, do sołtysa, do gminy. Organizowanie zebrań wiejskich 3.1.7 Jak wygląda nasza wieś? Cerkiew i ogrodzenie wymaga remontu natomiast teren wokół zabytkowej cerkwi zagospodarowania. Oświetlenie występuje w całej wsi /zmodernizowane/, Budynek świetlicy wiejskiej wymaga niedużego remontu, Posadzka w garażu remizy strażackiej wymaga wymiany, Droga przebiegająca przez wieś ma nową asfaltową nawierzchnię wykonaną w 2012 roku wzdłuż której brak jest chodników, Na terenie wsi brak kanalizacji, większość gospodarstw podłączona jest do szczelnych zbiorników i przydomowych oczyszczalni ścieków, Wysypisko śmieci wymaga likwidacji i rekultywacji terenu 3.1.8 Jakie obyczaje i tradycje są przez nas pielęgnowane? Kultywowanie tradycji religijnych, wielokulturowość, Indywidualne formy pielęgnacji różnorodnych tradycji i zwyczajów ludności białoruskiej i ukraińskiej, Uroczystości i odpusty parafialne. 3.1.9 Jak wyglądają mieszkania i obejścia? Występuje zróżnicowanie starej i nowej zabudowy, Zabudowa jednorodzinna, w większości stare budownictwo wraz z budynkami gospodarczymi, Występuje zróżnicowanie o dbałość, estetykę oraz ład i porządek na posesjach, można zauważyć stały postęp w tym zakresie. Wygląd sporej grupy mieszkań i obejść zadbany, Jest też sporo miejsc zaniedbanych (zdewastowane budynki, teren wokół nich nieuporządkowany). Wieś podłączona do wodociągu gminnego, Brak kanalizacji sanitarnej we wsi, Brak gazyfikacji, Do większości budynków podłączono telefony stacjonarne. ~ 15 ~

3.1.10 Jaki jest stan otoczenia i środowiska? Bliskość lasów oraz niewielki ruch kołowy sprzyjają jakości i czystości powietrza, Brak źródeł zanieczyszczeń powodujących degradację środowiska, Wieś podłączona jest do gminnej sieci wodociągowej w 100 % Wprowadzono kontenery i pojemniki do selektywnej zbiórki odpadów, Większość gospodarstw posiada szczelne zbiorniki na ścieki lub przydomowe oczyszczalnie ścieków. 3.1.11 Jakie są powiązania komunikacyjne? Stacja PKP oddalona o ok. 3 km 3.1.12 Co proponujemy dzieciom i młodzieży? Możliwość skorzystania ze stołu pingpongowego w świetlicy wiejskiej 3.2. Analiza zasobów wsi Werstok 3.2.1 Środowisko przyrodnicze Walory krajobrazowe o dużym znaczeniu: - Zróżnicowany krajobraz rolniczy, mała powierzchnia działek rolnych (miedze) - ponad 50 % sołectwa stanowią lasy Walory przyrodnicze o dużym znaczeniu - kompleks leśny - Wody powierzchniowe (cieki, rzeki, stawy), - Gleby Walory przyrodnicze o małym znaczeniu (gleby klasy 4 i 5): - Kopaliny ~ 16 ~

3.2.2 Środowisko kulturowe Walory architektury wiejskiej, zabytki i osobliwości kulturowe o dużym znaczeniu: - Pierwotne rozplanowanie wsi w formie długiej ulicówki, - W zabudowie wiejskiej wyróżniają się następujące obiekty: Cerkiew p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Werstoku, według dokumentów z 1766, istniała od XVII wieku. Świątynia była pierwotnie pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy. W 1769 w jej miejsce została wybudowana nowa drewniana cerkiew o konstrukcji zrębowej na planie kwadratu. Fundatorem był Józef Wilczewski z Wilczewa, rotmistrz chorągwi Wielkiego Księstwa Litewskiego). Ogrodzona stalowym płotem i otoczona nagrobkami i krzyżami wotywnymi. W cerkwi znajduje się ikona Świętego Jerzego z Policznej, który urodził się 6 kwietnia 1881 r. we wsi Policzna, ówczesnej guberni grodzieńskiej, wchodzącej w skład werstockiej parafii. Z zapisu w księdze metrykalnej parafii prawosławnej Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Werstoku wynika, że chrzest nowo narodzonego odbył się już 7 kwietnia. O. Jerzy Stepaniuk został zaliczony do grona świętych decyzją Św. Soboru Biskupów Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej z 20 sierpnia 2000 roku. Jego pamięć Cerkiew prawosławna czci dwukrotnie: w dniu śmierci 26 czerwca/9 lipca oraz wraz z innymi męczennikami i wyznawcami rosyjskimi XX wieku w pierwszą niedzielę po 25 stycznia/7 lutego. Cmentarz z oryginalnymi krzyżami i nagrobkam, jest położony ok. 300 m. na wschód od cerkwi. Założony został w II poł. XIX w. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1870. Porośnięty starodrzewem. Krzyż wotywny, drewniany (dębowy) na końcu wsi wymieniony w 2012 r. Prawosławny wysokość ok. 3 m. Stary spróchniały ponad stuletni krzyż został przeniesiony i ustawiony za cerkwią. Krzyż wotywny, drewniany (dębowy) na skrzyżowaniu dróg w lesie za wsią wymieniony w 2012 r. Prawosławny wysokość ok. 3 m. Stary spróchniały ponad stuletni krzyż został przeniesiony i ustawiony za cerkwią. Krzyż wotywny, murowany przy wjeździe do wsi. Prawosławny wysokość ok. 2 m, wymieniony w drugiej połowie lat 70 tych. Stary spróchniały ponad stuletni krzyż został w 2012 roku przeniesiony i ustawiony za cerkwią. Werstok 2. Budynek starej plebanii. Dom drewniany, zbudowany pod koniec IX w. Fundament kamienny, pokryty betonem. Ściany o konstrukcji zrębowej, oszalowane. Dach dwuspadowy kryty dachówką. Od frontu weranda (ganek), z szybkami różnych rozmiarów. Architekturą nawiązuje do dworku - ustawienie frontem do ulicy, okna symetrycznie rozmieszczone względem ganku. Krzyż wotywny, drewniany, wystawiony w okresie II wojny światowej, w ogródku przed domem, przy płocie od ulicy, w intencji zdrowia mieszkańców. Krzyż znajduje ~ 17 ~

się na posesji nr 28. Wysokość ok.1,5 m. Spróchniały, co jakiś czas jest wkopywany na nowo ze względu na gnijącą w ziemi podstawę krzyża. Walory zagospodarowania przestrzennego o średnim znaczeniu: - Opracowane i uchwalone studium zagospodarowania przestrzennego - Zróżnicowany krajobraz rolniczy z dużym udziałem zadrzewień i lasów. 3.2.3 dziedzictwo religijne i historyczne Miejsca, osoby i przedmioty kultu - Krzyże wotywne Święta, odpusty, pielgrzymki - 7-9 stycznia Boże Narodzenie - 7-21 stycznia zwyczaj kolędowania - 19-21 stycznia święto Trzech Króli, święcenie wody - 15 lutego święto Matki Boskiej Gromnicznej - 28 sierpnia święto Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny odpust Tradycje, obrzędy gwara o dużym znaczeniu: - Kultywowanie tradycji religijnych, indywidualne formy pielęgnacji różnorodnych tradycji i mniejszości narodowych Legendy, podania i fakty historyczne Jak głosi legenda i przekazy najstarszych mieszkańców, pierwotnie wieś była położona około kilometra od cerkwi. W tutejszym języku kilometr to wiorsta, która zapoczątkowała dzisiejszą nazwę miejscowości. Inna legenda mówi, że nazwa miejscowości pochodzi od strumyka, który ma swój początek w miejscu, gdzie kiedyś była położona wieś: Wierch góra, początek Stok strumyk, rzeczka Pierwotna nazwa WIERSTOK czyli początek strumyka Wieś Werstok powstała ok. 1574 roku. W czasie wojny była tu gospoda, lecz została spalona, a jak głoszą opowieści, w dawnych czasach był tu dwór, w którym przebywali ówcześni włodarze. W latach powojennych we wsi był sklep prywatny, potem wybudowano sklep GS-u, który istniał do końca lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Powstała na gruntach dawnej Puszczy Bielskiej i należała do dóbr królewskich, ekonomii brzeskiej. Mieszkańcy są potomkami osadników pochodzących z pn. Ukrainy - do ~ 18 ~

dziś używana jest gwara północno-ukraińska a ludność wyznaje prawosławie. Do zwiedzenia drewniana cerkiew (Cerkiew w Werstoku, według dokumentów z 1766, istniała od XVII wieku. Świątynia była pierwotnie pod wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy. W 1769 w jej miejsce została wybudowana nowa drewniana cerkiew o konstrukcji zrębowej na planie kwadratu. Fundatorem był Józef Wilczewski z Wilczewa, rotmistrz chorągwi Wielkiego Księstwa Litewskiego), Ważne postacie historyczne W cerkwi znajduje się ikona Świętego Jerzego z Policznej, który urodził się 6 kwietnia 1881 r. we wsi Policzna, ówczesnej guberni grodzieńskiej, wchodzącej w skład werstockiej parafii. Z zapisu w księdze metrykalnej parafii prawosławnej Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Werstoku wynika, że chrzest nowo narodzonego odbył się już 7 kwietnia. O. Jerzy Stepaniuk został zaliczony do grona świętych decyzją Św. Soboru Biskupów Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej z 20 sierpnia 2000 roku. Jego pamięć Cerkiew prawosławna czci dwukrotnie: w dniu śmierci 26 czerwca/9 lipca oraz wraz z innymi męczennikami i wyznawcami rosyjskimi XX wieku w pierwszą niedzielę po 25 stycznia/7 lutego. Specyficzne nazwy - brak 3.2.4 obiekty i tereny Działki pod zabudowę mieszkaniową - Tereny pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną Działki pod domy letniskowe nie ma Działki pod zakłady usługowe i przemysł, pustostany mieszkaniowe, magazynowe i poprzemysłowe tak Tradycyjne obiekty gospodarskie wsi ( kuźnie, wiatraki) place i miejsca publicznych spotkań, miejsca spotkań i rekreacji - tak 3.2.5 gospodarka, rolnictwo Specyficzne produkty (hodowle, uprawy polowe) - 2 gospodarstwa to specjalistyczne gospodarstwa bydła mlecznego i mięsnego - 1 gospodarstwo to gospodarstwo hodowli kóz - Pozostałe to małe gospodarstwa wielokierunkowe z przewagą produkcji roślinnej. Uprawiane rośliny to żyto, kukurydza na zielonkę, mieszanka, gryka oraz inne zboża. Znane firmy produkcyjne i zakłady usługowe nie ma Możliwe do wykorzystania odpady poprodukcyjne ~ 19 ~

- słoma - trawy - gałęzie z powierzchni pozrębowych 3.2.6 sąsiedzi i przyjezdni Korzystne, atrakcyjne sąsiedztwo i duże miasto, arteria komunikacyjna, atrakcja turystyczna o dużym znaczeniu: - Dobre położenie geograficzne na skraju Puszczy Białowieskiej, w sąsiedztwie aktywnych społecznie i gospodarczo miast Hajnówka, Kleszczele, Bielsk Podlaski oraz sąsiednich gmin: Orla, Kleszczele, Hajnówka - Najbliższa wieś Dubicze Cerkiewne: do zwiedzania kilka krzyży wotywnych z XX wieku, domy drewniane, dwa zlepieńce, które są pomnikami przyrody. Atrakcją jest zalew Bachmaty utworzony na rzece Orlanka (możliwość uprawiania sportów wodnych, szeroko rozbudowana baza noclegowa, wypożyczalnia sprzętu turystycznego i wodnego). - Obok Werstoku mieści się zespół dworski Jodłówka: dwór i czworak (drewniane) z 1860 roku, - w samej wsi powstała w 1768 roku zabytkowa cerkiew, - w miejscowości Stary Kornin dwie drewniane cerkwie z 1773 i 1893 oraz kapliczka nad źródełkiem z cudowną wodą, - we wsi Koryciski wiatrak typu Holender z pełnym wyposażeniem. - Przez wsie: Dubicze Cerkiewne, Czechy Orlańskie, Werstok, Wiluki przebiega szlak rowerowy 4. ANALIZA SWOT 4.1 mocne strony czynniki sprzyjające rozwojowi miejscowości Wieś Werstok jest jedną z mniejszych wsi gminy Wieś będąca siedzibą parafii w skład, której wchodzą okoliczne miejscowości: Werstok, Topiło, Krągłe, Nikiforowszczyzna, Wygon, Bobinka, Biała Straż, Piaski, Zabagonie, Długi Bród, Wiluki, Policzna, Kuraszewo, Górny Gród, Starzyna, Pasieczniki Małe, Opaka Duża z cerkiewką, Wojnówka, Leśniczówka Czechy W odległości 20 km miasto Hajnówka: do zwiedzania Sobór p.w. Świętej Trójcy, Muzeum Kultury Białoruskiej, przejażdżka kolejką wąskotorową po Puszczy Białowieskiej na Topiło, Postołowo lub Lipiny. W odległości 40 km Białowieża: do zwiedzenia Multimedialne Muzeum Przyrodnicze, sieć szlaków przyrodniczych i edukacyjnych, miejsca kultu, rezerwat żubrów, kładka przez bagna żebra żubra ~ 20 ~

W odległości 35 km Bielsk Podlaski: do zwiedzania Ratusz, szkoła ikonograficzna, cerkwie i kościoły Położenie wsi na skraju Puszczy Białowieskiej (w otulinie puszczy), wysoka atrakcyjność zasobów przyrodniczych, turystycznych, wypoczynkowych oraz zasobów dziedzictwa kulturowego oraz wiejskiego Zorganizowane grupy: Ochotnicza Straż Pożarna Dobre położenie geograficzne w sąsiedztwie aktywnych społecznie i gospodarczo miast: Hajnówka, Kleszczele, Bielsk Podlaski oraz sąsiednich gmin Położenie wzdłuż drogi powiatowej Aktywność społeczności lokalnej oraz jej zdolność do angażowania się w rozwój wsi, Wyroby z wikliny i słomy sposobem chałupniczym Większość mieszkańców posiada umiejętności wytwarzania wyrobów dekoracyjnych i użytkowych z brzozy, wikliny, słomy itp. Zalew Bachmaty położony w odległości 3 km 4.2 słabe strony - czynniki ograniczające rozwój miejscowości: Wysokie bezrobocie strukturalne wynikające z restrukturyzacji rolnictwa Mało skuteczna promocja walorów przyrodniczych wsi oraz dziedzictwa kulturowego dla ściągnięcia kapitałów zewnętrznych, wynikająca z ograniczonych możliwości finansowych Słabo rozwinięta działalność pozarolnicza oraz działalności dających dodatkowe źródła zarobkowania w gospodarstwach rolnych, np. agroturystyka, usługi turystyczne, produkcja zdrowej żywności, itp. Stosunkowo niski stan zasobności gospodarstw domowych, ograniczony rozwój działalności pozarolniczej zwłaszcza usługowej i turystycznej Wysokie potrzeby na realizację nowej i zmodernizowanie istniejącej infrastruktury technicznej, w tym infrastruktury ochrony środowiska. Niskie klasy ziem. 4.3 szanse i okazje - możliwości rozwoju wsi, wynikające z otoczenia Sprzyjająca polityka regionalna, w tym adresowana do rozwoju obszarów wiejskich, ze strony rządu i władz wojewódzkich Zwiększanie się dostępności do kapitałów i środków pomocowych, w tym pochodzących z Unii Europejskiej Popyt w Polsce i Europie na usługi turystyczne, oparte o zasoby przyrodnicze Bliskie /3 km/ położenie zalewu wraz z ośrodkiem wypoczynkowym ~ 21 ~

4.4 zagrożenia - czynniki niesprzyjające, wynikające z otoczenia Brak stabilności w polityce wspierania rozwoju obszarów wiejskich i gospodarki rolnej Wejście do Wspólnego Rynku Europejskiego prowadzi do zwiększonej konkurencyjności krajowej, Niskie nakłady na inwestycje remontowo modernizacyjne układów transportowych, w tym dróg gminnych, powiatowych i wojewódzkich, przebiegających przez gminę. Załamanie się popytu, tendencji rozwoju turystyki i wypoczynku opartego o zasoby przyrodnicze 5. OPIS i CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW O SZEGÓLNYM ZNACZENIU DO ZASPAKAJANIA POTRZEB MIESZKANCÓW 5.1 Obszarami o szczególnym znaczeniu dla zaspakajania potrzeb mieszkańców są: Cerkiew i teren placu cerkiewnego wraz z zadaszoną studnią obok cerkwi i parkingiem Wiejska świetlica wraz z przyległym terenem do świetlicy 6. WIZJA ROZWOJU WSI /OPIS PLANOWANYCH ZADAŃ INWESTYCYJNYCH/ ~ 22 ~

ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ WSI POPRZEZ WYKORZYSTANIE JEJ POTENCJAŁÓW I ZASOBÓW, PODSTAWĄ POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ ~ 23 ~

6.1 arkusz planowania PRIORYTET 1 ROZWÓJ WSI, TURYSTYKI I WYOPCZYNKU ORAZ POPRAWA WARUNKÓW ŻYCIA OPARTE O ZASOBY PRZYRODNICZE I DZIEDZICTWO KULTUOWE WSI WERSTOK Cel 1. Poprawa wyglądu otoczenia i stanu technicznego cerkwi (zabytek) w celu ochrony i przywrócenia do dawnej świetności unikatowej cerkwi oraz zwiększenia atrakcyjności turystycznej. Projekty: Remont budynku cerkwi Zagospodarowanie terenu przy cerkwi wraz z wymianą ogrodzenia Podświetlenie obiektu sakralnego Cel 2. Unowocześnienie infrastruktury komunalnej. Projekty: Modernizacja dróg wykonanie chodników dla pieszych Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków Remont Świetlicy wiejskiej - naprawa dachu; - wymiana posadzki w remizie OSP Remont dróg dojazdu rolniczego Cel 3. Integracja społeczności lokalnej oraz doprowadzenie do poprawy estetycznego wyglądu wsi (budynków i zagród wiejskich) Projekty: Organizowanie konkursów związanych z estetyką zamieszkałych posesji Organizowanie przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną Cel 4. Skuteczna promocja walorów rekreacyjno wypoczynkowych wsi Projekty: Opracowanie folderu wsi z mapką o szlakach turystycznych i obiektach możliwych do zwiedzania Opracowanie strony internetowej ~ 24 ~

Budowa tablic informacyjnych dla celów turystycznych PRIORYTET 2 POPRAWA KWALIFIKACJI I WYKSZTAŁCENIA SPOŁECZNOŚCI WSI ORAZ WALKA Z BEZROBOCIEM Cel 1. Stymulowanie działalności dających dodatkowe dochody gospodarstwom rolnym. Projekty: Kursy przedsiębiorczości, agroturystyki, produkcji zdrowej żywności itp. Cel 2. Rozwiązania instytucjonalne i wdrażanie systemów umożliwiających bezrobotnym zdobycie nowego zawodu, podnoszenie kwalifikacji zawodowych itp. Projekty: Szkolenia w zakresie prowadzenia działalności agroturystycznej, gospodarczej i tworzenia małej gastronomii itp. Szkolenia w zakresie wykorzystania zdolności i umiejętności mieszkańców (rzemiosła i rękodzieła artystycznego). 6.2 harmonogram wdrażania planu na lata 2013 2018 Wiodącym priorytetem, w ramach którego znalazły się najbardziej pożądane przez nas cele i projekty jest: ZADANIE NR 1 PRIORYTET 1: ROZWÓJ WSI, TURYSTYKI I WYOPCZYNKU ORAZ POPRAWA WARUNKÓW ŻYCIA OPARTY O ZASOBY PRZYRODNICZE I DZIEDZICTWO KULTUOWE WSI WERSTOK Ważnym celem dla naszej społeczności jest zapewnienie mieszkańcom wsi warunków do zdobywania dodatkowych dochodów z turystyki poprzez poprawę stanu technicznego i wyglądu zabytku, jakim jest cerkiew i terenu wokół, oraz zwiększenie atrakcyjności turystycznej miejscowości i okolic. Cel 1. Poprawa wyglądu i stanu technicznego cerkwi (zabytek) wraz z zagospodarowaniem terenu przycerkiewnego w celu ochrony i przywrócenia do dawnej świetności unikatowej cerkwi oraz zwiększenia atrakcyjności turystycznej W ramach, którego najważniejszymi dwoma wieś będą: projektami wykonywanymi przez naszą ~ 25 ~

Remont budynku cerkwi Zagospodarowanie terenu przy cerkwi wraz z wymianą ogrodzenia Podświetlenie obiektu sakralnego ten projekt będzie działaniem przebiegającym w dalszej perspektywie. Wszystkie powyższe projekty wymagają ścisłego współdziałania z władzami zarówno gminy jak i pozagminnymi. Cel 2. Unowocześnienie infrastruktury komunalnej. Projekty: Modernizacja dróg wykonanie chodników dla pieszych asfaltowa nawierzchnia drogi wiejskiej była wykonana w roku 2012, większość zagród posiada podjazdy z kostki brukowej, w założeniu tego projektu jest budowa chodników wzdłuż ulicy o łącznej długości ok. 1500 m Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na chwilę obecną 7 zagród posiada oczyszczalnie przydomowe, projekt zakłada wyposażenie wszystkich gospodarstw (ok. 11) w w/w oczyszczalnie Remont Świetlicy wiejskiej - naprawa dachu - czyszczenie i malowanie lub wymiana pokrycia ok.180 m 2 dachu - wymiana posadzki w remizie OSP 40 m 2 posadzki wymaga natychmiastowej wymiany Remont dróg dojazdu rolniczego - droga od ulicy wiejskiej w kierunku na tarczę ok. 400 m - droga od ulicy wiejskiej w kierunku wsi Kuraszewo ok. 2 km Cel 3. Integracja społeczności lokalnej oraz doprowadzenie do poprawy estetycznego wyglądu wsi (budynków i zagród wiejskich) Projekty: Organizowanie konkursów związanych z estetyką zamieszkałych posesji Organizowanie przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną Organizowane konkursy będą stymulatorem do ciągłego działania zmierzającego do dbałości o estetyczny wygląd posesji, co przełoży się na zadbany wizerunek całej wsi. Fundowane nagrody będą zachętą i motorem napędowym do wytężonego działania w przyszłości. ~ 26 ~

Cel 4. Skuteczna promocja walorów rekreacyjno wypoczynkowych wsi Projekty: Opracowanie folderu wsi z mapką o szlakach turystycznych i obiektach możliwych do zwiedzania Opracowanie strony internetowej Budowa tablic informacyjnych dla celów turystycznych Urządzenia i informatory turystyczne przyczynią się do rozreklamowania i popularyzowania miejscowości i okolic, co przełoży się na większą liczbę odwiedzających naszą miejscowość turystów ZADANIE NR 2: PRIORYTET 2 POPRAWA KWALIFIKACJI I WYKSZTAŁCENIA SPOŁECZNOŚCI WSI ORAZ WALKA Z BEZROBOCIEM Cel 1. Stymulowanie działalności dających dodatkowe dochody gospodarstwom rolnym. Projekty: Kursy przedsiębiorczości, agroturystyki, produkcji zdrowej żywności itp. Cel 2. Rozwiązania instytucjonalne i wdrażanie systemów umożliwiających bezrobotnym zdobycie nowego zawodu, podnoszenie kwalifikacji zawodowych itp. Projekty: Szkolenia w zakresie prowadzenia działalności agroturystycznej, gospodarczej i tworzenia małej gastronomii itp. Szkolenia w zakresie wykorzystania zdolności i umiejętności mieszkańców (rzemiosła i rękodzieła. artystycznego). Kolejnymi działaniami (powyższe cele), które mogą znacznie wpłynąć na zmianę życia w naszej wsi, będą wszelkie projekty i kursy związane z usługami agroturystycznymi oraz rozwojem małego biznesu i turystyki w naszej wsi. Jest to wielka szansa na poprawę warunków bytowych, zarówno pojedynczych gospodarstw, jak i całej społeczności wiejskiej. 6.3 harmonogram realizacji przedsięwzięć w latach 2013-2018 z szacunkową wartością kosztorysową ~ 27 ~

Lp Nazwa przedsięwzięcia Szacunkowa wartość kosztorysowa (w zł) Planowany termin rozpoczęcia Planowany termin zakończenia Źródła finansowania Zaplecze tradycji religijnych i kultury 1. Remont zabytkowej cerkwi p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego (z 1768 r.) wraz z otoczeniem 1 175 745 PLN 2013 2014 Środki własne- 25% Środki UE oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego 75%- PROW 2. Remont świetlicy wiejskiej - naprawa dachu - czyszczenie i malowanie lub wymiana pokrycia ok.180 m 2 dachu 3. Remont świetlicy wiejskiej - wymiana posadzki w remizie OSP 40 m 2 20 000 PLN 2014 2018 Środki własne UG 25% Środki Unii Europejskiej 75% 20 000 PLN 2014 2018 Środki własne UG 25% Środki Unii Europejskiej 75% Modernizacja dróg 4. naprawa dróg dojazdu rolniczego - droga od ulicy wiejskiej w kierunku na tarczę ok. 400 m - droga od ulicy wiejskiej w kierunku wsi Kuraszewo ok. 2 km 100 000 PLN 2014 2018 Środki własne UG 25% Środki Unii Europejskiej 75% ~ 28 ~

5. modernizacja dróg - budowa chodników wzdłuż ulicy o łącznej długości ok. 1500 m 300 000 PLN 2014 2018 Środki własne UG 25% Środki Unii Europejskiej 75% Unowocześnienie infrastruktury komunalnej 6. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków projekt zakłada wyposażenie wszystkich gospodarstw ( pozostało ok. 11) w w/w oczyszczalnie 154 000 PLN 2014 2018 Środki własne UG 25% Środki Unii Europejskiej 75% Rozwój turystyki i wypoczynku 7. Opracowanie folderu wsi z mapką o szlakach turystycznych i obiektach możliwych do zwiedzania 10 000 PLN 2015 2018 Środki własne UG 25% Środki Unii Europejskiej 75% 8. Opracowanie strony internetowej 5 000 PLN 2015 2018 Środki własne Środki unijne 9. Budowa 2 tablic informacyjnych z mapką o szlakach turystycznych i obiektach możliwych do zwiedzania na terenie wsi i gminy 30.000 zł 2015 2018 Środki własne Środki unijne Integracja społeczności lokalnej oraz doprowadzenie do poprawy estetycznego wyglądu wsi (budynków i zagród wiejskich) Stymulowanie działalności dających dodatkowe dochody gospodarstwom rolnym. 10. Organizowanie konkursów związanych z estetyką zamieszkałych posesji 10 000 PLN 2015 2018 Środki UG Sponsorzy ~ 29 ~

11. Organizowanie przedsięwzięć aktywizujących społeczność lokalną 10 000 PLN 2015 2018 Środki UG Sponsorzy 12. Kursy przedsiębiorczości, agroturystyki, produkcji zdrowej żywności itp. 13. Szkolenia w zakresie prowadzenia działalności agroturystycznej, gospodarczej i tworzenia małej gastronomii itp. 10 000 PLN 2015 2018 Środki unijne Sponsorzy 10 000 PLN 2015 2018 Środki unijne Sponsorzy 14. Szkolenia w zakresie wykorzystania zdolności i umiejętności mieszkańców (rzemiosła i rękodzieła. artystycznego). 10 000 PLN 2015 2018 Środki unijne Sponsorzy 7. SYSTEM WDRAŻANIA PLANU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI WERSTOK System wdrażania PLANU ODNOWY MIEJSCOWOŚCI WERSTOK powiązany będzie ściśle ze strukturą organizacyjną Urzędu Gminy i innych jednostek organizacyjnych Gminy Dubicze Cerkiewne. Generalna zasada realizacji Planu ODNOWY MIEJSCOWOŚCI polega na przypisaniu merytorycznym referatom (zgodnie z zakresami działania referatów Urzędu Gminy), bądź jednostkom organizacyjnym Gminy (zgodnie z zapisami statutowymi jednostek) określonych przedsięwzięć zawartych w niniejszym Planie, które finansowane będą ze środków Unii Europejskiej. Osobą odpowiedzialną za realizację zadania jest kierownik referatu, bądź kierownik/dyrektor jednostki organizacyjnej samorządu. W systemie wdrażania określono również zadania z tytułu nadzoru. Osobą odpowiedzialną za stałe monitorowanie realizacji przedsięwzięcia będzie pracownik wyznaczony przez Wójta Gminy, bądź kierownika/dyrektora jednostki organizacyjnej realizującej zadanie. Osobami odpowiedzialnymi za ocenę realizacji przedsięwzięcia będzie Proboszcz Parafii w Werstoku oraz Wójt Gminy, któremu według struktury własnościowej organizacyjnej podlegają poszczególne referaty/jednostki realizujące zadania ujęte w Planie Rozwoju Wsi lub Skarbnik, Sekretarz Gminy. ~ 30 ~