Jakość pasz stosowanych w żywieniu zwierząt zależy od wielu czynników. Zalicza się do nich: - środowisko (glebę, klimat, nawożenie itp.), - gatunek i odmianę roślin, - fazę rozwoju roślin przy zbiorze, - metody konserwacji i przechowywania, - sposoby przygotowania do skarmienia, - metody technologiczne zastosowane przy przerobie, - stopień zanieczyszczenia. Pasze objętościowe soczyste Charakteryzują się one dużą zawartością wody, co sprawia, że są trudne do przechowania i dlatego wymagają stosowania specjalistycznych metod. Tę grupę pasz stanowią zielonki, kiszonki i pasze okopowe. Pasze te są zwykle chętnie spożywane przez zwierzęta. 1. Zielonki Pasze te stanowią zielone części roślin, a więc łodygi, liście i kwiaty. Są one tanią i wartościową naturalną paszą soczystą, z której mogą korzystać wszystkie gatunki zwierząt. Zielonki mogą pochodzić z upraw polowych, łąk i pastwisk. Łąki są to użytki zielone przeznaczone przede wszystkim do użytkowania kośnego lub (rzadziej) kośno-pastwiskowego. Pozyskiwane z nich zielonki mogą być skarmiane świeże lub wykorzystywane do produkcji siana, kiszonki lub sianokiszonki. W skład runi łąkowej wchodzą w około 60% trawy. Ponadto znajdują się tam rośliny motylkowate, chwasty, zioła, turzyce i sity. Szczególnie cenne na łąkach są trawy szlachetne, wysokie i rośliny motylkowate.
Pastwiska są to użytki zielone przeznaczone do wypasu. Ich skład gatunkowy jest podobny do składu łąk. Różnią się przede wszystkim gatunkami traw. Na pastwiskach pożądane są trawy średnie i niskie. Powinny dobrze się krzewić. Wartość odżywcza zielonek zależy od gatunku, odmiany, okresu wegetacyjnego, a także sposobu uprawy. W związku z tym skład chemiczny i strawność zielonek mogą się znacznie wahać. Zielonki zawierają 65-90% wody. W zależności od gatunku roślin i fazy rozwoju, w zielonkach są różne ilości związków azotowych. Białko ogólne stanowi 8-25% suchej masy zielonki. W jego skład wchodzi ok. 50% związków azotowych niebiałkowych, takich jak aminokwasy, glutamina, asparagina czy azotany. Białko występujące w zielonkach ma wysoką wartość biologiczną. Zawiera dużo lizyny, tryptofanu i histydyny. Mało jest metioniny. Młode zielonki zawierają duże ilości białka w stosunku do składników energetycznych. Stosunek ten wyrównuje się w zielonkach starszych, ponieważ wzrasta w nich zawartość włókna. Obecność włókna w ilości 8-35% suchej masy wspomaga proces trawienia (zwiększa wydzielanie soków trawiennych i reguluje strukturę treści pokarmowej), natomiast w nadmiarze - obciąża układ trawienny. Związki bezazotowe wyciągowe w zielonkach to: cukry proste - w zielonkach młodych, a skrobia, pektyny, dekstryny w starszych. Na tłuszcz surowy w zielonkach składają się: kwasy tłuszczowe, sterole, lecytyny, barwniki tj. karoteny, ksantofil i chlorofil. Kwasy tłuszczowe wchodzące w skład zielonek są kwasami nienasyconymi, co powoduje miękkość masła i słoniny. W zielonkach jest wiele witamin z grupy B, witaminy K i E oraz prowitaminy - karoten i prowitamina D. Bardzo zróżnicowane jest występowanie w zielonkach związków mineralnych. Bogate w wapń są motylkowate (0,5-1,7% suchej masy). W zielonkach występuje niedobór fosforu i sodu, czasami siarki, a nadmiar potasu. Ubogie w mikroelementy są zielonki z gleb torfowych i piaszczystych.
Najwięcej energii z 1 hektara można uzyskać uprawiając: kukurydzę, buraki cukrowe i słonecznik, a białka - lucernę i dobre pastwisko. Charakterystyka zielonek z upraw polowych Gatunek Cechy charakterystyczne i wartość żywieniowa Przykładowe dzienne ilości podawane zwierzętom gospodarskim ROŚLINY MOTYLKOWATE Lucerna Może być użytkowana przez 3-4 Do skarmiania na początku kwitnienia, ponieważ później szybko lata dając 3-4 pokosy zielonki rocznie. Nie powinno się uprawiać drewnieje: na glebach piaszczystych i dorosłe świnie - 10 kg, tuczniki - podmokłych. Nie nadaje się do 3 kg, wypasu, szybko odrasta po krowy mleczne do 40 kg skoszeniu. Daje plon 30-50 t dziennie, opasy nieco mniej, z zielonki z 1 ha, w których jest 800-paszami uzupełniającymi 1500 kg białka strawnego o węglowodany. wysokiej wartości biologicznej. Zawiera dużo wapnia, karotenu - witaminy K. Koniczyna czerwona (łąkowa, konicz) Użytkowana przez rok w czystym Do skarmiania na początku kwitnienia, ponieważ później szybko siewie, przez 2 lata w mieszankach z trawami. Daje 2 pokosy rocznie. drewnieje: Plon do 40 t/ha. Zawiera ok. 3% dorosłe świnie - 10 kg, tuczniki - białka, dużo składników mineral-nych i witamin. Nadaje się na użytki krowy mleczne do 40 kg kg, kośne, w mieszankach z trawami dziennie, opasy nieco mniej, z również na pastwisko. Ma to szcze-paszamgólnie duże znaczenie w gospodar-węglowodanystwach uzupełniającymi ekologicznych. Koniczyna biała Seradela Nadaje się na pastwisko dla Bydło - do 5% masy ciała. wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich. Uprawiana najczęściej z trawami. Plony niższe niż koniczyny czerwonej. Powoli drewnieje, jest bogato ulistniona i jest bardzo wartościową paszą. Plon zielonki do 30 t/ha, zawiera Krowy mleczne do 50 kg, dorosłe 3,3% białka. Powoli drewnieje, świnie do 10 kg, można nią dlatego może być koszona w pełni karmić wszystkie inne gatunki kwitnienia. Uprawiana na glebachzwierząt gospodarskich. lekkich i wilgotnych, odporna na przymrozki i na przygryzanie, dlatego może być również spasana.
Łubin Bobik Wyka i peluszka (groch polny) Na pasze przeznacza się łubin Skarmiany podobnie jak zielonka słodki zawierający do 0,1% z seradeli. alkaloidów. Roślina późno dojrzewająca, powinna być koszona w okresie dojrzewania dolnych strąków. Plon do 40 t/ha. Uprawiana w czystym siewie lub w mieszankach. Plon do 40 t/ha. Uprawiany na gle-skarmianbach gliniastych, w mieszankach z z seradeli. podobnie jak zielonka innymi roślinami, dla których stanowi podporę. Uprawiane najczęściej w mieszance Skarmiany podobnie jak zielonka z roślinami zbożowymi. Zawierają z seradeli. duże ilości białka. Inne zielonki stosowane w żywieniu zwierząt ROŚLINY ZBOŻOWE Plon do 100 t/ha. Uprawiana na Dorosłe bydło - do 50 Kukurydza żyznej glebie, potrzebuje dużo kg. ciepła i jest wrażliwa na przymrozki. Na zielonkę powinna być koszona w fazie dojrzałości mlecznej ziarna, a na kiszonkę w fazie woskowomlecznej lub woskowej. Zawiera dużo cukru, jest paszą smaczną. Żywione jest nią przede wszystkim bydło. Żyto, owies, Uprawiane zazwyczaj jako poplon Dorosłe bydło - do 50 jęczmień i lub przedplon. Żyto często kg. ich uprawiane jest w czystym siewie na mieszanki zielonkę wczesną wiosną. Pozostałe zboża zazwyczaj w mieszankach. Rzepak rzepik Kapusta pastewna ROŚLINY KRZYŻOWE i Plon do 30 t/ha. Daje stosunkowo Dorosłe bydło - około wcześnie smaczną zielonkę o małej 30 kg. zawartości włókna i dużej zawartości białek. Powinien być koszony przed kwitnieniem, ponieważ w czasie kwitnienia wytwarzają się w nim olejki gorczyczne szkodliwe dla zdrowia zwierząt. Jest odporna na przymrozki, może być skarmiana jeszcze w grudniu. j.w. Daje dobrą i smaczną zielonkę. INNE ZIELONKI Mieszanka Słonecznik zawiera dużo Krowy mleczne do 50 słonecznika węglowodanów, ma twarde łodygi i kg, dorosłe świnie do 5 z łubinem szybko drewnieje. Dlatego wskazana kg, tylko młodą słodkim zielonką.
jest uprawa z łubinem słodkim, zawierającym dużo białka. Mieszanki ozime: Gorzowska, Poznańska, Swojecka Mieszanka gorzowska - rajgras włoski, wyka ozima i inkarnatka. Mieszanka poznańska - rajgras angielski, wyka ozima i inkarnatka. Mieszanka swojecka - żyto, wyka ozima i inkarnatka. Wszystkie dają dobrą zielonkę stosunkowo wcześnie wiosną. Liście Są paszą odpadową, jednak ich buraczane, z wartość pokarmowa jest duża. Są j.w. brukwi i również dla zwierząt smaczne. marchwi Należy jednak uważać na higienę tej paszy, ponieważ trudno ją zachować podczas zbioru. Pasze te zawierają dużo wody i nie nadają się do przechowywania. Krowy mleczne do 50 kg, dorosłe świnie do 10 kg, można nią karmić wszystkie gatunki zwierząt. Lucerna Koniczyna biała
Koniczyna białoróżowa Koniczyna czerwona (łąkowa) Seradela
Łubin (żółty i wąskolistny) Bobik Wyka
2. Kiszonki Pasze te uzyskuje się w wyniku procesu fermentacji. W ten sposób zakonserwowane zielonki (najczęściej) oraz inne pasze przechowuje się przez dłuższy czas. Kiszonki są paszami o wysokiej wartości żywieniowej. Zakiszanie jest dobrą metodą konserwacji pasz, ponieważ podczas właściwie przeprowadzonego procesu następują niewielkie straty składników odżywczych. W żywieniu zwierząt stosuje się kiszonki z traw, z traw i roślin motylkowatych, z zielonki z kukurydzy (typu CCM - z całych odkoszulkowanych kolb kukurydzy), sianokiszonki, kiszonki z ziemniaków parowanych i inne. Kiszonki najbardziej nadają się do żywienia bydła, ale można nimi żywić również wszystkie inne gatunki zwierząt gospodarskich w ilościach dostosowanych do ich możliwości. (proces zakiszania będzie dokładniej charakteryzowany) 3. Pasze okopowe Do grupy tej zaliczamy: ziemniaki, buraki, marchew, brukiew, rzepę, topinambur i kapustę pastewną. Zawierają dużo wody (od 75% - ziemniaki, buraki i topinambur do 90% - buraki pastewne, brukiew, marchew). W suchej masie najwięcej jest związków bezazotowych wyciągowych. Są to: skrobia w ziemniakach, sacharoza w burakach i inulina w topinamburze. Białko występuje w nich w niewielkich ilościach (około 2%), jednak jego wartość biologiczna jest dość wysoka. Niewiele jest tłuszczu i włókna surowego. Spośród składników mineralnych dominuje potas. Wartość energetyczna brutto wynosi 1,8-4,3 MJ. Okopowe wykorzystuje się najczęściej w żywieniu zimowym. Działają rozwalniająco - może to wynikać z zanieczyszczenia ziemią i dużej zawartości potasu. Są też mlekopędne. Można je skarmiać świeże i surowe (bydło), parowane lub parowane kiszone (świnie i konie) czy jako produkty suche (susze i płatki). Przy długotrwałym przechowywaniu znacznie tracą na wartości i masie. Ziemniaki mogą porastać, a w ich kiełkach znajduje się duża ilość glikozydu - solaniny, która jest trująca. Należy więc przed skarmieniem obrać ziemniaki lub ugotować i wylać wodę. Dobrym sposobem przechowania okopowych jest kiszenie. Kisi się przede wszystkim ziemniaki parowane, rzadziej surowe. Pasze te należy przechowywać w odpowiednich warunkach wilgotnościowych, termicznych i przy ograniczonym dostępie światła. Do przechowywania nie należy przeznaczać
okopowych uszkodzonych, ponieważ szybko się psują. Przed podaniem zwierzętom należy pasze te oczyścić, a najlepiej umyć. Nie należy skarmiać okopowych przemarzniętych.