WYNIKI BADAŃ PYLENIA I OWOCOWANIA WISNI WSTĘP

PSZCZELNICZE ZESZYTY NAUKOWE ROK XXV 1981 WYNIKI BADAŃ PYLENIA I OWOCOWANIA WISNI Jadwi.ga Skowronek l Bolesław Jabłoński Oddział Pszczelnictwa ISK WSTĘP We wcześniejszych pracach (B o r n u s i inni 1978, S k o w ro n e k ld,7) interesowano się głównie wpływem pszczół na zapylanie i owocowanie lwiśni oraz wartością pszczelarską sadów wiśniowych, Badano wtedy również niektóre zjawiska biologii kwitnienia, co pozwoliło lepiej zrozumieć ważny problem zapylania. Celem niniejszej pracy było bliższe poznanie przebiegu procesów pylenia wiśni oraz zawiązywanie przez nie owoców w zależności od pory zapylenia kwiatu, gdyż spodziewano się na tej drodze uzyskać ewentualnie wyjaśnienie przyczyny występującego często słabego owocowania tych roślin, pomimo obfitego ich kwitnienia i dobrego oblotu przez owady zapylające. METODYKA Badania wykonano w sadzie Pszczelniczego Zakładu Doświadczalnego OPISK w Puławach, w latach 1978-1979. Niskopienne drzewa 6 odmian w.śni rosną tu na lekkiej glebie bielicowej kl. V od jesieni 1968 r., w rozstawie 5 mx 3,5 m. W międzyrzędziach utrzymywana jest często koszona murawa, a w pasach drzew ugór herbicydowy. Nawożenie, pielęgnacja i zabiegi ochrony roślin są zgodne z aktualnymi zaleceniami w sadach intensywnych. Do badań wytypowano trzy odmiany samopłodne (dwie o kwiatach zdolnych do samoczynnego samozapylania się - Łutówka i Nefris i jedna o kwiatach nie mogących się samoczynnie zapylać z powodu wystającego ponad pylniki znamienia - Sokówka 29 z Pożoga) oraz dwie odmianyobcopylne (Kerezer i Sokówka 2 z Leszna). Dla ustalenia sezonowej dynamiki pylenia wiśni należało poznać przede wszystkim przebieg procesu.rozkwitania. Określano go w ten sposób, że na 4 drzewach -każdej odmiany wyznaczano po jednej gałęzi o kilkuset pąkach kwiatowych, na której w okresie kwitnienia codziennie wie- 11- pszczelnicze Zeszyty Naukowe nr XXV-19Bl r. 141

czorem, po ustaniu procesu rozkwitania kwiatów, liczono wszystkie rozkwitłe w danym dniu kwiaty, usuwając im dla zaznaczenia płatki korony. W ciągu 2 dni pełni kwitnienia zabiegi takie wykonywano co godzinę, od rana do wieczora, aby określić dzienną dynamikę rozkwitania wiśni. W analogiczny sposób starano się prześledzić proces pylenia, o którym z wcześniej przeprowadzonych pobieżnych obserwacji wiedziano, że odbywa się w zasadzie tylko w dzień, z największym nasileniem w godzinach południowych. Ze względu na ogromną pracochłonność, obserwacje pylenia można było wykonać na stosunkowo ograniczonej liczbie kwiatów. W sumie zbadano ich 1500. Pod uwagę brano każdego dnia tylko próby z kwiatów rozkwitających przed południem (godz. 8.30), rozkwitających w południe (godz. 12.00) i rozkwitających po południu {godz. 15.30) - czasu środkowoeuropejskiego. O każdej godzinie zaznaczano dla poszczególnej odmiany małymi kartonowymi etykietami po 10 świeżo rozkwitających kiwiatów, a w pół godziny później, w tych kwiatach i we wszystkich poprzednio zaznaczonych, liczono pylące pylniki, usuwając je jednocześnie pęsetą, aby ułatwić sobie następne obserwacje. Dla ustalenia dziennej dynamiki pylenia wiśni, zabiegi takie wy1konywano w ciągu 2 dni co godzinę. W celu określenia procentu owoców powstających 'z kwiatów zapylanych w różnym wieku typowano każdego dnia okresu pełni kwitnienia po 5 kilkusetkwiatowych gałęzi dla każdej badanej odmiany. Wieczorem, po ustaniu procesu rozkwitania, z gałęzi tych usuwano wszystkie rozkwitłe kwiaty, po czym na cztery z nich zakładano izolatory z cienkiego przezroczystego szyfonu. Następnego dnia wieczorem ze wszystkich 5 zaznaczonych gałęzi usuwano wszystkie pąki kwiatowe oraz uszkodzone przez przymrozki kwiaty. Na gałęziach doświadczalnych pozostawały więc tyliko kwiaty zdrowe rozkwitłe danego dnia. Po policzeniu tych kwiatów, a bywało 'ich na gałęzi od kilkudziesięciu do ponad 300, izolatory zakładano z powrotem. Dopiero następnego dnia rano zdejmowano izolator z jednej gałęzi, kolejnego ranka z drugiej itd. Dzięki takiemu postępowaniu z porcji kwiatów rozkwitających danego dnia było brane do badań po 5 prób kwiatów, przy czym jedna z nich była udostępniona owadom zapylającym od początku kwitnienia, a następne po l, 2, 3 i 4 dniach izolowania. Zawiązane owoce na gałęziach doświadczalnych liczono pierwszy raz po ostatnim opadziezawiązjków, a drugi raz na kilka dni przed zbiorem. Dla ogólnej orientacji szacowano w opisany wcześniej sposób (S k 0- w r o n e k 1977) liczbę kwiatów na 4 drzewach danej odmiany oraz ważono z tych drzew ogólny plon zebra:nych owoców. Na wyznaczonych kilkusetkwiatowych gałęziach liczono też kwiaty, a podczas zbioru owoce, by zorientować się, jaki procent kwiatów wydawał owoce. W czasie kwitnienia na tychże drzewach liczono codziennie w l-godzinnych lub 2-godzinnych odstępach, od rana do wieczora, wszystkie pracujące na kwiatach pszczoły miodne oraz inne owady zapylające. Określano również procent kwiatów uszkodzonych przez przymrozki, biorąc losowo po 142

30 kwiatostanów z drzewa. W odległości kilkuset metrów od sadu stały dwie stacjonarne pasieki doświadczalne, które zapewniały dostateczny oblot wiśni przez pszczoły. Dane meteorologiczne dla ogólnego scharakteryzowania pogody w sezonach wiosenno-letnich otrzymano ze Stacji Meteorologicznej IUNG w Puławach, Natomiast szczegółowe dane o przebiegu temperatury, wilgotności względnej powietrza.i opadów w czasie kwitnienia wiśni pochodzą z ustawionego 'w sadzie termohygrografu i deszczomierza. Uznano, że wyniki nie wymagają opracowań statystycznych. WYNIKI Ogólna charakterystyka pogody. Przebieg pogody w okresie kwitnienia i dojrzewania wiśni był dość różny w obu latach badań (tab. 1). Temperatura w tym okresie była w 1978 roku niższa od średniej wieloletniej, zaś w roku 1979 w maju i w czerwcu - znacznie wyższa. Tylko pierwsza dekada maja w obu latach charakteryzowała się podobnymi przymrozkami, powodującymi znaczne przemarznięcia kwiatów wiśni. Opady, z wy- Niektóre dane meteorologiczne z lat badań Some meteorological data in the years of investigations Tabela l Miesiące Months Temperatura powietrza Suma godzin usłoneczw "C Suma opadów w mm nienia Temperature of air Rainfall in mm Number of hours of sun in oc shining 1978 I 1979 I x* 1978 I 1979 I x* 1978 I 1979 I i* IV 6,4 6,7 7,7 48 66 39 110 134 212 V 12,1 15,0 13,6 47 26 60 200 297 247 VI 15,7 20,0 17,1 57 27 73 249 251 225 VII 16,5 15,6 18,7 45 47 75 243 167 223 * - Średnie wieloletnie - Average ol many years jątkiem miesiąca kwietnia, kształtowały się w obu latach poniżej średniej wieloletniej, przy czym w maju i czerwcu 1979 r. było ich o ponad połowę mniej. Stosunkowo małym usłonecznieniem charakteryzował się kwiecień 'w obu latach oraz lipiec 1979 r., który upamiętnił się jako mie- SIąC chłodny i pochmurny lecz suchy. Charakterystyka kwitnienia, oblotu przez owady zapylające i owocowania wiśni. Kwitnienie wiśni w 1978 r. odbywało się przy chłodnej pogodzie i trwało ponad 2 tygodnie (2-23 maja), a w roku 1979 przy pogodzie bardzo ciepłej trwało tydzień (13-20 maja). Z szacunkowych obliczeń wynika, że 'Wiśnie obcopylne (Kerezer i Sokówka 2) kwitły w 1978 r. obficiej niż samopłodne (Łutówka, Nefris i Sokówka 29), zaś w roku 1979 kwitnienie wszystkich odmian było dość wyrównane (tab. 2). 11' 143

Tabela 2 Obfitość kwimienia wiśni, stopień przemarzania kwiat6w, oblot przez pszczoły oraz zawiązywanie owoc6w i plonowanie Abun<1ance of blooming, grade of freezing flowers, visiting by bees, fruits setring and productivenes of sour cherry Szacunkowa Ilość Plon OWOCÓ\;{ Procent liczba kwia- Procent roboczokwiatów Fruit crop tów na drze- kwiatów -godzin z l-go kt6re wy- wie w tys. przemarz- pszcz. na drze- z 1 ha Odmiana daly owoce= Rok Estimated niętych 1000 kwiatów wa kg wc Variety Percent of Year number of Percent of Number of from fro:n flowers flowers on frozen flo- bee work which setted one l ha the tree in wers hours for tree in [ fruirs thous 1000 flowers in kg Sokówka 2 55,6 26,7 12,3 10,8 18,1 10,3 Kerezer 68,4 12,7 5,0 7,3 18,5 10,5 1978 Sok6wka 29 22,4 42,3 20,4 10,2 10,6 6,0 Nefris 24,2 62,7 21,0 16,1 14,9 8,5 Lut6wka 20,2 26,3 28,9 22,3 23,2 13,2 Sok6wka 2 31,5 56,6 18,3 8,5 11,8 6,7 Kerezer 36,8 22,1 5,3 6,7 13,7 7,8 1979 Sok6wka 29 29,4 33,2 17,2 18,6 16,3 9,3 Nefris 34,1 33,8 18,4 24,5 23,8 13,6 Lutówka 32,4 64,4 25,2 17,0 22,6 12.9 - Obliczono % w stosunku do wszystkich wytworzonych kwiatów Percent caleulared in relation to au produced fiowers Biorąc pod uwagę, że w sadzie prowadzono cięcie drzew, z indywidualnym podejściem do poszczególnych odmian, nie można dopatrywać s;ę żadnej prawidłowości w zaobserwowanym zróżnicowaniu obfitości kw> nienia. Uszkodzenia kwiatów przez przymrozki wiosenne były znaczne, wynosiły bowiem około 6f1J!o dla odmiany Nefris w 1978 r. oraz dla Łutówki i Sokówki 2 w roku 1979. Naturalne różnice w porze występowania przymrozków powodowały, że jedna odmiana bardziej przemarzała w jednym roku, inna w drugim. Interesujące, że kwiaty odmiany Kerezer najsrabiej przemarzły w obu latach (13 /(1 i 22%). Intensywność oblotu wiśni przez pszczoły miodne (innych owadów prawie nie zaobserwowano) była w obu latach duża. Tylko stosunkowo słabo odwiedzane przez pszczoły były kwiaty Kerezera. Odmiana ta wprawdzie gorzej nektaruje od innych wiśni (S k o w r o n e k 1977), a:~ nie na tyle słabo by dało się tłumaczyć tak duże różnice w oblocie przez pszczoły. Można uważać natomiast, że dość sztywne pręciki w jej kwiatach mogą utrudniać dostawanie się pszczół do nektaru. Za słusznością takiego przypuszczenia przemawia fakt, że kilkakrotnie obserwowan J pszczoły na kwiatach Kerezera dopiero po opadnięciu płatków korony, kiedy nitki pręcików były już zwiędnięte. Wiadomo, że w nie zapylonych 144

kwiatach nektar utrzymuje się przez pewien czas jeszcze po opadnięciu płatków (J a b ł o ń s k i i inni 1979). Z kwiatów Kerezera zawiązywało się też stosunkowo najmniej 0\\'0- cow (około 70/0), ale.plonowanie tej odmiany nie było takie złe, ponieważ kwiatów wytwarzała ona zawsze najwięcej. Wyraźnie wyższym procentem kwiatów wydających owoce charakteryzowały się odmiany samopłodne (do ponad 2('Jl/o) i one wydawały też wyższe na ogół plony owoców. Nieco inaczej było w 1978 r., kiedy to Nefris i Sokówka 29, mające największy procent przemarzniętych kwiatów, owocowały słabiej. Jednak uszkodzenie przez przymrozki poniżej 40 /0kwiatów wiśni przy obfitym ich kwitnieniu nie wywierało raczej większego ujemnego wpływu na owocowanie, podobnie jak w innych latach (S k o w r o n e k 1980). Dzienna dynamika pylenia. Pylenie wiśni w zasadzie odbywa się tylko w dzień. Przy bardziej zbliżonych do przeciętnych warunkach pogody w roku 1978 proces pylenia zaczynał się około godziny 7.00-8.00 rano, B kończył około 18.00, wykazując najwyższe nasilenie w godzinach południowych (rys. l). Natomiast przy prawie upalnej pogodzie, jaka panowała w 1979 r., wiś:nie zaczynały pylenie jeszcze wcześniej i kończyły je i 10 6 4 2 o L,...,. " " r-..., r-- r-- - I ~ I,:, :!!,I f- ~ I ~ 't 6 8 10 1l- 1'1 lo f S Jodun'f- I f ~~ 2-3 hours Rys. l. Dzienna dynamika rozkwitania wiśni (l), pylenia (2) oraz oblotu ich przez pszczoły (3) Daily dynarnics of star ting to bloom (1), pollening (2) and visiting by bees (3) o wiele później. Główne nasilenie procesu pylenia zachodzi u wiśni w tych godzinach, kiedy lot pszczół jest intensywny. W dniach o bardzo niskiej temperaturze, kiedy pszczoły nie mogły łatać, nie obserwowana pylenia, lub stwierdzano tylko minimalne. Z punktu widzenia zapylania kwiatów przez owady jest to niewątpliwie zjawisko bardzo korzystne. Długość pylenia kwiatów. W kwiecie wiśni 'znajduje się około 30 pylników. Kwiaty rozkwitające przed południem i 'W południe rozpoczynały pylenie po 2-4 godzinach, a więc z reguły jeszcze tego samego dnia H5

.- ~ en 8 30 Tabela 3 Liczba wypylonych pylników w kolejnych odcinkach życia kwiatu wiśni (S.2 - Sokówka 2, K - Kerezer, S.29 - Sokówka 29, N. - Nefris,a L- Lutówka) Godzina rozkwitania Number of pollen ing anthers in successive days of living flowers of sour cherry Godziny obserwacji pylenia kwiatów w kolejnych dniach ich życia Time of observations of pollening flowers in successive days of Iive kwiatu Rok Odmiana dzień l - firn I dzień 2 - seeond I dzień 3 - third Razem Tirne of Year Variety pylników starring 9 o o 12 30 16 00 9 00 12 30 16 00 9 00 12 30 1600 Anthers to bloom together S.2 K 1978 S.29 N L o O O O O 1,1 0,1 1,4 9,8 2,7 4,7 ~~ 8,9 - ~ 12,8 ~ 2,8 ~ 0,2 3,3 5,7 12,4 6,6 1,5 6,3 7,6 12,6 3,2 0,3 10,7 5,5 3,1 0,1 10,6 8,7 5,9 0,7 0,1 S.2 O 5,3 18,2 6,9 0,5 - - 30,9 K O 1,3 8,3 17,8 1,3 0,1-28,8 1979 S.29 O 5,0 16,0 7,0 1,7 0,8-30,5 N O 13,6 12,7 1,3 - - - 27,6 L O 9,2 13,4 5,0 - - - 27,6 0,1 0,2 0,2 30,3 29,8 31,6 29,2 28,7

12 00 - Ł s. o 0,4 3,4 13,6 8,5 1,8 1,4 0,1 29,5 K O 0,0 2,7 7,1 9,5 S,O 4,2 0,5 29,0 1978 S.29 O 0,9 3;0 16,2-7,6 1,7 1,1 0,5 31,0 S.2 K 1979 S.29 N O 6,5 10,3 10,2 1,3 0,1 - - 28,4 1,7 8,8 13,3 3,3 O,S 0,2-27,8 3,6 22,5 3,9 0,1 30,1 1,1 17,2 9,5 1,8-29,5 5,0 18,5 6,0 1,4 0,1 31,0 N O 11,0 16,3 0,1 27,4 Ł O 6,4 20,1 1,4 - - 27,9 S.2* O 0,3 4,5 12,3 5,5 5,6 1,0 29,3 K* O 0,3 4,9 4,9 6,0 10,1 2,6 28,9 1978 S.29 O 0,3 7,6 12,1 4,4 _ 6,2 0,7 31,3 N O S,3 13,6 5,6 2,0 1,0-27,5 15. 0 Ł 2,4 11,0 9,1 3,2 1,5 0,1 27,3 S.2 O 10,3 17,6 1,7 0,1 29,7 K O 3,0 21,0 4,6 0,1 28,7 1979 S.29 O 14,9 12,1 2,3 0,2 29,5 N O 24,5 2,8 0,3-27,6 Ł O 20,2 6,0 1,4 -- 27,6 s - W czwartym dniu tycia kwiatów wypyliło po 0,3% pylników In the founh day of Iive 0,3 % of f'lowers wece pouening... >1:10 -'I

(tab. 3). Natomiast kwiaty, które rozkwitały o godz. 15.00 rozpoczynały pylenie dopiero następnego dnia. Przy chłodnej pogodzie w 1978 r. pylenie kwiatu przeciągało się do 3 dni, a przy bardzo ciepłej w roku 1979 - do 2 dni. W obu latach, ale zwłaszcza w drugim roku badań, kwiaty rozkwitające w godzmach rannych większość pylników wypylały w pierwszym dniu, a rozlk.witające w południe i tym bardziej po południu, w drugim dniu. Ogólnie biorąc pylenie kwiatów rozkwitających po południu trwało nieco krócej niż rozkwitających rano. Uwidoczniły się poza tym różnice w szybkości pylenia kwiatów różnych odmian. Kwiaty wiśni samopłodnych, zwłaszcza odmiany Nefris, wszystkie swe pylniki wypylają w krótszym czasie, zaś kwiaty obcopylnej odmiany Kerezer - w czasie wyraźnie dłuższym. Pośrednie miejsce pod tym względem zajmuje obcopylna Sokówka 2 i nie mogąca się samoczynniezapylać samopłodna Sokówka 29. Sezonowa dynamika pylenia. Dzięki obserwacjom dynamiki rozkwittania wiśni oraz przebiegu pylenia ich kwiatów, można było określić sezonową dynamikę pylenia, tj. liczbę pylących pylników w poszczególnych dniach okresu kwitnienia. Dzienną liczbę pylących pylników przedstawiono w procentach, w 'stosunku do ogólnej liczby pylników wytworzonych przez daną odmianę, podobnie jak rozkwitanie kwiatów i intensywność oblotu przez pszczoły (rys. 2). Dane dotyczące minimalnej i maksymalnej temperatury powietrza, minimalnej wilgotności powietrza oraz opadów deszczu, uzyskane z ustawionego w sadzie terrnohydrografu i deszczemierza, stanowią tło meteorologiczne dla rozpatrywanego procesu pylenia. Jak widać na rys. 2, przy chłodnej pogodzie w 1978 r., zarówno proces rozkwitania wiśni, jak też pylerria i oblotu ich przez owady zapylające, przebiegał bardziej powoli, w dłuższym czasie, a przy pogodzie upalnej w roku 1979 - gwałtownie i krótko. W szczytowym okresie kwitnienia, dzienna porcja rozkwitających kwiatów w 1978 r. przeważnie nie sięgała 20% ogólnej liczby kwiatów wytworzonych, a w Toku 1979 - przekraczała 40%. Niska temperatura i opady w dniu 11 maja pierwszego roku badań spowodowały nawet całkowite zahamowanie wszystkich omawianych procesów. Proces pylenia wiśni i oblotu przez pszczoły przebiegał w zasadzie podobnie jak rozkwitanie. Obydwa te zjawiska były jednak przesunięte w czasie na później o 1-2 dni. Jest to całkowicie 'zrozumiałe, ponieważ, jak opisano wcześniej, o tyle mniej więcej przesunięte jest nektarowa nie oraz pylenie poszczególnych 'kwiatów, w stosunku do momentu rozchylenia się ich płatków koron (S ko w r o n e k '1977), od których to zjawisk zależy oblot przez owady zapylające. Pewne niewielkie przesunięcie procesu oblotu kwiatów wiśni przez pszczoły ma później można wytluma- C'zyć raczej tylko przedłużeniem się procesu nektarowania. Takie przedłużenie nektarawania nie zachodziło zapewne tylko u dwu samopłodnych odmian (Nefris i Łutówka) przy upalnej pogodzie w raku 1979. Kwiaty tych odmian, jak wykazano wyżej, stosunkowo szybciej pyliły 148

te,,,, n, e -e '0 " " V).,~ ~.(,,.. ~ 30 ",.i-v ~ eo "--.. I." ~: j I ',. o '" 30 } <c,20.r, ", I 'o... _-..., " l" sc.~ ~a -~ >;: JO 10 '0 " "~ 30 '0 '.,20 " ~o a 10 11. z 3 Rys. 2. Sezonowa dynamika rozkwitania (1), pylenia (2) i oblotu (3) wiśni przez pszczoły na tle przebiegu pogody w okresie kwitnienia Seasonal dynamics of starting to bloom (1), pollen ing (2) and vtsiting by bees (3) of sour cherry flowers in connection to some weather factors durlng blooming period 149

Tabela 4 Procent wytworzonych owoc6w wiśni w stosunku do liczby kwiat6w zapylanych w r6żnym wieku Percent of setred fruits in relation to number of f'lowers pollinated in different age Rok Year Odmiana Variety Liczba kwiatów Liczba dni izolowania kwiatów przed dostępem w doświadcz. owadów zapylających * Number of flo- Number of days of isolating flowers bcfore they wers in obser- were available for insecrs vations O l 2 3 4 Sok6wka 2 1700 7,4 8,9 6,7 4,1 3,0 Kerezer 2224 8,4 6,8 4,4 2,6 1,3 1978 Sok6wka 29 1118 14,0 15,0 13,3 9,2 4,4 Nefris 1071 33,6 32,6 26,9 28,9 20,7 Lut6wka 1840 45,2 36,6 33,2 32,5 28,4 Sokówka 2 1835 9,8 8,6 7,1 0,6 0,0 Kerezer 2262 14,9 13,1 4,3 1,3 0,4 1979 Sokówka 29 2221 19,8 12,6 9,6 3,7 4,4 Ncfris 1644 31,9 33,4 28,4 17,8 17,3 Łutówka 2450 32,8 31,9 26,5 11,7 8,1 Średnio Sok. 2 + Avcragc + Ker, 8021 10,2 9,4 5,7 2,2 1,2 Sok6wka 29 3339 16,9 13,8 11,4 6,5 4,4 Nefris + + Lut. 7005 35,9 33,7 29,3 22,8 18,7 * - dni liczone od momentu rozchylenia się płatków korony d.y. counted from the moment of opening the crown petals i musiały też szybciej zakończyć nektarowanie. Samo zjawisko przedłużania się procesu oblotu kwiatów wiśni przez pszczoły, związane niewątpliwie z przedłużaniem się nektarowania, a więc i życia kwiatu, jest bardzo korzystne 'Z punktu widzenia zapylania. Dzięki temu prawdopodobnie normalnie wcześniej rozkwitająca obcopylna Sokówka 2 mogła wydać w roku 1978 niezły plon owoców. Działo się to przy chłodnej pogodzie. W następnym roku, przy bardzo ciepłej pogodzie, szczytowe nasilenie oblotu przez 'Pszczoły Sokówki 2 miało miejsce nieco wcześniej niż innych odmian i słabsze było też zawiązywanie owoców. Odmiana Kerezer miała korzystne warunki do dobrego zapylenia ze względu na porę pylenia, ale szczyt oblotu jej przez pszczoły został niekorzystnie opóźniony w stosunku do procesu rozkwitania. O tym opóźnieniu nie decydował jednak brak nektaru w młodych kwiatach, gdyż można go było dostrzec gołym okiem, ale niechętne odwiedzanie ich przez pszczoły, o czym wspomniano wyżej. Zawiązywanie owoców z kwiatów zapylanych w różnym wieku. Wszystkie badane odmiany wiśni najwięcej owoców wytwarzały z kwiatów nie izolowanych, 'tj. dostępnych dla owadów zapylających od chwili rozchylenia się ich płatków koron (tab, 4). Z kwiatów, do których na skutek izolowania owady zapylające miały dostęp na drugi dzień po rozkwitnięciu, zawiązywało się niewiele mniej owoców niż z kwiatów kontról- 150

Tabela 5 Procent wytworzonych owoców w stosunku do liczby kwiatów rozkwitających w kolejnych dniach okresu kwitnienia wiśni Percent of setred fruits in relation to number of f'lowers starred to bloom in succesive days of blooming Rok Data Odmiana - Variety Ye:lr Date Sokówka 2 Kcrezer I Sokówka 29 I Ncfris Lutówka 9.V. 5,0 10.V. 9,2 4,4 11,2 14.V. 5,5 7,2 10,5 23,0 15.V. 6,2 6,0 8,0 28,5 32,9 1978 16.V. 3,3 6,7 4,8 26,7 28,6 l7.v. 5,6 5,7 12,2 39,9 43,5 18.V. 4,4 35,4 39,6 19.V. 19,2 25,3 20.V. 40,6 21.V. 27,1 14.V. 9,0 15.V. 4,4 10,5 15,7 1979 16.V. 2,3 5,6 7,9 42,4 28,1 17.V. 4,3 6,5 23,0 24,9 18.V. 12,6 13,6 nych. Kwiaty dostępne owadom po dwu dobach izolowania, czyli w trzecim dniu kwitnienia wydawały wyraźnie mniej owoców, a udostępniane w czwartym dniu życia -znikomo mało. Bardzo wyraźnie wynika to nie tylko z danych dla odmian obcopylnych, ale i dla samopłodnych [Łutów:ka i Nefris), które mogą się zapylać samoczynnie. Nie mogąca się samoczynnie zapylać Sokówka 29 została niewątpliwie zapylona w pewnym stopniu mechanicznie podczas niezbędnych manipulacji izolatorami i dlatego zajmuje miejsce pośrednie. Należy zatem stwierdzić, że największą szansę na wydanie owocu kwiat wiśni ma wtedy, gdy zostanie zapylony dobrym pyłkiem w pierwszym, a także w drugim dniu życia. Chłodniejsza pogoda w czasie kwitnienia.przedłuża ten okres, cieplejsza natomiast skraca. Wyniki te są w zasadzie zbieżne z danymi W o c i ó r a (1976), chociaż stosowano tu nieco odmienną metodykę. Zawiązywanie owoców z kwiatów rozkwitających w różnych fazach okresu kwitnienia. Przy chłodnej pogodzie w 1978 r. kwiaty wszystkich badanych odmian, rozkwitające na początku, w środku, jak i pod koniec okresu kwitnienia, zawiązywały na ogół podobny procent owoców (tab. 5). Natomiast przy bardzo ciepłej pogodzie w 1979 r., zaznaczył się dla wszystkich odmian ogromny spadek procentu wykształconych owoców z kwiatów coraz później rozkwitających. Można to tłumaczyć w ten sposób {różni autorzy cyt. za K o b l e m 1960), że jeżeli przy sprzyjających warunkach meteorologicznych wyso'ki procent wcześniej rozkwitających kwiatów zaczęło rozwijać się w owoce, to tym samym kwiaty późniejsze miały mniejszą szansę na wydanie owocu, ponieważ jako młodsze i słabsze przegrywały w konkurencji o substancje pokarmowe. W omawianych 151

'doświadczeniach jednak trudno mówić o zjawisku konkurencji zawiązków owoców o pokarm, ponieważ na gałęziach doświadczalnych pozostawały tylko kwiaty, które w danym dniu rozkwitały, gdyż wszystkie inne usuwano. Wypada chyba przyjąć, że kilkusetkwiatowe gałęzie doświadczalne były podporządkowane prawidłowościom, jakim podlegały całe drzewa. Możliwe, że przy wysokiej temperaturze w miarę późniejszego rozkwitania zwiększa się udział kwiatów z zanikającymi zalążkami, o których pisze Lech i Tylus (1976). Udział w plonie ogólnym owoców powstałych z kwiatów rozkwitających w kolejnych dniach okresu kwitnienia. Wysokość plonu owoców z kwiatów rozkwitłych danego dnia zależy od liczby tych kwiatów i od procentu wykształconych z nich owoców. Z tabeli 6 wynika, że przy chłodnej pogodzie. jaka panowała w maju Hl78 To główna masa vnlonu owoców powstała z 'kwiatów rozkwitających w ciągu 4-6 dni okresu kwitnienia. Natomiast przy pogodzie upalnej w roku 1979 podstawową Tabela 6 Procentowy udział plonu owoców powstałych z kwiatów rozkwitających w kolejnych dniach okresu kwitnienia wiśni Percentages share of the crop of fruits setred on flowers started to bloom in succesive days of błooming period Rok Kolejne dni rozkwit ania Odmiana - Variety Year Succesive Sokówka 2 Kerezer Sokówka 29 Nefris Lutówka days of blooming l 2,3 0,1 0,1 2 9,2 0,8 1,2 3 22,0 2,3 0,8 0,4 4 1,3 0,5 0,7 0,8 0,1 5 1,6 0,7 1,1 0,8 0,2 6 16,1 9,3 11,0 5,0 1,0 1978 7 16,7 18,3 14,9 12,0 8,9 8 17,0 16,0 16,8 16,9 20,2 9 3,2 18,2 14,8 13,9 14,7 10 4,4 17,6 17,1 28,4 27,6 11 2,1 9,2 10,4 12,1 12,7 12 1,2 3,4 5,3 5,2 5,6 13 1,8 2,2 3,9 3,0 7,1 14 1,1 1,4 2,2 1,5 1,9 l 1,5 2 4,0 0,4 3 25,7 5,5 3,8 1979 4 49,5 53,5 52,3 16,4 2,9 5 15,4 31,5 32,6 47,8 29,8 6 2,5 7,4 7,8 29,4 53,4 7 1,2 1,4 2,8 5,4 12,5 8 0,2 0,3 0,7 1,0 1,4 152

masę,plonu owoców dały kwiaty rozkwitłe w ciągu 2-3 dni. Wyniki te wykazują dużą zbieżność z danymi Wa c i ó r a (1976), chociaż trudno je z tamtymi bezpośrednio porównywać, ze względu na zastosowaną odmienną metodykę badań. Wskazują one również na potrzebę zapewniania odpowiedniej ilości pszczół w kwitnących sadach wiśniowych, gdyż glówna masa plonu owoców powstaje w stosunkowo krótkim czasie, zwłaszcza przy ciepłej pogodzie w okresie 'kwitnienia. Natomiast 1-2 dniowe całkowite nawet ograniczenie lotu pszczół przez warunki meteorologiczne nie musi (wbrew powszechnemu mniemaniu oraz pozornie wspierającym to mniemanie wynikom - tab. 6, dzień czwarty i piąty kwitnienia wiśni w 1978 r.) odbijać się wyrażnie ujemnie na plonie owoców. Te same niesprzyjające lotom owadów czynniki pogody ograniczają procesy rozkwitania :i. pylenia (rys. 2) oraz przedłużają życie kwiatów (tab. 3), czyli zdolność ich do zawiązywania owoców przy późniejszym zapyleniu (tab. 4 - Sokówka 2 w 1978 T.). WNIOSKI Zasadniczy ogólny przebieg procesów rozkwitania, pylenia, oblotu przez owady zapylające oraz zawiązywania owoców ma charakter podobny u wszystkich badanych odmian wiśni (Łutówka, Nefris, Kerezer, Sokówka 2i Sokówka 29), jakkolwiek istnieją między nimi różnice w porze kwitnienia, szybkości rozkwitania, długości pylenia i życia kwiatów, intensywności oblotu przez pszczoły {uwarunkowanej raczej bardziej budową kwiatu niż obfitością nektarowania) oraz różnice w stopniu zawiązywania owoców i plonowaniu. Na przebieg procesów rozkwitania, pylenia, oblotu przez owady zapylające i zawiązywanie owoców ogromny wpływ wywierają czynniki pogody panujące w okresie kwitnienia. Ograniczenia lotu pszczół spowodowane nie sprzyjającymi warunkami meteorologicznymi nie muszą odbijać się ujemnie na plonie owoców, ponieważ te same warunki pogody hamują również procesy rozkwitania i pylenia oraz przedłużają życie tkwiatów. Główna masa plonu owoców :powstaje z kwiatów rozkwitających w stosunkowo krótkim czasie, zwłaszcza gdy w okresie kwitnienia panuje ciepła pogoda. Dlatego do dobrego plonowania wiśni obcopylnych konieczne jest, poza wieloma innymi warunkami, nie tylko możliwie najbliższe sąsiedztwo komponentów mających się wzajemnie zapylać, ale także wielka zgodność pory ich kwitnienia oraz dostatek owadów zapylających od samego początku kwitnienia sadu. Ten ostatni warunek dotyczy także odmian samopłodnych. 153

s LITERATURA B o r n u s L., J a b l o ń s k i B., Król S., Z m a r l i c k i C., S k o w r o n e k J. (1978)- Plonowanie wiśni samopłodnych w różnych kombinacjach odmianowych. Pszczetn. Zesz. Nauk. 22: 167-172 F r e e J. B. (1970) - Insect pollination of crops. Academic Press. London an New York J a b ł o ń k i B., S z k l a n o w s k a K. (1979) - Propozycje zmiany metody badań nektarowania roślin. Pszczelno Zesz. Nauk. 23: 105-114 K o b e l F. (1960) - Sadownictwo i jego podstawy fizjologiczne. PWRiL, Warszawa L e c h W., T Y l u s K. (1976) - Zależność owocowania wiśni od stopnia zapłodnienia kwiatów. Prace IS. Co nowego w sadownictwie, seria C, nr l, 2(53,54): 67-69 S k o w r o n e k J. (1977) - Badania niektórych zjawisk kwitnienia, nektarowania oraz zapylania wiśni przez poszezoły. Pszczelno Zesz. Nauk. 21: 45-69 S k o w r o n e k J. (1980) - Zapylanie i owocowanie wiśni w zależności od stopnia uszkodzenia kwiatów przez przymrozki wiosenne. Ogrodnictwo 7: 178-179 Wo c i ó r S. (1976) - Badania długości okresu efektywnego zapylenia wiśni. Prace IS. Co nowego w sadownictwie, seria C, nr 1,2(53,54): 65-67 PE3YJIbTATbI HCCJIE.n;OBAHl1li IlO RBJIEHHRM IlbIJIEHl1R H IlOJIO.n;OHOIIIEHHR BHIIIHl1 a C K o BP o H e K, B. R a 6 JIo H b CKH Pe310Me B 1978-1979 rr. B IlYJIaBax HccJIeAoBaHo npoueccsr no nbijiehhio 5 COpTOB BHl1IHM(caMOOUbIJI81Oll\HeC8- Lutówka M Nefris, q,akyjibtatmbhocamoonbijihioii\aeca Sokówka 29, HHOnbIJIbHble - Sokówka 2 H Kerezer), El TaK:lKe 3aB83bIBaHH>I q,pyktob H3 I\BeTOBpasnoro B03paCTa, OnbIJIHeMbIXn'IeJIaMH. Koncra-rapoaaao, 'ITO AJIH xepowero njioaohowehh8hhonbijibhbixbhwheh Heo6xo):(JłMo, Me:lKAYnpo'IHM, 6JIH:lKaHWee coceactbokomnohehtob,onbijiaioii\hxapyr./.\pyra M caxoe OOJIbWOeeAHHcTBOnepaozta I\BeTeHHH 3THX KeMnOHeHTOB,a raxace MHO:lKeCTBOHaCeKOMbIX,OnbIJI81Oll\HXc caaoro Ha'IaJIa I\BeTeHH8 cazra. 3TOT no- CJIeAHHHacnexr xacaerca TaK:lKecaMOOnbIJI81OII\HXC8 coproa. RESULTS OF INVESTIGATION OF PHENOMENOS OF POLLENING AND BLOOMING OF SOUR CHERRY Jadwiga Skowronek, Bolesław Jabłoński Summary In the years of 1978-1979 process of pollening of 5 varteties of sour cherry (self-pollinated Lutówka and Nefris, iacultative self-pollinated Sokówka 29 and cross-polhnated SOkówka 2 and Kerezer) and set up oi iruits irom flowers of different age pollinated by bees were investigated. It was found that for a good fructify of a cross-pollmated varieties of sour cherry is necessery a close neighborhood of varieties good pollinated each other, as far as possible accordance of a time of blooming these varieties and abundance of pollinating insects from the beginning of blooming, The last factor eonceru also self-pollinated varieties.