Przewodnik eksportera po rynku Republiki Federalnej Niemiec Spis treści 1. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA POLSKI Z REPUBLIKĄ FEDERALNĄ NIEMIEC... 2 1.1. SPECYFIKA RYNKU... 2 1.2. WYMIANA HANDLOWA... 2 1.3. MOŻLIWOŚCI EKSPORTOWE BRANŻ I TOWARÓW (W RAMACH JEDNOLITEGO RYNKU EUROPEJSKIEGO... 3 2. KWESTIE PRAWNE... 4 2.1. SYSTEM PODATKOWY... 4 2.2. ZAMÓWIENIA PUBLICZNE... 5 2.3. OCHRONA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ... 6 2.4. ROZSTRZYGANIE SPORÓW, WINDYKACJA NALEŻNOŚCI... 7 2.5. DOSTĘP DO RYNKU... 7 3. PRZEDSIĘWZIĘCIA TARGOWO-WYSTAWIENNICZE... 8 4. WAŻNE ADRESY I LINKI... 9 4.1. AMBASADA RP I POZOSTAŁE PLACÓWKI DYPLOMATYCZNE... 9 4.2. PODMIOTY LOKALNE... 10 1
1. WSPÓŁPRACA GOSPODARCZA POLSKI Z REPUBLIKĄ FEDERALNĄ NIEMIEC 1.1. SPECYFIKA RYNKU Republika Federalna Niemiec (RFN, niem. Deutschland lub Bundesrepublik Deutschland - BRD), położona w Europie Środkowej, jest federalnym państwem związkowym, podzielonym na 16 krajów związkowych, tzw. landów, zamieszkałych przez 82,5 mln ludności. Niemcy są w Unii Europejskiej krajem o największej liczbie mieszkańców. Każdy z landów posiada własną konstytucję, parlament i rząd, a na płaszczyźnie federalnej jest reprezentowany w Izbie Wyższej (Bundesrat). Republika Federalna Niemiec jest członkiem-założycielem Unii Europejskiej (UE). Niemcy należą do najbardziej rozwiniętych krajów przemysłowych świata. Gospodarka tego kraju jest ukierunkowana globalnie, a Niemcy należą do największych na świecie eksporterów towarów (1,1 bln EUR w 2011 r.). Najważniejszymi partnerami handlowymi Niemiec są: Francja, USA, Wielka Brytania i Włochy. Motorem handlu zagranicznego jest przede wszystkim przemysł, a jego wiodącą branżą jest produkcja samochodów (np.: Mercedes, Audi, BMW czy Volkswagen). Wśród krajów związkowych w niemieckim eksporcie przodują Badenia- Wirtembergia z 16%-owym i Bawaria z 15%-owym udziałem. W imporcie udział każdego z ww. landów sięga po 16%. Duże znaczenie gospodarcze ma również budowa maszyn, elektrotechnika, chemia, technologia środowiska, mechanika precyzyjna, optyka, technika medyczna, biotechnologia oraz od niedawna nanotechnologia. Niemcy dysponują wysoko rozwiniętą i dynamicznie się rozwijającą infrastrukturą transportową oraz jednymi z najnowocześniejszych na świecie sieciami telefonicznymi i internetowymi. Około dwie trzecie wszystkich, wiodących w skali globalnej, targów branżowych odbywa się w Niemczech. Wysokiej klasy halami targowymi może pochwalić się Berlin, Lipsk, Hannover czy też Frankfurt nad Menem. Polityka gospodarcza rządu federalnego koncentruje się obecnie na sprzyjającej wzrostowi konsolidacji finansów publicznych oraz działaniach dla przezwyciężenia kryzysu zadłużeniowego w strefie euro, którego skutki mają także bezpośrednie przełożenie na wzrost gospodarczy w Niemczech. Działania te nie mają już charakteru specjalnych pakietów koniunkturalnych jakie przyjęto w latach 2008-2009, lecz specjalnych programów wspierających wybrane obszary gospodarki, w tym innowacje i rozwój OZE, planu konsekwentnych reform finansów publicznych ( hamulec zadłużeniowy ) oraz działań deregulacyjnych. O skuteczności przyjętych rozwiązań, także jako długookresowego efektu ww. pakietów antykryzysowych świadczy wzrost PKB w 2010 r. o 3,7% i o kolejne 3% w 2011 r., co pozwoliło przywrócić poziom PKB Niemiec do wielkości sprzed kryzysu. Dobre wyniki gospodarcze i zwiększone wpływy podatkowe przyczyniły się do zmniejszenia poziomu deficytu budżetowego w 2011 r. do -1% (po -3,2% w 2009 r. i -4,3% w 2010 r.). Mimo prognozowanego na 0,7% spowolnienia wzrostu PKB, gospodarka niemiecka pozostanie w 2012 r. motorem wzrostu dla całej UE. Czynnikiem stabilizującym dla gospodarki i poprawiającym nastrój niemieckiego biznesu jest przyjęcie paktu fiskalnego i uregulowanie problemu greckiego zadłużenia publicznego. Po katastrofie w elektrowni atomowej w Fukushimie, rząd niemiecki zdecydował się wiosną 2011 r. na stopniową rezygnację z energetyki atomowej. Pierwsza elektrownia atomowa ma być wyłączona do końca 2015 roku, ostatnia do końca 2022 r. Rezygnacja z energetyki atomowej dostarczającej obecnie 18% energii elektrycznej (udział węgla kamiennego wynosi 19%, brunatnego 25%, gazu 2
ziemnego 14% i 20% OZE), stanowi ogromne wyzwanie dla całej gospodarki niemieckiej. Zgodnie z planami rządu federalnego, w 2020 r. udział OZE w produkcji energii elektrycznej zwiększy się z obecnych 20% do poziomu 35%. W 2050 r. natomiast aż 60% całego zużycia energii w Niemczech oraz 80% energii elektrycznej ma pochodzić z odnawialnych źródeł energii. 1.2. WYMIANA HANDLOWA Niemcy od wielu lat pozostają pierwszym partnerem handlowym Polski. Od momentu przystąpienia Polski do UE w bilateralnych relacjach handlowych można zaobserwować zarówno zmiany ilościowe, jak i jakościowe: wysoką dynamikę handlu oraz poprawę struktury towarowej wymiany w kierunku wyższego udziału towarów wysoko przetworzonych. W 2011 r. obroty wyniosły 68,9 mld EUR (+13,4%), w tym 35,4 mld EUR polskiego eksportu (+12,6%) i 33,5 mld importu (+14,2%). Wymiana zamknęła się dla Polski dodatnim saldem w wysokości 1,9 mld EUR. Udział Niemiec w polskim eksporcie ogółem wyniósł w 2011r. 26%, a w imporcie 22,3%. Wyniki wymiany towarowej za lata 2010-2011r. wskazują na wysokie tempo odbudowy polskiego eksportu do Niemiec i szybki powrót do stanu sprzed spowolnienia gospodarczego. Odbudowę polskiego eksportu stymulowała dobra koniunktura w Niemczech (+3,0% wzrostu PKB), a 2/3 wzrostu pochodziło ze zwiększonego popytu wewnętrznego głównie inwestycyjnego i na potrzeby rosnącej produkcji. Nadal zauważalna jest wysoka nierównowaga w handlu między obydwoma krajami. Według niemieckiego urzędu statystycznego DeStatis w 2011r. import polskich towarów stanowił 3,6% całości niemieckiego importu, eksport natomiast do Polski 4,1% niemieckiego eksportu. Według statystyk niemieckich Polska z eksportem do Niemiec w wysokości 32,4 mld EUR znalazła się na 12. miejscu za Czechami (33,0 mld EUR) i Szwajcarią (36,9 mld EUR) wśród dostawców na rynek niemiecki. W niemieckim eksporcie natomiast Polska uplasowała się na 10 pozycji (43,5 mld EUR), wyprzedzając m.in. Hiszpanię (34,9 mld) i Rosję (34,4 mld). Pod względem wysokości obrotów Polska znalazła sie w 2011 r. na 10 miejscu (75,9 mld), wyprzedzając w tym zestawieniu m.in. Rosję (75,0 mld), Czechy (63,6 mld EUR) i Hiszpanię (57,4 mld EUR). W strukturze towarowej polskiego eksportu na rynek niemiecki dominują części i akcesoria do pojazdów samochodowych, meble, silniki spalinowe, pojazdy samochodowe, miedź rafinowana, druty, aparatura odbiorcza dla telewizji, konstrukcje do budowy mostów, statki i łodzie. Największą grupę towarową w polskim eksporcie do RFN stanowiły w 2011 r. wyroby mechaniczne i elektryczne (34%), inne wyroby przemysłowe (19%), w tym pojazdy (15%), inne wyroby gotowe (13%), w tym meble (7%) oraz towary rolno-spożywcze (8%). W polskim imporcie przeważają: części i akcesoria do pojazdów samochodowych, pojazdy samochodowe, oleje ropy naftowej, części do silników, leki, wyroby walcowane i artykuły z żeliwa lub ze stali, artykuły z tworzyw sztucznych, okucia, maszyny i urządzenia mechaniczne. Najważniejsze grupy towarowe w polskim imporcie z RFN w 2011 r. wg 4-cyfrowego kodu SITC to: urządzenia mechaniczne i elektryczne (35%), inne wyroby przemysłowe (21%), w tym pojazdy samochodowe 3
oraz części i akcesoria do pojazdów (12%), wyroby przemysłu chemicznego (16%) i inne wyroby gotowe (11%). Niemcy są na 2 miejscu (po Niderlandach) wśród najważniejszych inwestorów zagranicznych w Polsce. Wg szacunkowych danych skumulowana wartość niemieckich inwestycji na koniec 2011 r. wyniosła ok. 23 mld EUR, co daje prawie 16% udział w inwestycjach zagranicznych ogółem i 2. miejsce wśród największych inwestorów zagranicznych. Największa część niemieckich inwestycji przypada na działalność nowych firm (greenfield investments), a jedynie niewielką część stanowią przejęcia (poza przejęciem PTC w 2010 r. przez DT) czy też inwestycje związane z prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych. Przedsiębiorstwa niemieckie inwestują coraz więcej także w zaawansowanych technologicznie rodzajach produkcji i usług oraz rozwijają w Polsce swą działalność badawczo-rozwojową. Większe niemieckie inwestycje w Polsce realizowane są głównie w przemyśle motoryzacyjnym oraz budowy maszyn, chemicznym i farmaceutycznym, w sektorze bankowym i ubezpieczeniowym, handlu hurtowym i detalicznym oraz energetyce, ze szczególnym uwzględnieniem odnawialnych źródeł energii. Odczuwalna poprawa w zakresie infrastruktury drogowej oraz dobry na tle innych krajów UE - wizerunek polskiej gospodarki i finansów sprzyja decyzjom i zachęca niemieckie firmy do dalszego inwestowania w Polsce. Polskie inwestycje w Niemczech wg szacunków Ambasady RP w Berlinie wynoszą ok. 1 mld EUR. Wśród największych inwestorów znajdują się m.in. PKN Orlen S.A. (zakup ponad 580 stacji benzynowych BP w północnej części Niemiec), Grupa Ciech (przejęcie za 75 mln EUR fabryki sody kalcynowanej w Stassfurcie w Dolnej Saksonii) oraz Azoty Tarnów (zakup fabryki polimerów w Guben). Większość polskich przedsiębiorców stanowią jednak firmy jednoosobowe (dominują usługi budowlane i rzemieślnicze). Na koniec 2011 r. w RFN zarejestrowanych było ok. 200 tys. jednoosobowych przedsiębiorstw z udziałem polskich obywateli, w tym ok. 50 tys. firm rzemieślniczych. Aktualne dane o obrotach handlu zagranicznego można znaleźć pod adresem: http://www.mg.gov.pl/analizy+i+prognozy/handel+zagraniczny/ 1.3. MOŻLIWOŚCI EKSPORTOWE BRANŻ I TOWARÓW Za jako najbardziej perspektywiczną i najbardziej dynamicznie się rozwijającą branżę gospodarki niemieckiej uznaje się branżę technologii cyfrowych i systemów informatycznych, dla której na lata 2010-2020 prognozowane jest średnioroczne tempo wzrostu w wysokości 3%. Na drugim miejscu znajduje się branża maszyny i wyposażenie z prognozowanym wzrostem 2,4% średnio rocznie. Generalnie dobre perspektywy wzrostu dla całego sektora zdolności przemysłowych wynikają zarówno z odrabiania strat powstałych w trakcie kryzysu gospodarczego ostatnich lat, jak i z dużego potencjału eksportowego sektora. Wysoki, bo aż 2%-owy wzrost prognozowy jest także dla branży ochrona i pielęgnacja zdrowia. Branżą z perspektywą rozwojową pozostaje też branża rozrywka i kultura. Najmniej perspektywicznym rozwojowo sektorem jest natomiast sektor publiczny (duży spadek zatrudnienia) oraz branża infrastruktura i sieci. 4
W dłuższym okresie czasu to właśnie popyt ze strony najbardziej dynamicznie rozwijających się branż gospodarki niemieckiej będzie miał przełożenie na wielkość i strukturę polskiego eksport do Niemiec. Wśród importowanych przez Niemcy towarów na uwagę polskiego eksportera zasługują obecnie: wyroby hutnicze, produkty chemiczne, pojazdy i części zamienne, surowce naturalne (np. węgiel kamienny, brunatny i metale kolorowe), aparatura radiotechniczna, nośniki informacji oraz artykuły spożywcze i meble. Stąd, polscy producenci mają realne szanse nawiązania współpracy handlowej z niemieckimi firmami z ww. branż i konkretnych grup towarowych wskazanych powyżej. Do perspektywicznych, a zarazem rozwojowych branż dla polskiego eksportu na rynek niemiecki można zaliczyć: artykuły rolno spożywcze, meble i akcesoria meblowe, artykuły dekoracyjne i wyposażenia wnętrz, artykuły ogrodnicze, usługi. Po zniesieniu w 2011 r. ograniczeń w dostępie do rynku pracy i usług, dobre perspektywy będzie miał również eksport usług budowlanych, zwłaszcza w zakresie robót wysoko wyspecjalizowanych (między innymi tunelowych i wykończeniowych) oraz montażu produkowanych w Polsce wyrobów. W dalszym ciągu istnieje duże zapotrzebowanie rynku niemieckiego na tzw. proste wyroby branży medycznej, szczególnie materiały opatrunkowe, przybory i narzędzia jednorazowe, odzież medyczną i szkło laboratoryjne. Wzrasta znacząco popyt na usługi medyczne wysoko wyspecjalizowane, usługi stomatologiczne oraz chirurgii plastycznej. Obserwuje się również duży wzrost zainteresowania turystyką wyjazdową do Polski związaną z świadczeniem usług typu lecznictwa sanatoryjnego i uzdrowiskowego (SPA). Analizy kształtowania się struktury towarowej w kryzysowym 2009 r. wskazują, że bardziej podatne na wahania koniunktury są produkty nisko przetworzone, a relatywnie mniejsze spadki eksportu występują w przypadku towarów wysoko przetworzonych i charakteryzujących się wyższym poziomem nowoczesności. Dlatego też w 2012 r. można spodziewać się mniejszego spowolnienia polskiego eksportu do Niemiec np. wyrobów przemysłu elektromaszynowego, a większego np. w przypadku wyrobów metalurgicznych, surowców chemicznych (poza surowcami dla przem. farmaceutycznego), cementu, drewna czy paliw mineralnych. Dalsza poprawa sytuacji na niemieckim rynku pracy i prognoza utrzymania się popytu konsumpcyjnego na dotychczasowym poziomie, pozwalają prognozować niewielki, ale jednak wzrost eksportu produktów rolno-spożywczych czy mebli, konkurencyjnych cenowo na niemieckim rynku. 2. KWESTIE PRAWNE 2.1. SYSTEM PODATKOWY Obowiązkowi podatkowemu podlegają osoby fizyczne i podmioty prawne, które wykonują działalność na terytorium Republiki Federalnej Niemiec. Odbiorcą podatku jest właściwy organ podatkowy republiki, regionu bądź gminy. Podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do wpłacenia podatku, sporządzania deklaracji podatkowych oraz prowadzenia ksiąg. W 2008r. Federalny Urząd Skarbowy rozpoczął przydzielanie każdej osobie fizycznej nowego numeru identyfikacyjnego, który zastąpił dotychczasowy numer podatkowy. Następnym krokiem w ramach zmian będzie planowane na rok 2015 przydzielenie Gospodarczego Numeru Identyfikacyjnego wszystkim czynnym podmiotom 5
gospodarczym. Podmiotami gospodarczymi są osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i jednostki powiązane. Od 1.01.2012 roku wprowadzono system rozliczeń zaliczek na podatek dochodowy PIT wyłącznie w formie elektronicznej, od 2011 r. obowiązuje rozliczenie rocznej deklaracji VAT w formie elektronicznej oraz - zgodnie z przyjętą 23.09.2011 r. ustawą o ułatwieniach podatkowych - blisko 40 innych korzystniejszych regulacji w ordynacji podatkowej. W Niemczech występują następujące rodzaje podatku: Podatek dochodowy od osób fizycznych (niem. Einkommensteuer, ESt) Podatek osiągnięty z działalności gospodarczej musi być zadeklarowany i rozliczony (samodzielnie lub wspólnie z małżonkiem) w urzędzie skarbowym (niem. Finanzamt). Stawka podatku dochodowego od osób fizycznych rośnie progresywnie wraz z dochodem i wynosi od 14 do 42% Maksymalna stawka obowiązuje dla dochodu powyżej 52 882 EUR (rozliczanie samodzielne) lub 105 764 EUR (rozliczanie z małżonkiem), natomiast kwota wolna od podatku wynosi odpowiednio 8 004 EUR oraz 16 004 EUR (dane na 2012 rok). Podatek od działalności gospodarczej (niem. Gewerbesteuer, GewSt) Podatek od działalności gospodarczej jest podatkiem specyficznym, występującym w Niemczech, a płacą go osoby i podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Jego wysokość zależy od: wielkości i lokalizacji gminy, gdzie prowadzona jest działalność gospodarcza, wysokości osiągniętego dochodu oraz formy prawnej firmy i rodzaju działalności. Podstawą opodatkowania GewSt jest dochód obliczony podobnie jak do podatku dochodowego dla osób fizycznych. Stawka wynosi najczęściej 17 20%. Podatek ten jest uwzględniany przy obliczeniu podatku dochodowego od osób fizycznych (zmniejszenie ESt poprzez zastosowania specyficznej metody zliczającej GewSt). Podatkowi temu nie podlegają tzw. wolne zawody (np.: lekarz, artysta, prawnik). Podatek od towarów i usług VAT (niem. Umsatzsteuer, Ust) Podatek ten jest też często zwany podatkiem od wartości dodanej (niem. Mehrwertsteuer). Stawka podstawowa wynosi 19%, obniżona 7%. Szczególne regulacje dotyczą mikro- i małych przedsiębiorstw oraz przedsiębiorstw leśnych i rolnych. Podatek solidarnościowy (niem. Solidaritätszuschlag, SoIZ) W Niemczech od dochodów z działalności gospodarczej płaci się dodatkowo podatek zwany solidarnościowym. Stawka tego podatku wynosi 5,5%. Jest to dodatkowe obciążenie do podatku dochodowego od osób fizycznych, które jest liczone od: zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych, obliczonego podatku od wynagrodzeń oraz dochodu z odsetek, kapitału i innych należności podatkowych. Wysokość tego podatku jest wyznaczona przez Urząd Skarbowy w decyzji podatkowej (wyznaczenie łączne ESt i SoIZ). 6
Podatek kościelny (niem. Kirchensteuer, KiSt) Ten podatek płacą osoby deklarujące przynależność do kościoła (katolicki, ewangelicki, starokatolicki, wyznanie mojżeszowe). Jest on obliczany procentowo (najczęściej 8 9%) od kwoty podatku dochodowego (Est). Podatek od pojazdów (niem. Karftahrzeugsteuer, Kfz-St) Od pojazdów zarejestrowanych w Niemczech płaci się podatek od środków transportu. Wysokość tego podatku uzależniona jest od: rodzaju silnika (benzyna, diesel), jego pojemności oraz klasy szkodliwości pojazdu dla środowiska. Stawka Kfz-St wynosi od 6,75 do 37,58 EUR i jest liczona za każde rozpoczęte 100 cm3 pojemności silnika. Obowiązek prowadzenia księgowości. Niektóre podmioty z racji formy prawnej lub rodzaju prowadzonej działalności są zobowiązane do prowadzenia ksiąg rachunkowych lub prowadzenia właściwej ewidencji księgowej. Małe podmioty gospodarcze nie muszą prowadzić ksiąg handlowych, tzw. pełnej księgowości, chyba że wynika to z przepisów szczególnych. W uproszczeniu można przyjąć, że: przy rocznym obrocie do 500 000 EUR lub zysku nie przekraczającym rocznie 50 000 EUR nie ma obowiązku prowadzenia księgowości. Nie zwalnia to oczywiście od obowiązku dokumentowania zakupów i sprzedaży. Więcej o Niemieckim systemie podatkowym można znaleźć na stronie: http://www.berlin.trade.gov.pl/pl/rfnprzewodnik/article/detail,892,podatek_od_towaro w_i_uslug.html 2.2. ZAMÓWIENIA PUBLICZNE Powyżej ustalonej wartości zlecenia przetargi ogłaszane być muszą w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (suplement S/ED) (www.ted.europa.eu). Poniżej wartości progowej niemieckie kraje związkowe ustalają praktykę w zakresie ogłaszania zamówień publicznych. Publikacja przetargów nie jest w Niemczech uregulowana jednolicie. Federacja publikuje przetargi instytucji federalnych na portalu Republiki Federalnej (www.bund.de). Niektóre z krajów federalnych publikują dzienniki urzędowe i biuletyny zamówień publicznych, które częściowo dostępne są także w formie elektronicznej, inne kraje związkowe nie mają centralnego systemu publikacji zamówień publicznych. Wiele zamówień publicznych publikowanych jest w regionalnej lub lokalnej prasie codziennej lub biuletynach gminnych. Nie ma platformy zamówień publicznych, która zawierałaby wszystkie niemieckie przetargi, ale istnieje szereg portali internetowych oferujących za opłatą informacje i ich wyszukiwanie. Sposób postępowania przy przetargach i ubieganiu się o zlecenia publiczne regulują w Niemczech: Ustawa o przeciwdziałaniu ograniczeniom w konkurencji GWB (zawiera przede wszystkim ogólne zasady prawa o zleceniach publicznych, których trzeba bezwzględnie przestrzegać); 7
Znormalizowane zasady udzielania zleceń i zawierania umów w budownictwie VOB (zawierają regulacje dotyczące udzielania zleceń budowlanych przez publicznych zleceniodawców oraz treści umów budowlanych); Znormalizowane zasady zlecania świadczeń (dostaw i usług) VOL (regulują procedurę przetargową i udzielanie zleceń dla dostaw i usług, z wyjątkiem tych z sektora budownictwa, które reguluje VOB. Nie podlegają jej również niektóre działalności w ramach wolnych zawodów); Rozporządzenie o udzielaniu zleceń publicznych niem. Vergabeverordnung VgV (zawiera ono regulacje o procedurze, której należy przestrzegać przy udzielaniu zleceń publicznych oraz o kompetencjach i procedurze przy realizacji procedury kontrolnej dla zamówień publicznych, których szacunkowe wartości zlecenia osiągają wartości progowe); Znormalizowane zasady zlecania i wykonywania świadczeń przez przedstawicieli wolnych zawodów VOF (regulują przetargi na udzielanie zleceń na świadczenia realizowane przez przedstawicieli wolnych zawodów). Regulacje VOB i VOL obowiązują dla wszystkich świadczeń ponad i poniżej wartości progowych. Regulacje VOF nie znajdują zastosowania poniżej tych wartości. Wszystkie trzy ustalają jednocześnie odpowiednie europejskie dyrektywy dla Niemiec. Udzielanie zleceń poniżej wartości progowej stanowi zdecydowaną większość wszystkich zleceń udzielanych w Niemczech. Normami prawnymi z dziedziny udzielania zleceń publicznych są ustawy budżetowe federacji i krajów związkowych oraz znajdujące tu zastosowanie przepisy administracyjne. Odnoszą się one jednak w zakresie ogłaszania przetargów i udzielania zleceń z kolei do znormalizowanych zasad udzielania zleceń i zawierania umów w budownictwie (VOB) i znormalizowanych zasad zlecania świadczeń (VOL). Prawo o udzielaniu zleceń publicznych dzieli się w Niemczech na dwa duże obszary, w zależności od tego, czy wartość zlecenia osiąga określony przez Unię Europejską na całą Europę próg czy też nie. Powyżej wartości progowych obowiązują wytyczne europejskie. Przetargi należy ogłaszać na terenie całej Europy. Znormalizowane zasady udzielania zleceń publicznych (VOB i VOL) przewidują zasadniczo 3 różne rodzaje postępowań. W zależności od tego, czy mamy do czynienia z rodzajami postępowania od i ponad wartościami progowymi (przetarg europejski) lub poniżej wartości progowych (krajowa procedura niemiecka), noszą one różne nazwy. W zakresie treści są one ze sobą jednak zasadniczo zgodne. 2.3. OCHRONA WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ Normy i standaryzacja. Niemcy mają długą tradycję w zakresie normowania i standaryzacji. Stworzone przez Niemiecki Instytut Normowania (niem. Deutsches Institut fur Normung e.v. DIN) normy DIN w znaczącym stopniu przejęte zostały do europejskiego systemu norm. Blisko 90% norm europejskich i światowych opiera się na standardach wyznaczonych przez DIN. Niemiecki Instytut Normowania jest organem samorządnym niemieckiej gospodarki i decydentem we wszystkich kwestiach dotyczących normowania i standaryzacji na terenie RFN. Z punktu widzenia polskich importerów i dostawców znajomość niemieckich norm i standardów stanowi ważny element wiedzy o rynku niemieckim również w aspekcie odpowiedzialności cywilnej producentów. Mimo iż normy niemieckie nie posiadają charakteru wiążącego, to stosowanie się do nich pozwala przypuszczać, że producent przestrzegał również wszelkich prawnie wiążących przepisów 8
bezpieczeństwa. W związku z powyższym, nawet jeśli stosowanie się do norm DIN nie zwalnia producenta od odpowiedzialności cywilnej, jest istotnym aspektem dowodzącym, że producent działał zgodnie z przepisami. Certyfikacja. Na rynku niemieckim działa kilka jednostek certyfikujących, m.in. 3 spółki podległe instytutowi DIN, tj.: DIN CERTCO (http://www.dincertco.de) jednostka certyfikująca szerokie spektrum produktów, usług, zakładów i personelu DQS GmbH (http://www.dqs.de) jednostka certyfikująca systemy zarządzania, DIN GOST (http://www.din-gost.de) jednostka certyfikująca towary eksportowane na rynek Federacji Rosyjskiej. Inne jednostki to: - Stowarzyszenie Nadzoru Technicznego (niem. Technischer Uberwachungsvereine TÜV) przeprowadza kontrole bezpieczeństwa, - DEKRA (www.dekra.de) jednostka prowadząca kontrolę diagnostyczną pojazdów (niem. Deutsche KraftfahrzeugUberwachungsverein), - DPMA (www.dpma.de) Niemiecki Urząd ds. Patentów i Znaków Towarowych (niem. Deutsches Patent- und Markenamt), jest centralnym urzędem ds. ochrony prawnejw zakresie działalności gospodarczej, - BAM (www.bam.de) Federalny Urząd ds. Badania i Kontroli Materiałów (niem. Bundesanstalt für Materialforschung und -prufung BAM) prowadzi badania własności fizycznych i chemicznych materiałów, działa na rzecz poprawy standardów, - PTB (www.ptb.de) Federalny Urząd ds. Fizycznych i Technicznych (niem. Physikalisch-Technische Bundesanstalt), tj. niemiecki instytut metrologii, - BVL (www.bvl.bund.de) Federalny Urząd Ochrony Praw Konsumenta i Bezpieczeństwa Żywności (niem. Bundesanstalt fur Verbraucherschutz und Lebensmittelsicherheit) udziela zezwoleń oraz koordynuje nadzorem nad produktami spożywczymi, kosmetykami, wyr. tytoniowymi. BVL udziela także pozwoleń na prowadzenie doświadczeń, opiniuje wnioski o wydanie pozwolenia na stosowanie domieszek do żywności i karmy oraz bioprotein, udziela pozwoleń na stosowanie środków ochrony roślin i weterynaryjnych. 2.4. ROZSTRZYGANIE SPORÓW, WINDYKACJA NALEŻNOŚCI System sądowniczy w RFN opiera się na zasadzie niezawisłości sędziów i minimum dwuinstancyjnym orzekaniem spraw. System sądowniczy RFN składa się z trzech rodzajów sądów: - sądy zwykłe (w strukturze czterech izb) zajmujące się najpopularniejszymi sprawami kryminalnymi i cywilnymi, pełniące także rolę sądów rejestrowych, - sądy wyspecjalizowane zajmujące się sprawami administracyjnymi, z zakresu prawa pracy, finansów i prawa patentowego, - sądy konstytucyjne skupiają się na badaniu hierarchicznej zgodności ze sobą aktów prawnych, również z konstytucją. 2.5. DOSTĘP DO RYNKU W obrocie handlowym między Polską i Niemcami, podobnie jak z innymi krajami UE, nie występują ograniczenia ilościowe czy środki pozataryfowe. Rozbudowany jednak system przepisów administracyjnych sam w sobie może stanowić barierę dla polskich firm, niemniej nie można mówić o stosowaniu barier o charakterze administracyjnym. Znacznym utrudnieniem jest m.in. literalne przestrzeganie przez miejscowe organy 9
administracji obowiązujących przepisów, celem zmniejszenia konkurencyjności obcych, w tym polskich, firm. Dostęp do niemieckiego rynku nie jest łatwy. Rynek jest bardzo hermetyczny, zmonopolizowany przez izby przemysłowo-handlowe, do których przynależność jest obligatoryjna. Aby uchronić rynek przed niekontrolowanym napływem towarów zagranicznych konkurujących z towarami niemieckimi wypracowano ściśle ustalone struktury zakupu produktów: specyficzne wymagania branżowych zrzeszeń zakupu produktów (np. wymóg podporządkowania się stawianym warunkom zakupu, jak: jakość towaru, sposób wykonania i konfekcjonowania, design itp. oraz zaoferowania wymaganej ceny). W przypadku np. mebli są to zrzeszenia kupców mebli do sklepów meblowych, które praktycznie dyktują producentowi, jaki wyrób ma produkować i za jaką cenę. Prawie 95% sklepów meblowych zrzeszonych jest w takich związkach, tylko 5% dokonuje zakupu samodzielnie. Zrzeszenia te oferują cały pakiet marketingowy i usługowy łącznie z gwarancją płatności. Również wiele istniejących zawiłych przepisów, wymagań, norm, co do jakości produktów, a także różnorodność kanałów dystrybucji, stwarza barierę dla łatwego dostępu do tego rynku. Jednym z wielu czynników warunkujących konkurencyjność polskich wyrobów oraz usług na rynku niemieckim musi być coraz lepsza jakość oraz, co nie jest również bez znaczenia, ich cena. Istotną barierą w dostępie do niemieckiego rynku zbytu jest posiadanie przez polskie przedsiębiorstwa niewystarczającego kapitału finansowego. Decydując się na inwestycję w tym regionie przedsiębiorcy powinni przeprowadzić gruntowną analizę rynku, sprawdzić finanse swoich partnerów czy też przejmowanych spółek. Szczególną uwagę należy zwrócić na tę drugą sytuację, która w praktyce zdarza się często. Z dniem 30 kwietnia 2011 roku minęły ostatecznie okresy przejściowe przewidziane Traktatem Akcesyjnym umożliwiające państwom członkowskim UE ograniczenie swobód przepływu pracowników oraz świadczenia usług w stosunku do Polski. Pełne otwarcie niemieckiego rynku pracy i usług dla polskich pracowników i przedsiębiorstw oznacza likwidację istniejących do tej pory ograniczeń w postaci konieczności uzyskiwania różnego rodzaju zezwoleń. I tak od 1 maja 2011r. przestały obowiązywać ograniczenia dotyczące: - świadczenia usług budowlanych przez polskie firmy na terenie Niemiec (nie potrzeba występować do MG o przyznania limitu z kontyngentu osobowego ustalanego na podstawie polsko-niemieckiej umowy o oddelegowaniu pracowników polskich przedsiębiorstw do realizacji umów o dzieło w RFN); - realizacji usługi tylko jako podwykonawca firmy niemieckiej; - zlecania usługi budowlanej tylko przez podmioty gospodarcze; - świadczenia usług budowlanych tylko w regionach o niewysokim bezrobociu; - wyłączenia ze swobody świadczenia usług także sprzątania budynków oraz wyposażania i dekoratorstwa wnętrz. - zakazu użyczania pracowników niemieckim pracodawcom przez polskie agencje pracy tymczasowej. Trzeba jednak pamiętać, że mimo zniesienia ograniczeń w dostępie do niemieckiego rynku usług, delegowanie pracowników w celu wykonywania usług będzie tak jak do tej pory nadal podlegało uregulowaniom niemieckich ustaw, a zwłaszcza ustawie o delegowaniu pracowników (niem. Arbeitnehmerentsendegesetz AEntG). Niemiecka ustawa o delegowaniu pracowników stanowi w oparciu o dyrektywę UE 96/71 wyjątek prawny, do której przepisów polski przedsiębiorca musi się dostosować. Rozwiązanie to nie jest sprzeczne z europejską zasadą swobody 10
wykonywania usług, ponieważ pracownicy delegowani z Polski podlegają tym samym regulacjom prawnym co niemieccy pracownicy wykonujący m.in. prace budowlane, elektroinstalacyjne, malarskie czy dekarskie. Katalog podstawowych i bezwzględnie obowiązujących regulacji zawiera 2 AEntG. Obejmują one między innymi: - stawki wynagrodzenia minimalnego, włącznie ze stawkami wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, - gwarantowanie najniższego płatnego urlopu rocznego, - nieprzekraczanie najwyższego dopuszczalnego wymiaru czasu pracy i najniższego wymiaru czasu przerw w pracy, - bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrony zdrowia w miejscu pracy. Ponadto przedsiębiorca delegujący pracowników do wykonania usługi budowlanej jest zobowiązany według 18 AEntG zgłosić zamiar wykonania usługi w Niemczech i zatrudnienia konkretnych pracowników w Niemczech. Zgłoszenia tego należy dokonać jeszcze przed rozpoczęciem prac i skierować je do Federalnej Dyrekcji Finansowej Zachód (która jest jednostką niemieckiej administracji celnej) na adres: Bundesfinanzdirektion West Worthsstrase 1-3, 50668 Köln Liberalizacja nie oznacza, że przestały obowiązywać wymogi dotyczące rejestracji zagranicznych (polskich) agencji pracy tymczasowej, chcących rozszerzyć swą działalność na rynek niemiecki. Takie same wymogi stawiane są i niemieckim agencjom pracy tymczasowej. Mimo licznych postulatów ze strony opozycji i związków zawodowych, na razie nie ma w Niemczech powszechnej, jednolitej dla całej gospodarki płacy minimalnej. Dla pracowników zatrudnianych w oparciu o umowę o pracę obowiązują minimalne stawki z umów zbiorowych, a dla pracowników sezonowych nie ma obecnie stawki minimalnej. Przy delegowaniu pracowników z Polski (często mylonym z użyczaniem pracowników) oraz przy zatrudnieniu w oparciu o umowę użyczenia warto pamiętać, że w niektórych branżach obowiązują jednak stawki minimalne (np. w 2012r. w budownictwie od 11,05 EUR/godzinę do 13,40 EUR, a w przypadku użyczania pracowników 7,89 i 7,01 EUR/godz.). 3. PRZEDSIĘWZIĘCIA TARGOWO-WYSTAWIENNICZE Dzięki swojemu centralnemu położeniu, koncentracji strategicznych gałęzi przemysłowych i ośrodków badawczo-rozwojowych oraz bardzo dobremu wyposażeniu w infrastrukturę, Niemcy odgrywają wiodącą rolę w organizacji targów, wystaw, konferencji oraz innych imprez branżowych o charakterze promocyjnym. Według danych Komisji Targów i Wystaw Niemieckiej Gospodarki AUMA (niem. Ausstellungs- und Messeausschuss der Deutschen Wirtschaft e.v.) rocznie odbywa się w Niemczech ok. 150 międzynarodowych imprez targowych i wystawienniczych. Wśród najbardziej znaczących targów z dużym udziałem przedsiębiorców międzynarodowych wymienić należy np. Targi Cebit (technologie informatyczne, telekomunikacyjne,software & serwis) i Targi Hannovermesse (technologia, innowacja i automatyka w przemyśle) w Hanowerze, Grüne Woche (Międzynarodowe targi rolnictwa, ogrodnictwa i przemysłu spożywczego) i ITB (Międzynarodowe Targi Turystyczne) w Berlinie, Expo Real (Targi nieruchomości inwestycyjnych) w Monachium, Ambiente (Wielobranżowe targi konsumenckie) Fruit logistica (Międzynarodowe Targi Owoców i Warzyw) i ISH (Targi branży sanitarnej, grzewczej, klimatyzacji wnętrz oraz energii odnawialnej) we Frankfurcie nad Menem, MEDICA 11
(Międzynarodowe Targi Medyczne)/COMPAMED (Międzynarodowe targi surowców i komponentów w produkcji medycznej) i BOOT (Międzynarodowa wystawa łodzi i sportów wodnych) w Düsseldorfie, WindEnergy (Targi energii wiatru) w Hamburgu, ANUGA (Targi branży spożywczej) w Kolonii, Leipziger Buchmesse (Międzynarodowe Targi Książki) w Lipsku i Spielwarenmesse (Targi Zabawek) w Norymberdze. Wykaz ważnych niemieckich imprez targowo-wystawienniczych wraz z kodami branż ułatwiającymi ich wyszukiwanie znajduje się na stronie internetowej Komisji Wystaw i Targów Gospodarki Niemieckiej (niem. Ausstellungsund Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.v AUMA): www.aumamessen.de. 4. WAŻNE ADRESY I LINKI 4.1. AMBASADA RP I POZOSTAŁE PLACÓWKI DYPLOMATYCZNE Wydział Promocji Handlu i Inwestycji w Berlinie Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec Leipziger Platz 2, 10117 Berlin-Mitte Republika Federalna Niemiec tel.: 030/2062267-0, faks: 030/2062267-30 http://www.berlin.trade.gov.pl e-mail: info@wirtschaft-polen.de Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec Lassenstr. 19-21 14193 Berlin Republika Federalna Niemiec tel.: 030/223130 fax: 030/22313155 http://www.botschaft-polen.de e-mail: Info@botschaft-polen.de Konsulat Generalny RP w Hamburgu (okręg konsularny: Hamburg, Brema, Szlezwik-Holsztyn, Dolna Saksonia) Grundgensstr. 20 22309 Hamburg Republika Federalna Niemiec tel.: 040/61187-0 fax: 040/6325030 http://www.hamburgkg.polemb.net e-mail: konsulat.hamburg@botschaft-polen.de Konsulat Generalny RP w Kolonii (okręg konsularny obejmuje kraje związkowe: Północna Nadrenia-Westfalia, Nadrenia-Palatynat, Hesja, Kraj Saary) Lindenallee 7 50968 Koln Republika Federalna Niemiec tel.: 0221/937300 fax: 0221/343089 http://www.botschaft-polen.de e-mail: Konsulat.Koeln@botschaft-polen.de 12
Wydział Promocji Handlu i Inwestycji w Kolonii Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Republice Federalnej Niemiec An der Alteburger Muhle 6 50968 Koln Republika Federalna Niemiec tel.: 0049 221 34 99 11 fax: 0049 221 34 99 10 http://kolonia.trade.gov.pl/pl e-mail: info.koeln@wirtschaft-polen.de Konsulat Generalny RP w Monachium (okręg konsularny obejmuje kraje związkowe: Bawaria, Badenia-Wirtembergia) Rontgenstr. 5 81679 Munchen Republika Federalna Niemiec tel.: 089/4186080 fax: 089/471318 http://www.botschaft-polen.de e-mail: Konsulat.Muenchen@botschaft-polen.de 4.2. PODMIOTY LOKALNE Adresy 80 niemieckich izb przemysłowo-handlowych znajdują się na stronie Federacji Niemieckich Izb Przemysłowo-Handlowych: www.dihk.de Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung, www.diw.de Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI), www.bdi-online.de Deutsche Wirtschaft, www.deutsche-wirtschaft.de Statistisches Bundesamt Deutschland, www.destatis.de Information und Technik Nordrhein-Westfalen, www.it.nrw.de Institut für Arbeitsmarkt- und Berufsforschung, www.iab.de Organizacje wystawiennicze. Adresy organizatorów targów oraz imprez targowych na terenie Niemiec znajdują się na stronie Komisji Wystaw i Targów Gospodarki Niemieckiej (niem. Ausstellungs- und Messe-Ausschuss der Deutschen Wirtschaft e.v AUMA): www.auma-messen.de 13