NAUCZYCIELE ZIEMII PUŁTUSKIEJ W LATACH WOJNY I OKUPACJI NIEMIECKIEJ ( )

NAUCZYCIELE ZIEMII PUŁTUSKIEJ W LATACH WOJNY I OKUPACJI NIEMIECKIEJ (1939-1945) Tajne nauczanie prowadzone od początku okupacji przez polskich nauczycieli stanowiło patriotyczny zryw w obronie ciągłości edukacji i kultury narodowej, a równocześnie piękny przejaw troski o rozwój duchowy młodego pokolenia. Zasadniczą formą walki o niepodległość kraju i zachowanie bytu zagrożonego narody był czynny udział społeczności powiatu pułtuskiego w zbrojnych działaniach licznych organizacji podziemnych. W tej walce z najeźdźcą, w konspiracyjnym ruchu oporu walczyło ponad 2300 mieszkańców powiatu pułtuskiego, w tym również wiele osób związanych z Pniewem. Byli to ludzie należący przede wszystkim do Armii Krajowej, częściowo związanych z NSZ i Batalionami Chłopskimi. Pierwszoplanową rolę w tym konspiracyjnych organizacjach narodowowyzwoleńczych, na terenie Pniewa odegrali nauczyciele m.in. Roman Jacniacki ps. Zawieja i Edward Jakubiak ps. Żyłka. Komendantem AK w gminie Zatory był Marceli Rzewnicki ps. Młynarz, Dąb oraz Jan Nowociński. ROMAN JACNIACKI ps. ZAWIEJA syn Franciszka (1987-1944), nauczyciel w kilku szkołach podstawowych powiatu pułtuskiego i makowskiego, tuż przed wojną Kierownik Publicznej Szkoły Powszechnej w Pniewie. W czasie okupacji prowadził różne formy ruchu oporu. Jako oficer rezerwy został komendantem placówki AK w Pniewie. Członek wyszkowskiej Polskiej Organizacji Zbrojnej, przyjmował alianckie zrzuty powietrzne. Po aresztowaniu przez gestapo został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, gdzie 18 lipca 1944 r. został zamordowany w komorze gazowej. EDWARD JAKUBIAK ps. ŻYŁKA syn Władysława (1917/1918? 1944), nauczyciel Publicznej Szkoły Powszechnej w Pniewie, organizował różne formy oporu. Był też organizatorem komórki AK na terenie swej gminy i siatki organizacyjnej Racławice. Wraz ze swoją grupą cichociemnych uczestniczył w alianckich zrzutach powietrznych obwodu Radzymin. 18 maja 1944 r. aresztowany przez gestapo, i tego dnia zginął podczas ucieczki. MARCELI RZEWNICKI - (1912-1944), w latach 1936-1930 nauczyciel Publicznej Szkoły Powszechnej w Zatorach i Kierownik szkoły w Dębinach, w czasie okupacji żołnierz AK ps. Młynarz i Dąb, komendant placówki Zatory, aresztowany w sierpniu 1943 r., osadzony w obozie Fortu III w Pomiechówku. Tam 4 lutego 1944 r. został powieszony, a ciało spalono. LEON SKRZECZ syn Franciszka (1904-1967), od 1925 roku nauczyciel szkół podstawowych w gminach Obryte i Pniewo, od 1938 roku Kierownik szkoły w Wincentowie, podczas okupacji aktywnie uczestniczył w konspiracyjny ruchu oporu AK, zwłaszcza przy zrzutach desantowych w okolicach Pniewa. 19 sierpnia 1944 r. został aresztowany i uwięziony w Forcie III w Pomiechówku, gdzie po dwóch tygodniach maltretowań został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Mauthausen-Gusen, gdzie przebywał do zakończenia wojny. Ożywioną i skuteczną walkę z okupantem prowadziła Polska Organizacja Zbrojna (POZ) w okolicach Pniewa i Zator. Wyszkowskim komendantem POZ był nauczyciel Jan Rzemek-Czyżewski ps. Brzoza, a aktywnymi bojownikami stali się nauczyciele: Edward Jakubiak ps. Żyłka, Roman Jacniacki Zawieja, Jan Karłowicz ps. Ostoja i Kazimierz Kowalski. 1

POZ została włączona w struktury Armii Krajowej. Somianka i Pniewo, silne placówki AK, należały do Obwodu Radzymińskiego, używając kryptonimu Rajski Ptak i Burak. Na terenie Pniewa funkcjonowała radiostacja Komendy Głównej AK. JAN RZEMEK-CZYŻEWSKI ps. BRZOZA, kierownik Szkoły Powszechnej w Wólce- Przekory, wyszkowski Komendant POZ, w okresie luty-czerwiec 1944 r. Komendant Ośrodka Wyszków AK, organizator i nauczyciel tajnego nauczania. JAN KARŁOWICZ ps. OSTOJA nauczyciel Szkoły Powszechnej w Zambskach Kościelnych, współtwórca na terenie gminy Wyszków komórki Stronnictwa Ludowego Roch, a nastepnie Komendant konspiracyjnych Batalionów Chłopskich w Wyszkowie i Somiance. KAZIMIERZ KOWALSKI - nauczyciel Publicznej Szkoły Publicznej w Pniewie, współorganizator Chłopskiej Organizacji Wolności Racławice. HENRYK JASIŃSKI ps. WRÓBEL (1907-1960), nauczyciel z Pniewa, w swoim mieszkaniu urządził punkt rozdzielczy poczty konspiracyjnej, zwłaszcza pism Rocha i Batalionów Chłopskich przywożonych z Warszawy. MARIA JACNIACKA (1903-1997), nauczycielka Publicznej Szkoły Powszechnej w Pniewie, żona Romana Jacniackiego. ZOFIA BIGOSZEWSKA (1888-1986), kierowniczka Publicznej Szkoły Powszechnej w Gładczynie Rządowym, legitymująca się m.in. odznaką Służba Narodu wręczoną w 1921 r. przez gen. J. Hallera. W czasie okupacji prowadziła tajne nauczanie, a równocześnie uczestniczyła w konspiracyjnym ruchu oporu w okolicach Pniewa i Zator. LUCJAN BOROWIEC??? WINCENTY MOSSAKOWSKI ps. GROM (1899-1980), znany działacz Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), nauczyciel i kierownik Publicznej Szkoły Powszechnej w Leszczydole Starym, oficer rezerwy, organizator Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) w Wyszkowie, należał do zespołu redakcyjnego wydania podziemnego Komunikatu w Placówce XIV Pniewo. ZOFIA STUDZIŃSKA ps. ZOSIA komendantka placówki łączności w Placówce XIV Pniewo, nauczycielka wysiedlona z Poznania. Oprócz ww. osób działalnością konspiracyjną na terenie Pniewa zajmowali się: WŁADYSŁAW AMBROCH ps. DELDUG żołnierz Plutonu Specjalnego Placówki XIV. W jego gospodarstwie produkowano granaty, butelki zapalające, w jego stodole pod klepiskiem znajdował się magazyn broni zrzutowej. Udzielał pomocy żydom, dostarczał żywność do obozu jeńców radzieckich w Wyszkowie. Zapisał się w pamięci swoich kolegów jako człowiek odważny, który jako pierwszy zgłaszał się do przewozu broni zrzutowej, ubezpieczał odprawy i akcje. 2

PLACÓWKA PNIEWO PNIEWO DZIAŁALNOŚĆ KONSPIRACYJNA Obszar kilka województw Okręg województwo Obwód powiat Rejon podobwód Placówka jedna lub kilka gmin Armia Krajowa działała prężnie w Pniewie w ramach Placówki XIV, w Obwodzie AK Radzymin Rajski Ptak, Burak, w Ośrodku III w Wyszkowie. Placówka XIV Pniewo nosiła kryptonim Szczara (to nazwa dopływu rzeki Niemen). Takiego kryptonimu używał 79 pp AK (macierzysta jednostka pierwszego komendanta Placówki XIV Jana Widlickiego). Jej komendantem był do momentu swej dekonspiracji w marcu 1943 r. ppor. Jan Widlicki ps. Orski, Mak oficer broni Sztabu Obwodu. Od marca 1943 roku Komendantem Szczary został ppor. Henryk Dorobiński ps. Zorgo. W Pniewie funkcjonował zespół redakcyjny wydania podziemnego Komunikatu. Prowadzili go Komendant Placówki XIV ppor. Jan Widlicki, por. Wincenty Mossakowski ps. Grom oraz por. Roman Jacniacki ps. Zawieja. Żołnierze AK Placówki XIV zajmowali się przerzutami prasy konspiracyjnej i broni, instrukcji wojskowych, map, ludzi. Przeprowadzili wiele śmiałych akcji dywersyjnych, które będą opisane w dalszej części opracowania. Warto przypomnieć, że we wsi Pniewo przebiegała granica pomiędzy Generalnym Gubernatorstwem, a terenami włączonymi do Niemiec, dzieląc wieś na dwie części: niemiecką i polską pod okupacją niemiecką. Działalność Placówki XIV Pniewo podejmowane akcje: 1941 ROK 18 maja patrol dywersyjny pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego zniszczył 15 km linii telefonicznych łączących straży granicznej na trasie Sieczychy Porządzie Rząśnik Pniewo. 3 września patrol dywersyjny pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego uwolnił 17 radzieckich jeńców z obozu przejściowego, znajdującego się w sąsiedztwie stacji kolejowej w Wyszkowie. 22 września patrol dywersyjny pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego rozrzucił na szosie Wyszków Knurowiec 15 kg stalowych kolców. Uszkodzono 12 samochodów ciężarowych, 3 samochody osobowe oraz 2 motocykle. Następnie zniszczył 15 km linii telefonicznych wzdłuż szosy Wyszków Knurowiec. Przerwa w łączności trwała dwie doby. 3

1942 ROK 29 listopada - patrole dywersyjne pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego i kaprala Zbigniewa Uziembło ps. Wibertu, dla uczczenia rocznicy Powstania Listopadowego ostrzelały strażnice graniczne: Pniewo, Rząśnik, Porządzie, Sieczychy. 1943 ROK 8 marca na zrzutowisku Pole Placówki XIV Pniewo, w okolicy Łosino, przyjęto 6 zasobników i 4 paczki. Przejęli je por. Edward Jakubiak ps. Żyłka oficer zrzutowy Obwodu, por. Roman Jacniacki ps. Zawieja oficer ds. zrzutów Placówki XIV oraz wachmistrz Jan Brzeziński ps. Wierzba. Przejęcie, transport i ukrycie zrzutu przebiegło bez niespodzianek. 23 marca na drodze Leszczydół Nowiny Porządzie zorganizowano zasadzkę na Niemców. Patrol dywersyjny pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego rozbroił i puścił wolno niemieckich żołnierzy, których pouczono, że Polacy jeńców nie mordują. Zdobyto wówczas 2 karabiny, pistolet oraz rewolwery. 21 kwietnia ostrzelano i zraniono żandarmów przejeżdżających na rowerach drogą leśną Komorowo Dębno. Ogień otworzył patrol dywersyjny ppor. Jana Widlickiego, który uczył w tym czasie swoich żołnierzy posługiwania się bronią. 2 maja - patrol dywersyjny pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego zerwał 15 km linii telefonicznej straży granicznej na odcinkach: Pniewo Rząśnik, Rząśnik Porządzie i Porządzie Sieczychy. 4 sierpnia trzy patrole plutonu dywersyjnego dowodzonego przez ppor. Jana Widlickiego zniszczyły 40 km linii telefonicznych przy szosach: Wyszków Knurowiec, Wyszków Pniewo, Wyszków Młynarze, Wyszków Puste Łąki. Przerwa w łączności trwał 3 dni. 11 września w Łosinnie na zrzutowisku Garnek żołnierz Placówki XIV Pniewo czekali na zrzut kolejnych zasobników. Po otrzymaniu sygnału, że samolot jest w drodze zajęli stanowiska. Nad Danią transportowiec został ostrzelany i musiał zawrócić do bazy w Wielkiej Brytanii. 16 września znajdziesz informację w książce Nadzieja z tamtych lat Stanisław Grzybowskiego, strona 114-115. 20 listopada dla uczczenia rocznicy Powstania Listopadowego patrol dywersyjny pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego, ostrzelał posterunki niemieckiej straży granicznej w rejonie leśniczówki Garbnik oraz gajówek: Przyspa, Stara Wieś i Zagrodzie. Wśród Niemców byli zabici i ranni. 30 listopada - patrol dywersyjny pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego, rozsypał Budykierz Radzymin stalowe kolce, powodując w ten sposób uszkodzenie kilkunastu samochodów, kilku Niemców odniosło rany. 4

1944 ROK 18 marca - patrol dywersyjny pod dowództwem ppor. Jana Widlickiego ostrzelał przy szosie Wyszków Łochów, na wysokości uroczyska Brzeźniak, kolumnę niemiecką. Dwa samochody ciężarowe zostały uszkodzone. Niemcy ponieśli duże straty zabici i ranni. To są przykłady udokumentowanych akcji dywersyjnych zorganizowanych przez żołnierzy Placówki XIV Pniewo. W Placówce XIV Pniewo działała Szkoła Młodych Dowódców, której komendantem był ppor. Jan Widlicki. Szkoła obejmowała dwie klas. Do pierwszej uczęszczali: st. strz. Godleś Zygmunt ps. Dębski, st, strz. NN ps. Swojak, strzelcy NN Duży (prawdopodobnie Salwin Edmund), Tarzan, Zygmunt, Babinicz. W klasie drugiej znajdowali się st. strz. Uziembło Zbigniew ps. Wibertu, strzelcy Uziembło Jerzy ps. Paulus, Piecychna Henryk ps. Kłos, Godleś Edward ps. Myśliwy. Na terenie Placówki XIV magazyn broni znajdował się u Antoniego Ostrowskiego w Podwielątkach, a także w samym Pniewie w grobowcu na cmentarzu, prawdopodobnie u rodziny Dąbkowskich oraz w Leszczydole, gdzie 9 maja 1944 roku w trakcie obławy żona oficera Broni Obwodu, ppor. Genowefa Widlicka ps. Romana, widząc, że nie ma już innego wyjścia, wydobyła z bunkra kolta, 6 stenów i niosąc je biegła desperacko około 300 metrów przez otwarte pole. Wydostała się z pierścienia obławy i wraz z bronią dotarła do Nadliwia. Komendant Placówki XIV zorganizował własną produkcję granatów zaczepnych i butelek zapalających. Materiały do tej produkcji przywożono z Getta warszawskiego bądź kupowano w aptekach lub drogeriach. Miejscem produkcji była leśniczówka Nowiny, leśniczego Uziembły oraz Leśnictwo Natali za zgodą inżyniera Andruszki oraz zagrody: Władysława Ambrocha ps. Deldug i Jana Blocha w Leszczydole Pustki. Więcej Nadzieja z tamtych lat strona 51. 5

ŁAPANKA W PNIEWIE 18 MAJA 1944 ROKU Masowe aresztowanie w dniu 18 maja 1944 r. dokonane przez gestapo, żandarmerię i Wermacht, położyły kres istnieniu organizacji konspiracyjnych na terenie Pniewa i okolic. Wydarzenia te miały następujący przebieg: Nad ranem, po obstawieniu wsi spędzono mężczyzn w okolice kościoła w Pniewie. Wywołano następnie niektórych spośród mężczyzn po nazwisku z listy. Między innymi był wśród nich por. Edward Jakubiak ps. Żyłka, który podczas próby ucieczki został śmiertelnie ranny. Zostało wówczas aresztowanych 73 osoby, głównie z Pniewa. Część aresztowanych po śledztwie zwolniono, a pozostałych wywieziono do obozu w Pomiechówku, a potem do obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Wielu już stamtąd nie wróciło m.in. por. Roman Jacniacki ps. Zawieja, Szef służby przerzutów powietrznych Obwodu Rajski Ptak wachmistrz Jan Brzeziński ps. Wierzba, Kazimierz Dąbkowski ps. Oczko, Marian Młynarczyk ps. Smuga, Włodzimierz Ganke ps. Wilk i wielu innych. Jakie były przyczyny tego masowego aresztowania, nie można ustalić w stu procentach. Ale na podstawie relacji świadków i dokumentów (raportu niemieckiego wykorzystanego w pracy zbiorowej) możliwe jest, iż osobą która się do tego przyczyniła był Jan Kuibliński, aresztowany i przesłuchany 13 maja 1944 r. w Wyszkowie przez gestapo. Wówczas musiał przekazać informację na temat zrzutu broni w okresie wielkanocnym, którego okoliczności odebrania (według różnych relacji) nie przebiegały bez problemów. Jak wynika z raportu podczas przeszukiwań Niemcy w okolicy Pniewa znaleźli składy broni, z których zarekwirowali 23 pistolety maszynowe, 12 koltów, 122 granaty ręczne, 3000 sztuk amunicji do karabinów maszynowych i 8 sztuk do pistoletów maszynowych, materiały wybuchowe itp. 6

DZIAŁALNOŚĆ ORGANIZACJI KONSPIRACYJNYCH W PNIEWIE I OKOLICACH Podobnie jak w całym kraju, niemal bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych w kampanii wrześniowej, w rejonie Wyszkowa i Pułtuska powstało szereg podziemnych organizacji wojskowych. Organizacją, dość liczną była Organizacja Wojskowa OW Wilki, która powstała na terenie Puszczy Białej już 10 września 1939 r., jako jeden z pierwszych oddziałów partyzanckich. Utworzył go por. pilot Józef Rylski-Brűckner ps. Wilk. Po zakończeniu działań wojennych oddział przekształcił się w organizację wojskową składającą się głównie z oficerów zawodowych i żołnierzy Września. Z czasem jej działalność objęła cały kraj, ale najbardziej znacząca była w okolicach Wyszkowa, Wołomina i Łochowa. Komendantem powiatu radzymińskiego był major Witold Kitkiewicz ps. Marian. Jego zastępcą do czasu połączenia organizacji w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) był ppor. Jan Widlicki, a ppor. Jan Powierza ps. Budzin pełnił funkcję komendanta na terenie łochowsko-wyszkowskim. Organizatorem i pierwszym Komendantem Ośrodka ZWZ był por. Konstanty Ślidziewski ps. Lustański lekarz wojskowy. Obok niego ZWZ tworzyli: ppor. Napoleon Leśniewski ps. Jaksa z Baranowicz, por. Wincenty Mossakowski ps. Grom, kierownik szkoły w Leszczydole Starym i ppor. Jan Widlicki ps. Orski lub Mak. Oprócz ZWZ działała organizacja niepodległościowa Chłopska Wolność Racławice, która jesienią 1939 r. została reaktywowania na terenie Pniewa, Komorowa i Wólki-Przekory, między innymi przez nauczycieli: Kazimierza Kowalskiego, por. 13 pp. Edwarda Jakubiaka ps. Żyłka oraz por. 11 p. uł. Jana Rzemka-Czyżewskiego ps. Brzoza. Innym działającym związkiem wojskowym była Polska Organizacja Zbrojna (POZ), której Komendantem wyszkowskim był por. Jan Rzemek-Czyżewski ps. Brzoza. Do POZ należeli również: por. Jan Jakubiak ps. Żyłka, por. Roman Jacniacki ps. Zawieja i ppor. Jan Karłowicz ps. Ostoja. POZ była ściśle związana z Chłopską Organizacją Racławice. Przytoczone organizacje, a także formacje harcerskie np. Szare Szeregi, Tajna Organizacja Skautowa oraz Tajna Organizacja Wojskowa (TOW) prowadziły ze sobą współpracę do tego stopnia, iż utworzyły wspólny pluton dywersyjny z dowódcą ppor. Janem Widlickim ps. Orski i zastępcami: ppor. Wacławem Mrozem ps. Gawron i st. sierż. Tadeuszem Balcerkiem ps. Bączek. 7

OBWÓD AK RADZYMIN KRYPTONIMY: RAJSKI PTAK, BURAK, RARÓG W lutym1942 roku w ramach akcji scaleniowej wspomniane organizacje weszły w skład utworzonej na szczeblu centralnym Armii Krajowej Obwód Radzymin. Kilka miesięcy później dołączyły do nich Bataliony Chłopskie Stronnictwa Ludowego i Narodowa Organizacja Wojskowa. Rajski Ptak został utworzony na terenie przedwojennego powiatu radzymińskiego, a także na terenie gminy Pniewo, Somianka i miasta Wyszków z powiatu pułtuskiego oraz gminy Łochów z powiatu węgrowskiego. Obwód zajmował obszar 2853 km 2 i był największym obwodem w Podokręgu AK Warszawa-Wschód. Nosił kolejno kryptonimy: Rajski Ptak, Burak, Raróg. Najbardziej upowszechniona została nazwa Rajski Ptak. ORGANIZACJA ARMII KRAJOWEJ NA OBSZARZE WARSZAWSKIM Obszar kilka województw Warszawski Okręg województwo Warszawa-Wschód Podokręg Wschód Obwód powiat Radzymin Rejon podobwód Wyszków Placówka jedna lub kilka gmin Pniewo XIV Armia Krajowa na tym terenie liczyła 4011 żołnierzy. Komendantami Obwodu Radzymin byli kolejno: - mjr Henryk Dobrowolski ps. Dolina, Sokół (od lipca 1941 r. do stycznia 1942 r.); - mjr Witold Kitkiewicz ps. Marian (od stycznia 1942 r. do września 1943 r.) - mjr Edward Nowak ps. Jog (od września 1943 r. do lipca 1944 r.) - por. Joachim Sumieniuk ps. Szermiński (od 26 lipca 1944 r.) ORGANIZACJA OBWODU W skład Obwodu wchodziły trzy ośrodki: I radzymińsko-wołomiński II tłuszczański III wyszkowski Ośrodki były podzielone na placówki, w sumie w ośrodku wyszkowskim było ich 17, w Pniewie działała Placówka XIV (w ramach placówki działały plutony dywersyjne pod numerem od 46 do 50 oraz pluton WSOP). Od 23 maja 1944 r. Obwód podzielono na pięć ośrodków: I radzymiński II wołomiński III tłuszczański IV wyszkowski V nadbużański Liczba placówek nie była zmieniona (patrz mapa oraz schematy). 8

ORGANIZACJA WOJSKOWA OBWODU Najważniejszą władzą wojskową była Komenda Obwodu. Jej organizacja przedstawiała się następującą: Komendant Obwodu AK Dowódca Obwodu kierował całością życia konspiracyjnego obwodu Zastępca Komendanta Obwodu zastępował Komendanta Obwodu. Najczęściej był to kierownik referatu I Obwodu Adiutant Komendanta Obwodu miał pieczę nad archiwum i prowadził kancelarię Referat I Organizacyjny prowadził sprawy organizacyjne, m.in. ewidencję stanów osobowych i siatki organizacyjnej. Podlegała mu Wojskowa Służba Kobiet i służba duszpasterska Referat II Wywiadowy dzielił się na wywiad i kontrwywiad. Wywiad zajmował się zbieraniem informacji o dyslokacji wojsk niemieckich, ich rozpoznawaniem w rodzajach broni i liczebności. Praca kontrwywiadu ukierunkowana była na wyszukiwaniu wtyczek gestapo w AK. Obie służby zbierały informacje o wydarzeniach w terenie, o partiach i ugrupowaniach politycznych. Swoją pracę opierał na informatorach. Referat III Operacyjno-Szkoleniowy był odpowiedzialny za przygotowania do powstania opracowując przyszłe działania zbrojne na terenie Obwodu. Referat IV Kwatermistrzowski prowadził sprawy związane z zaopatrzeniem oddziałów zbrojnych i przygotowaniem dla nich zaplecza. W jego skład wchodzili skarbnik, intendent i oficer broni. Referat V Łączności odpowiadał za zapewnienie łączności konspiracyjnej Referat VI Biuro Informacji i Propagandy organizował, wydawał i prowadził kolportaż prasy konspiracyjnej Referat VII Wojskowy RW zajmował się badaniem zasobów ludzkich i na tej podstawie planowaniem mobilizacyjnym. Utrzymywał kontakt z Delegaturą Rządu RP na Kraj. Referat Dywersji RD KEDYW kierował działaniami bojowo-dywersyjnymi i sabotażowymi. Wojskowa Służba Ochrony Powstania (WSOP) w przypadku działań zbrojnych miała zabezpieczyć spokój społeczny, ochronę instytucji państwowych i samorządowych, zakładów pracy, magazynów, strzec obozów jeńców. Szefostwo Służby Sanitarnej działało w ramach Referatu IV. Referat Związku Służby Saperskiej H organizowanie i szkolenie jednostek saperskich. Referat Artylerii C organizowanie i szkolenie jednostek artyleryjskich Referat Związku Broni Pancernych E organizowanie i szkolenie jednostek broni pancernych 9

Referat Związku Lotnictwa F organizowanie i szkolenie jednostek lotnictwa Referat Związku Kawalerii B organizowanie i szkolenie jednostek kawalerii Referat Przerzutów Powietrznych organizacja przejęcia transportu, zabezpieczenia i magazynowania zrzutów. Według danych, żołnierze AK Obwód Radzymin stoczyli 57 bitew z Niemcami, przeprowadzili 33 akcje wymierzone w niemiecki transport kolejowy i drogowy, 55 razy niszczyli łączność telekomunikacyjną, a 14 razy akta gospodarcze i osobowe na terenie poszczególnych gmin. Wykonano 5 wyroków na urzędnikach zatrudnionych przez Niemców i pomagających w prześladowaniu Polaków, także pięciokrotnie z wyroku sądu podziemia akowskiego zlikwidowano kolaborantów, zdrajców i donosicieli. Przeprowadzono 23 akacje, których celem było zdobycie broni (rozbrojenie Niemców, pozyskiwanie uzbrojenie ukrytego przez wycofujące się oddziały Wojska Polskiego we wrześniu 1939 roku oraz przyjmowanie zrzutów lotniczych. Trzykrotnie uderzono na niemieckie więzienia w celu uwolnienia aresztowanych, 8 razy niszczono obiekty gospodarcze i przemysłowe pracujące na rzecz okupanta, 12 razy rekwirowano towary niemieckie oraz dokonano 17 różnych akcji dywersyjno-sabotażowych. Łącznie przeprowadzono 232 akcje, w których straciło życie około 240 żołnierzy AK. 10

PRAWDOPODOBNA LISTA ARESZTOWANYCH W DNIU 18 MAJA 1944 r. NA TERENIE WSI PNIEWO I GMINY ZATORY Lp. Imię i nazwisko Stopień Funkcja Pseudonim wojskowy Edward Jakubiak por. Oficer zrzutowy Żyłka Zastrzelony 18.05.1944r. Roman Jacniacki por. Oficer ds. Zastrzelony lub Zawieja Zrzutów zagazowany w Stutthofie Michał Dzierzbiński strz. Kozak, Kruk Zastrzelony lub zagazowany w Stutthofie Kazimierz Dąbkowski kpr. Oczko Zastrzelony lub zagazowany w Stutthofie Stanisław Grzybowski Zastrzelony lub zagazowany w Stutthofie Marian Młynarczyk kpr. Smuga Zginął w obozie Stefan Młynarczyk Kpr. Babinicz Zginął w obozie Edward Brzeziński Strz. Zginął w obozie Edward Pilarski Strz. Zginął w obozie Paweł Borowiec Zginął w obozie Borowski woźny gm. Pniewo Zginął w obozie Jan Brzeziński wachm. Szef służby przerzutów powietrznych Wierzba Nie wrócił ze Stutthofu Obwodu Rajski Ptak Marian Ostrowski Strz. Nie wrócił ze Stutthofu Ryszard Prus Strz. Nie wrócił ze Stutthofu Jan Flur Nie wrócił ze Stutthofu Franciszek Biernacki Plut. Zaremba Nie wrócił ze Stutthofu Włodzimierz Ganke Wilk Nie wrócił ze Stutthofu Stanisław Nowociński Nie wrócił ze Stutthofu Kazimierz Kacperski Nie wrócił ze Stutthofu Sylwester Jaroszewski Nie wrócił ze Stutthofu Czesław Brzeziński Strz. Wrócił ciężko chory zmarł Stanisław Klik Strz. Wrócił ciężko chory zmarł Józef Szczerba Stanisław Jackowski Plut. Władysław Zdunek Strz. Furman Zginął podczas ucieczki Kazimierz Kowalski Kpr. Zastrzelony przez policjanta granatowego 18.04.1944r. Zastrzelony za nie Stanisław Dąbkowski Strz. wydanie broni Niemcom (maj-czerwiec 1944r) Zastrzelona za nie Anna Dąbkowska wydanie broni Niemcom (maj-czerwiec 1944r) Edmund Salwin Duży Wrócił z obozu Kazimierz Witkowski Wachm. Krechowiecki Rozstrzelany Władysław Miller Podchor. 11

Gałązkiewicz Bolesław Bajorek Kuchcicki Władysław Stefan Pieniążek, Wachm. Krzeczkowski Wąsal Jan Kuga Stefan Jaszczak St. sierż. Wino Jan Wielgolewski Apolinary Drabczyk Malinowski Krajewski Marian Bajno Władysław Krawczyk Cichocki Wacław Sobociński Paweł Gordecki Jan Nowociński Piwowarski Burzyński 24.06.1944r. Stutthof Stutthof Po przesłuchaniu zwolniony Zwolniony z Pomiechówka 12