ZASADY LOKALIZACJI ELEKTROWNI WIATROWYCH NA OBSZARZE ZIELONYCH PŁUC POLSKI

ZASADY LOKALIZACJI ELEKTROWNI WIATROWYCH NA OBSZARZE ZIELONYCH PŁUC POLSKI Fundacja Zielone Płuca Polski Białystok 2011

AUTORZY TEKSTÓW: Maciej Ambrosiewicz, Przemysław Chylarecki, Tomasz Koprowiak, Mariusz Leszczyński, Katarzyna Podlaska-Krzywiec, Mariusz Radziszewski, Kazimierz Urynowicz, Wojciech Wojtal, Krzysztof Wolfram, Edyta Zabłotna, Katarzyna Zackiewicz KOORDYNATOR PROJEKTU: Anna Kasjaniuk FOTOGRAFIE: Marek Giersa REDAKTOR WYDAWNICTWA: Janina Demianowicz OPRACOWANIE GRAFICZNE I SKŁAD: Małgorzata Gołko ISBN: 978-83-62090-16-7 Publikacja wydana w ramach projektu Elektrownie wiatrowe a ochrona przyrody na obszarze Zielonych Płuc Polski realizowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej WYDAWCA: Fundacja Zielone Płuca Polski Ul. Dojlidy Fabryczne 23 15-554 Białystok fzpp@fzpp.pl www.fzpp.pl Druk: MKJ DRUK 15-703 Białystok ul. Zwycięstwa 3A

Spis treści Wprowadzenie... 5 1. Polityka w zakresie odnawialnych źródeł energii w Polsce i Europie Mariusz Radziszewski... 9 2. Podstawy prawne i administracyjne dotyczące lokalizacji i funkcjonowania elektrowni wiatrowych Wojciech Wojtal... 17 2.1. Uregulowania prawne na poziomie międzynarodowym... 17 2.2. Uregulowania prawne Unii Europejskiej... 18 2.3. Uregulowania prawne w Polsce... 19 3. Zielone Płuca Polski europejski obszar funkcjonalny i program zrównoważonego rozwoju północno-wschodniej Polski Krzysztof Wolfram... 23 4. Ochrona krajobrazu kulturowego Zielonych Płuc Polski z farmami wiatrowymi w tle Maciej Ambrosiewicz... 29 5. Uwarunkowania przestrzenne lokalizacji elektrowni wiatrowych na obszarze Zielone Płuca Polski na przykładzie województwa kujawsko- -pomorskiego Katarzyna Podlaska-Krzywiec, Mariusz Leszczyński... 39 6. Przyrodnicze obszary chronione na obszarze Zielone Płuca Polski a lokalizacja elektrowni wiatrowych Krzysztof Wolfram... 45 7. Zasady lokalizacji farm wiatrowych na obszarze Zielone Płuca Polski uwarunkowania ornitologiczne Przemysław Chylarecki... 53 7.1. Oddziaływania farm wiatrowych na ptaki... 53 7.2. Czy farmy mogą znacząco oddziaływać na populacje ptaków?... 58 7.3. Ocena oddziaływania na środowisko dla farmy wiatrowej aspekty ornitologiczne... 59 7.4. Perspektywy rozwoju bezpiecznej dla ptaków energetyki wiatrowej na obszarze Zielone Płuca Polski... 63 8. Raport oddziaływania na środowisko z uwzględnieniem realizacji inwestycji wiatrowych... 65 9. Partycypacja społeczeństwa w trakcie negocjacji z potencjalnymi inwestorami farm wiatrowych Wojciech Wojtal... 77 10. Przykłady działań samorządu terytorialnego na rzecz rozwoju energetyki wiatrowej... 83 10.1. Gmina Brodnica Edyta Zabłotna... 83 3

10.2. Gmina Jeleniewo Kazimierz Urynowicz, Katarzyna Zackiewicz... 89 10.3. Gmina Kisielice Tomasz Koprowiak... 89 Aneks Załącznik 1. Uproszczony schemat działań inwestora budującego urządzenia generujące energię z siły wiatru... 95 Załącznik 2. Wybrane instytucje i organizacje zainteresowane energetyką wiatrową w Polsce... 96 Literatura... 98 Spis tabel... 99 Spis rysunków... 99

Wprowadzenie Energia jest warunkiem przetrwania człowieka. Historia cywilizacji jest jednym, nieprzerwalnym pasmem starań ludzi o dostarczenie największych możliwych ilości ciepła, światła oraz wody. Później pojawiły się potrzeby związane z prymitywnym transportem oraz przetwarzaniem i wytwarzaniem wszelkiego rodzaju dóbr. Pierwszym sposobem otrzymania dodatkowej energii było wykorzystanie przez człowieka naturalnych sił przyrody wiatru, wody i słońca. Na przestrzeni dziejów człowiek, kierowany instynktem, doskonalił techniki pozyskiwania źródeł energii do celów głównie gospodarczych i obronnych. Powstanie około 10 000 lat temu pierwszych urządzeń do obracania kamieniami młyńskimi za pomocą spadającej wody lub nawadnianie pól są tego znanymi przykładami. Energię wiatru zaczęto wykorzystywać głównie w żeglarstwie z doskonałym skutkiem. Już w czasach sumeryjskich, egipskich czy preinkaskich lub starochińskich powierzchnia żagla umiejętnie sterowana, decydowała o sile i szybkości poruszania się łodzi, statków, tratw i innych urządzeń wodnych. Później pojawiła się możliwość skorzystania z energii wiatru do celów rolniczych. Tak powstały wiatraki mielące ziarno, które przechodząc ewolucję techniczną, dotrwały do naszych czasów. Wiatraki rolnicze stały się nieodłącznym elementem krajobrazu na wszystkich kontynentach świata, a ich liczba i jakość świadczyła o postępie cywilizacyjnym tworząc, przykładowo w Niderlandach, swojego rodzaju specjalność narodową. W miarę pojawienia się nowych źródeł energii, głównie pochodzących z paliw kopalnych (węgla, ropy naftowej czy gazu), energia wiatru straciła dominującą pozycję w bilansie energetycznym. Na przełomie XIX i XX wieku wydawało się, że wykorzystanie naturalnych źródeł energii przejdzie do historii. 5

Ponowne zainteresowanie energią wiatru, jako naturalnym źródłem wykorzystywanym na potrzeby gospodarcze, zdeterminowało globalne zanieczyszczenie środowiska spowodowane powszechnym i nieograniczonym spalaniem paliw kopalnych do celów energetycznych. Efekt cieplarniany oraz miliardy ton odpadów poenergetycznych stworzyły zagrożenie życia człowieka na Ziemi. W drugiej połowie XX wieku wszczęto starania o zastąpienie przynajmniej niewielkiej części zużywalnych źródeł energii sposobami i metodami opartymi na źródłach odnawialnych. Jedno z odnawialnych źródeł energii (OZE) energia wiatru stanowi przedmiot naszej publikacji. Podczas XVI posiedzenia Rady Programowej Porozumienia Zielone Płuca Polski, która odbyła się w kwietniu 2010 roku w Toruniu, przewodniczący Rady Programowej Porozumienia Zielone Płuca Polski Piotr Całbecki, marszałek województwa kujawsko-pomorskiego, zwrócił uwagę na następujący, niepokojący fakt. Obszar województwa kujawsko-pomorskiego ze względu na położenie geograficzne znajduje się w strefie wietrznej. Umożliwiło to budowanie urządzeń wykorzystujących siłę wiatru, początkowo pojedynczych, a później tworzących farmy wiatrowe, składające się z kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu sztuk siłowni. W krajobrazie Kujaw, Ziemi Dobrzyńskiej czy Brodnickiej pojawiły się dziesiątki elektrowni wiatrowych o coraz większych konstrukcjach i większej mocy. Równolegle trzeba było przenieść wytworzoną energię za pomocą linii energetycznych do sieci lokalnej, a następnie do ogólnokrajowej. Stworzono nową sytuację w przestrzeni ekologicznej, gospodarczej i społecznej. Zaczęły pojawiać się coraz większe wątpliwości dotyczące lokalizacji inwestycji, często powstających bez konsultacji społecznych i zgody miejscowej ludności lub bez zachowania procedury poinformowania o oddziaływaniu wiatraków na środowisko. W miarę rosnącego zainteresowania energetyką wiatrową oraz wzrostu ilości tego typu urządzeń na terenie całego kraju, w tym na obszarze województwa kujawsko pomorskiego, pojawiły się liczne doniesienia na temat konfliktów związanych z wpływem wiatraków na życie ptaków, zwłaszcza na trasach ich wiosennych i jesiennych przelotów. Prawie równocześnie planiści przestrzenni, urbaniści, architekci krajobrazu, leśnicy i ekolodzy przedstawili swoje uwagi dotyczące zniekształcenia krajobrazu, ingerencji w przestrzeń kulturową oraz nierzetelnych ocen wpływu na środowisko, sporządzanych dla tego typu inwestycji. Ostatnim, istotnym do oceny sytuacji, przedstawianym przez marszałka, problemem był fakt, że od 2006 roku blisko 19,15% województwa 6

kujawsko-pomorskiego objęto Porozumieniem Zielone Płuca Polski i leży ono w obrębie obszaru funkcjonalnego ZPP. W aspekcie obecności Brodnickiego Parku Krajobrazowego i rezerwatu przyrody Bagiennej Doliny Drwęcy, obszarów NATURA 2000 i innych form przestrzennych poddanych ochronie prawnej, niepokój związany z oddziaływaniem siłowni wiatrowych na środowisko naturalne jest z pewnością uzasadniony. Obszar województwa kujawsko-pomorskiego stanowi tylko fragment obszaru funkcjonalnego Zielone Płuca Polski, w którego skład wchodzą też tereny o bezcennej wartości kulturowej i przyrodniczej województw: mazowieckiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego o łącznej powierzchni 63 234 km 2, stanowiące razem 20,2% powierzchni Polski. Działalność inwestorska dotycząca budowy pojedynczych wiatraków oraz farm wiatrowych dotyczy całego obszaru ZPP, a szczególnie jego pasa północnego. Szeroki pas przestrzeni, położony na granicy z obwodem kaliningradzkim oraz Litwą, zostaje w sposób ewidentny zaanektowany na potrzeby energetyki wiatrowej. W bezpośrednim kontakcie oddziaływania siłowni znajdują się między innymi takie obszary, jak: NATURA 2000 Warmińskie Bociany czy Suwalski Park Krajobrazowy. Wokół Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej powstają coraz większe farmy wiatrowe, których maszty maja wysokość 130 m i moc około 3,5 5,0 MW, a to już są znaczące elementy,,nowego krajobrazu. Marszałek Piotr Całbecki wypowiedział się również na temat aspektów społecznych i prawnych. Liczne sygnały dochodzące od lokalnych społeczności wskazywały na nie do końca klarowne informacje i wystarczająco precyzyjnie przeprowadzane procedury lokalizacyjne. Inwestorzy często działają z zaskoczenia, nie informując mieszkańców o mających powstać inwestycjach wiatrowych w pobliżu ich domostw. Samorządy wydające zgodę na lokalizację często kierują się spodziewanym zyskiem z podatków od nieruchomości, stanowiącego istotną część ich budżetu. Istnieje jednak konieczność wyważenia racji ekonomicznych, społecznych i ekologicznych na poziomie samorządu lokalnego. Jedną z najważniejszych kwestii poruszanych na tym Posiedzeniu Rady Programowej Porozumienia Zielone Płuca Polski były problemy prawne o charakterze ustawowym. Rada Programowa Porozumienia ZPP doszła do wniosku, że coraz częstsze sygnały o problemach związanych z dynamicznie rozwijającą się energetyką wiatrową w Polsce muszą być rozwiązywane głównie przez instrumenty prawne na poziomie krajowym. Niezbędna jest też powszechna edukacja społeczeństwa umożliwiająca zrozumienie funkcjonowania we 7

współczesnych czasach całego mechanizmu wykorzystywania energii wiatru, z zachowaniem niezbędnych ograniczeń jej rozwoju, dotyczących ładu przestrzennego i ochrony wartości przyrodniczych i kulturowych. Na posiedzeniu Rady Programowej Porozumienia ZPP zasygnalizowano potrzebę powstania publikacji dotyczącej różnych aspektów wykorzystywania energii wiatru na specyficznie położonym obszarze regionu Zielone Płuca Polski. Zbieraniu materiałów służyły spotkania robocze z udziałem przedstawicieli różnych dziedzin nauki, ekspertów ornitologów, prawników, planistów przestrzennych, pracowników Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, Olsztynie i Białymstoku, leśników, administracji parków krajobrazowych oraz organizacji ekologicznych i, oczywiście, samorządów wszystkich szczebli. Odbyły się również konsultacje terenowe w województwie kujawsko pomorskim, w tym: na farmie wiatrowej w okolicach Dobrzynia nad Wisłą oraz w Dulsku koło Golubia-Dobrzynia. Zebrano również głosy bezpośrednio zainteresowanych rozwojem energetyki wiatrowej, w tym samorządów lokalnych w gminach: Jeleniewo (województwo podlaskie), Kisielice (województwo warmińsko-mazurskie) oraz Brodnica (województwo kujawsko-pomorskie). Prace merytoryczne i wydawnicze koordynowała Fundacja Zielone Płuca Polski, która realizowała ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej projekt Elektrownie wiatrowe a ochrona przyrody na obszarze ZPP. Prezes i pracownicy Fundacji ZPP pragną złożyć wszystkim, którzy przyczynili się do powstania niniejszej publikacji serdeczne podziękowania, licząc że jej skromna zawartość pozwoli na przybliżenie społeczeństwu problematyki wykorzystywania energii wiatru do celów gospodarczych, szczególnie na obszarze funkcjonalnym Zielone Płuca Polski. Kierowano się potrzebą pokazania tego problemu unikając jednostronnych ocen, z przekonaniem, że jedno z pierwszych w historii świata źródło energii będzie używane zgodnie z wiedzą o współczesnych normach i standardach cywilizacyjnych oraz zgodnie z rzymską maksymą primum non nocere. Krzysztof Wolfram Prezes Zarządu Fundacji Zielone Płuca Polski 8

Mariusz Radziszewski 1. Polityka w zakresie odnawialnych źródeł energii w Polsce i Europie Energetyka wiatrowa, pokrywając ponad 5% globalnego zużycia energii elektrycznej, jest już obecnie światowym liderem pośród wszystkich odnawialnych źródeł energii (OZE). W Polsce rozwija się zgodnie z przewidywaniami zawartymi w Krajowym planie działania w zakresie energetyki odnawialnej (KPD). Energetyka wiatrowa z mocą dyspozycyjną w wysokości 1724 MW 1 znacznie wyprzedza inne odnawialne źródła energii. Co więcej, zgodnie z przewidywaniami PSE Operatora S.A. można spodziewać się znaczącego przyrostu jej mocy do 2 GW do końca 2011 roku. Można stwierdzić, że energia wytwarzana z wiatru stanie się wkrótce dominującą technologią OZE w Polsce. W strukturze energii elektrycznej w 2020 roku przewiduje się wzrost udziału generacji wiatrowej do poziomu 19,3%. Rozwój OZE przyczynia się do pokrycia wzrastającego zapotrzebowania na energię i niesie za sobą większy stopień uniezależnienia się od dostaw energii z importu, co bezpośrednio wpłynie na poprawę bezpieczeństwa energetycznego. Promowanie OZE pozwala na zwiększenie stopnia dywersyfikacji źródeł dostaw oraz stworzenie warunków do rozwoju energetyki rozproszonej opartej na lokalnie dostępnych surowcach. Wytwarzanie energii z OZE cechuje się niewielką lub zerową emisją zanieczyszczeń, co zapewnia pozytywne efekty ekologiczne. Rozwój energetyki odnawialnej przyczynia się również do rozwoju słabiej rozwiniętych regionów, bogatych w zasoby energii odnawialnej. Realizacja inwestycji w odnawialne źródła energii ma także znaczący wpływ na wzrost zatrudnienia w gospodarce. Początki w rozwoju OZE w Polsce sięgają 1997 roku, w którym ukazały się pierwsze regulacje wspólnotowe i polskie dotyczące energii odnawialnej. Były to: Biała Księga Komisji Europejskiej Energia dla przy- 1 Dane PSE Operator S.A. z czerwca 2011 roku. 9

szłości odnawialne źródła energii oraz ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2006, nr 89, poz. 625 z późn. zm.). Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 2 lutego 1999 r. w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych oraz zakresu tego obowiązku (Dz. U. nr 13, poz. 119) wprowadzono pierwszy mechanizm wsparcia energii elektrycznej z OZE. W 2003 roku wprowadzono, oprócz obowiązku zakupu energii elektrycznej z OZE dla zakładów energetycznych, także wymagany udział energii elektrycznej z OZE w wolumenie sprzedaży energii elektrycznej. Udział energii elektrycznej z OZE ulegał corocznie podwyższeniu, a w roku 2010 miał wynieść 7,5%. W roku 2001 Wspólnota Europejska (WE) przyjęła dyrektywę 2001/77/ WE. W preambule dyrektywy wskazano potrzebę ustanowienia wsparcia produkcji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych, jako sprawy priorytetowej w skali całej wspólnoty. Określono także, że promocja energii elektrycznej z OZE przyczynia się do ochrony środowiska, trwałego rozwoju poprzez tworzenie lokalnego zatrudnienia oraz ma pozytywny wpływ na spójność społeczną. Celem dyrektywy 2001/77/WE było zwiększenie udziału energii elektrycznej z OZE na wewnętrznym rynku energii oraz stworzenie podstaw opracowania przyszłych wspólnych ram prawnych. W dyrektywie 2001/77/WE po raz pierwszy wprowadzono definicję odnawialnego źródła energii. W tym czasie Sejm RP podjął pracę nad programem dotyczącym rozwoju stosowania energii wytwarzanej z OZE, których efektem była przyjęta w dniu 23 sierpnia 2001 r. uchwała Strategia rozwoju energii odnawialnej. Wprowadzenie wsparcia dla OZE w Polsce umożliwiło na przestrzeni lat 2000 2007 osiągnięcie znacznej dynamiki wzrostu wytwarzania energii elektrycznej z tych źródeł. Skalę tego procesu obrazują poniższe dane dotyczące energetyki wiatrowej. W Polsce w okresie 2000 2007 moc zainstalowana elektrowni wiatrowych wzrosła z niecałych 20 do 306 MW (wzrost o 930%) z roczną produkcją w roku 2007 około 521, 6 GWh 2. Moc zainstalowana w elektrowniach wiatrowych w 2008 roku wynosiła 451 MW, a w roku 2009 już 725 MW, przy czym moc przyłączeniowa instalacji wiatrowych objętych promesami wydania warunków przyłączenia do sieci wynosiła aż 2189 MW. Celem strategicznym wynikającym z dyrektywy 2001/77/WE było uzyskanie 7,5% udziału energii elektrycznej z OZE. Polska nie zdołała 2 Dane GUS-u. 10

wypełnić tego celu indykatywnego. Nieosiągnięcie założonego wskaźnika wynikało przede wszystkim z dużego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną w ostatnich latach. Prognozy zużycia energii elektrycznej ujęte w Polityce energetycznej Polski do 2030 roku wskazywały, że zużycie to będzie kształtować się na poziomie 141 TWh w 2010 roku. Taki poziom zużycia zagwarantowałby osiągnięcie udziału energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w krajowym zużyciu energii elektrycznej brutto na poziomie 7,63%. Wstępne dane Agencji Rynku Energii S.A. wskazują natomiast, że zużycie energii elektrycznej przez polską gospodarkę w 2010 roku wyniosło 156,1 TWh, co ostatecznie ukształtowało wskaźnik na pułapie 6,89%. Niemniej jednak, należy zauważyć, że produkcja energii elektrycznej z OZE na poziomie 10,755 TWh w 2010 roku była wyższa od zakładanej w KPD (10,618 TWh). Większa dynamika wzrostu pozwala mieć nadzieję, że pomimo wyższego zużycia energii elektrycznej, cele wskaźnikowe na 2020 roku zawarte w KPD zostaną zrealizowane. Aktualnym celem strategicznym polityki energetycznej Polski jest realizacja założeń pakietu klimatyczno-energetycznego, będącego konkluzją Rady Europejskiej z marca 2007 roku. Jednym z głównych elementów pakietu jest dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE. Zakłada ona zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energii finalnej Unii Europejskiej do 20% w 2020 roku, przy czym dla Polski udział ten ma wynosić 15%. Jednocześnie wszystkie państwa członkowskie powinny zwiększyć udział energii odnawialnej w transporcie do 10% w 2020 roku. Nowa dyrektywa 2009/28/WE zobowiązała każde państwo członkowskie do przedstawienia Komisji Europejskiej Krajowych planów działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych. Dokumenty te bazują na schemacie przygotowanym przez KE (decyzja Komisji z dnia 30 czerwca 2009 roku ustanawiająca schemat krajowych planów działania w zakresie energii ze źródeł odnawialnych na mocy dyrektywy 2009/28/WE). Polska przesłała KPD 9 grudnia 2010 roku. W Krajowym planie działania w zakresie energetyki odnawialnej przedstawiono ścieżki dochodzenia do 15% udziału OZE w energii finalnej w podziale na energię elektryczną, ciepło i chłód oraz energię odnawialną w transporcie do 2020 roku w Polsce. Podstawowe informacje dotyczące OZE w Polsce przedstawiono w tabeli 1 (stan na 31 grudnia 2010 roku). 11

Tabela 1. Odnawialne źródła energii w Polsce Rodzaj źródła Sumaryczna moc zainstalowana [MW] Liczba instalacji Ilość energii [MWh] Elektrownie na biogaz 82,884 144 360 688 Elektrownie na biomasę 356,190 18 629 797 Elektrownie wiatrowe 1180,272 413 1 810 003 Elektrownie wodne 937,044 727 2 826 750 Współspalanie 41 5 126 473 Łącznie 2 556,423 1346 10 753 712 Źródło: opracowanie własne. Źródło: opracowanie własne. Rysunek 1. Moc zainstalowana odnawialnych źródeł energii [MW] 12

Źródło: opracowanie własne. Rysunek 2. Produkcja energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii [TWh] Aktualnie na rynku polskim funkcjonuje szereg rozwiązań wspierających rozwój OZE. Główny mechanizm wsparcia, jakim jest system tak zwanych zielonych certyfikatów, został określony w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne. Jego istotą jest nałożony na przedsiębiorstwa energetyczne, odbiorców końcowych oraz towarowe domy maklerskie lub domy maklerskie, obowiązek uzyskania i przedstawienia do umorzenia prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki określonej ilości świadectw pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii, bądź uiszczenia opłaty zastępczej. Uzupełnieniem tego mechanizmu jest obowiązek zakupu przez przedsiębiorstwa energetyczne pełniące rolę sprzedawcy z urzędu całej energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych, przyłączonych do sieci dystrybucyjnej lub przesyłowej znajdującej się na terenie obejmującym obszar działania tego sprzedawcy, po średniej cenie sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym. Dodatkowymi zachętami dla rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii są: obniżenie o 50% kosztów przyłączenia do sieci źródeł odnawialnych do 5 MW; 13

regulacje umożliwiające zastosowanie odmiennego zakresu, warunków i sposobu bilansowania systemu elektroenergetycznego dla elektrowni wiatrowych; obowiązek zapewnienia przez operatora systemu elektroenergetycznego pierwszeństwa w świadczeniu usług przesyłania energii elektrycznej z OZE; zwolnienie przedsiębiorstw energetycznych wytwarzających energię elektryczną w odnawialnych źródłach energii o mocy poniżej 5 MW z opłat za udzielenie koncesji oraz opłat związanych z uzyskaniem i rejestracją świadectw pochodzenia potwierdzających wytworzenie energii elektrycznej w źródle odnawialnym; zwolnienie od podatku akcyzowego energii z OZE. Przykładem rosnącej innowacyjności polskiej gospodarki w sektorze OZE może być złożenie do Komisji Europejskiej w maju 2011 roku, dwóch projektów w dziedzinie OZE starających się o środki z Programu NER300, czyli europejskiego funduszu dla innowacyjnych projektów energetycznych. Dodatkowo należy zwrócić uwagę na przedsięwzięcia wpływające na poprawę warunków inwestowania w odnawialne źródła energii. Jednym z takich działań jest przyjęcie przez Radę Ministrów dokumentu Kierunki rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce, który zakłada, że w każdej polskiej gminie do 2020 roku powstanie średnio jedna biogazownia wykorzystująca biomasę pochodzenia rolniczego, przy założeniu posiadania przez gminę odpowiednich warunków do uruchomienia takiego przedsięwzięcia. Zasadniczym elementem Kierunków rozwoju biogazowni rolniczych w Polsce jest optymalizacja systemu prawno-administracyjnego w zakresie zakładania biogazowni rolniczych w Polsce oraz wskazanie możliwości współfinansowania tego typu instalacji ze środków publicznych, zarówno krajowych jak i Unii Europejskiej, dostępnych w ramach krajowych i regionalnych programów operacyjnych. Ministerstwo Gospodarki opracowało także praktyczny poradnik 3 będący kompendium wiedzy dotyczących możliwości wsparcia finansowego inwestycji, obowiązujących procedurach i rozwiązaniach prawnych. Zakłada się też wzmocnienie wsparcia w pozostałych wymienionych obszarach, a co za tym idzie intensyfikację rozwoju technologicznego. Przykładem działań ministra gospodarki zmierzających do stymulo- 3 Przewodnik dla inwestorów zainteresowanych budową biogazowni rolniczych, www.mg.gov.pl [Dostęp: 28-04-2011] 14

wania rozwoju przemysłu, produkującego urządzenia dla energetyki odnawialnej, w tym przy wykorzystaniu funduszy europejskich, było wykonanie Analizy możliwości rozwoju produkcji urządzeń dla energetyki odnawialnej w Polsce na potrzeby krajowe i eksportu. Analiza przygotowana przez Instytutu Energii Odnawialnej szacuje celowość i możliwość wprowadzenia ułatwień i udogodnień, które wspierałyby przedsiębiorców zainteresowanych produkcją urządzeń lub ich elementów wykorzystywanych w OZE. Istotnym działaniem, mającym pozytywny wpływ na wzrost wykorzystania energii z OZE jest również ostatnia nowelizacja ustawy Prawo energetyczne, która wprowadziła między innymi przepisy mające na celu ułatwienie przyłączania odnawialnych źródeł energii do systemu elektroenergetycznego. Ponadto, w celu usprawnienia współpracy pomiędzy podmiotami realizującymi strategię energetyczną państwa, zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2010 r. został powołany Międzyresortowy Zespół do spraw Realizacji Polityki energetycznej Polski do 2030 roku. W ramach Zespołu zostały utworzone między innymi: Zespół do spraw rozwoju energetyki wiatrowej i Zespół do spraw rozwoju energetyki wodnej. W pierwszym półroczu 2011 roku odbyły się po 2 spotkania tych zespołów. Prace będą kontynuowane. Zwiększanie zaangażowania Polski w rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii ma miejsce także na arenie międzynarodowej. Przykładem może być aktywne uczestnictwo polskich ekspertów w nowo utworzonej Międzynarodowej Agencji Energii Odnawialnej IRENA. W trakcie I Zgromadzenia IRENA, które miało miejsce w kwietniu 2011 roku, Polska jako jedyny kraj reprezentujący region Europy Środkowej i Wschodniej znalazła się w 21 osobowej Radzie, która przez kolejne 2 lata będzie przewodniczyła tej organizacji. Polska, doceniając potrzebę przejrzystości legislacyjnej w zakresie OZE zmierza do wyodrębnienia i usystematyzowania mechanizmów wsparcia dla energii z OZE zawartych w aktualnych przepisach prawnych. Przeniesienie systemu wsparcia dla energii z OZE, powinno dotyczyć w pierwszym etapie regulacji ustawowych z zastrzeżeniem przejściowym okresów obowiązywania rozporządzeń umożliwiających funkcjonowanie mechanizmów wsparcia dla energii z OZE. W tym celu w Ministerstwie Gospodarki przygotowywany jest projekt nowej ustawy o energii z OZE Nowa ustawa zakłada transpozycję przepisów dyrektywy 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, jak również modyfikację obecnych mechanizmów wsparcia. W szczególności 15

zakłada się wprowadzenie nowych zasad, które różnicują wsparcie wytwarzanej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, poprzez tak zwany współczynnik, który byłby przyznawany w zależności od nośnika, zainstalowanej mocy instalacji generujących energię, a także daty włączenia instalacji do eksploatacji lub jej modernizacji. Bardziej precyzyjne zasady wsparcia przyczynią się do obniżenia cen energii elektrycznej, jak również wpłyną na ożywienie zainteresowania inwestowaniem w te technologie, które dotychczas nie uzyskiwały odpowiedniego wsparcia. Działania na rzecz wzrostu OZE będą wymagały wprowadzenia w prawodawstwie szeregu zmian w zakresie: definicji, celów ogólnych i niezbędnych środków do osiągnięcia tych celów, zasad obliczania udziału energii z OZE, procedur administracyjnych, przepisów i kodeksów, informacji i certyfikacji instalatorów, gwarancji pochodzenia energii elektrycznej z OZE, dostępu do sieci ich działania oraz sprawozdawczości.

Wojciech Wojtal 2. Podstawy prawne i administracyjne dotyczące lokalizacji i funkcjonowania elektrowni wiatrowych Postawę prawną przedsięwzięć związanych z budową i funkcjonowaniem elektrowni wiatrowych stanowią uregulowania na poziomie międzynarodowym, unijnym i krajowym. 2.1. Uregulowania prawne na poziomie międzynarodowym Na poziomie międzynarodowym istotną rolę odgrywa Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska z 1998 roku (Konwencja z Aarhus). Jej zapisy gwarantują obywatelom państw będących jej sygnatariuszami prawo do dostępu do informacji, udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska. Konwencja z Aarhus wyznacza międzynarodowe standardy prawne, określając poszczególne elementy udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji dotyczących konkretnych przedsięwzięć, jak również w odniesieniu do planów, programów i wytycznych polityk odnoszących się do środowiska. Do pozostałych Konwencji mających znaczenie dla procesu inwestycyjnego i ochrony środowiska należą między innymi: Konwencja EKG ONZ o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym z 1991 roku (Konwencja z Espoo); Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z 1992 roku; Konwencja o różnorodności biologicznej z 1992 roku; Konwencja Rady Europy o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk z 1979 roku (Konwencja Berneńska). 17

2.2. Uregulowania prawne Unii Europejskiej Dyrektywa Rady z dnia 27 czerwca 1985 r. nr 85/337/EWG w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne (Dz. U. UE L 175 z 5 lipca 1985, ze zm.) tak zwana dyrektywa OOŚ (dyrektywa ocenowa). Dyrektywa OOŚ wprowadziła ogólne zasady oceny skutków wywieranych na środowisko w celu uzupełnienia i skoordynowania procedur wydawania zezwoleń na publiczne i prywatne przedsięwzięcia, które mogą mieć znaczny wpływ na środowisko. Zgodnie z art. 4 dyrektywy ocena wpływu na środowisko powinna określać, opisywać i oceniać we właściwy sposób dla każdego indywidualnego przypadku bezpośrednie i pośrednie skutki przedsięwzięcia dla istot ludzkich, fauny i flory, dla gleby, powietrza, klimatu i krajobrazu, dla dóbr materialnych i dziedzictwa kultury a także skutki oddziaływań między powyższymi elementami. Elektrownie wiatrowe, zdefiniowane jako urządzenia wykorzystujące siłę wiatru do produkcji energii elektrycznej (gospodarstwa wiatrowe) zostały umieszczone w załączniku II dyrektywy, więc należą, według tej dyrektywy, do grupy przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/ ( Dz. U. UE L 140/16) Dyrektywa ustanawia wspólne ramy dla promowania energii ze źródeł odnawialnych. Określa ona obowiązkowe krajowe cele ogólne w odniesieniu do całkowitego udziału energii ze źródeł odnawialnych w końcowym zużyciu energii brutto i w odniesieniu do udziału energii ze źródeł odnawialnych w transporcie. Definiuje energię ze źródeł odnawialnych jako energię z odnawialnych źródeł niekopalnych, a mianowicie energię wiatru, energię promieniowania słonecznego, energię aerotermalną, geotermalną i hydrotermalną i energię oceanów, hydroenergię, energię pozyskiwaną z biomasy, gazu pochodzącego z wysypisk śmieci, oczyszczalni ścieków i ze źródeł biologicznych. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. UE L 206 z dnia 22 lipca 1992 z późn. zm.) tak zwana dyrektywa siedliskowa 18

Na mocy dyrektywy siedliskowej utworzono Europejską sieć ekologiczną specjalnych obszarów ochrony Natura 2000 i wprowadzono obowiązek nadawania statusu ochronnego terenom występowania rzadkich i zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk określonych gatunków roślin i zwierząt (oprócz ptaków). Dyrektywa nakazuje również włączenie do sieci Natura 2000 obszarów specjalnej ochrony ptaków wyznaczanych na podstawie zapisów dyrektywy ptasiej. Dyrektywa siedliskowa określa między innymi: typy siedlisk przyrodniczych będące przedmiotem zainteresowania wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony (załącznik I); gatunki priorytetowe, czyli gatunki roślin i zwierząt będących przedmiotem zainteresowania wspólnoty, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony (załącznik II); kryteria wyboru terenów kwalifikujących się do określenia jako tereny mające znaczenie dla wspólnoty i wyznaczenia jako specjalne obszary ochrony (załącznik III); gatunki roślin i zwierząt będące przedmiotem zainteresowania wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony (załącznik IV). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (wersja ujednolicona) (Dz. U. UE L 20/7 z dnia 26 stycznia 2010 r.) tak zwana dyrektywa ptasia. Dyrektywa odnosi się do ochrony wszystkich gatunków ptactwa występujących naturalnie w stanie dzikim na europejskim terytorium państw członkowskich. Załącznik I dyrektywy zawiera wykaz gatunków, które podlegają specjalnym środkom ochrony dotyczącym ich naturalnego siedliska w celu zapewnienia im przetrwania oraz reprodukcji na obszarze ich występowania. 2.3. Uregulowania prawne w Polsce Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227 z późn. zm.) Podstawowym aktem prawnym na poziomie krajowym stanowiącym podstawy prawne lokalizacji i funkcjonowania elektrowni wiatrowych 19

jest ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. nr 199, poz. 1227 z późn. zm.). Określa ona w szczególności zasady i tryb postępowania w sprawach: udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie, ocen oddziaływania na środowisko, także na obszary Natura 2000, transgranicznego oddziaływania na środowisko oraz zasady udziału społeczeństwa w ochronie środowiska, w tym również uprawnienia organizacji ekologicznych. Zgodnie z art. 71 pkt 2 uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach jest wymagane dla planowanych: przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, a także przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. nr 213 poz. 1397) Rozporządzenie określa klasyfikację, między innymi elektrowni wiatrowych pod kątem ich oddziaływania na środowisko. Kwalifikuje instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru o łącznej mocy nominalnej elektrowni nie mniejszej niż 100 MW oraz lokalizowane na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko ( 2 ust. 1 pkt 5). Do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko w rozporządzeniu zaliczono instalacje wykorzystujące do wytwarzania energii elektrycznej energię wiatru inne niż wymienione w 2 ust. 1 pkt 5: lokalizowane na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-5, 8 i 9 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; o całkowitej wysokości nie niższej niż 30 m. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. nr 30 poz. 168 z późn. zm.) Kodeks postępowania administracyjnego jest aktem prawnym regulującym zasady prowadzenia wszelkich postępowań administracyjnych. Odnosi się więc również do postępowania zmierzającego do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Kodeks postępowania 20