MED. DOŚW. MIKROBIOL., 29, 61: 321-326 Alicja Sękowska, Anita Ibsz-Fijałkowska, Karolina Gołdyn, Eugenia Gospodarek WRAŻLIWOŚĆ NA WYBRANE TETRACYKLINY PAŁECZEK Z RODZINY ENTEROBACTERIACEAE Katedra i Zakład Mikrobiologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Kierownik: dr hab. E. Gospodarek, prof. UMK Oceniono wrażliwość na tigecyklinę i inne tetracykliny 121 szczepów pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae. Wszystkie szczepy E. coli, K. oxytoca, S. marcescens i P. vulgaris były wrażliwe na tigecyklinę. Spośród 25 szczepów ESBL-dodatnich 22 (88,%) były wrażliwe na tigecyklinę i po 13 (52,%) na tetracyklinę i doksycyklinę. Tigecyklina jest pierwszym lekiem z grupy glicylocyklin. Podobnie jak pozostałe tetracykliny wykazuje działanie bakteriostatyczne, ale wyróżnia się szerszym zakresem działania (7, 16). Tigecyklina jest aktywna wobec wielolekoopornych szczepów ziarenkowców Gram-dodatnich, pałeczek Gram-ujemnych z rodziny Enterobacteriaceae, rodzaju Acinetobacter i bakterii beztlenowych (6, 1). Antybiotyk ten jest zalecany do leczenia zakażeń wewnątrzbrzusznych oraz zakażeń skóry i tkanek miękkich (11). Celem pracy była ocena wrażliwości na wybrane tetracykliny pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae. MATERIAŁ I METODY Badaniem objęto 121 szczepów pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae izolowanych od czerwca do grudnia 27 roku. Spośród badanych szczepów 14 (85,9%) pochodziło od chorych leczonych w Szpitalu Uniwersyteckim im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy, 15 (12,4%) szczepów od chorych z Poradni Przyklinicznych tego szpitala i dwa szczepy - od chorych z innych szpitali. Spośród 121 badanych szczepów najwięcej izolowano z wymazów ze zmian skórnych 71 (58,7%) szczepy, 22 (18,2%) z materiału z dolnych dróg oddechowych, po 7 (5,8%) - z biomateriałów i z materiału z górnych dróg oddechowych, 6 (4,9%) - z przewodu pokarmowego, 4 (3,3%) - z płynów ustrojowych, trzy z wymazu z pachy i jeden z wymazu z pępka. Wśród 121 szczepów z rodziny Enterobacteriaceae 4 (33,1%) należało do gatunku Escherichia coli, 22 (18,2%) Proteus mirabilis, 19 (15,7%) Enterobacter cloacae, 18 (14,9%) Klebsiella pneumoniae, 13 (1,7%) Morganella morganii, 4 (3,3%) Serratia marcescens, trzy Klebsiella oxytoca i dwa Proteus vulgaris.
322 A. Sękowska i inni Nr 4 Dla wszystkich szczepów oznaczono wrażliwość metodą krążkowo-dyfuzyjną na trzy tetracykliny: tigecyklinę (15 μg), tetracyklinę (3 μg) i doksycyklinę (3 μg) (Becton- Dickinson) według zaleceń Krajowego Ośrodka ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów (5). Dla każdego szczepu oceniono zdolność wytwarzania beta-laktamaz o szerokim zakresie działania (extended-spectrum beta-lactamase, ESBL) metodą dwóch krążków, stosując krążki z cefotaksymem (3 μg), ceftazidimem (3 μg), aztreonamem (3 μg) oraz amoksycyliną z kwasem klawulanowym (2/1 μg) (Becton-Dickinson). Powiększenie strefy zahamowania wzrostu bakterii wokół krążków z cefalosporynami i/lub z aztreonamem od strony krążka z inhibitorem beta-laktamazy uznawano za wynik dodatni, a szczep kwalifikowano jako ESBL-dodatni. WYNIKI Wśród 121 badanych szczepów 95 (78,5%) było wrażliwych na tigecyklinę, 49 (4,5%) - na tetracyklinę i 4 (33,1%) - na doksycyklinę. Wszystkie szczepy E. coli, K. oxytoca, S. marcescens i P. vulgaris były wrażliwe na tigecyklinę. Najwyższe odsetki szczepów wrażliwych na tetracyklinę otrzymano dla szczepów K. oxytoca (1%), E. cloacae (68,4%) i K. pneumoniae (61,2%). Spośród badanych szczepów najwyższe odsetki szczepów wrażliwych na doksycyklinę odnotowano dla szczepów K. oxytoca (1%) i K. pneumoniae (5,%). Szczegółowe wyniki wrażliwości pałeczek Enterobacteriaceae na badane tetracykliny przedstawiono w tabeli I Tab. 1. Wrażliwość na tetracykliny pałeczek Gram-ujemnych ESBL-dodatnich (n=25) Tigecyklina liczba (odsetek) Doksycyklina liczba (odsetek) Tetracyklina liczba (odsetek) Gatunek W Ś W Ś O W O E. coli 7 4 3 3 4 (1) (42,8) (57,2) (57,2) (42,8) K. pneumoniae 12 1 8 1 4 9 4 (92,3) (7,7) (61,5) (7,7) (3,8) (69,2) (3,8) E. cloacae 2 1 1 1 1 (1) (5,) (5,) (5,) (5,) P. mirabilis 1 2 3 3 (33,3) (66,7) (1) (1) W wrażliwy Ś - średniowrażliwy O - oporny Spośród 121 badanych szczepów 25 (2,7%) wytwarzało beta-laktamazy typu ESBL. Szczepy te należały do następujących gatunków: K. pneumoniae 13 (72,2%) szczepów, E. coli 7 (17,5%), P. mirabilis trzy i E. cloacae dwa. Szczegółowe wyniki wrażliwości na tetracykliny pałeczek Enterobacteriaceae ESBL-dodatnich przedstawiono na ryc. 1.
Nr 4 Wrażliwość pałeczek jelitowych na tetracykliny 323 Ryc. 1. 1% 8% 6% 4% 2% % E.coli (n=4) K. pneumoniae (n=18) K. oxytoca (n=3) E. cloacae (n=19) S. marcescens (n=4) P. mirabilis (n=22) P. vulgaris (n=2) M. morgannii (n=13) Tigecyklina Doksycyklina Tetracyklina Wrażliwość pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae (n=121) na tetracykliny DYSKUSJA Pałeczki Gram-ujemne są jednymi z najważniejszych bakterii odpowiedzialnych za zakażenia szpitalne. Z uwagi na łatwe szerzenie się oporności na różne grupy antybiotyków zakażenia powodowane przez pałeczki z rodziny Enterobacteriaceae stanowią poważny problem kliniczny i epidemiologiczny. Obserwowany w ostatnich latach wzrost lekooporności drobnoustrojów szpitalnych jest związany z wydłużonym czasem hospitalizacji oraz coraz cięższymi przypadkami klinicznymi chorych, nieracjonalnym stosowaniem szerokozakresowych antybiotyków, nieskutecznymi metodami kontroli zakażeń, a także narastaniem oporności bakterii ze środowiska pozaszpitalnego (2). Z uwagi na coraz częstsze występowanie i nabywanie mechanizmów oporności przez drobnoustroje konieczne stało się poszukiwanie innych skutecznych antybiotyków. Wprowadzenie do leczenia tigecykliny stworzyło nowe możliwości terapeutyczne i stanowi alternatywę dla leków, tzw. ostatniego rzutu. Jest to możliwe dzięki strukturze chemicznej tigecykliny, która powoduje, że jest ona niewrażliwa na wszelkie beta-laktamazy. Stąd, nie obserwuje się krzyżowej oporności na tigecyklinę z lekami z innych grup (4). W pracy oceniano wrażliwość pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae na wybrane tetracykliny. Wszystkie szczepy E. coli, K. oxytoca, S. marcescens i P. vulgaris były wrażliwe na tigecyklinę. Identyczne lub zbliżone wyniki dla szczepów E. coli i K. oxytoca uzyskali także inni autorzy (1, 9, 11, 13, 14, 15, 17, 18, 19). Otrzymane wysokie odsetki szczepów wrażliwych na tigecyklinę mogą wynikać z niestosowania tego antybiotyku w naszym szpitalu i regionie do 27 roku. W przypadku szczepów z gatunku S. marcescens wyniki wrażliwości na tigecyklinę są zróżnicowane. Uzyskany w pracy 1% odsetek szczepów wrażliwych koreluje z danymi przedstawianymi przez Betriu i wsp. (1). Z kolei badania Milatovica i wsp. (11) wskazują na niższą aktywność tigecykliny wobec szczepów S. marcescens. Autorzy ci określali zakres wartości MIC dla tigecykliny, więc trudno porównać
324 A. Sękowska i inni Nr 4 otrzymane wyniki. Podobnie przedstawiają się wyniki wrażliwości szczepów P. vulgaris. Wszystkie szczepy tego gatunku wrażliwe na tigecyklinę odnotowała Ellis-Grosse i wsp. (3). Natomiast Townsend i wsp. (17) stwierdził niższą aktywność tigecykliny wobec szczepów rodzaju Proteus. Uzyskane rozbieżności mogą być związane z różną liczbą i pochodzeniem szczepów badanych w przedstawianej pracy i w innych ośrodkach. Analizując wrażliwość na tetracyklinę i doksycyklinę stwierdzono, że wszystkie szczepy K. oxytoca były wrażliwe na każdy z tych leków. Wysoki odsetek szczepów wrażliwych na tetracyklinę odnotowano także dla szczepów E. cloacae. Porównując wrażliwość innych pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae na tetracyklinę i doksycyklinę można stwierdzić, że odsetki szczepów wrażliwych są niskie. Być może jest to związane z szerokim stosowaniem tetracykliny i doksycykliny w Polsce w lecznictwie ambulatoryjnym, nabywaniem oporności na antybiotyki przez patogeny szpitalne oraz wymianą genów oporności między bakteriami. Najwięcej badanych w pracy szczepów Enterobacteriaceae było wrażliwych na tigecyklinę. Jest to szczególnie zadowalające z uwagi na szczepy ESBL-dodatnie. W pracy oceniono 25 szczepów z tym fenotypem oporności należących do czterech gatunków, uzyskując ponad 92% szczepów wrażliwych na tigecyklinę. Podobne wyniki uzyskali inni autorzy (8, 15, 18). Wyjątek stanowiły szczepy P. mirabilis, wśród których nie odnotowano w pracy szczepu wrażliwego na tigecyklinę. Trudno zinterpretować uzyskane wyniki, gdyż nie natrafiono na prace, których autorzy ocenialiby wrażliwość na tigecyklinę szczepów P. mirabilis ESBL-dodatnich. Wyniki obecnej pracy wskazują, że tigecyklina może być stosowana w leczeniu wybranych zakażeń pałeczkami z rodziny Enterobacteriaceae, w tym szczepami ESBL-dodatnimi. W przypadku szczepów ESBL-dodatnich antybiotyk ten może stanowić skuteczną alternatywę dla karbapenemów, szczególnie w dobie coraz częstszego pojawiania się szczepów wytwarzających karbapenemazy wśród pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae. A. Sękowska, A. Ibsz-Fijałkowska, K. Gołdyn, E. Gospodarek SUSCEPTIBILITY OF ENTEROBACTERIACEAE RODS TO SELECTED TETRACYCLINES SUMMARY The aim of this study was to evaluated the susceptibility of Enterobacteriaceae rods to tigecycline, tetracycline and doxycycline. We analysed 121 strains belonged to species as follows: Escherichia coli (4 strains), Proteus mirabilis (22), Enterobacter cloacae (19), Klebsiella pneumoniae (18), Morganella morgannii (13), Serratia marcescens (4), Klebsiella oxytoca (3) i Proteus vulgaris (2). All strains of E. coli, K. oxytoca, S. marcescens i P. vulgaris were susceptible to tigecycline. Twenty five of analysed strains produced extended-spectrum beta-lactamases. Among of ESBL-positive strains 22 (88,%) were susceptible to tigecycline and 13 (52,%) to tetracycline and doxycycline.
Nr 4 Wrażliwość pałeczek jelitowych na tetracykliny 325 PISMIENNICTWO 1. Betriu C, Rodriguez-Avial I, Sandez BA i inni. In Vitro Activites of Tigecycline (GAR-936) against Recently Isolated Clinical Bacteria in Spain. Antimicrob Agents Chemother 22; 46: 892-5. 2. Dzierżanowska-Fangrat K, Dzierżanowska D. Zakażenia wywoływane przez oporne bakterie Gram-ujemne wyzwania i możliwości terapeutyczne. Zakażenia 26, 6: 21-5. 3. Ellis-Grosse EJ, Babinchak T, Dartois N i inni. The efficiency and safety of tigecycline in the treatment of skin and skin-structure infections: results f 2 double-blind phase 3 comparison studies with vancomycin-aztreonam. Clin Infect Dis 25, 41:341-3. 4. Frampton JE, Curran MP. Tigecycline. Drugs 25, 65: 2623-35. 5. Gniadkowski M, Żabicka D, Hryniewicz W. Rekomendacje doboru testów do oznaczania wrażliwości bakterii na antybiotyki i chemioterapeutyki 29. Oznaczanie wrażliwości pałeczek Gram-ujemnych. 6. Hoban DJ, Bouchillon SK, Johnson BM i inni. In vitro acticity of tygecycline against 6792 gram-negative and gram-positive clinical isolates from the global Tygecycline Evaluation and Surveillance Trial (TEST program 24). Diagn Microbiol Infect Dis 25, 58: 1312-4. 7. Izdebski R. Oporność na tetracykliny wśród Streptococcus pneumoniae. Nowa Klinika 24; 11/718: 79-12. 8. Ku YH, Chuang YC, Yu WL. In vitro activity of tigecycline against clinical isolates of extended spectrum beta-lactamase producing Klebsiella pneumoniae, Serratia marcescens and Enterobacter cloacae. J Microb Immunol Infect 28, 41: 332-6. 9. Lagacé-Wiens PRS, DeCorby MR, Baudry PJ i inni. Differences in antimicrobial susceptibility in Escherichia coli from canadian intensive care units based on regional and demographic variables. Can J Infect Dis Med Microbiol 28, 19: 282-6. 1. Livermore DM. Tigecycline: what is it, and where should be used? J Antimicrob Chemother 25, 56: 611-4. 11. Milatovic D, Schmitz FJ, Verfoef J, Fluit AC. Activities of the glycylcycline tigecycline (formerly GAR-936) against 1,924 recent European clinical bacterial isolates. Antimicrob Agents Chemother 23; 47: 4-4. 12. Morosini MI, Garcia-Castillo M, Coque TM i inni. Antibiotic Coresistance in Extended-Spectrumβ-Lactamase-Producing Enterobacteriaceae and In Vitro Activity of Tigecycline. Antimicrob Agents Chemother 26; 5: 2695-9. 13. Pillar CM, Draghi DC, Dowzicky MJ, Sahm DF. In vitro activity of tigecycline against Grampositive and Gram-negative pathogens as evaluated by broth microdilution and Etest. J Clin Microbiol 28, 46: 2862-7. 14. Sader FN, Jones RN, Stilwell MG i inni. Tygecycline activity tested against 26474 bloodstream infection isolates: a collection from 6 continents. Diagn Microbiol Infect Dis 25, 52: 181-6. 15. Souli M, Kontopidou FV, Koratzanis E i inni. In vitro activity of tigecycline against multipledrug-resistant, including pan-resistant, Gram-negative and Gram-positive clinical isolates from Greek hospitals. Antimicrob Agents Chemother 26; 5: 3166-9. 16. Thean-Yen T, Syng L. Susceptibility of multi-resistant Gram-negative bacilli in Singapore to tigecycline as teasted by agar dilution. Ann Acad Med Singapore 27; 36: 87-1. 17. Townsend ML, Pound MW, Drew RH. Tigecycline in the treatment of complicated intra-abdominal and complicated skin and skin structure infections. Ther Clin Risk Management 27, 3: 159-7. 18. Waites KB, Duffy LB, Dowzicky MJ. Antimicrobial Susceptibility among Patogens Collected from Hospitalized Patients in the United States and In Vitro Activity of Tigecycline, a New Glycylcycline Antimicrobial. Antimicrob Agents Chemother 26; 5: 3479-84.
326 A. Sękowska i inni Nr 4 19. Zhanel GG, DeCorby M, Laing N i inni. Antimicrobial resistant pathogens in intensive care units in Canada: Results of the Canadian national intensive care unit (CAN-ICU) Study, 25-26. Antimicrobial Agents Chemother 28, 52: 143-7. Otrzymano: 25 VIII 29 r. Adres Autora: 85-94 Bydgoszcz, ul. M. Curie-Skłodowskiej 9, Katedra i Zakład Mikrobiologii, Collegium Medicum im. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu