LPO 4101-16-03/2013 P/13/138 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE
I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontroler Jednostka kontrolowana P/13/138 Ochrona gruntów rolnych Skarbu Państwa przed nieuprawnionym wykorzystywaniem Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Poznaniu Renata Robińska - doradca techniczny, upoważnienie do kontroli nr 86136 z dnia 29 lipca 2013 r. Zbigniew Stasiak - główny specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr 86146 z dnia 20 sierpnia 2013 r. (dowód: akta kontroli str.1-4) Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu (zwany dalej Regionalnym Zarządem lub RZGW ) Kierownik jednostki kontrolowanej Dariusz Krzyżański - Dyrektor RZGW w Poznaniu (dowód: akta kontroli str. 5) Ocena ogólna II. Ocena kontrolowanej działalności Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie mimo stwierdzonych nieprawidłowości 1 działalność kontrolowanej jednostki w zakresie ochrony gruntów Skarbu Państwa (SP) przed nieuprawnionym wykorzystywaniem w latach 2009-2013 (I półrocze). Uzasadnienie oceny ogólnej Powyższą ocenę uzasadnia podjęcie od stycznia 2010 r. działań w celu porządkowania spraw związanych m.in. z dzierżawą mienia SP, poprzez realizację Procedur władania mieniem SP będącym administracji regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz umożliwianie innym podmiotom korzystania z nieruchomości SP, w przypadku gdy nie utrudniało to realizacji zadań statutowych, wynikających z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne 2. W wyniku kontroli stwierdzono nieprawidłowości polegające na: braku skutecznego nadzoru nad powierzonym mieniem SP, co skutkowało bezprawnym wykorzystywaniem przez podmioty nieuprawnione gruntów o powierzchni od 165,95 ha do 84,86 ha 3, co pozbawiło budżet państwa potencjalnych dochodów w szacunkowej kwocie 16 358 zł, przewlekłym rozpatrywaniu wniosków o dzierżawę administrowanych nieruchomości. Podkreślić należy, że zadania ustawowe i statutowe RZGW związane są ściśle z gospodarką wodną. Wobec tego w strukturze organizacyjnej jednostki nie wyodrębniono komórki do spraw gospodarowania wyłącznie nieruchomościami rolnymi, a ujawnianie nieuprawnionego wykorzystania gruntów rolnych SP 1 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 2 Dz. U. z 2012 r., poz. 145. 3 Użyte w treści niniejszego wystąpienia pojęcie grunty rolne to: działki ewidencyjne, w skład których wchodzą użytki rolne oznaczone jako R [grunty orne], S [sady], Ł [łąki], Ps [pastwiska trwałe], a także użytki oznaczone jako Tr [tereny różne], N [nieużytki]). 2
następowało podczas wykonywania prac związanych z realizacją zadań statutowych. Opis stanu faktycznego III. Opis ustalonego stanu faktycznego 1. Gospodarowanie gruntami Skarbu Państwa ze szczególnym uwzględnieniem zapobiegania przed ich nieuprawnionym wykorzystaniem 1.1. Ogólna powierzchnia nieruchomości (m.in. gruntów pod wodami i poza linią brzegową) znajdujących się we władaniu RZGW w latach 2009-2013 (I półrocze) utrzymywała się na prawie jednakowym poziomie i wyniosła na koniec 2012 r. 30 349 ha. Pod wodami płynącymi (w tym jeziorami przepływowymi) znajdowało się 21 993 ha. Pozostałe grunty zajmowały powierzchnię 8432 ha (m.in. grunty pod urządzeniami wodnymi). Przedmiotem kontroli były grunty rolne SP o powierzchni (wg stanu na dzień 31 grudnia): a) 4274 ha (w 2009 r.), z których 682 ha (15,9%) było rozdysponowanych 4 na podstawie 235 umów dzierżaw, średnia wysokość czynszu rocznego wynosiła 51,11 zł/ha; b) 4274 ha (w 2010 r.), z których 725 ha (16,9%) było rozdysponowanych na podstawie 219 umów dzierżaw, średnia wysokość czynszu rocznego wynosiła 48,82 zł/ha; c) 4274 ha (w 2011 r.), z których 217 ha (5,0%) 5 było rozdysponowanych na podstawie 95 umów dzierżaw, średnia wysokość czynszu rocznego wynosiła 93,97 zł/ha; d) 4272 ha (w 2012 r.), z których 897 ha (20,9 %) było rozdysponowanych na podstawie 160 umów dzierżaw, średnia wysokość czynszu rocznego wynosiła 85,87 zł/ha. (dowód: akta kontroli str.6-16;19;191-310) Według Dyrektora RZGW grunty, którymi dysponował RZGW w Poznaniu obejmowały w większości grunty pod wodami i urządzeniami hydrotechnicznymi, natomiast grunty pozostałe: rolne, zabudowane, drogi i lasy itp., będące w trwałym zarządzie RZGW w Poznaniu stanowiły zaledwie 3% wszystkich gruntów. Zdecydowana większość nierozdysponowanych gruntów będących we władaniu RZGW w Poznaniu związana jest z wykonywaniem działalności statutowej (np. grunty w bezpośrednim sąsiedztwie śluz i innych urządzeń hydrotechnicznych, gdzie wykluczone jest użytkowanie przez osoby obce). Są to także grunty o niekorzystnych warunkach hydrologicznych (częste podtopienia, zalania, wysoki stan wód gruntowych itd.) oraz grunty w kanałach ulg rzek przez znaczną część roku zalane. Zdaniem Dyrektora, specyfika gruntów będących w administrowaniu RZGW w Poznaniu determinuje brak pełnego ich rozdysponowania. Jak wyjaśnił Dyrektor RZGW, jedynym większym, zwartym obszarem, który kwalifikuje się do udostępnienia w celu rolniczego wykorzystania jest teren obejmujący grunty wykupione pod budowę zbiornika zaporowego Wielowieś Klasztorna na rzece Prośnie na terenie powiatów kaliskiego, ostrzeszowskiego 4 Grunty rozdysponowane grunty oddane podmiotom zewnętrznym na podstawie umów dzierżawy. 5 zmniejszenie liczby umów w 2011 r. było wynikiem ich wygaśnięcia, które obejmowały obszar planowanego zbiornika Wielowieś Klasztorna o pow. ok. 500 ha. 3
i ostrowskiego w województwie wielkopolskim. Z wykupionych na rzecz SP RZGW w Poznaniu terenów o łącznej powierzchni 556 ha, prawie 90% gruntów jest objęta umowami dzierżawy. (dowód: akta kontroli str.17-23 ) W 2009 r. w procesie udostępniania gruntów rolnych SP do użytkowania stosowano zasady ustalone przez Dyrektora RZGW w Poznaniu ( Zasady ustalania wysokości czynszu dzierżawnego ). Natomiast od 1 stycznia 2010 r. zasady ustalone przez Prezesa Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (KZGW), określone w Procedurach władania mieniem Skarbu Państwa będącym w administracji regionalnych zarządów gospodarki wodnej. Zgodnie z ww. zasadami wydzierżawianie nieruchomości odbywało się w trybie bezprzetargowym, na podstawie złożonego przez osobę zainteresowaną wniosku. Kontrola postępowań 20 losowo wybranych umów dzierżawy, które zostały zawarte w latach 2009-2013 (I półrocze) wykazała, że RZGW kierował się przyjętymi zasadami. Dotyczyło to również pracowników, którzy korzystali z gruntów na tych samych zasadach co osoby z zewnątrz. RZGW podawał do wiadomości publicznej poprzez stronę internetową (www.poznan.rzgw.gov.pl.) zasady oddawania gruntów SP do odpłatnego, bądź nieodpłatnego korzystania, wskazując niezbędne i najważniejsze informacje, jakie uzyskać powinien zainteresowany korzystaniem z gruntów rolnych SP. W szczególności zawierano informacje o: wniosku, dokumentach niezbędnych do rozpatrzenia wniosku, terminie rozpatrzenia wniosku. (dowód: akta kontroli str. 24-57 i 170-171) 1.2. Według danych RZGW nierozdysponowane grunty rolne SP (według stanu na dzień 31 grudnia danego roku) obejmowały: a) 3592 ha (w 2009 r.), z których 2551 ha (71,0%) stanowiły grunty o powierzchni co najmniej 0,5 ha, w całości nierozdysponowane; b) 3549 ha (w 2010 r.), z których 2587 ha (72,9%) stanowiły grunty o powierzchni co najmniej 0,5 ha, w całości nierozdysponowane; c) 4057 ha (w 2011 r.), z których 2616 ha (64,5%) stanowiły grunty o powierzchni co najmniej 0,5 ha, w całości nierozdysponowane; d) 3375 ha (w 2012 r.), z których 2435 ha (72,1%) stanowiły grunty o powierzchni co najmniej 0,5 ha, w całości nierozdysponowane. (dowód: akta kontroli str. 14;174; 311) Zadania RZGW zostały określone w ustawie Prawo wodne. Nie przewidywały one bezpośrednio obowiązków związanych z ochroną gruntów rolnych SP przed nieuprawnionym wykorzystywaniem. W związku z tym w jednostce nie wyodrębniono komórki do spraw gospodarowania wyłącznie nieruchomościami rolnymi SP. Niemniej, zadania dotyczące gospodarki nieruchomościami, w tym nadzór nad gruntami administrowanymi przez RZGW: wykrywanie użytkowania bez uregulowań prawnych, egzekwowanie opłat, zostały ujęte w merytorycznych zakresach organizacyjnych trzech zarządów zlewni: Górnej Warty z siedzibą w Skęczniewie, Środkowej i Dolnej Warty z siedzibą w Poznaniu, Noteci z siedzibą w Bydgoszczy. W strukturze tych zlewni wydzielono komórki organizacyjne (17 nadzorów wodnych). Za bieżący nadzór nad sposobem użytkowania wydzierżawionych gruntów wykrywanie użytkowania bez uregulowań prawnych odpowiadali kierownicy. W zakresach czynności tych pracowników, szczególny nacisk położono na 4
obowiązek nadzoru nad użytkowaniem wydzierżawionych gruntów, natomiast bezpośrednio nie wskazano obowiązku polegającego na prowadzeniu działań na rzecz ujawnienia bezumownych użytkowników gruntów. (dowód: akta kontroli str. 58-82) Dyrektor RZGW wyjaśnił, że wykrywanie nieuprawnionego wykorzystania oraz kontrola rozdysponowanych gruntów następuje podczas wykonywania prac terenowych, prowadzonych przeglądów i innych prac związanych z realizacją zadań statutowych. Nie wszystkie czynności zostały w zakresach czynności określone w sposób bezpośredni. Związane jest to z wielozadaniowym charakterem pracy osób, które odpowiadają za nadzór i kontrolę administrowanych gruntów. W sytuacji ujawnienia bezumownego korzystania kierownik nadzoru wodnego miał obowiązek poinformować osobę dopuszczającą się naruszeń o obowiązujących procedurach użytkowania gruntów SP (konieczności zawarcia umowy itd.) oraz przekazać tę informację do pracownika zarządu zlewni, działu utrzymania wód i urządzeń wodnych oraz gospodarowania majątkiem SP. W przypadku otrzymania od kierownika nadzoru wodnego informacji o ujawnionych przypadkach bezumownego wykorzystywania gruntów SP, pracownik zarządu zlewni wzywał użytkownika do złożenia wniosku o zawarcie umowy bądź zaprzestania korzystania z gruntu. Jednocześnie przekazywano do Wydziału ds. Gospodarki Nieruchomościami RZGW informacje o wynikach kontroli, w tym ujawnionych naruszeniach. Następnie wystawiano obciążenie z tytułu bezumownego korzystania. (dowód: akta kontroli str. 20-22) Ustalone nieprawidłowości W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie stwierdzono nieprawidłowości: 1. Na podstawie danych otrzymanych w czasie niniejszej kontroli NIK z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), określone grunty SP o powierzchni co najmniej 0,5 ha były wykorzystywane przez podmioty zewnętrzne na działalność związaną z gospodarką rolną (objęte płatnościami), mimo iż wg danych RZGW pozostawały nierozdysponowane ( nie były wydzierżawione), tj: a) 166 ha (6,51 % nierozdysponowanych w całości gruntów ogółem powyżej 0,5 ha w 2009 r.), b) 85 ha (3,28 % nierozdysponowanych w całości gruntów ogółem powyżej 0,5 ha w 2010 r.), c) 104 ha (3,98 % nierozdysponowanych w całości gruntów ogółem powyżej 0,5 ha w 2011 r.), d) 100 ha (4,11 % nierozdysponowanych w całości gruntów ogółem powyżej 0,5 ha w 2012 r.). Grunty te objęte zostały płatnościami bezpośrednimi wypłaconymi przez ARiMR w łącznej kwocie 564 280 zł. Niezapewnienie pełnego nadzoru nad wykorzystaniem gruntów SP będących w zarządzie RZGW, pozbawiło Skarb Państwa potencjalnych wpływów z opłat za korzystanie z tych nieruchomości. Szacunkowa wartość należna za użytkowanie gruntów przez osoby nieuprawnione, wyliczona w związku z niniejszą kontrolą NIK, wyniosła 16 358 zł. 6 6 Szacunkowy dochód jaki osiągnąłby RZGW, w sytuacji zawarcia umów dzierżawy według obowiązujących procedur, z tytułu użytkowania działek (powyżej 0,5 ha nierozdysponowane w całości), do których ARiMR wypłacił dopłaty bezpośrednie. 5
(dowód: akta kontroli str. 83-98; 169, 174) Korzystanie z tych gruntów oraz pobieranie płatności bez tytułu prawnego zostało w toku niniejszej kontroli NIK potwierdzone zeznaniami świadków. Dla przykładu, użytkownik działek (nr 1723 i 1733) z powiatu śremskiego podał, że mimo złożenia w dniu 5 maja 2011 r. wniosku o dzierżawę gruntów, nie otrzymał odpowiedzi. Z własnej inicjatywy, w rozmowie telefonicznej dowiedział się, o braku możliwości zawarcia umowy w związku z nieuregulowanym stanem prawnym gruntu. Dopiero w toku kontroli NIK, użytkownik otrzymał odpowiedź z informacją, że RZGW nie posiada prawa do trwałego zarządu do tych gruntów wraz z pouczeniem o możliwości złożenia wniosku w tej sprawie do Starosty Śremskiego. Beneficjent działek (nr 409, 412 i 415) z powiatu śremskiego użytkował w okresie od 31.12.2010 r. do 1.11.2012 r. grunty bezumownie bez sformalizowania, tłumacząc się brakiem czasu. Według zeznań kolejnego użytkownika otrzymał on dopłatę bezpośrednią z tytułu dzierżawionego gruntu od gminy Mosina (działki nr 339, 340,342, gmina przejęła z mocy prawa) 7. W RZGW brak było informacji o zawarciu przez tego użytkownika umowy dzierżawy z gminą, natomiast dysponowano danymi o administrowaniu tymi gruntami przez RZGW i o nierozdysponowaniu ich w latach 2009-2012. (dowód: akta kontroli str.99-103; 312-321) Dyrektor RZGW wyjaśnił, że możliwość zawarcia umów dzierżaw we wszystkich przypadkach bezumownego użytkowania była mało prawdopodobna. Umowy te mogłyby być zawarte w odniesieniu do nieruchomości będące w trwałym zarządzie RZGW pod warunkiem, że wydzierżawienie nieruchomości nie utrudniłoby realizacji zadań statutowych. Uwzględniając powyższe, w latach 2009-2012 możliwe było zawarcie umów dzierżawy nieruchomości o uregulowanym stanie prawnym, (użytkowane bezumownie, a objęte dopłatami), w odniesieniu do 0,4 % w 2009 r., a w kolejnych latach od 0,1% do 0,2% gruntów administrowanych przez RZGW. Ponadto, jak wyjaśnił Dyrektor RZGW - starostowie, burmistrzowie, wójtowie gospodarując nieruchomościami SP nie zawsze informowali RZGW o podejmowanych działaniach. Wyjaśniający nie wykluczył też, że część nieruchomości administrowanych przez RZGW, objętych dopłatami obszarowymi była użytkowana na podstawie umów dzierżaw zawartych z innymi organami. Dotyczyło to ujawnionych w czasie kontroli NIK, działek o nr 339, 340, 342 z gminy Mosina. Wykrycie przez pracowników RZGW takich spraw oraz bezumownego korzystania, możliwe było jedynie w sytuacji, gdy rolnicy faktycznie użytkowali grunt. Często były to grunty przez większą część roku zalane, co zdaniem Dyrektora RZGW utrudniało potwierdzenie jego użytkowania. Stwierdził on również, że ujawnienie bezumownego użytkowania nie było możliwe również w przypadkach, gdy rolnicy nie użytkowali gruntu, a jedynie wykazywali go we wniosku o przyznanie dopłaty. W latach 2009 2013 (I półrocze) w RZGW nie były prowadzone kontrole wewnętrzne sprawowania nadzoru nad rozdysponowaniem gruntów rolnych oraz ochrony przed nieuprawnionym wykorzystaniem gruntów rolnych SP. (dowód: akta kontroli str. 104-138) 2. W wyniku badania dokumentacji 20 umów dzierżawy zawartych w latach 2009-2013 w zakresie terminowości załatwiania wniosków, stwierdzono, że umowy 7 art.13 ust. 2 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa Dz. U. z 2012 r. poz.1187 ze zm.). 6
zawierane były po upływie od 31 do 614 dni od złożenia wniosku. Analiza ww. spraw wykazała, że zawarcie umów było uzależnione od uzyskania przez RZGW stosownych zgód wydanych przez starostów oraz Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Pani Renata Skiba Nowotka Kierownik Wydziału Gospodarki Nieruchomości wyjaśniła, że w pierwszej kolejności wykonywane były prace związane z gospodarką wodną, wskazując też na ograniczone zasoby kadrowe. Podkreśliła również, że właściwość miejscowa jednostki obejmowała dysponowanie gruntami w wielu województwach. Okoliczności te miały wpływ na to, że w przypadku dużego spiętrzenia w jednym okresie spraw i złożenia wniosków o zawarcie umowy, obowiązujące terminy nie były zachowane. (dowód: akta kontroli str.158-164) Uwagi dotyczące badanej działalności 1. Zdaniem NIK, przyczyną braku zainteresowania użytkowników zawarciem umów mogło być niepodawanie przez RZGW informacji do publicznej wiadomości o gruntach do wydzierżawienia. Zasady dysponowania mieniem SP udostępnione były tylko za pomocą strony internetowej. Sytuacji tej sprzyjało również niepowierzenie pracownikom RZGW bezpośrednio działającym w terenie zadań związanych z wykrywaniem tzw. bezumownych użytkowników. (dowód: akta kontroli str. 19-20; 71-79) 2. Brak pełnej wiedzy na temat gruntów SP administrowanych przez RZGW w postaci kompletnej i aktualnej bazy danych, stwarzał trudności z ustaleniem stanu faktycznego gruntów będących w administracji RZGW oraz ich aktualnego stanu zagospodarowania. Na podstawie informacji od starostów powiatowych, które uzyskano w czasie kontroli NIK wynika, że dane dotyczące trzech działek (spośród losowo wybranych 15) różniły się od danych RZGW. Rozbieżności dotyczyły powierzchni i klasowości gruntów, podziału działki. (dowód: akta kontroli str.139-157) Kierownik Wydziału Gospodarki Nieruchomościami wyjaśniła, że RZGW nie posiadał dostępu do ewidencji gruntów i budynków prowadzonej przez starostów. W związku z tym dostęp do wypisów, wyrysów i kopii map odbywał się odpłatnie. Aktualizacja danych następowała głównie przy okazji pozyskiwania dokumentacji do innych celów (inwestycje, prace utrzymaniowe) oraz na podstawie dokumentów, które stanowiły załączniki do wniosków o umowę dzierżawy. (dowód: akta kontroli str.158) 3. Do ochrony gruntów SP przed nieuprawnionym wykorzystywaniem mogła przyczynić się współpraca z innymi organami i instytucjami. Jak wyjaśnił Dyrektor RZGW, współpracy takiej nie podejmowano z uwagi na specyfikę posiadanych gruntów, gdyż grunty te w znikomym stopniu nadawały się do wykorzystania rolniczego. Zdaniem NIK, możliwość występowania o udostepnienie takich danych na zasadach ogólnych, w okresie objętym kontrolą dawał przepis art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych 8. Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości 9, działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie w latach 2010-2013 8 Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm. 7
(I półrocze). Negatywnie natomiast ocenia nadzór nad administrowanym obszarem gruntów rolnych SP w 2009 r., gdyż w tym okresie powierzchnia gruntów bezumownie użytkowanych bez wiedzy jednostki stanowiła ponad 5% gruntów nierozdysponowanych w całości. Opis stanu faktycznego 2. Egzekwowanie uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa do gruntów rolnych wykorzystywanych w sposób nieuprawniony 2.1. W wyniku badania dokumentacji nierozdysponowanych gruntów rolnych SP o powierzchni co najmniej 0,5 ha, stwierdzono, że grunty o powierzchni 3,83 ha były użytkowane bezumownie i za wiedzą RZGW przez cztery osoby fizyczne, z tego : a) 0,89 ha w 2011 r., do których dwie osoby (o których dane pozyskano w toku niniejszej kontroli z ARiMR) otrzymały płatności w łącznej wysokości 1144 zł (działki nr: 728 i 729 z powiatu czarnkowsko- trzcianeckiego); b) 2,94 ha w 2012 r., do których dwie osoby otrzymały płatności w łącznej wysokości 3 871 zł (działki nr : 118 i 13.3 z powiatu śremskiego). W 2011 r. bezumowne korzystanie z gruntów rolnych SP (działki 728, 729) było skutkiem dalszego użytkowania nieruchomości po zakończeniu umownego okresu dzierżawy z dniem 31.12.2010 r. (czas trwania nieuprawnionego dysponowania gruntem trwał 1 rok). Przyczyną niezawarcia kolejnej umowy były zobowiązania finansowe dzierżawcy wobec RZGW z innego tytułu niż dzierżawa. Do dnia zakończenia kontroli NIK sprawa nie została rozstrzygnięta w toczącym się postępowaniu sądowym. W 2012 r. bezumowne korzystanie z gruntów (działka nr 118) było wynikiem dalszego użytkowania nieruchomości po upływie terminu obowiązywania umowy dzierżawy (30.06.2011 r.). Taki sposób dysponowania gruntem do czasu zawarcia umowy w dniu 1.05.2013 r. trwało 1 rok i 10 miesięcy. Bezumowne korzystanie z działki nr 13/3 było również wynikiem dalszego jej użytkowania po zakończeniu umowy dzierżawy w dniu 31.12.2007 r. Kolejne umowy zostały przygotowane w dniach 26.04.2010 r. i 18.09.2013 r. Jednak do czasu zakończenia kontroli NIK, nie zostały one podpisane przez użytkownika gruntu (proces ten trwa od ponad 4 lat). W wyniku kontroli dokumentacji ww. użytkowników, stwierdzono, że w każdym z tych przypadków bez zbędnej zwłoki prowadzone były postępowania zmierzające do zawarcia umów dzierżaw. Wobec wszystkich ww. bezumownych użytkowników, naliczono czynsz dzierżawny (według obowiązujących w RZGW zasad i stawek) i występowano z żądaniem zapłaty z tytułu bezprawnego korzystania z nieruchomości bez tytułu prawnego. Łączna kwota opłat za bezumowne korzystanie z gruntów wyniosła 2523 zł. Opłaty te zostały przez użytkowników uregulowane terminowo. (dowód: akta kontroli str. 176-183) 2.2. RZGW dysponował również danymi o 12 bezumownych użytkownikach gruntów SP o powierzchni jednostkowej mniejszej niż 0,5 ha. W odniesieniu do tych gruntów od czasu ujawnienia ich w 2011 r. (przez pracowników RZGW), RZGW prowadził działania zmierzające do zawarcia umów dzierżaw, w tym ustalenia granic gruntów. Umowy dzierżawy zostały zawarte we wszystkich przypadkach w I półroczu 2013 r. 9 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen cząstkowych dotyczących działalności w badanym obszarze: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 8
Pan Grzegorz Szewczyk, Zastępca Dyrektora RZGW ds. Zarządu Zlewni Górnej Warty wyjaśnił, że ww. opisane przypadki wymagały ustalenia zastabilizowanych granic gruntów ze względu na brak danych o granicach pomiędzy nieruchomościami SP i innymi przyległymi gruntami. Składający wyjaśnienia podkreślił też, że na wznowienie granic przez uprawnione jednostki wykonawstwa geodezyjnego RZGW nie posiadał środków finansowych. (dowód: akta kontroli str.172-173; 175 ) 2.3. W umowach zawieranych w 2013 r. przewidziano sankcję za zaniechanie zwrotu nieruchomości po zakończeniu okresu dzierżawy. Ustalono naliczanie wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z gruntu, w wysokości dotychczasowego czynszu dzierżawnego, powiększonego o karę umowną w wysokości 100% tego czynszu. We wcześniejszych umowach wskazywano jedynie zobowiązanie dzierżawcy do pisemnego powiadomienia RZGW o zamiarze przedłużenia umowy dzierżawy w terminie 6 miesięcy przed wygaśnięciem umowy. Dzierżawcy nie informowali RZGW o tym zamiarze, natomiast wnioski o zawarcie nowej umowy składali przeważnie po zakończeniu okresu dzierżawy. (dowód: akta kontroli str. 160-164, 176-183) RZGW nie inicjował postępowań sądowych mających na celu wyegzekwowanie wydania nieruchomości, względnie przywrócenia poprzedniego stanu posiadania z uwagi na to, że we wszystkich badanych sprawach RZGW wystawiał faktury za bezumowne korzystanie z gruntu, a następnie doprowadzano do zawarcia umowy dzierżawy. (dowód: akta kontroli str. 322) 2.4. Kontrole prawidłowości i skuteczności dochodzenia przed nieuprawnionym wykorzystaniem gruntów SP od zidentyfikowanych bezumownych użytkowników, prowadzili wytypowani pracownicy zarządów zlewni, którzy zbierali i przetwarzali informacje uzyskane od kierowników nadzorów. Informacje te przekazywano następnie wraz z wnioskami do Wydziału ds. Gospodarowania Nieruchomościami. Zadania te nie wynikały wprost z zakresów czynności pracowników, a realizowane były na podstawie poleceń wydanych w trybie roboczym przez zarządy poszczególnych zlewni. Obszary tych zagadnień nie były przedmiotem audytu oraz kontroli wewnętrznej. (dowód: akta kontroli str. 63-82; 322) Ustalone nieprawidłowości W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości Ocena cząstkowa Wnioski pokontrolne Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. IV. Uwagi i wnioski Przedstawiając powyższe oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, Najwyższa Izba Kontroli, na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 10, wnosi o: 1. Zapewnienie skutecznego systemu nadzoru i kontroli zapobiegania przed nieuprawnionym korzystaniem z gruntów SP, w tym formalnego powierzenia 10 Dz. U. z 2012 r., poz.82 ze zm. 9
pracownikom zadań związanych z ujawnianiem gruntów SP użytkowanych przez nieuprawnione podmioty. 2. Podjęcie działań organizacyjnych w celu wyeliminowania długotrwałego rozpatrywania wniosków o zawarcie umowy dzierżawy. 3. Rozliczenie należnych opłat za bezumowne korzystanie z gruntów SP (ujawnionych w toku kontroli NIK), a w sytuacji braku pozytywnego rozstrzygnięcia sprawy, doprowadzenie do wydania bezprawnie użytkowanego gruntu. Prawo zgłoszenia zastrzeżeń Obowiązek poinformowania NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków V. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do dyrektora Delegatury NIK w Poznaniu. Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK proszę o poinformowanie Najwyższej Izby Kontroli, w terminie 21 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków pokontrolnych oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. W przypadku wniesienia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeżeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego. Poznań, dnia 22 listopada 2013 r. Kontrolerzy Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Poznaniu Dyrektor Zbigniew Stasiak Główny specjalista k. p. Z up. Grzegorz Malesiński Wicedyrektor Renata Robińska Doradca techniczny 10