PROGNOZA CEN RYNKOWYCH PODSTAWOWYCH PRODUKTÓW ROLNO-ŻYWNOŚCIOWYCH

BIURO ANALIZ I PROGRAMOWANIA PROGNOZA CEN RYNKOWYCH PODSTAWOWYCH PRODUKTÓW ROLNO-ŻYWNOŚCIOWYCH W dniu 3 października 2012 r. odbyło się kolejne posiedzenie Zespołu Ekspertów ds. Prognozowania Cen Podstawowych Produktów Rolniczych, powołanego przez Prezesa Agencji Rynku Rolnego, którego celem było zaktualizowanie prognozy cen rynkowych podstawowych produktów rolniczych do marca 2013 r. Poniżej zaprezentowano prognozy cen skupu: zbóż, bydła, trzody chlewnej i kurcząt, mleka, oraz cen zbytu odtłuszczonego mleka w proszku i masła na tle przewidywanych czynników popytowo-podażowych wpływających na ich poziom. 2012.10.22

1. RYNEK ZBÓŻ aktualna sytuacja cenowa W końcu sezonu 2011/2012 na światowym rynku zbóż odnotowano wzrost cen. Popyt na ziarno stymulowany był potrzebą uzupełnienia zapasów przez przetwórców oraz obawą o poziom i jakość tegorocznych zbiorów. Z uwagi na oszacowanie globalnych zbiorów zbóż na poziomie niższym od przewidywanego zużycia, w bieżącym sezonie na rynku światowym nie odnotowano sezonowego spadku cen zbóż. W Polsce lepsze niż się spodziewano zbiory przyczyniły się do niewielkiego obniżenia cen zbóż podstawowych w okresie letnim. Ceny zbóż były jednak wyższe niż przed rokiem. Według danych GUS we wrześniu 2012 r. za pszenicę w skupie przeciętnie uzyskiwano 915 zł/t, o 2% mniej niż w maju 2012 r., kiedy ceny tego zboża osiągnęły najwyższy notowany w sezonie 2011/2012 poziom. Jednak cena ta była o 19% wyższa niż przed rokiem. Przeciętna cena żyta we wrześniu 2012 r. wynosiła 723 zł/t i była o 15% niższa niż w czerwcu 2012 r. i o 4% niższa w porównaniu do wysokiego poziomu sprzed roku. 1150 CENY PSZENICY [zł/t] 1150 1100 1100 1050 1050 1000 1000 950 950 900 900 850 850 800 prognoza 800 750 750 700 700 XII 2010 III 2011 VI 2011 IX 2011 XII 2011 III 2012 VI 2012 IX 2012 XII 2012 III 2013 pszenica ogółem w skupie wg GUS pszenica konsumpcy jna na giełdach W pierwszej połowie października 2012 r. zdecydowany spadek wykazywały jedynie ceny kukurydzy. Według danych Zintegrowanego Systemu Rolniczej Informacji Rynkowej MRiRW w dniach 08-14.10.2012 r. kukurydza była o 12% tańsza niż miesiąc wcześniej, ale o 36% droższa niż przed rokiem. Cena żyta konsumpcyjnego w ciągu miesiąca obniżyła się o 2%, a pszenicy konsumpcyjnej oraz jęczmienia paszowego wzrosła o 2%. W odniesieniu do notowań 2

z porównywalnego okresu 2011 r. pszenica była o 18% droższa, a jęczmień o 15% droższy. Jedynie żyto było tańsze niż rok wcześniej (o 18%). Na krajowych giełdach towarowych transakcje zawierane były sporadycznie i dotyczyły małych partii ziarna, gdyż ceny były zbliżone do cen skupu. 900 CENY SKUPU ŻYTA [zł/t] 900 850 850 800 800 750 750 700 700 650 600 GUS prognoza 650 600 550 550 XII 2010 III 2011 VI 2011 IX 2011 XII 2011 III 2012 VI 2012 IX 2012 XII 2012 III 2013 Podobne zmiany cen zbóż notowano w całej UE. Według danych Komisji Europejskiej w okresie 01-07.10.2012 r. za pszenicę konsumpcyjną przeciętnie w UE płacono 242 EUR/t (989 zł/t), za jęczmień paszowy 221 EUR/t (901 zł/t), a za kukurydzę 231 EUR/t (944 zł/t). Ceny jęczmienia i pszenicy były o 1-2% wyższe niż miesiąc wcześniej, a kukurydzy o 5% niższe. Jednocześnie ziarno zbóż było droższe niż przed rokiem o 22-30%. Na początku października 2012 r. ceny skupu kukurydzy w Polsce były najniższe w UE. Jęczmień paszowy był tańszy tylko na Litwie, a pszenica konsumpcyjna na Litwie, Łotwie, Słowacji oraz w Bułgarii. czynniki wpływające na poziom cen: - zapasy początkowe Krajowe zapasy zbóż na początku sezonu 2012/2013 były mniejsze niż przed rokiem. Szacuje się, że ich poziom wyniósł 4,2 mln ton wobec 4,5 mln ton (wg GUS) na początku poprzedniego sezonu. W tym czasie zapasy w UE (wg USDA - United States Department of Agriculture) zmniejszyły się o 2%, do 27,6 mln ton. - poziom produkcji Według wstępnego szacunku GUS (opublikowanego 25.09.2012 r.) w Polsce 3

tegoroczne zbiory zbóż ogółem zostały ocenione na 28,1 mln ton 1, tj. na poziomie o 4,9% wyższym niż w 2011 r. i o 5,1% wyższym od średniej z lat 2006-2010. Zebrane ziarno jest suche i dobrej jakości. Szacuje się, że zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi zebrano 24,3 mln ton (w tym 8,6 mln ton pszenicy, 4,2 mln ton jęczmienia, 3,3 mln ton pszenżyta i 2,9 mln ton żyta), tj. nieznacznie (o 0,2%) więcej niż w ubiegłym roku. Spadek produkcji dotyczył pszenicy (o 8%) i pszenżyta (o 21%). Wzrost zbiorów odnotowano natomiast w przypadku pozostałych zbóż (jęczmienia o 25%, żyta o 10%, owsa o 5%, mieszanek zbożowych o 16%). Zbiory kukurydzy uprawianej na ziarno GUS szacuje na ponad 3,6 mln ton, o 52% powyżej ubiegłorocznych. - zużycie krajowe W związku z przewidywanym spadkiem produkcji żywca wieprzowego, który tylko częściowo zostanie zrekompensowany wzrostem produkcji drobiu, zużycie zbóż na pasze w sezonie 2012/2013 obniży się do 16,6 mln ton, tj. o 2,1% w porównaniu do poprzedniego sezonu. Przewiduje się także zmniejszenie wykorzystania ziarna do siewu (do 1,7 mln ton). Pomimo wysokich cen zakłada się niewielki wzrost zużycia zbóż na cele przemysłowe (z 2,4 mln ton do 2,5 mln ton), w tym na biopaliwa. W całym sezonie 2012/2013 krajowe zapotrzebowanie na zboże może być o 1,4% mniejsze niż w poprzednim sezonie i wynieść 27,2 mln ton. - handel zagraniczny Według prognozy USDA (z października 2012 r.) światowa produkcja zbóż (bez ryżu) w sezonie 2012/2013 wyniesie 1.763 mln ton i w porównaniu do ubiegłorocznej będzie mniejsza o ponad 4% (w tym pszenicy o 6%, a zbóż paszowych o 3%). Mniejsze zbiory są efektem wiosennych przymrozków panujących w Europie Wschodniej, jak również suszy występującej w okresie wegetacji w niektórych produkcyjnych rejonach świata. Ocenia się, że zbiory zbóż w krajach WNP wyniosą 146 mln ton i będą o blisko 25% mniejsze od ubiegłorocznych (w tym w Rosji o 26%, na Ukrainie o 20%, a w Kazachstanie o 51%). W UE zbiory zbóż w 2012 r. szacowane są na poziomie około 273 mln ton, o 4% niższym niż w 2011 r. Produkcja pszenicy w UE oceniana jest na około 132 mln ton (o 4% mniej niż rok wcześniej). Szacuje się, że zbiory zbóż paszowych wyniosą 141 mln ton i również będą o 4% mniejsze niż w 2011 r. USDA ocenia, że 1 Łącznie z kukurydzą, gryką i prosem. 4

produkcja jęczmienia wzrosła (o 5% w porównaniu do poprzedniego roku) do około 54 mln ton, a kukurydzy obniżyła się (o 13%) do 57 mln ton. Największy spadek produkcji zbóż (o 22-35%) wystąpił na południu Europy (Hiszpania, Węgry, Rumunia). Natomiast dobre zbiory zbóż uzyskano u największych unijnych eksporterów (Francja i Niemcy). Mniejsza niż przed rokiem podaż zbóż, m.in. w USA, w Australii oraz w Europie Wschodniej (Rosja i Ukraina), zwiększy możliwości lokowania unijnych zbóż na tradycyjnych rynkach zbytu, tj. w krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. W tej sytuacji przewiduje się zwiększenie popytu także na atrakcyjne cenowo zboże, m.in. z Polski. Przewiduje się, że w sezonie 2012/2013 znacząco zwiększy się eksport zbóż z Polski, zwłaszcza kukurydzy i żyta. Na handel zagraniczny duży wpływ będą miały relacje cen zbóż krajowych do notowanych w pozostałych państwach UE, zwłaszcza położonych najbliżej. W sezonie 2012/2013 wywóz ziarna i przetworów zbożowych (w ekwiwalencie ziarna) może wzrosnąć do 3 mln ton, tj. o 37% w odniesieniu do poprzedniego sezonu. Mniejszy natomiast może być import. Jak co roku, przedmiotem importu będzie głównie ziarno wysokojakościowe, którego braki odczuwają przetwórcy. Ocenia się, że w sezonie 2012/2013 import zbóż i przetworów zbożowych (w ekwiwalencie ziarna) może ukształtować się na poziomie 2 mln ton, o 30% niższym niż w sezonie 2011/2012. prognoza cen skupu do marca 2013 r. W sezonie 2012/2013, pomimo zmniejszenia globalnego zużycia zbóż (wg USDA do 1,81 mld ton z 1,84 mld ton w poprzednim sezonie) wynikającego z ograniczenia ich wykorzystania na biopaliwa oraz w produkcji zwierzęcej, popyt na zboża będzie większy od bieżącej podaży i światowe zapasy ulegną zmniejszeniu. W tej sytuacji światowe ceny zbóż będą utrzymywać się na wysokim poziomie. Efektem mniejszej podaży zbóż z południowych rejonów Europy oraz z krajów WNP będzie wzrost popytu zagranicznego na zboże m.in. z Polski. W związku z tym przewiduje się, że pomimo dobrych zbiorów, również krajowe ceny zbóż do końca sezonu będą relatywnie wysokie. Z uwagi na mniejsze niż w poprzednim sezonie krajowe zbiory pszenicy, jej ceny mogą być jeszcze wyższe niż przed rokiem. Żyto prawdopodobnie będzie jednak tańsze ze względu na większe niż przed rokiem zasoby tego zboża. 5

Uwzględniając aktualną i przewidywaną sytuację podażowo-popytową, Zespół Ekspertów ocenił, że przeciętne ceny skupu zbóż do marca 2013 r. mogą kształtować się następująco: Wyszczególnienie j.m. grudzień 2012 r. marzec 2013 r. Pszenica ogółem 1) Pszenica konsumpcyjna 2) Żyto zł/t zł/t zł/t 910-950 950-990 740-780 930-990 970-1030 760-810 1) Dotyczy przewidywanej średniej ważonej ceny danego rodzaju zboża zarówno konsumpcyjnego, jak i paszowego. 2) Dotyczy przewidywanych cen w transakcjach giełdowych. 2. RYNEK WIEPRZOWINY aktualna sytuacja cenowa Spadek produkcji wieprzowiny w Polsce i w całej UE oraz duży popyt zagraniczny na to mięso spowodowały wzrost krajowych cen skupu żywca wieprzowego. Zgodnie z danymi GUS we wrześniu 2012 r. za trzodę chlewną płacono średnio 5,91 zł/kg, o 4% więcej niż w poprzednim miesiącu oraz o 18% więcej niż rok wcześniej. CENY SKUPU ŻYWCA WIEPRZOWEGO [zł/kg] 6,75 6,50 6,25 6,00 5,75 5,50 5,25 5,00 4,75 4,50 4,25 4,00 3,75 3,50 GUS prognoza 6,75 6,50 6,25 6,00 5,75 5,50 5,25 5,00 4,75 4,50 4,25 4,00 3,75 3,50 XII 2010 III 2011 VI 2011 IX 2011 XII 2011 III 2012 VI 2012 IX 2012 XII 2012 III 2013 Według danych Zintegrowanego Systemu Rolniczej Informacji Rynkowej MRiRW w pierwszym tygodniu października 2012 r. ceny skupu żywca wieprzowego 6

przeciętnie osiągnęły poziom 6,08 zł/kg 2, o 3% wyższy niż przed miesiącem i historycznie najwyższy. W tym czasie średnia unijna cena trzody chlewnej wyniosła 192,56 EUR/100 kg (według wagi poubojowej schłodzonej klasy E), tj. o 24% więcej niż przed rokiem. Cena w Polsce wyrażona w walucie unijnej (197,47 EUR/100 kg) była wyższa od średnich cen m.in. we Francji, w Danii, Holandii, Belgii, Wielkiej Brytanii i na Węgrzech, ale niższa niż w Niemczech (197,88 EUR/100 kg). czynniki wpływające na poziom cen skupu: - pogłowie trzody chlewnej i produkcja żywca wieprzowego Niekorzystne dla producentów żywca wieprzowego relacje cen spowodowały dalszy spadek liczebności trzody chlewnej w Polsce. Według danych GUS w końcu lipca 2012 r. krajowe pogłowie trzody chlewnej liczyło 11,6 mln sztuk, tj. o 14,3% mniej niż przed rokiem i o 22% mniej niż w lipcu 2010 r. Zmniejszyła się liczebność wszystkich grup wiekowo-użytkowych. Najbardziej zmalało pogłowie warchlaków, których było o 16,1% mniej niż rok wcześniej. Duże spadki miały także miejsce w przypadku pogłowia tuczników i prosiąt (odpowiednio o 14,8% i o 13,8%). Liczba loch na chów zmalała o 8,1%, w tym loch prośnych o 4%. Zgodnie z danymi GUS w okresie styczeń-sierpień 2012 r. skup żywca wieprzowego wyniósł 1.109 tys. ton, tj. o 12% mniej niż w tym samym okresie ubiegłego roku. IERiGŻ-PIB szacuje, że krajowa produkcja tego żywca w pierwszej połowie 2012 r. wyniosła około 1.170 tys. ton (910 tys. ton wagi bitej ciepłej w.b.c.) i była o 6% mniejsza niż przed rokiem. Biorąc pod uwagę lipcowy stan i strukturę pogłowia trzody chlewnej IERiGŻ-PIB ocenił, że w drugim półroczu 2012 r. produkcja żywca wieprzowego może wynieść niecałe 1.000 tys. ton (780 tys. ton w.b.c.), o 14% mniej niż rok wcześniej. W pierwszej połowie 2013 r. przewiduje się pogłębienie spadku tej produkcji. W okresie objętym prognozą zmniejszenie produkcji wieprzowiny jest prognozowane również dla całej UE. - handel zagraniczny Według KE aktualne osłabienie euro wobec dolara oraz duży popyt globalny na wieprzowinę stwarzają korzystne warunki dla unijnego eksportu tego mięsa. KE prognozuje, że w 2012 r. unijny wywóz wieprzowiny ukształtuje się na poziomie o 1% wyższym od już bardzo wysokiego poziomu odnotowanego w 2011 r., a import wieprzowiny do UE, tak jak w ostatnich latach, będzie miał znaczenie marginalne. 2 W ramach ZSRIR ceny skupu trzody chlewnej są zbierane dla masy poubojowej. Cena żywca jest obliczana przy zastosowaniu średniego wskaźnika wydajności rzeźnej. 7

W okresie pierwszych ośmiu miesięcy 2012 r. polski eksport 3 żywca, mięsa, przetworów i tłuszczów wieprzowych (w ekwiwalencie mięsa) 4 do państw UE i krajów trzecich wyniósł 373 tys. ton i był o 14% większy niż w rok wcześniej. Jednocześnie do Polski sprowadzono 467 tys. ton wieprzowiny, o 10% więcej niż w tym samym okresie 2011 r. Malejąca produkcja krajowa prawdopodobnie ograniczy możliwości eksportowe w kolejnych miesiącach. W związku z tym przewiduje się, że w całym 2012 r. eksport wieprzowiny ukształtuje się na poziomie około 530 tys. ton, tj. o 6% wyższym od notowanego w roku poprzednim. Import natomiast może wynieść około 740 tys. ton, o 11% więcej. Przywóz trzody chlewnej (CN 0103) może osiągnąć poziom około 3 mln sztuk, o 12% wyższy niż w 2011 r. - spożycie Mniejsza krajowa podaż wieprzowiny oraz drogi import przyczyniły się do wzrostu cen detalicznych mięsa wieprzowego w Polsce. W okresie styczeń-sierpień 2012 r. były one o 11% wyższe niż rok wcześniej. Prognozuje się, że ze względu na wysokie ceny mięsa wieprzowego w 2012 r. konsumpcja ukształtuje się na poziomie poniżej 40 kg na osobę wobec 42,8 kg na osobę w 2011 r. prognoza cen skupu trzody chlewnej do marca 2013 r. Największy wpływ na wysokość krajowych cen skupu trzody chlewnej w prognozowanym okresie będzie miał pogłębiający się spadek jej produkcji w Polsce i w UE. Jednak przewidywany wzrost cen mięsa i żywca wieprzowego będzie ograniczany barierą popytu. Zgodnie z prognozą Zespołu Ekspertów przeciętne ceny skupu żywca wieprzowego w Polsce w okresie objętym prognozą mogą kształtować się następująco: Wyszczególnienie j.m. grudzień 2012 r. marzec 2013 r. Żywiec wieprzowy zł/kg 6,00-6,30 6,10-6,50 3. RYNEK WOŁOWINY I CIELĘCINY aktualna sytuacja cenowa Duży popyt zagraniczny przyczynił się do wzrostu krajowych cen skupu żywca wołowego. Jednakże we wrześniu 2012 r. bariera popytu zahamowała dalszy wzrost 3 Obliczenia ARR na podstawie wstępnych danych Ministerstwa Finansów. 4 Handel zagraniczny wieprzowiną w ekwiwalencie mięsa jest liczony według metodologii Eurostatu. 8

tych cen. Zgodnie z danymi GUS w miesiącu tym bydło ogółem skupowano średnio po 6,61 zł/kg, tj. po cenie z poprzedniego miesiąca, ale o 11% wyższej niż rok wcześniej. Cena bydła młodego kształtowała się na poziomie 6,97 zł/kg wobec 7,04 zł/kg w sierpniu br., ale była o 9% wyższa niż we wrześniu 2011 r. CENY SKUPU ŻYWCA WOŁOWEGO [zł/kg] 7,80 7,80 7,50 7,50 7,20 7,20 6,90 6,90 6,60 6,60 6,30 6,30 6,00 5,70 prognoza 6,00 5,70 5,40 5,10 GUS 5,40 5,10 4,80 4,80 XII 2010 III 2011 VI 2011 IX 2011 XII 2011 III 2012 VI 2012 IX 2012 XII 2012 III 2013 żywiec wołowy ogółem młode bydło rzeźne Zgodnie z danymi ZSRIR MRiRW w pierwszym tygodniu października br. ceny skupu bydła ogółem wynosiły średnio 6,43 zł/kg 5, o 2% mniej niż przed miesiącem. W tym czasie średnia unijna cena bydła (według wagi poubojowej schłodzonej klasy R3) osiągnęła 394,66 EUR/100 kg i była o 10% wyższa niż rok wcześniej. Cena polskiej wołowiny w przeliczeniu na walutę unijną wynosiła 340,79 EUR/100 kg. czynniki wpływające na poziom cen skupu: - pogłowie bydła oraz produkcja żywca wołowego i cielęcego W połowie 2012 r. odnotowano dalszy wzrost pogłowia bydła młodego (w wieku 1-2 lat). Według informacji GUS w czerwcu 2012 r. pogłowie tych zwierząt ukształtowało się na poziomie 1.344 tys. szt., tj. o 3,4% wyższym niż przed rokiem i o 47% wyższym niż w tym samym okresie 2004 r. W porównaniu do czerwca 2011 r. o blisko 1% zmniejszyło się natomiast pogłowie cieląt, ale było większe niż dwa lata wcześniej. Pogłowie bydła ogółem w Polsce, pomimo malejącej liczby krów, wzrosło w porównaniu do stanu sprzed roku o 0,3%, do 5.777 tys. szt. IERiGŻ-PIB szacuje, że krajowa produkcja wołowiny w pierwszej połowie 2012 r. wyniosła około 5 W ramach ZSRIR ceny skupu bydła są zbierane dla masy poubojowej. Cena żywca jest obliczana przy zastosowaniu średniego wskaźnika wydajności rzeźnej. 9

345 tys. ton (180 tys. ton w.b.c.) i była o 8% mniejsza niż przed rokiem. W drugim półroczu br. produkcja wołowiny może ukształtować się na poziomie około 360 tys. ton (185 tys. ton w.b.c.), o 2% niższym niż rok wcześniej. IERiGŻ-PIB prognozuje, że produkcja wołowiny w całym 2012 r. prawdopodobnie wyniesie około 705 tys. ton (365 tys. ton w.b.c.) i będzie o 5% mniejsza niż w roku poprzednim. Dane dotyczące skupu bydła potwierdzają powyższą prognozę. Według GUS w okresie styczeń-siepień 2012 r. w kraju skupiono 304 tys. ton żywca wołowego, tj. o 6% mniej niż w tym samym okresie roku poprzedniego. Według informacji KE w połowie 2012 r. w UE pogłowie bydła ogółem było o 1,5% mniejsze niż rok wcześniej i aż o 24% mniejsze niż trzy lata temu. W związku z tym KE prognozuje, że w 2012 r. produkcja wołowiny i cielęciny w UE będzie o około 5% mniejsza niż w roku poprzednim. - handel zagraniczny KE prognozuje, że w 2012 r. wywóz wołowiny i cielęciny z UE do krajów trzecich może być o 26% mniejszy niż w 2011 r. Spadek eksportu unijnej wołowiny wynika przede wszystkim z ograniczenia produkcji. Do zmniejszenia eksportu może przyczynić się również zredukowanie do zera stawek refundacji eksportowych 6. W tym czasie import asortymentu wołowego do UE prawdopodobnie będzie o 6% mniejszy niż rok wcześniej. Mniejsza krajowa produkcja wołowiny wpłynęła na zmniejszenie także polskiego wywozu tego asortymentu. W okresie pierwszych ośmiu miesięcy 2012 r. z Polski (w ekwiwalencie mięsa) 7 wyeksportowano 217 tys. ton żywca, mięsa oraz przetworów wołowych i cielęcych, tj. o 3% mniej niż przed rokiem. Import asortymentu wołowego zmniejszył się o 11% i wyniósł 13 tys. ton. Przewiduje się, że w 2012 r. polski eksport wołowiny i cielęciny ukształtuje się na poziomie około 330 tys. ton, tj. zbliżonym do wysokiego poziomu odnotowanego w 2011 r. Import natomiast wyniesie 20 tys. ton wobec 22 tys. ton w 2011 r. 8 6 Stawki refundacji ustalone przez rozporządzenie KE nr 343/2012 i obowiązujące od 20 kwietnia do 21 czerwca br. były średnio o 1/3 niższe od stawek mających zastosowanie w okresie od 24 września 2010 r. do 19 kwietnia 2012 r. Stawki refundacji stosowane, na podstawie rozporządzenia KE nr 534/2012, w okresie 22 czerwca-20 września 2012 r. były niższe średnio o 50% od stawek ustalonych przez rozporządzenie KE nr 343/2012. Zgodnie z rozporządzeniem KE nr 859/2012 od 21 września 2012 r. obowiązują zerowe stawki refundacji do asortymentu wołowego. 7 Handel zagraniczny wołowiną w ekwiwalencie mięsa jest liczony według metodologii Eurostatu. 8 Obliczenia ARR na podstawie wstępnych danych Ministerstwa Finansów. 10

- spożycie Od kilku lat spożycie wołowiny w kraju maleje. Jest to efekt przede wszystkim wysokich cen tego mięsa. Według GUS w 2011 r. spożycie wołowiny w Polsce wyniosło 2,1 kg na osobę. W okresie styczeń-sierpień 2012 r. ceny detaliczne mięsa wołowego były aż o 16% wyższe niż rok wcześniej. Wzrost tych cen był większy niż wzrost cen mięsa wieprzowego (11%) i drobiowego (8%). W związku z bardzo wysokimi cenami mięsa wołowego w roku 2012 konsumpcja wołowiny w kraju prawdopodobnie ukształtuje się na poziomie z 2011 r. 450 400 PRODUKCJA I EKSPORT WOŁOWINY I CIELĘCINY ORAZ SPOŻYCIE WOŁOWINY W LATACH 2003-2012 6,3 5,6 Produkcja i eksport wołowiny i cielęciny (tys. t) 350 300 250 200 150 100 50 4,9 4,2 3,5 2,8 2,1 1,4 0,7 Spożycie wołowiny (w kg na osobę) 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 0,0 produkcja wołowiny i cielęciny (w w.b.c.) spożycie wołowiny eksport wołowiny i cielęciny (w ekwiwalencie mięsa) prognoza cen skupu bydła do marca 2013 r. Przewiduje się, że spadek unijnej produkcji wołowiny w 2012 r. przyczyni się do wzrostu cen bydła w UE. W sytuacji, w której około 80% wołowiny produkowanej w Polsce jest kierowane na eksport (głównie do krajów UE), wysokie ceny unijne będą sprzyjały utrzymaniu się wysokich krajowych cen wołowiny w prognozowanym okresie. Zespół Ekspertów uwzględniając sezonowe wahania podaży i popytu przewiduje, że w okresie objętym prognozą ceny skupu żywca wołowego mogą kształtować się następująco: Wyszczególnienie j.m. grudzień 2012 r. marzec 2013 r. Bydło ogółem zł/kg 6,70-7,00 6,70-7,10 Młode bydło rzeźne zł/kg 7,10-7,40 7,10-7,50 11

4. RYNEK DROBIU aktualna sytuacja cenowa W pierwszej połowie 2012 r. ceny skupu kurcząt wykazywały zdecydowany wzrost, natomiast w trzecim kwartale uległy niewielkiemu obniżeniu. W sierpniu i we wrześniu 2012 r., według danych z zakładów drobiarskich objętych monitoringiem Zintegrowanego Systemu Rolniczej Informacji Rynkowej MRiRW, ceny skupu kurcząt CENY SKUPU KURCZĄT BROJLERÓW [zł/kg] 4,40 4,40 4,20 4,20 4,00 4,00 3,80 3,80 3,60 3,60 3,40 3,20 MRiRW prognoza 3,40 3,20 3,00 3,00 XII 2010 III 2011 VI 2011 IX 2011 XII 2011 III 2012 VI 2012 IX 2012 XII 2012 III 2013 średnio w kraju ukształtowały się poziomie 4,02 zł/kg, tj. o 1,5% niższym od notowanego w lipcu br., ale o 2-4% wyższym niż przed rokiem. W 2012 r. notowano spadkową tendencję cen skupu indyków, która wynikała z dużej podaży żywca indyczego, w następstwie większych wstawień piskląt do chowu w miesiącach wiosennych. We wrześniu br. średnia cena indyków w porównaniu do grudnia 2011 r. obniżyła się o 11% i wyniosła 5,24 zł/kg. Była ona również o ok. 10% niższa niż przed rokiem. Spadek cen skupu indyków miał wpływ na obniżkę średniej ceny żywca drobiowego. We wrześniu 2012 r. (wg GUS) za żywiec drobiowy średnio w kraju dostawcom płacono 4,45 zł/kg (bez VAT). Była to cena nieznacznie (o 0,3%) niższa niż w sierpniu oraz o 1% niższa niż przed rokiem. czynniki wpływające na poziom cen skupu: - produkcja i skup żywca drobiowego W 2012 r. kontynuowana jest wieloletnia tendencja wzrostowa w produkcji żywca drobiowego, która prawdopodobnie osiągnie poziom 2.171 tys. ton (1.520 tys. ton w.b.c) wobec 2.038 tys. ton w roku 2011. W pierwszym półroczu 2012 r. stymulatorem 12

wzrostu produkcji drobiarskiej był przede wszystkim duży popyt. W drugiej połowie 2012 r. dynamika wzrostu produkcji drobiu uległa jednak spowolnieniu z uwagi na rosnące ceny pasz. W 2013 r. przewiduje się dalszy wzrost produkcji żywca drobiowego, w głównej mierze pobudzany popytem na kurczęta, które są najtańszym gatunkiem drobiu. Od początku 2012 r. skup żywca drobiowego kształtuje się na poziomie znacznie wyższym niż przed rokiem. W okresie od stycznia do sierpnia br. dostawy żywca drobiowego do skupu wyniosły 1.290 tys. ton i były o 12% większe niż w porównywalnym okresie 2011 r. - handel zagraniczny Tendencje wzrostowe odnotowano również w eksporcie polskich produktów drobiowych. Przyczyniły się do tego zarówno ich konkurencyjne ceny, jak i utrzymujący się popyt na unijne mięso drobiowe ze strony państw trzecich. We wrześniu 2012 r. cena zbytu tuszek kurcząt patroszonych z szyjami wyrażona w euro wynosiła w Polsce średnio 144,35 EUR/100 kg. Była ona o 54 EUR/100 kg niższa od średniej ceny notowanej na rynku unijnym (198,11 EUR/100 kg). W okresie od stycznia do sierpnia 2012 r. eksport 9 żywca, mięsa i przetworów drobiowych (w ekwiwalencie mięsa) 10 ukształtował się na poziomie 385 tys. ton, tj. o 16% wyższym niż w tym samym okresie roku poprzedniego. Szacuje się, że w całym 2012 r. eksport produktów drobiowych w ekwiwalencie mięsa może być wyższy o 13% od notowanego w 2011 r. i wynieść 585 tys. ton. W 2013 r. przewiduje się dalszy wzrost eksportu mięsa drobiowego. Wzrost produkcji drobiu w Polsce i jego niskie ceny powodują, że import tego asortymentu utrzymuje się na relatywnie niskim poziomie. W okresie ośmiu miesięcy 2012 r. do Polski zaimportowano 52 tys. ton żywca, mięsa i przetworów (w ekwiwalencie mięsa). Był to poziom zbliżony do notowanego w porównywalnym okresie w 2011 r. Import drobiu w zaopatrzeniu rynku krajowego ma charakter uzupełniający. Ocenia się, że w 2012 r. przywóz asortymentu drobiowego wyniesie około 76 tys. ton w ekwiwalencie mięsa wobec 74 tys. ton w 2011 r. W 2013 r. przewidywany jest dalszy niewielki wzrost importu drobiu. 9 Obliczenia ARR na podstawie wstępnych danych Ministerstwa Finansów. 10 Handel zagraniczny drobiem w ekwiwalencie mięsa jest liczony według metodologii Eurostatu. 13

- spożycie Ocenia się, że w 2012 r. wzrost spożycia drobiu częściowo rekompensuje spadek spożycia mięsa czerwonego. Wynika to z wolniejszego wzrostu cen detalicznych drobiu na tle cen innych gatunków mięsa. W 2012 r., zgodnie z prognozami IERiGŻ-PIB, bilansowe spożycie drobiu może osiągnąć poziom około 26 kg na mieszkańca wobec 25,2 kg na mieszkańca w 2011 r. prognoza cen skupu do marca 2013 r. Przewidywane wysokie ceny mięsa czerwonego i rosnący popyt na mięso drobiowe będą sprzyjać wzrostowi krajowych cen kurcząt brojlerów w czwartym kwartale 2012 r. oraz w pierwszym kwartale 2013 r. Z kolei czynnikiem, który może hamować wzrost cen będzie rosnąca produkcja mięsa drobiowego. Zdaniem Zespołu Ekspertów po uwzględnieniu wahań sezonowych przeciętne ceny skupu kurcząt brojlerów do marca 2013 r. mogą kształtować się następująco: Wyszczególnienie j.m. grudzień 2012 r. marzec 2013 r. Kurczęta brojlery zł/kg 3,90-4,10 3,90-4,20 5. RYNEK MLEKA I PRODUKTÓW MLECZARSKICH aktualna sytuacja cenowa: - mleko surowe CENY SKUPU MLEKA [zł/hl] bez podatku VAT 135 130 GUS prognoza 135 130 125 125 120 120 115 115 110 110 XII 2010 III 2011 VI 2011 IX 2011 XII 2011 III 2012 VI 2012 IX 2012 XII 2012 III 2013 Na skutek rosnącej podaży surowca mlecznego od początku 2012 r., zarówno w UE jak i w Polsce, utrzymywała się spadkowa tendencja cen skupu mleka. W lipcu br. 14

w UE spadek cen skupu uległ wyhamowaniu. Według danych KE średnia unijna cena skupu mleka w sierpniu br. wyniosła 31,30 EUR/100 kg i była o 1% wyższa niż w lipcu, ale o 9% niższa od notowanej w sierpniu 2011 r. W Polsce wyhamowanie spadkowej tendencji nastąpiło we wrześniu 2012 r. W miesiącu tym w Polsce (dane GUS) za mleko dostarczone do skupu producenci uzyskiwali średnio 115,19 zł/hl, tj. o 2,1% więcej niż w sierpniu, ale o 5% mniej niż rok wcześniej. - masło w blokach i odtłuszczone mleko w proszku (OMP) Światowy wzrost podaży mleka surowego oraz spowolnienie wzrostu gospodarczego w wielu krajach rozwijających się spowodowały, że w pierwszym półroczu 2012 r. na świecie utrzymywała się spadkowa tendencja cen produktów mleczarskich. Jednak w połowie roku trend ten został odwrócony i w okresie letnim na rynku światowym obserwowano stopniowy wzrost cen trwałych produktów mleczarskich, w tym masła i odtłuszczonego mleka w proszku. Jednak w październiku br. w Unii Europejskiej i w USA odnotowano wyhamowanie wzrostowej tendencji cen tych produktów. W połowie października ceny masła w blokach na rynkach wewnętrznych głównych unijnych producentów kształtowały się w zakresie 3,20-3,38 EUR/kg. W Holandii i we Francji poziom cen był zbliżony do notowanego przed miesiącem, a w Niemczech o 1,5% wyższy. W portach Europy Zachodniej (baza FOB) w dniu 12 października 2012 r. za masło średnio płacono 4.050 USD/t, tj. o 0,6% mniej niż w przed miesiącem oraz o 26% mniej niż przed rokiem. W USA w notowaniu z 19 października 2012 r. cena masła wynosiła 4.145 USD/t i była o 0,5% niższa niż przed miesiącem, ale o 1% wyższa niż przed rokiem. Ceny odtłuszczonego mleka w proszku w Niemczech, Francji i Holandii w dniach 14-17.10.2012 r. średnio osiągnęły poziom 2,70-2,75 EUR/kg. W Holandii i we Francji były one o 1-3% niższe w odniesieniu do cen sprzed miesiąca, a w Niemczech o około 3% wyższe. Średnia cena OMP w portach Europy Zachodniej (baza FOB) w dniu 12 października 2012 r. była nieznacznie wyższa (o 0,4%) w porównaniu do notowań sprzed miesiąca i wynosiła 3.475 USD/t. Jednocześnie cena tego artykułu o 7% przewyższała poziom sprzed roku. Na giełdzie w Chicago w dniu 19.10.2012 r. za odtłuszczone mleko w proszku płacono 3.274 USD/t, tj. o 2% mniej niż przed miesiącem, ale o 3% więcej niż przed rokiem. W Polsce w połowie października 2012 r. dynamika wzrostu cen ww. produktów uległa ograniczeniu. Według danych MRiRW z zakładów objętych monitoringiem 15

Zintegrowanego Systemu Rolniczej Informacji Rynkowej w dniach 08-14.10.2012 r. cena zbytu masła w blokach wyniosła 12,72 zł/kg (bez VAT) i była o 4% wyższa niż przed miesiącem, ale o 20% niższa niż przed rokiem. Odtłuszczone mleko w proszku zbywano po 10,69 zł/kg (bez VAT), o 8% drożej niż miesiąc wcześniej i o 12% drożej niż przed rokiem. CENY ZBYTU MASŁA I MLEKA ODTŁUSZCZONEGO W PROSZKU [zł/kg] - z podatkiem VAT 18,0 18,0 17,0 17,0 16,0 16,0 15,0 15,0 14,0 13,0 GUS 14,0 13,0 12,0 11,0 prognoza 12,0 11,0 10,0 10,0 9,0 9,0 8,0 8,0 XII 2010 III 2011 VI 2011 IX 2011 XII 2011 III 2012 VI 2012 IX 2012 XII 2012 III 2013 masło w blokach mleko odtłuszczone w proszku czynniki wpływające na poziom cen: - pogłowie krów oraz produkcja i dostawy mleka Rosnący popyt na produkty mleczarskie na świecie i wysokie ceny mleka stymulowały wzrost produkcji mleka zarówno wśród głównych eksporterów trwałych produktów mleczarskich, jak i w krajach rozwijających się. W konsekwencji w UE w pierwszym półroczu 2012 r. odnotowano wzrost dostaw mleka do skupu o 1,9% w porównaniu do pierwszej połowy 2011 r. Wzrost produkcji mleka w UE wynika ze wzrostu wydajności mlecznej krów, która z nadwyżką rekompensuje spadek pogłowia krów mlecznych. Komisja Europejska przewiduje, że pogłowie krów mlecznych w grudniu 2012 r. wyniesie 22,7 mln szt. (o 0,9% mniej niż w końcu 2011 r.), a wydajność wzrośnie o 1,7%, do poziomu 6.584 kg/szt. W efekcie, według prognoz KE z września 2012 r., produkcja mleka w 2012 r. zwiększy się o 1%, do poziomu 153,1 mln ton. Również w Polsce zmniejsza się pogłowie krów mlecznych. Według danych GUS w czerwcu 2012 r. ich liczba wyniosła 2.441,2 tys. szt. i była o 1,3% mniejsza 16

niż w czerwcu 2011 r. oraz o 12% mniejsza niż w czerwcu 2004 r. IERiGŻ-PIB przewiduje, że w końcu 2012 r. pogłowie krów mlecznych w Polsce może wynieść 2.421 tys. szt. (o około 1% mniej niż rok wcześniej). Spadek pogłowia krów mlecznych w 2012 r. zostanie zrekompensowany wzrostem ich wydajności, która według prognoz IERiGŻ-PIB osiągnie poziom 5.050 l/szt. (5.194 kg/szt). W efekcie produkcja mleka w Polsce w 2012 r. przekroczy 12,3 mld litrów, tj. blisko 12,7 mld kg. Od czerwca 2012 r. maleją miesięczne dostawy surowca. We wrześniu 2012 r. (dane GUS) skup był o 6% mniejszy niż w sierpniu, ale nadal o 3% większy niż przed rokiem. W okresie dziewięciu miesięcy 2012 r., z uwagi na wysoki poziom dostaw mleka w pierwszym półroczu, skup wyniósł 7,3 mld litrów i był o 7,6% większy niż w tym samym okresie 2011 r. Przewiduje się, że w czwartym kwartale 2012 r. i w pierwszym kwartale 2013 r. nastąpi obniżenie poziomu skupu mleka. - produkcja odtłuszczonego mleka w proszku i masła Zwiększone dostawy surowca mlecznego do skupu w pierwszej połowie 2012 r. skutkowały wzrostem produkcji większości artykułów mleczarskich, w tym również odtłuszczonego mleka w proszku i masła. Ponadto utrzymujący się popyt eksportowy na unijne i polskie odtłuszczone mleko w proszku wpływał stymulująco na jego produkcję w UE i w Polsce. Według danych GUS od stycznia do sierpnia 2012 r. w Polsce wyprodukowano 85,6 tys. ton odtłuszczonego mleka w proszku, tj. o około 9% więcej niż w porównywalnym okresie 2011 r. Przewiduje się, że rosnący eksport polskiego OMP będzie stymulował wzrost produkcji tego artykułu. W całym 2012 r. może być ona o około 13% większa niż w roku poprzednim i wynieść około 130 tys. ton. Produkcja masła w Polsce, przy zmniejszającym się jego spożyciu wewnętrznym, nie rośnie tak dynamicznie jak produkcja OMP. Według danych GUS w okresie ośmiu miesięcy 2012 r. wyprodukowano 117 tys. ton masła, tj. o 4% więcej niż w porównywalnym okresie 2011 r. Ocenia się, że w całym 2012 r. produkcja masła może osiągnąć poziom 178 tys. ton i będzie o 4% większa niż w 2011 r. - handel zagraniczny Duża podaż surowca mlecznego oraz konkurencyjne ceny unijnego odtłuszczonego mleka w proszku powodowały, że w 2012 r. rósł eksport tego produktu z UE. Według danych KE w okresie styczeń-sierpień 2012 r. poza obszar celny UE wywieziono 395 tys. ton odtłuszczonego mleka w proszku, o około 22% więcej niż w tym samym okresie 2011 r. 17

Z Polski od stycznia do sierpnia 2012 r. wyeksportowano 11 57 tys. ton tego produktu, tj. o blisko 13% więcej niż w tym samym okresie 2011 r. Głównymi odbiorcami polskiego OMP były kraje UE. Ich udział w wolumenie eksportu wyniósł 42%. Krajami spoza obszaru UE, do których eksportowano najwięcej proszku mlecznego były Algieria (20% wolumenu eksportu), a także Jemen, Kazachstan i Peru (po 4%). Przewiduje się, że z uwagi na cenową konkurencyjność polskiego OMP jego wywóz z kraju w całym 2012 r. może być o około 7% większy niż w roku poprzednim i wynieść około 90 tys. ton. Z danych Komisji Europejskiej wynika, że poprawiają się warunki eksportu unijnego (w tym także polskiego) masła. W ostatnich miesiącach nastąpiło wyhamowanie spadkowej tendencji w jego eksporcie. Według danych Komisji Europejskiej w okresie styczeń-sierpień 2012 r. poza obszar UE wywieziono 69 tys. ton masła, tj. o 10% więcej niż w tym samym czasie w 2011 r. W Polsce, po bardzo głębokim spadku eksportu w pierwszym kwartale 2012 r., eksport masła od kwietnia do sierpnia 2012 r. był większy niż rok wcześniej. Łącznie w okresie styczeń-sierpień 2012 r. z Polski wyeksportowano 11 22 tys. ton masła (łącznie do krajów UE i krajów trzecich), tj. o 10% mniej niż w pierwszych ośmiu miesiącach 2011 r. Ocenia się, że w całym 2012 r. wywóz masła z kraju może wynieść około 30 tys. ton, tj. o 6% mniej niż w 2011 r. Nadal istotny wpływ na możliwości eksportu unijnego i polskiego masła na rynki zagraniczne będą miały kursy wymiany walut. Rosnąca krajowa produkcja odtłuszczonego mleka w proszku oraz zmniejszający się popyt wewnętrzny na masło ograniczają import tych przetworów do Polski. W okresie ośmiu miesięcy 2012 r. do kraju przywieziono 11 5 tys. ton masła (o 31% mniej niż przed rokiem) i 12 tys. ton OMP (o 34% mniej). Przewiduje się, że w całym 2012 r. import masła nie przekroczy 7,5 tys. ton, a przywóz OMP może ukształtować się na poziomie 18 tys. ton. Według prognoz IERiGŻ-PIB w 2012 r. polski eksport produktów mleczarskich, liczony w ekwiwalencie mleka, może osiągnąć poziom około 2,3 mld litrów, a jego wartość wyniesie 1.425 mln EUR. Jednocześnie do 870 mln litrów (w ekwiwalencie mleka) obniży się import, a jego wartość wyniesie około 488 mln EUR. W konsekwencji nastąpi poprawa dodatniego salda wymiany towarowej do 1,43 mld litrów i 937 mln EUR. 11 Obliczenia ARR na podstawie wstępnych danych Ministerstwa Finansów. 18

1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 HANDEL ZAGRANICZNY ARTYKUŁAMI MLECZARSKIMI [mln EUR] WG IERiGŻ 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 *szacunek IERiGŻ-PIB eksport import saldo - spożycie mleka i jego przetworów W Polsce od 2006 r., na skutek wzrostu krajowej produkcji i relatywnego obniżenia cen artykułów mleczarskich w porównaniu do pozostałych produktów pochodzenia zwierzęcego (mięsa, jaj i ryb), utrzymuje się wzrostowa tendencja w spożyciu mleka. W 2011 r. (według danych GUS) spożycie mleka na 1 mieszkańca (bez mleka przerobionego na masło) wyniosło 195 litrów i było o 11% wyższe niż w 2006 r. IERiGŻ-PIB prognozuje, że w 2012 r. spożycie mleka może osiągnąć poziom 198 litrów na jednego mieszkańca. 200 KONSUMPCJA MLEKA I MASŁA W POLSCE NA MIESZKAŃCA WG GUS 4,80 195 4,70 4,60 mleko w litrach 190 185 180 4,50 4,40 4,30 masło w kg 4,20 175 4,10 170 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* 4,00 mleko (łącznie z mlekiem przeznaczonym na przetwory, bez mleka przerobionego na masło) masło *szacunek IERiGŻ-PIB 19

Konsumpcja masła w Polsce uzależniona jest od poziomu jego cen i relacji do cen innych tłuszczów, będących substytutami masła. W latach 2010-2011, z powodu rosnących cen detalicznych masła, utrzymywała się spadkowa tendencja w spożyciu tego tłuszczu. Według danych GUS w 2011 r. spożycie masła przypadające na jednego mieszkańca wyniosło 4,1 kg. Było to o 6,8% mniej niż w 2010 r. oraz o 13% mniej niż w rekordowym pod tym względem 2009 r. IERiGŻ-PIB przewiduje, że w 2012 r. bilansowa konsumpcja masła może być zbliżona do notowanej w roku poprzednim. prognoza cen skupu mleka oraz zbytu masła i OMP do marca 2013 r. W związku z malejącymi dostawami mleka do skupu, przy utrzymującym się popycie na surowiec, przewiduje się, że ceny mleka surowego w okresie objętym prognozą będą wykazywały sezonowy wzrost, ale prawdopodobnie nie przekroczą poziomu sprzed roku. Przy przewidywanym utrzymaniu się popytu na konkurencyjne cenowo polskie odtłuszczone mleko w proszku, pomimo prawdopodobnego wzrostu produkcji mleka u tradycyjnych importerów produktów mleczarskich, Zespół Ekspertów prognozuje, że ceny polskiego OMP mogą wykazywać niewielką tendencję do wzrostu. Ceny masła, z uwagi na ograniczony popyt wewnętrzny, będą prawdopodobnie utrzymywały się poniżej poziomu sprzed roku. Zespół Ekspertów, uwzględniając wahania sezonowe, przewiduje następujący poziom cen skupu mleka oraz cen zbytu przetworów mleczarskich: Wyszczególnienie j.m. grudzień 2012 r. marzec 2013 r. Mleko surowe zł/hl 119-125 119-127 Masło w blokach * zł/kg 12,9-13,5 12,9-13,8 Mleko odtłuszczone w proszku * *ceny zbytu z podatkiem VAT zł/kg 10,5-11,0 10,5-11,2 20

Prognoza cen skupu (bez VAT) określona przez Zespół Ekspertów na posiedzeniu w dniu 3 października 2012 r. Wyszczególnienie j.m Ceny w sierpniu 2012 r. (wg GUS) Prognozowane ceny na: XII 2012 III 2013 Roczny wskaźnik zmian w % analogiczny okres poprzedniego roku = 100 XII 2012 III 2013 pszenica ogółem 1) zł/t 897 910-950 930-990 120-125 116-123 pszenica konsumpcyjna 2) zł/t 936 950-990 970-1030 120-125 117-124 żyto ogółem 1) zł/t 731 740-780 760-810 93-98 93-99 żywiec wieprzowy zł/kg 5,69 6,0-6,3 6,1-6,5 108-113 117-125 bydło ogółem zł/kg 6,61 6,7-7,0 6,7-7,1 106-110 105-111 młode bydło rzeźne zł/kg 7,04 7,1-7,4 7,1-7,5 106-110 105-111 kurczęta brojlery zł/kg 4,02 3,9-4,1 3,9-4,2 109-114 104-112 mleko surowe zł/hl 112,85 119-125 119-127 92-97 94-100 masło w blokach 3) zł/kg 12,77 12,9-13,5 12,9-13,8 76-79 90-96 mleko odtłuszczone w proszku (OMP) 3) zł/kg 9,51 10,5-11,0 10,5-11,2 101-106 107-115 1) dotyczy przewidywanej średniej ważonej ceny danego rodzaju zboża zarówno konsumpcyjnego, jak i paszowego 2) dotyczy przewidywanej średniej ceny pszenicy przeznaczonej na cele konsumpcyjne notowanej na giełdach krajowych 3) ceny zbytu z podatkiem VAT 21