Konspekt lekcji wiedzy o społeczeństwie opracowała Małgorzata Kość (EHiO) 1. Temat: Prawa i wolności człowieka w Konstytucji RP. 2. Grupa docelowa - I klasa szkoły ponadgimnazjalnej. 3. Cele edukacyjne: Cel główny: zapoznanie uczniów z katalogiem praw i wolności człowieka i obywatela w Polsce. Cele szczegółowe: A. zapamiętanie podstawowych wolności i praw człowieka zawartych w Konstytucji RP, B. zrozumienie: różnic pomiędzy prawami człowieka i prawami obywatela, ograniczeń praw i wolności, C. porównanie zakresów praw i wolności w dokumentach, wskazani praw, które mogą i nie mogą być ograniczane. D. formułowanie wniosków, ocena znaczenia praw zawartych w Konstytucji RP. 4. Czas trwania: 45 min 5. Materiały: Tekst Konstytucji RP z 1997 r., Materiały do ćwiczeń: 1. fragmenty konstytucji PRL, 2. fragmenty Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych i Konstytucji RP 6. Metody pracy: burza mózgów, mini wykład, analiza dokumentu, praca z całą klasą, praca w parach 7. Efekty co uczeń/uczennica umie po zakończeniu zajęć Podaje, gdzie w konstytucji RP umieszczono zapisy poświęcone prawom człowieka; Wymienia podstawowe prawa i wolności człowieka zapisane w Konstytucji RP Charakteryzuje katalog praw i wolności zamieszczonych w Konstytucji RP Wyjaśnia, jak w teorii i praktyce traktowano prawa człowieka w okresie PRL-u Wskazuje prawa przysługujące w myśl Konstytucji RP wszystkim mieszkańcom Polski oraz wyłącznie obywatelom Przedstawia i porównuje katalogi praw, które w myśl Konstytucji RP nie mogą podlegać ograniczeniom oraz te, które mogą być ograniczane Wskazując na konkretne rozstrzygnięcia, ocenia znaczenie, jakie prawom człowieka nadano w Konstytucji RP Wskazuje podobieństwa i różnice w zakresie zasad wprowadzania ograniczeń praw człowieka zawarte w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i politycznych i Konstytucji RP. Tok lekcji Czynności nauczyciela Czynności uczniów Czas 1.Czynności organizacyjno - porządkowe 3min. 2.Wprowadzenie do lekcji: 2min.
Gdzie są zapisane podstawowe prawa człowieka, przysługujące mieszkańcom danego kraju? Czy zapisanie praw w konstytucji wystarczy by były one realizowane? Podaj przykłady sytuacji świadczących o nieprzestrzeganiu praw człowieka na świecie. 3. Podanie tematu lekcji: Prawa i wolności człowieka w Konstytucji RP. 4.Mini wykład nauczyciela przedstawiający sytuację w PRL-u, gdzie w Konstytucji z 1952 r. prawa człowieka były zapisane, ale w praktyce obywatele nie dysponowali żadnymi środkami ich dochodzenia. 5. Nauczyciel proponuje burzę mózgów wokół pytania: W jaki sposób z samych zapisów w konstytucji można rozpoznać, ze w danym kraju przywiązuje się dużą wagę do praw człowieka? 6. Ćwiczenie 1. Nauczyciel rozdaje tekst Konstytucji RP i materiał z fragmentami tekstu Konstytucji PRL-u (Materiały do lekcji), zadając pytanie: Jaką rangę uzyskały prawa człowieka w aktualnej polskiej konstytucji? Nauczyciel podsumowuje i ewentualnie uzupełnia ich wypowiedzi, podkreślając relacje pomiędzy prawami człowieka i prawami obywatelskimi zawartymi w Konstytucji RP. Sygnalizuje również, że polska konstytucja, wymieniając prawa człowieka, wykracza nawet poza standardy międzynarodowe, wyznaczone przez Powszechną Deklarację Praw Człowieka, np. gwarantując finansowanie opieki zdrowotnej ze środków państwowych czy przewidując powszechnie dostępną edukację nie tylko na poziomie podstawowym, lecz do 18 roku życia. Także zakres wolności twórczej w Konstytucji RP jest szerszy od opisywanego w prawie międzynarodowym. Odpowiedzi zgłaszających się uczniów. Uczniowie zapisują temat do zeszytów. Odpowiedzi uczniów np.: rozbudowany tekst dotyczący praw, duża liczba zapisanych praw, prawa wszystkich generacji, prawa dotyczą jak największej grupy mieszkańców (nie tylko obywateli), opisane są środki ochrony praw procedury ich dochodzenia przez obywateli, przewidziane jest respektowanie międzynarodowych zobowiązań. Uczniowie w parach analizują materiały, formułując wnioski., np. dotyczące ilościowego rozmiaru katalogu praw gwarantowanych przez Konstytucję RP. Wskazani uczniowie prezentują wnioski z analizy tekstu. 5min. 3min 4min 10min
7.Ćwiczenie 2. Nauczyciel rozdaje materiał do ćwiczenia wraz z poleceniem: Porównaj zasady wprowadzania ograniczeń praw człowieka zawarte w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych i Konstytucji RP. Wskaż podobieństwa i różnice. (Materiały do lekcji) 8.Nauczyciel prosi uczniów o wypisanie na tablicy przykładów praw i wolności, które nie mogą być ograniczane i te które mogą być ograniczane zgodnie z ustawą. Nauczyciel prosi o wskazanie wśród wypisanych praw te które obejmują tylko obywateli RP i te które dotyczą wszystkich mieszkańców Polski Uczniowie w parach wykonują zadanie. Wybrani uczniowie prezentują efekty pracy. Po krótkiej dyskusji na forum klasy pary uczniów formułują i zapisują wniosek z ćwiczenia w zeszytach. Uczniowie wpisują w odpowiednich polach: nie mogą być ograniczane: godność człowieka, ochrona życia, obywatelstwo, wolność sumienia mogą być ograniczane zgodnie z ustawą: prawo do własności, do strajku, wolność działalności gosp., wolność osobista 8min 5min 9. Nauczyciel prosi uczniów o dokonanie refleksji parach: Jakie historyczne czynniki spowodowały, że w Konstytucji RP wolności i prawa człowieka zostały w takim stopniu wyeksponowane? 9.Zadanie domowe dla wszystkich: Uporządkuj i wpisz do zeszytu argumenty przemawiające za tezą, że Konstytucja RP nadała wysoką rangą kwestii wolności i praw człowieka. Zadanie domowe dla chętnych: Porównaj katalogi praw i wolności zamieszczone w polskich konstytucjach: marcowej, kwietniowej, PRL, i aktualnej. Wnioski zapisz do zeszytu. Ochotnicy dzielą się wnioskami na forum klasy. 3min 2min
Materiały do lekcji Ćwiczenie 1. Podstawowe prawa i obowiązki obywateli w Konstytucji PRL z 1952 r. - fragmenty Artykuł 58. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do pracy, to znaczy prawo do zatrudnienia za wynagrodzeniem według ilości i jakości pracy. 2. Prawo do pracy zapewniają: społeczna własność podstawowych środków produkcji, rozwój na wsi ustroju społeczno spółdzielczego, wolnego od wyzysku, planowy wzrost sił wytwórczych, usunięcie źródeł kryzysów ekonomicznych, likwidacja bezrobocia. Artykuł 59. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do wypoczynku. 2. Prawo do wypoczynku zapewniają robotnikom i pracownikom umysłowym: ustawowe skrócenie czasu pracy przez urzeczywistnienie ośmiogodzinnego dnia pracy oraz krótszego czasu pracy w przypadkach przewidzianych ustawami, ustawowo określone dni wolne od pracy, coroczne płatne urlopy. Artykuł 60. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do ochrony zdrowia oraz do pomocy w razie choroby lub niezdolności do pracy. Artykuł 61. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do nauki. Artykuł 62. 1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do korzystania ze zdobyczy kultury i do twórczego udziału w rozwoju kultury narodowej. 2. Prawo to zapewniają coraz szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i wystaw, domów kultury, klubów, świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i rozwoju talentów twórczych. Artykuł 66. 1. Kobieta w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej ma równe z mężczyzną prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. (opieka nad matką i dzieckiem, ochrona kobiety ciężarnej, płatny urlop w okresie przed porodem i po porodzie, rozbudowa sieci zakładów położniczych, żłobków i przedszkoli, rozwój sieci zakładów usługowych i żywienia zbiorowego). Artykuł 67. 1. Małżeństwo i rodzina znajdują się pod opieką i ochroną Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rodziny o licznym potomstwie państwo otacza szczególną troską. 2. Urodzenie poza małżeństwem nie uszczupla praw dziecka. Artykuł 69.
1. Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niezależnie od narodowości, rasy i wyznania mają równe prawa we wszystkich dziedzinach życia państwowego, politycznego, gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Naruszenie tej zasady przez jakiekolwiek bezpośrednie lub pośrednie uprzywilejowanie albo ograniczenie w prawach ze względu na narodowość, rasę czy wyznanie podlega karze. 2. Szerzenie nienawiści lub pogardy, wywoływanie waśni albo poniżanie człowieka ze względu na różnice narodowości, rasy czy wyznania, jest zakazane. Artykuł 70. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne. Nie wolno zmuszać obywateli do niebrania udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. Nie wolno też nikogo zmuszać do udziału w czynnościach lub obrzędach religijnych. 2. Kościół jest oddzielony od państwa. Zasady stosunku państwa do kościoła oraz sytuację prawną i majątkową związków wyznaniowych określają ustawy. Artykuł 71. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność słowa, druku, zgromadzeń i wieców, pochodów i manifestacji. Artykuł 72. 1. W celu rozwoju aktywności politycznej, społecznej, gospodarczej i kulturalnej ludu pracującego miast i wsi Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom prawo zrzeszania się. 2. Organizacje polityczne, związki zawodowe, zrzeszenia pracujących chłopów, zrzeszenia spółdzielcze, organizacje młodzieżowe, kobiece, sportowe i obronne, stowarzyszenia kulturalne, techniczne i naukowe, jak również inne organizacje społeczne ludu pracującego skupiają obywateli dla czynnego udziału w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym i kulturalnym. 3. Tworzenie zrzeszeń i udział w zrzeszeniach, których cel lub działalność godzą w ustrój polityczny i społeczny albo w porządek prawny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, jest zakazane. Artykuł 73. 1. Obywatele mają prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami. 2. Skargi i zażalenia obywateli powinny być rozpatrywane i załatwiane szybko i sprawiedliwie. Winni przewlekania albo przejawiający bezduszny i biurokratyczny stosunek do skarg i zażaleń obywateli pociągani będą do odpowiedzialności. Artykuł 74. 1. Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom nietykalność osobistą. Pozbawienie obywatela wolności może nastąpić tylko w przypadkach, określonych ustawą. Zatrzymany powinien być zwolniony, jeżeli w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania nie doręczono mu postanowienia sądu lub prokuratora o aresztowaniu. 2. Ustawa ochrania nienaruszalność mieszkań i tajemnicę korespondencji. Przeprowadzenie rewizji domowej dopuszczalne jest jedynie w przypadkach, określonych ustawą. 3. Przepadek mienia może nastąpić jedynie w przypadkach przewidzianych ustawą, na podstawie prawomocnego orzeczenia.
Ćwiczenie 2. Porównaj zasady wprowadzania ograniczeń praw człowieka zawarte w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych i Konstytucji RP. Wskaż podobieństwa i różnice. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, art. 4 1. W przypadku gdy wyjątkowe niebezpieczeństwo publiczne zagraża istnieniu narodu i zostało ono urzędowo ogłoszone, Państwa-Strony niniejszego Paktu mogą podjąć kroki mające na celu zawieszenie stosowania zobowiązań wynikających z niniejszego Paktu w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod warunkiem, że kroki te nie są sprzeczne z innymi ich zobowiązaniami wynikającymi z prawa międzynarodowego i nie pociągają za sobą dyskryminacji wyłącznie z powodu rasy, koloru skóry, płci, języka, religii lub pochodzenia społecznego. 2. Powyższe postanowienie nie upoważnia do zawieszenia stosowania postanowień artykułów 6, 7, 8 (ustępy 1 i 2), 11, 15, 16 i 18. [prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, zakaz niewolnictwa i poddaństwa, zakaz pozbawienia wolności jedynie z powodu niewywiązania się z zobowiązań umownych, nakaz przestrzegania zasady, że prawo nie działa wstecz, prawo jednostki do uznawania jej podmiotowości, prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania]. 3. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu, korzystające z prawa do zawieszenia stosowania zobowiązań, poinformuje natychmiast pozostałe Państwa- Strony niniejszego Paktu, za pośrednictwem Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, jakie postanowienia Paktu zostały zawieszone oraz jakie były tego powody. Następnie Państwo to zawiadomi tą samą drogą o terminie, w którym zawieszenie przestaje obowiązywać. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art. 228 1. W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej. 2. Stan nadzwyczajny może być wprowadzony tylko na podstawie ustawy, w drodze rozporządzenia, które podlega dodatkowemu podaniu do publicznej wiadomości. 3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, określa ustawa. 4. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. 5. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa.
6. W czasie stanu nadzwyczajnego nie mogą być zmienione: Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego, ustawa o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. 7. W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzane referendum ogólnokrajowe, nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu. Wybory do organów samorządu terytorialnego są możliwe tylko tam, gdzie nie został wprowadzony stan nadzwyczajny.