EGIONALNY SYSTEM OSŁONY METEOOLOGICZNEJ LEŚNICTWA LEŚNY KOMPLEKS POMOCYJNY LASY BESKIDU ŚLĄKSIEGO APOT KWATALNY II/2016 Katowice-Kraków 2016
1. Warunki pogodowe w 2 kwartale 2016 roku Średnia kwartalna temperatura powietrza w Beskidzie Śląskim wyznaczona na podstawie wskaźników z 6 stacji reprezentujących warunki w obrębie masywu Wiślańskiego wyniosła 12,1 C to jest o 2,3 C więcej od średniej wieloletniej dla tego obszaru. Wiosną 2016 roku średnia maksymalna (17,6 C) oraz minimalna (6,9 C) temperatura powietrza były w II kwartale wyższe od przeciętnej, odpowiednio o 4,2 oraz 1,1 C. Najwyższa zanotowana temperatura powietrza wyniosła 35,2 C w dniu 25 czerwca na stacji w Górkach Wielkich (Szkółka Woleństwo), najniższa w II kwartale 2016 roku wystąpiła 26 kwietnia na Skrzycznem (-4,8 C), nieco dalej na wschód w Nickulinie, była jeszcze niższa i wyniosła -6,2 C na wysokości 200 cm (tab. 1). Wyjątkowo ciepły, jak na tę porę roku, okazał się czerwiec, ze średnią temperaturą +16,8 stopni C. ównież, w ostatniej dekadzie maja, zanotowano kilka przypadków z temperaturą powietrza powyżej +25 stopni C w ciągu dnia! Tabela 1. Temperatura powietrza (2 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia maksymalna Średnia minimalna Absolutna maksymalna Absolutna minimalna Skrzyczne 8,8 12,3 5,7 26,5-4,8 Wyrchczadeczka 12,2 17,6 7,4 31,7-3,9 Wisła Malinka 11,6 17,7 5,4 31,9-4,7 Ostre 12,0 18,2 6,3 32,3-4,3 Ustroń 13,1 19,2 7,4 34,3-2,3 Woleństwo 14,1 19,8 8,4 35,2-1,8 Wielka Łąka 12,7 18,1 7,7 33,6-2,0 Pruchna 13,9 20,1 8,1 33,6-1,7 Nickulina 11,2 18,1 4,1 31,9-6,2 Sikorczane 11,8 19,6 5,2 32,8-4,9 Królówka 13,9 20,0 7,9 34,5-2,7 Meteorologiczna zima (t d<0 o C) w reglu dolnym Beskidu Śląskiego zakończyła się dość wcześnie tj. w drugiej połowie marca. Średnia grubość pokrywy śnieżnej w II kwartale 2016 roku (w reglu dolnym na otwartej przestrzeni) wyniosła 11 cm, miejscami sięgała 19 cm; w obniżeniach terenu i depresjach 25 cm. 2
Fot. 1. Ustępujące pokrywa śnieżna wczesną wiosną w Leśnictwie Łukaszne, w Nadleśnictwie Węgierska Górka W reglu górnym na początku kwietnia pokrywa śnieżna występowała tylko miejscami pod okapem drzewostanu świerkowego, na otwartej przestrzeni płaty śniegu występowały w zagłębieniach terenu i miejscach zasłoniętych od wiatru na ekspozycji północnej i północno-wschodniej. Okres wegetacyjny 2016 roku (t d>5 o C) rozpoczął się w reglu dolnym około 10 kwietnia (780-820 m n.p.m.) na Skrzycznem natomiast (1254 m n.p.m.) 8 maja. Suma opadów w obrębie masywu głównego wyniosła w drugim kwartale 2016 roku przeciętnie 215 mm, co stanowi zaledwie 65% normy wieloletniej. Na uwagę zasługuje znacznie niższa od średniej wieloletniej suma opadu w czerwcu (jedynie 50% normy). Średnia wartość wskaźnika obfitości opadu w reglu dolnym wyniosła w drugim kwartale 4,06 co jest wynikiem dość słabym i mało optymistycznym na początku sezonu wegetacyjnego. Znacznie lepsze warunki panowały w rejonie masywu Czantorii i Stożka (6,35) aniżeli Skrzycznego i Baraniej Góry (4,11). Korzystne warunki opadowe panowały w maju w Wiśle Malince; suma kwartalna w tym leśnictwie wyniosła 285 mm. Okres wystąpienia najwyższych opadów przypadał na dni między 9 a 14 maja 2016, miejscami spadło wówczas ponad 55 mm na m 2. 3
Tabela 2. Opady atmosferyczne (2 kwartał 2016) Stacja Suma Liczba dni Najwyższy Obfitość z opadem opad dobowy Opadu Skrzyczne 218,3 59 19,2 3,71 Wyrchczadeczka 212,0 46 31,6 4,55 Wisła Malinka 241,6 57 31,1 4,29 Lipowa Ostre 174,3 62 25,8 2,96 Ustroń 283,2 44 21,8 6,37 Woleństwo 159,8 38 24,2 4,04 Wielka Łąka 212,2 50 16,5 4,30 Pruchna 187,9 43 22,4 4,37 Nickulina 269,6 54 27,7 4,91 Sikorczane 205,4 55 17,8 3,73 Królówka 74,5 40 10,4 1,78 Najwyższy opad zanotowano w dniu 14 maja na stacji w Wiśle Malince (Nadleśnictwo Wisła) w ciągu doby spadło tam 32 mm wody. Chwilowa wartość natężenia opadu (2 godziny) wyniosło w tym dniu 4,6 mm/h.. Liczba dni z opadem atmosferycznym w drugim kwartale 2016 roku (51) była niższa do normy wieloletniej (1961-2010) o 15%. Po zachodniej stronie masywu głównego spadło około 13% więcej opadu aniżeli na wschodzie. Tabela 3. Wilgotność powietrza (2 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna minimalna Skrzyczne 75,9 85,8 64,1 33,0 Wyrchczadeczka 77,8 93,4 58,0 20,2 Wisła Malinka 80,2 97,6 55,4 20,5 Ostre 80,8 95,3 56,2 23,0 Ustroń 79,6 94,8 53,7 21,0 Woleństwo 79,0 95,2 54,8 30,0 Wielka Łąka 78,7 93,9 55,2 27,0 Pruchna 78,8 94,3 54,6 33,0 Nickulina 80,3 97,5 51,4 17,5 Sikorczane 79,3 93,9 53,8 28,0 Królówka 74,5 93,5 48,6 24,0 4
Średnia kwartalna wilgotność powietrza wyniosła 78,9% i była o 1,4% niższa od średniej wieloletniej dla tego okresu. Wiosną, tylko raz zarejestrowano epizod z wilgotnością względną znacznie poniżej 20%, było to w pierwszych dniach kwietnia. W tym czasie niedosyt wilgotności powietrza wzmagał parowanie do poziomu ok. 2.0 mm na dobę. Drugi kwartał 2016 roku należy zaliczyć do umiarkowanie wilgotnych; sprzyjały temu zwiększone zachmurzenie, przelotne opady, głównie w maju, oraz stosunkowo mała prędkość wiatru w obrębie dolin. Tabela 4. Wiatr (2 kwartał 2016) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna maksymalna Skrzyczne 3,8 7,3 1,4 28,2 Wyrchczadeczka 0,8 2,2 0,1 11,2 Wisła Malinka 0,9 2,7 0,1 16,5 Ostre 0,7 1,8 0,1 13,4 Ustroń 0,3 1,1 0,1 10,7 Woleństwo 0,2 1,1 0,06 7,4 Wielka Łąka 1,3 2,6 0,13 16,1 Pruchna 0,2 0,6 0,05 8,6 Nickulina 0,8 2,4 0,1 10,3 Sikorczane 0,3 0,9 0,06 10,2 Królówka 0,5 1,4 0,07 8,5 Średnia prędkość wiatru w Beskidzie Śląskim na wypukłych formach terenu wyniosła 3,1 m s -1, w dolinach od 0,5 do 1,3 m s -1. W drugim kwartale 2016 roku dominował wiatr wiejący z kierunku północnego, w zaś czerwcu z kierunku północno-wschodniego. Wiosną 2016 roku nie zarejestrowano epizodów wiatru wiejącego ze średnią prędkością powyżej przeciętnej tj. 10 m/s. Pojawiały się natomiast podmuchy wiatru wiejącego z kierunku północnego bądź północnowschodniego o prędkości dochodzącej do 30 m/s. Zdarzenia te zanotowano w dniach 17 kwietnia oraz 17 czerwca. We wszystkich przypadkach, chwilowa prędkość wiatru na wypukłych formach terenu (średnia z 10 minut) wyniosła około 28 m/s, maksymalna (3 minuty) osiągnęła 30,5 m/s. 5
Do najgroźniejszych sytuacji pogodowych zagrażających ekosystemom leśnym w drugim kwartale 2016 roku w Beskidzie Śląskim należy zaliczyć: 1. W dniu 17 kwietnia, na stacji Skrzyczne zarejestrowano wiatr wiejący ze średnią prędkością 9,9 m/s (6 godzin) a maksymalną wartość zanotowano między godziną 08:00 a 09:00 tj. 24,6 m/s (średnia z 10 minut), o 08:30 chwilowa prędkość (3 minuty) wyniosła 27,8 m/s. 2. W dniu 17 czerwca 2016 roku w godzinach dziennych oraz wieczornych, średnia prędkość wiatru wyniosła od 9,0 do 12 m/s (6 godzin) a maksymalna 28,2 m/s o godzinie 07:00 czasu lokalnego chwilowa na Skrzycznem sięgała 31 m/s. 3. Ubogi w opady atmosferyczne czerwiec, szczególnie w dolnej części regla dolnego, lokalnie suma opadów nie przekroczyła 35 mm, przy średniej wieloletniej w tym piętrze klimatycznym na poziomie 130 do 145 mm. Fot. 2. Oznaki zarania wiosny w Dolinie Leśnianki (Lipowa) w dniu 13 maja 2016 roku, w Nadleśnictwie Węgierska Górka (fot. G. Durło) 6
Objaśnienia 1. Czynnik deszczowy Langa LAN t gdzie: r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); t średnia roczna temperatura powietrza ( o C) Klasa Wartość wskaźnika Langa Stopień wilgotności klimatu 1 < 40 Suchy 2 40-160 Wilgotny 3 > 160 Mokry 2. Wskaźnik nierównomierności opadu Wn (%) 12 i Wn i 1 i r 12 r 100 gdzie: i suma miesięczna opadu atmosferycznego (mm); r suma roczna opadu Atmosferycznego (mm) Klasa Typ rozkładu Stopień nierównomierności opadu atmosferycznego 0-20 ozkład równomierny 1 21-40 Umiarkowana nierównomierność 2 41-60 Średnia nierównomierność 3 61-80 Duża nierównomierność 4 81-100 Bardzo duża nierównomierność 5 >100 Wyjątkowo duża nierównomierność 6 3. Współczynnik suchości siedliska Vogel-Danielsa 12 N j HAI T 10 j gdzie: N j suma opadów atmosferycznych w lipcu (mm); T j średnia miesięczna temperatura powietrza w lipcu ( o C). 7
Klasa Wartość wskaźnika Warunki wilgotnościowe 1 < 20 Skrajnie suche 2 20 40 Umiarkowanie suche 3 40 60 Wilgotne 4 60 80 Bardzo wilgotne 5 80-100 Wybitnie wilgotne 4. Współczynnik uwilgotnienia Schmucka J (zmodyfikowany) J ( r 655) L Z gdzie: r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); L- suma opadu atmosferycznego miesięcy ciepłej części roku (IV-IX) (mm); L- suma opadu atmosferycznego miesięcy chłodnej części roku (X-III) (mm). Klasa Wartość wskaźnika J Warunki 1 < 100 Skrajnie sucha 2 100 300 Bardzo sucha 3 300 500 Sucha 4 500 700 Umiarkowanie wilgotna 5 700-900 Wilgotna 6 900 1100 Bardzo wilgotna 7 > 1100 Skrajnie wilgotna Literatura Durło G. 2012. Klimat Beskidu Śląskiego. Wyd. Drukrol, Kraków. Okołowicz W. 1966. egiony klimatyczne. [W:] Polska Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Warszawa. Okołowicz W., Martyn D. 1979. egiony klimatyczne Polski. [W:] Atlas geograficzny. Wyd. PPWK, Warszawa. omer E. 1962. egiony klimatyczne Polski. Wybór Prac. T. 3. Wyd. PWN, Warszawa. Wiszniewski W., Chełchowski W. 1975. Charakterystyka klimatu i regionalizacja klimatologiczna Polski. Wyd. WKiŁ, Warszawa. Woś A. 1999. Klimat Polski. Wyd. PWN, Warszawa. 8
Prawa autorskie Dr hab. inż. Grzegorz Durło, Uniwersytet olniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Wydział Leśny, Katedra Ochrony Lasu, Entomologii i Klimatologii Leśnej, Al. 29 listopada 46/505, 31-425 Kraków, tel. +48 12 6625142, fax. +48 12 4119715, rldurlo@cyf-kr.edu.pl 9