4. Stabilność cen i sytuacja złotego Pierwsze półrocze 2016 r. w sferze pieniężnej upłynęło pod znakiem trwającej nadal deflacji. Wartość deflacji w sześciu ostatnich miesiącach kształtowała się w ujęciu CP w przedziale <0,8; 1,1>, natomiast HCP <0,4; 0,6> (wykres nr 1). Również ujemną dynamiką charakteryzowały się bazowe wskaźniki ogólnego poziomu cen (wykres nr 2). Jednak pozytywnym zjawiskiem jest, po pierwsze, pewne ożywienie dynamiki cen w ostatnim kwartale zarówno w ujęciu ogólnym, jak i bazowym, a po drugie, towarzysząca deflacji pozytywna dynamika PKB, która wynosiła w ostatnich dwóch kwartałach około 3% w ujęciu realnym (dane GUS, PKB niewyrównany sezonowo, ceny stałe średnioroczne roku poprzedniego). Obawy może budzić natomiast trwałość deflacji, która w ujęciu CP występuje nieprzerwanie już od około dwóch lat. Występuje ryzyko pojawienia się oczekiwań deflacyjnych i transformacji deflacji w złą odmianę (przede wszystkim o charakterze popytowym) [Bordo, Lane i Redish 2004], w szczególności w obliczu możliwości wystąpienia sztywności płac nominalnych w dół [Groshen i Schweitzer 1999; Błaszczyk 2010, s. 30 35]. Wykres 1. Dynamika cen w Polsce i strefie euro w 2015 r. i półroczu 2016 r. [%] 0,5 0,0-0,5-1,0 CP PL HCP PL HCP UE HCP SE -1,5-2,0 Źródło: Dane GUS i Eurostat.
Wykres 2. Bazowe miary zmian poziomu cen w Polsce w 2015 r. i półroczu 2016 r.* 102,5 ceny administracyjne 100,0 ceny najbardziej zmienne ceny żyw ności i energii 97,5 * W legendzie ukazano elementy, które zostały wyeliminowane z całokształtu koszyka dóbr i usług CP. Źródło: Dane NBP. Wśród przyczyn i uwarunkowań deflacji w Polsce można wskazać przesłanki przede wszystkim o charakterze zewnętrznym. Należy tutaj wspomnieć ogólnie o słabej koniunkturze na świecie, w tym w odniesieniu do polskich partnerów handlowych i towarzyszącą temu niską dynamikę cen. Wzrost PKB w Stanach Zjednoczonych pozostaje niższy niż w poprzednich latach, a w Chinach nadal stopniowo spowalnia. Jednocześnie utrzymuje się znacząca niepewność co do perspektyw koniunktury w tych gospodarkach, co wraz z perspektywą opuszczenia przez Wielką Brytanię Unii Europejskiej zwiększa ryzyko dla wzrostu gospodarczego zarówno w strefie euro, jak i na całym świecie [NBP 2016, s. 5]. Również w strefie euro i całej UE dynamika cen jest słaba, ale nieujemna, co z pewnością przyczynia się do deflacji cen krajowych (wykres nr 1). Jako inną z kluczowych przyczyn deflacji należy uznać niską w tym ujemną dynamikę cen surowców na rynkach światowych, w tym głównie ropy naftowej. Niepewność co do perspektyw wzrostu gospodarczego na świecie oraz wysoki poziom zapasów ropy naftowej wpływają ograniczająco na ceny tego surowca. Pomimo pewnego wzrostu w ostatnich miesiącach, ceny ropy naftowej pozostają niższe niż w 2015 r. Niskie są również ceny pozostałych surowców energetycznych i rolnych [NBP 2016, s. 5 7]. Aby lepiej rozpoznać zjawisko deflacji w Polsce warto przyjrzeć się strukturze cen koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych pod kątem ich dynamiki. Na wykresie nr 3 przedstawiono składowe wyróżnione przez Eurostat. Jak widać, zmienność cen poszczególnych dóbr i usług znacznie się różni. Największą deflacją w ostatnim półroczu charakteryzowały się ceny dotyczące transportu oraz obuwia i odzieży, przy jednoczesnej pewnej ich stabilizacji, a nawet ożywieniu. Warto również odnotować lekką spadkową tendencję dynamiki cen (ale nadal pozytywną) wyrobów tytoniowych, alkoholi i używek. Poza tym można zaobserwować znaczne ożywienie cen żywności i napoi bezalkoholowych, których dynamika w ostatnim półroczu stała się dodatnia. Natomiast znak na ujemny zmieniły dynamiki cen w mieszkalnictwie (maj)
oraz w dziale rekreacja i kultura (luty), gdzie nastąpiło największe wyhamowanie dynamiki cen w ostatnim półroczu.. Wykres 3. Dynamika składowych HCP w Polsce w 2015 r. i półroczu 2016 r. [%] 6,0 Total 4,0 2,0 Food and non-alcoholic beverages Alcoholic beverages, tobacco and narcotics Clothing and footw ear 0,0-2,0 Housing, w ater, electricity, gas and other fuels Furnishings, household equipment and routine household maintenance Health Transport Communications -4,0 Recreation and culture Education -6,0 Restaurants and hotels -8,0 Źródło: Eurostat. Miscellaneous goods and services W obliczu uwarunkowań deflacyjnych, ale przy lekkiej poprawie sytuacji pieniężnej i ogólnie makrogospodarczej, NBP w ostatnim półroczu nie dokonał zmian stóp procentowych w ujęciu nominalnym. Stopa referencyjna od marca 2015 r. wynosi 1,5%, natomiast stopa na rynku międzybankowym WBOR 3M jest nieco wyższa, ale również stabilna. Obserwujemy natomiast zmienność stopy procentowej NBP w ujęciu realnym. Jej średni poziom w ostatnim półroczu był nieco wyższy w stosunku do poprzedniego. Aby pobudzić dynamikę cen, w szczególności w obliczu możliwego pogorszenia stanu gospodarki, możliwa jest dalsza redukcja stóp w ujęciu realnym, tym bardziej, że występuje jeszcze przestrzeń do takich działań. Zagrożenie dotyczące dolnej granicy nominalnych stóp procentowych w Polsce na razie bezpośrednio nie występuje. naczej sytuacja wygląda w strefie euro, gdzie w styczniu EBC zdecydował się na obniżkę stóp podstawowa stopa w strefie euro wynosi obecnie 0%, a przykładowo EURBOR 3M jest ujemny w ujęciu nominalnym (wykres 4.). Wykres 4. Wybrane krótkoterminowe stopy procentowe w Polsce i strefie euro w 2015 r. i półroczu 2016 r.
[%] 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 REF PL REF REAL PL WBOR 3M EURBOR 3M REF SE -1,00 Źródło: NBP, Eurostat. Niskie (jak na warunki polskie) stopy procentowe i ekspansywna polityka pieniężna są czynnikami, które jednocześnie przyczyniają się do deprecjacji kursu walutowego, głównie w stosunku do dolara amerykańskiego (wykres 5.). Wykres 5. Kurs złotego wobec euro i dolara amerykańskiego w latach 2015 2016 i półroczu 2016 r. [zł] 4,4 4,2 4,0 3,8 dolar euro 3,6 3,4 3,2 3,0 2014 Źródło: Eurostat. Jednak w obliczu znacznej deprecjacji w 2015 r. w pierwszej połowie 2016 r. nastąpiło wyhamowanie tej tendencji. W pierwszym kwartale mogliśmy zaobserwować aprecjację złotego zarówno w odniesieniu do dolara, jak i euro. W drugim kwartale zaobserwowano ponownie nieznaczne osłabienie złotego. Abstrahując w tym miejscu od przyczyn i mechanizmów kształtowania kursu złotego, należy mieć na uwadze, że z jednej strony wyhamowuje to deflacyjne oddziaływanie spadku cen surowców na rynkach światowych, z drugiej zaś może mieć pozytywny wpływ na wymianę handlową, której saldo w odniesieniu
do towarów jest nieprzerwanie dodatnie od września 2015 r. Taka sytuacja stanowi jeden z czynników wspierających dynamikę PKB w Polsce, mimo słabej koniunktury zewnętrznej i krajowej deflacji. Bibliografia Błaszczyk, 2010, Stabilność cen sposoby definicji oraz wyzwania dla polityki pieniężnej, Materiały i Studia NBP. Bordo M.D., Lane J.L., Redish A., 2004, Good versus Bad Deflation: Lessons from the Gold Standard Area, NBER Working Paper, No. 10329, Cambridge, February. Groshen E.L., Schweitzer M.E., 1999, nflation and Unemployment Revisited: Grease and Sand, Federal Reserve Bank of Cleveland, Working Paper, June. NBP, 2016, Raport o inflacji, lipiec. www.ec.europa.eu www.nbp.pl www.stat.gov.pl Paweł Błaszczyk