Wp³yw sytuacji rynkowej na ceny wêgla koksowego w Polsce

POLITYKA ENERGETYCZNA ENERGY POLICY JOURNAL 2014 Tom 17 Zeszyt 4 51 64 ISSN 1429-6675 Urszula OZGA-BLASCHKE* Wp³yw sytuacji rynkowej na ceny wêgla koksowego w Polsce STRESZCZENIE. Górnictwo wêgla kamiennego ze wzglêdu na wysokie koszty sta³e jest bardzo wra liwe na zmiany cen wêgla. Trwaj¹cy od po³owy 2011 r. spadkowy trend cen na œwiatowym rynku wêgli metalurgicznych sprawia, e w cenach bie ¹cych znaczna czêœæ wêgla sprzedawana jest poni ej kosztów produkcji, a koncerny notuj¹ straty na dzia³alnoœci górniczej. Udzia³ Polski w œwiatowym handlu wêglem koksowym jest niewielki, jednak o cenach nie decyduj¹ krajowe koszty produkcji, ale sytuacja rynkowa. W artykule porównano dynamikê zmian cen krajowego wêgla koksowego na tle cen wêgli w handlu miêdzynarodowym. Przedstawiono aktualn¹ sytuacjê na miêdzynarodowym rynku wêgli koksowych oraz prognozy kszta³towania siê cen w nadchodz¹cych latach. Utrzymuj¹ca siê nadpoda wêgli przy umiarkowanym popycie ze strony g³ównych importerów nie stwarza warunków do szybkiego odbicia siê cen wêgli. Mocna korelacja cen krajowego wêgla koksowego z cenami wêgli na rynku miêdzynarodowym wskazuje, e w przypadku sprawdzenia siê prognoz równie rok 2015 mo e byæ bardzo trudny dla polskich producentów wêgla. S OWA KLUCZOWE: wêgiel koksowy, ceny, rynek miêdzynarodowy, rynek spot, prognozy * Dr in. Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków; e-mail: ulabla@min-pan.krakow.pl 51

Wprowadzenie Polska, z wydobyciem wêgla koksowego na poziomie oko³o 12 mln ton rocznie, jest w skali globalnej niewielkim producentem tego typu wêgla (ok. 1% œwiatowej produkcji), natomiast na rynku europejskim zajmuje czo³ow¹ pozycjê. W Europie jedynie oko³o 40% zu ywanego wêgla koksowego pochodzi od producentów europejskich w regionie, poza Polsk¹, producentami wêgla koksowego s¹ jeszcze: Ukraina, Czechy, Niemcy oraz Turcja. Pozosta³a iloœæ tego surowca pochodzi z importu, g³ównie z Australii, USA i Kanady oraz z Rosji. Wydobycie wêgla koksowego w kraju prowadzone jest w kopalniach Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego, zgrupowanych w Jastrzêbskiej Spó³ce Wêglowej SA (JSW SA) oraz w Kompanii Wêglowej SA (KW SA). G³ównym producentem wêgla koksowego w kraju (z udzia³em oko³o 80% w produkcji tego rodzaju wêgla) jest JSW SA, bêd¹ca jedynym w Polsce (i najwiêkszym w Europie) producentem wêgla koksowego typu hard (wed³ug PN: typ 35.1, 35.2), a po przejêciu od KW SA kopalni Knurów-Szczyg³owice (w po³owie 2014 r.) bêdzie równie najwiêkszym krajowym producentem wêgli semi-soft (wed³ug PN: typ 34). Udzia³ wêgli koksowych typu hard w krajowej produkcji wêgli koksowych ogó³em waha siê w ostatnich latach w zakresie 64 66% (ok. 7,5 8 mln ton). G³ównym odbiorc¹ wêgla koksowego jest rynek krajowy, który przejmuje oko³o 85% produkcji. W wyniku utrzymuj¹cego siê popytu na ten surowiec ze strony koksowni w kraju, przy równoczesnym spadku wielkoœci produkcji, udzia³ sprzeda y zagranicznej wêgla koksowego obni a³ siê systematycznie z 30% w latach 2000 2001 do 14 17% w latach 2010 2013. W ostatnich latach eksport krajowego wêgla utrzymuje siê na poziomie oko³o 1,6 2,0 mln ton, a g³ównymi odbiorcami s¹ kraje UE. Bilans wêgla koksowego w kraju w latach 2010 2013 i w pierwszej po³owie 2014 r. przedstawia wykres na rysunku 1. mln ton 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0 2010 2011 2012 2013 I po³. 2014 eksport -1,77-1,57-1,63-2,19-0,97 import 3,33 2,27 1,52 2,20 1,33 sprzeda krajowa 9,56 9,70 9,77 10,36 4,87 Rys. 1. Bilans wêgla koksowego w Polsce ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych: MG Informacja o funkcjonowaniu.. Fig. 1. The balance of coking coal in Poland 52

Jeszcze do roku 2006 krajowa produkcja wêgla by³a wystarczaj¹ca do zaspokojenia zapotrzebowania przemys³u koksochemicznego, a niewielki import z Czech uzupe³nia³ dostawy w zakresie wêgli o niskiej zawartoœci fosforu. Od roku 2008, w wyniku problemów z pozyskaniem wêgla krajowego, koksownie zaczê³y importowaæ wêgiel z rynków zamorskich i Polska sta³a siê importerem netto wêgla koksowego. W ostatnich latach import wêgla ustabilizowa³ siê na poziomie 1,5 2 mln ton. Obecnie oko³o 75% importu stanowi wêgiel sprowadzany drog¹ morsk¹, g³ównie z Australii, jak te z USA i Kanady. Strukturê eksportu i importu wêgla koksowego wed³ug odbiorców i dostawców w roku 2013 pokazuj¹ diagramy na rysunku 2. Bosnia- Herc. 7% Eksport w 2013 r. - 2,19 mln ton Niemcy 3% S³owacja 21% Wêgry 3% Ukraina 4% Hiszpania 0,1% Austria 17% Republika Czeska 45% Australia 50% Import w 2013 r. - 2,20 mln ton Kanada 5% Republika Czeska 25% USA 20% Rys. 2. Struktura eksportu i importu wêgla koksowego wg odbiorców i dostawców w roku 2013 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych: MG Informacja o funkcjonowaniu Fig. 2. The structure of exports and imports of coking coal by customers and suppliers in 2013 Mimo e udzia³ Polski w œwiatowym handlu wêglem koksowym jest znikomy (ok. 0,7%), to o poziomie cen sprzeda y wêgla nie decyduj¹ krajowe koszty produkcji, ale zewnêtrzna sytuacja rynkowa. 1. Aktualna sytuacja na miêdzynarodowym rynku wêgla koksowego Na rynku wêgli metalurgicznych utrzymuje siê trend spadkowy cen, zapocz¹tkowany w drugiej po³owie 2011 roku. Poziom kwartalnych cen kontraktowych (benchmarków) dla wêgli hard premium w II kwartale 2014 r. (i utrzymany w III kw.) w wysokoœci 120 USD/tonê jest najni szy od 6 lat. W okresie tym (od II kw. 2011 r.) spadek cen wyniós³ 210 USD/tonê (ponad 63%). Podobnie du e spadki procentowe zanotowa³y ceny wêgli semi-soft. Tak niski poziom cen na rynku powoduje, e znaczna czêœæ wêgla sprzedawana jest poni ej kosztów produkcji, a koncerny notuj¹ straty na dzia³alnoœci górniczej. W Australii, bêd¹cej 53

najwiêkszym eksporterem wêgli koksowych, wielu producentów znalaz³o siê poni ej lub na progu rentownoœci. W jeszcze gorszej sytuacji s¹ producenci w USA, gdzie wêgiel koksowy wydobywany jest g³ównie w Appalachach, w kopalniach o wysokich kosztach (Ozga-Blaschke 2014). Szacuje siê, e oko³o 40 50% œwiatowego handlu wêglem koksowym drog¹ morsk¹ jest nieop³acalne w cenach bie ¹cych. G³ównym powodem zaistnia³ej sytuacji jest utrzymuj¹ca siê nadpoda wêgla na rynku. W ostatniej dekadzie wzmo ony globalny popyt na wêgiel i wysokie jego ceny rynkowe sk³oni³y koncerny górnicze do uruchomienia licznych inwestycji w rozwój mocy produkcyjnych w tradycyjnych zag³êbiach, jak i w nowych niezagospodarowanych dotychczas z³o ach na œwiecie (w Mongolii, Mozambiku, Indonezji, na dalekim wschodzie Rosji). Ponadto Australia odbudowa³a produkcjê po powodziach, które zala³y kopalnie na prze³omie lat 2010/2011 i sukcesywnie zwiêksza wydobycie. Wzrost poda y by³ znacznie wiêkszy ni tempo wzrostu popytu, co doprowadzi³o do pojawienia siê nadwy ek wêgla w handlu i stworzy³o presjê na spadek jego cen w handlu na rynku miêdzynarodowym (Ozga-Blaschke 2012, 2013). Umowy d³ugoterminowe z tradycyjnymi odbiorcami z Azji (Japonia, Korea P³d., Indie) oraz z Europy nie by³y wstanie wch³on¹æ dodatkowych iloœci wêgla, tote g³ówni eksporterzy (BHP Billiton, Peabody Energy, Glencore Xstrata, Vale, Anglo American, Teck Resources) zwiêkszyli w swojej sprzeda y w roku 2013 udzia³ dostaw na rynek spot do 30 40% (w porównaniu do kilkunastu procent w latach wczeœniejszych) (www.platts.com, http://martimeintel.com). Du a dostêpnoœæ dobrej jakoœci wêgli i jego coraz ni sze ceny spowodowa³y w 2013 r. ponad 70-procentowy wzrost chiñskiego importu wêgla koksowego drog¹ morsk¹ do prawie 60 mln ton. Australijskie dostawy do Chin wêgli koksowych wzros³y dwukrotnie, równie Kanada zwiêkszy³a eksport do Chin o ponad 50%. Chiny, bêd¹c najwiêkszym œwiatowym producentem wêgli koksowych, zyska³y równie pozycjê lidera w imporcie tego surowca (J.P. Morgan Bulk Shipping, 2014). Rynek spot staje siê coraz wa niejszy w handlu wêglem koksowym. Odzwierciedla to rosn¹ce znaczenie Chin i Indii, które kupuj¹ wiêcej wêgla ni tradycyjni odbiorcy z Japonii i Europy. Ponad 80-procentowy udzia³ Chin w azjatyckim rynku spot powoduje, e ceny wêgli na bazie CFR Chiny sta³y siê wa nymi wskaÿnikami dla monitorowania tendencji rynkowych i wp³ywaj¹ na poziom benchmarków kwartalnych. Wykresy na rysunku 3 pokazuj¹ relacje miêdzy benchmarkami kwartalnymi dla wêgli hard premium i semi-soft a przebiegiem zmian cen na rynku spot (indeksów cenowych dla wêgli australijskich odpowiedniej jakoœci) w latach 2011 2014. S¹ to ceny wêgli w porcie za³adunku na warunkach FOB. Platts (firma zajmuj¹ca siê dostarczaniem informacji o œwiatowych rynkach surowców oraz ich cenach) rozpocz¹³ notowania Indeksu dla wêgla semi-soft w paÿdzierniku 2011 r. Specyfikacjê jakoœciow¹ wêgli, dla których Platts okreœla indeksy, zestawiono poni ej: Typ wêgla CSR VM, % ad Ash, % ad S, % ad P, % ad Fluidity max, ddpm Vt, % CSN Premium LV 71 21,50 9,30 0,50 0,045 500 65 Semi soft 34,0 9,25 0,58 0,025 200 5,5 54

400 260 Cena FOB [USD/tonê] 350 300 250 200 150 kwartalny benchmark hard premium LV indeks hard premium LV rynek spot 60 FOB [USD/tonê] 220 180 140 100 indeks semi-soft rynek spot benchmark semi-soft 100 4 sty 1 1 16 m aj 1 1 20 wrz 11 3 1 s ty 12 7 c ze 1 2 1 5 pa Ÿ 12 21 lut 1 3 2 8 cz e 13 1 lis 13 12 mar 14 18 lip 1 4 4 sty 11 4 kwi 11 4 lip 11 4 paÿ 11 4sty 12 4 kwi 12 4 lip 12 4paŸ 12 4sty 13 4 kwi 13 4 lip 13 4paŸ 13 4 sty 14 4 kwi 14 4 lip 14 Rys. 3. Porównanie benchmarków kwartalnych i cen na rynku spot wêgla koksowego typu hard premium oraz semi-soft w latach 2011 2014 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych: CTI Platts Fig. 3. Comparison of quarterly benchmarks and prices on the spot market of coking coal types hard premium and semi-soft in 2011 2014 W roku 2013 wyraÿnie ukszta³towa³a siê zale noœæ miêdzy poziomem kwartalnych cen kontraktowych (benchmarków) a œrednimi cenami FOB wêgla w imporcie do Chin w okresie prowadzenia negocjacji (www.platts.com). Mimo nadziei producentów wêgla na poprawê sytuacji rynkowej, rok 2014 przyniós³ kontynuacjê trendu spadkowego. Rynek Pacyfiku jest nadal s³aby mimo informacji o ciêciu produkcji w kopalniach wêgla koksowego w Chinach. Utrudnienia w uzyskaniu kredytów zmuszaj¹ chiñskich nabywców do kupowania wêgla u krajowych producentów. Wed³ug danych China Customs Statistics, w pierwszej po³owie 2014 r. chiñski import wêgla koksowego obni y³ siê o ponad 12% (w tym drog¹ morsk¹ o 20%, tj. o prawie 6 mln ton) w porównaniu do analogicznego okresu w roku 2013 (ICR Coal Statiscs Monthly). Australia zwiêkszy³a sprzeda do Chin o ponad 13%, natomiast import z USA, Kanady i Rosji zanotowa³ spadki (odpowiednio) o: 60, 46 i 26%. Wielkoœæ zu ycia wêgla krajowego w Chinach w porównaniu z importem sprawia, e ceny wêgla chiñskiego dzia³aj¹ jak kotwica dla rynku morskiego. Spadki benchmarków w kolejnych trzech kwarta³ach 2014 r. (w porównaniu do odpowiednich kwarta³ów 2013 r.) wynios³y odpowiednio: 13, 30 i 17. Sytuacja na rynku wêgli metalurgicznych w I pó³roczu 2014 r. spowodowa³a, e wiod¹ce oœrodki badawcze i banki inwestycyjne dokona³y kolejnej korekty w dó³ prognozowanych cen wêgli koksowych w handlu w perspektywie najbli szych kilku lat. 2. Prognozy cen wêgla W opinii banku ANZ œrednia cena wêgla koksowego hard premium w roku 2014 spadnie do 125 USD/tonê w porównaniu do 159 USD/tonê w roku 2013 (www.smh.com.au). Oznacza to e, prognozowana cena w IV kw. 2014 r. mo e siê jeszcze obni yæ (do oko³o 117 USD/tonê). 55

Firma Metal Expert Consulting (MEC), specjalizuj¹ca siê w badaniach rynkowych i ekonomicznych (g³ównie przemys³u metalurgicznego, chemicznego i sektora transportu), publikuje otwarte raporty kwartalne dotycz¹ce rynków wêgla. Raporty te zawieraj¹ przegl¹d i ocenê prognoz cen wêgla, jakie s¹ okresowo sporz¹dzane przez banki inwestycyjne i firmy bran owe oraz dokonan¹ przez MEC w³asn¹ prognozê. W raporcie z lipca 2014 r. (Global coking coal price forecast, July 2014) analizie poddano prognozy z dwóch miesiêcy poprzedzaj¹cych analizê (nie uwzglêdniaj¹c tych, które ukaza³y przed czerwcem br., gdy nie przewidzia³y skali spadku cen, jaki nast¹pi³ na rynkach wêglowych). W porównaniu do raportu z kwietnia 2014 r. w nowych prognozach zarówno banków, jak i MEC, œrednie roczne ceny wêgla koksowego ulegn¹ obni eniu w granicach od 8,3 do 12,7% w roku 2014, o 4,7 9,4% w 2015 i o 7,2% w roku 2016. TABELA 1. Prognozy cen FOB australijskiego wêgla koksowego typu hard [USD/tonê] TABLE 1. FOB price forecasts for Australian hard coking coal [USD/t] Okres Prognozy instytucji finansowych i bran owych max. min. consensus raport z lipca 2014 Metal Expert Consulting III kw. 2014 140 111 127 120 IV kw. 2014 150 115 132 128 tbli kw. 2015 165 120 141 143 II kw. 2015 170 120 143 131 III kw. 2015 175 125 144 134 IV kw. 2015 170 125 146 125 2014 œr. 139 121 131 121 2015 œr. 170 123 144 133 2016 œr. 180 130 153 125 long-term 200 160 180 150 ród³o: Metal Expert Consulting Australijska rz¹dowa agencja Bureau of Resources and Energy Economics (BREE) w raporcie z marca 2014 r. obni y³a prognozê dla œredniej ceny kontraktowej wêgla koksowego hard premium w roku 2014 do 127,5 USD/tonê (w porównaniu do 149,8 USD/tonê z raportu z grudnia 2013 r.). Za³o ono, e w roku 2015 stopniowa likwidacja nadpoda y w wyniku poprawy popytu i wycofaniu siê z rynku producentów o wysokich kosztach produkcji spowoduje odbicie ceny do poziomu 137,3 USD/tonê. W perspektywie roku 2019 œrednia nominalna cena wzroœnie do 157,8 USD/tonê. W raporcie BREE z czerwca br. przedstawiono prognozê krótkoterminow¹, w której zweryfikowano przewidywany poziom cen na lata 2014 2015. W wyniku utrzymuj¹cej siê nadpoda y wêgla koksowego oraz trwaj¹cej tendencji spadkowej cen w transakcjach na rynku spot, prognozowana œrednia cena kontraktowa w roku 2014 zosta³a obni ona do 56

123 USD/tonê, natomiast na rok 2015 do 121 USD/tonê (spadek o 16 USD/tonê w porównaniu z prognoz¹ z marca 2014). Porównanie prognoz BREE z marca i z czerwca 2014 r. pokazuje tabela 2. TABELA 2. Prognozy nominalnych œrednich cen kontraktowych australijskiego wêgla hard (premium) TABLE 2. Forecasts of nominal average contract prices of Australian hard coal (premium) Prognozy BREE Rok d³ugoterminowa z marca 2014 krótkoterminowa z czerwca 2014 FOB USD/tonê 2014 127,5 122,5 2015 137,3 121,3 2016 149,0 2017 151,3 2018 154,5 2019 157,8 ród³o: Resources and Energy Quarterly (March, June 2014), BREE Przejœcie rynku wêgla koksowego do mechanizmu cen krótkoterminowych (kwartalnych, miesiêcznych) oraz istotny wzrost udzia³u transakcji spot w handlu tym surowcem otworzy³y drogê do opracowania indeksów cen dla wêgli koksowych (Ozga-Blaschke 2012). Indeksy takie od ponad 10 lat powszechnie funkcjonuj¹ na rynku wêgla energetycznego. Tworzone indeksy cenowe s¹ niezbêdne dla powstania rynku instrumentów pochodnych i pomocne w zarz¹dzaniu zmiennoœci¹ cen w transakcjach swap (Lorenz 2012). Utrzymuj¹cy siê w roku 2014 spadek cen fizycznych wêgla wywo³a³ falê zainteresowania instrumentami pochodnymi. W rezultacie, swapy wêgla koksowego pojawi³y siê jako realne narzêdzie do zarz¹dzania ryzykiem cen. Wielkoœæ swapów wêgla koksowego rozliczanych przez Chicago Mercantile Exchange (CME) wzros³a w I po³owie 2014 r. do 1,1 mln ton w porównaniu do 168 tys. ton w ca³ym roku 2013. FIS (najwiêkszy globalny dostawca technologii bankowych i p³atniczych) uwa a, e rynek swapów wêgla koksowego ma potencja³, aby rozwijaæ siê podobnie dynamicznie jak rynek swapów rudy elaza, który praktycznie funkcjonuje od 2009 r. Platts od 12 maju 2014 r. rozpocz¹³ publikowanie indeksu cenowego Coking coal swaps LV FOB Australia, który stanowi uzupe³nienie dla dotychczas publikowanych indeksów cenowych dla wêgla koksowego. Platts ocenia wartoœæ swapów wêgla koksowego: na trzy miesi¹ce, na trzy kwarta³y oraz na jeden rok kalendarzowy do przodu. Zmiany notowañ trzech indeksów terminowych dwa kwartalne (dla I i II kw. 2015) oraz roczny na 2015 pokazuj¹ wykresy na rysunku 4. W okresie od maja do koñca sierpnia br. wycena swapu na rok 2015 ulega³a stopniowemu spadkowi: z poziomu 132 USD/tonê do 124 USD/tonê. 57

Coking coal swaps Low Vol 133 131 FOB Australia [USD/tonê] 129 127 125 123 121 119 117 115 12 maj 14 22 maj 14 1 c ze 14 11 cze 14 21 c ze 14 1 lip 14 11 lip 14 21 lip 14 31 lip 14 Q1 15 Q2 15 2015 10 sie 14 20 s ie 14 30 sie 14 Rys. 4. Notowania indeksów terminowych wêgla koksowego hard LV ród³o: opracowane w³asne na podstawie danych CTI Platts Fig. 4. Quotations of term indices of coking coal type hard LV Rosn¹ce zainteresowanie rynkiem instrumentów pochodnych typu futures przyci¹gnê³o uwagê gie³d azjatyckich gie³dy w Singapurze i Hongkongu og³osi³y plany uruchomienia jeszcze w 2014 roku swapów wêgla koksowego (CTI Platts). W opinii analityków obecnie nie ma mocnych przes³anek do wzrostu cen wêgla koksowego. Nadpoda na rynku pozostanie problemem jeszcze w roku 2015 i utrzyma ceny na niskim poziomie. 3. Ceny wêgla krajowego na tle cen g³ównych eksporterów Relacje cen wêgli koksowych na rynku krajowym i na rynku miêdzynarodowym mo na przeœledziæ porównuj¹c przebieg zmian cen polskich wêgli koksowych ex works z cenami wêgla FOB najwiêkszych œwiatowych eksporterów Australii i USA (rys. 5). Œrednia krajowa cena wêgla koksowego jest wypadkow¹ dla ca³oœci sprzeda y tego wêgla, w strukturze której dominuje wêgiel typu hard (ok. 65%). W grupie wêgli koksowych wystêpuje zró nicowanie cen w zale noœci od typu. Jest to zwi¹zane z przydatnoœci¹ technologiczn¹ danego wêgla, wynikaj¹c¹ ze stopnia uwêglenia i w³aœciwoœci koksotwórczych. W Polsce w ostatnich kilku latach ceny s³abszych jakoœciowo wêgli typu semi-soft by³y (w zale noœci od warunków rynkowych) na poziomie oko³o 62 75% cen wêgli typu hard. W eksporcie wêgli australijskich udzia³ wêgli typu hard kszta³tuje siê na poziomie oko³o 65%, natomiast w strukturze jakoœciowej eksportowanych wêgli amerykañskich przewa a 58

300 USD/Mg 250 200 œr. cena sprzeda y krajowego wêgla koksowego 150 FOB Australia 100 I 10 IV 10 VII 10 X 10 I 11 IV 11 VII 11 FOB USA X 11 I 12 IV 12 VII 12 X 12 I 13 IV 13 VII 13 X 13 I14 Rys. 5. Porównanie œrednich cen (ex works) polskiego wêgla koksowego z cenami eksportowymi FOB wêgli metalurgicznych z Australii i USA ród³o: opracowane w³asne na podstawie danych: MG, ICR Platts Fig. 5. A comparison of average prices of Polish coking coal (ex works basis) to FOB export prices of metallurgical coal from Australia and the USA wêgiel o wysokiej zawartoœci czêœci lotnych (HV), natomiast udzia³ wêgli o niskiej i œredniej zawartoœci czêœci lotnych (LV+MV) stanowi oko³o 40%. Korelacjê pomiêdzy krajowymi cenami wêgla koksowego a cenami wêgli na rynku miêdzynarodowym mo na zbadaæ, wykorzystuj¹c metodê regresji liniowej. G³ównym parametrem oceny jest wspó³czynnik regresji R-kwadrat (R 2 ). Wartoœæ tego wspó³czynnika mówi o dopasowaniu równania do danego modelu danych. Wysoka wartoœæ wspó³czynnika wskazuje, e dana zale noœæ jest statystycznie istotna. Dane wejœciowe obejmuj¹ œrednie miesiêczne ceny wêgla z okresu styczeñ 2010 marzec 2014. W pokazanych (na rys. 6) zale noœciach œrednich miesiêcznych cen sprzeda y krajowego wêgla koksowego od cen FOB wêgli g³ównych eksporterów oba wspó³czynniki R 2 uzyska³y wysok¹ wartoœæ. W relacji z cenami wêgli australijskich przedstawiony wzór z 94-procentowym prawdopodobieñstwem pokazuje zwi¹zki obu cen. Zmiany cen na rynku miêdzynarodowym wêgli metalurgicznych analizuje siê zazwyczaj na przyk³adzie ceny kontraktowej (benchmarku) australijskiego wêgla koksowego hard premium na bazie FOB porty producenta. Tej kategorii odpowiadaj¹ wêgle z konkretnych kopalñ, jak np. Saraji, Peak Downs (BHP BM) czy German Creek (Anglo). Pozosta³e gatunki wêgli koksowych w grupie hard (hard standard, semi-hard) wyceniane s¹ ni ej, a ró nica (spread) waha siê w granicach od kilku procent dla wêgli o niskiej zawartoœci czêœci lotnych (LV) do ponad 10% dla wêgli o œredniej zawartoœci czêœci lotnych (MV). Wêgle semi-soft w zale noœci od sytuacji rynkowej wyceniane s¹ na poziomie 65 75% cen wêgli hard premium. Porównanie œrednich rocznych cen sprzeda y polskich wêgli koksowych z œrednimi cenami eksportowymi wêgli australijskich oraz benchmarkami dla wêgli hard i semi-soft pokazuj¹ wykresy na rysunku 7. 59

cena wêgla krajowego [USD/Mg] 300 275 250 225 200 175 150 125 y = 0,9584x + 14,818 R2 = 0,9371 100 100 125 150 175 200 225 250 275 300 FOB Australia [USD/Mg] cena wêgla krajowego [USD/Mg] 300 280 260 240 220 200 180 160 140 120 y = 1.3057x - 29.029 R2 = 0.8719 100 100 120 140 160 180 200 220 240 260 FOB USA [USD/Mg] Rys. 6. Korelacja œrednich cen sprzeda y krajowego wêgla koksowego z cenami FOB wêgli australijskich i amerykañskich w eksporcie Fig. 6. Correlation of the average coking coal prices sold in the domestic market with Australian and American FOB coal export prices 300 250 Polska - w. hard (typ 35) Australia - w. hard benchmark hard premium 250 200 Polska - semi-soft (typ 34) Australia semi-soft benchmark semi-soft USD/Mg 200 150 100 USD/Mg 150 100 50 50 0 2010 2011 2012 2013 I kw 2014 0 2010 2011 2012 2013 I kw 2014 Rys. 7. Porównanie œrednich rocznych cen (ex works) polskich wêgli typów 35 i 34 ze œrednimi cenami eksportowymi FOB wêgli australijskich typu hard i semi-soft Fig. 7. A comparison of average annual prices (ex works) of Polish coals type 35 and 34 with the average FOB export prices of Australian coking coals of types hard and semi-soft Pod¹ anie cen krajowego wêgla koksowego za cenami na rynku miêdzynarodowym pozwala producentom oszacowaæ przychody, jakie mog¹ uzyskaæ ze sprzeda y swojego wêgla, jak te daje informacjê odbiorcom o prawdopodobnych kosztach zakupu surowca do produkcji koksu. Dla odbiorców koszt surowca zale y nie tylko od ceny oferowanej przez krajowego producenta czy te przez potencjalnego dostawcê zagranicznego, ale te od kosztów transportu tego wêgla ze Ÿród³a pozyskania. W takim ujêciu krajowe spó³ki wêglowe zyskuj¹ przewagê nad importem zamorskim, bo przy takich samych cenach wêgla krajowego ex works i FOB port eksportera, koszty frachtu morskiego do portów Polski i l¹dowego do koksowni (ok. 600 km) s¹ znacznie wy sze od kosztów przewiezienia wêgla z kopalñ zlokalizowanych w pobli u koksowni. 60

Podsumowanie W opinii wielu analityków w najbli szej perspektywie rynek pozostanie s³aby a nadpoda, nawet je eli zostanie czêœciowo ograniczona przez ciêcia produkcji, szybko nie zniknie. Niskie ceny wêgla powoduj¹, e wielu producentów prowadzi dzia³alnoœæ generuj¹c¹ straty. Wymusza to na koncernach ograniczenie lub wstrzymanie wydobycia w kopalniach o najwy szych kosztach produkcji g³ównie w USA i Australii. Jednoczeœnie pojawia siê wêgiel z nowych inwestycji zapocz¹tkowanych w okresie dobrej koniunktury i wysokich cen wêgli metalurgicznych. W efekcie Australia planuje wzrost eksportu wêgli metalurgicznych o 2,9 % (do 175 mln ton) w 2014 roku i o kolejne 5% (do 183 mln ton) w 2015 roku wspierany przez realizacje nowych zdolnoœci produkcyjnych. Wzrost poda y wêgli australijskich mo e znacznie przekroczyæ prognozowany spadek (do 56 mln ton w roku 2015) eksportu wêgli amerykañskich (BREE 2014). Nie ma istotnych podstaw do prognozowania znacznego wzrostu popytu zu ycie wêgla bêdzie wzrastaæ zgodnie z umiarkowanym wzrostem œwiatowej produkcja stali Wed³ug najnowszych prognoz World Steel Association globalne zapotrzebowanie na stal bêdzie siê nadal odbudowywaæ, ale wzrost zostanie ustabilizowany na znacznie ni szym poziomie w porównaniu z latami wczeœniejszymi (www.worldsteel). Zapotrzebowanie Chin (obecnie najwiêkszego œwiatowego importera wêgli koksowych) na wêgiel importowany nie wzroœnie wystarczaj¹co w najbli szym czasie, aby stanowiæ wsparcie dla trwa³ego wzrostu cen. Sytuacja na rynku wêgli metalurgicznych w I po³owie 2014 r. spowodowa³a, e liczne instytucje i banki wprowadzi³y korekty (w dó³) w swoich prognozach cen wêgli. W najbli szych dwóch latach œrednie ceny kontraktowe wêgli koksowych hard premium prognozowane s¹ na znacznie ni szym poziomie w porównaniu ze œredni¹ cen¹ z roku 2013, która wynios³a 159 USD/tonê. Powolna odbudowa cen nast¹pi po ust¹pieniu nadpoda y i ustabilizowaniu równowagi rynkowej. Mocna korelacja cen krajowego wêgla koksowego z cenami wêgli na rynku miêdzynarodowym wskazuje, e w przypadku sprawdzenia siê prognoz równie rok 2015 mo e byæ bardzo trudny dla polskich producentów wêgla. Artyku³ zrealizowany w ramach badañ statutowych Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk. Literatura [1] LORENZ, U. 2012. Indeksy cen wêgla energetycznego na rynkach spot mo liwoœci wykorzystania doœwiadczeñ w konstrukcji indeksu dla rynku krajowego. Polityka Energetyczna Energy Policy Journal t. 15, z. 4, Kraków: Wyd. IGSMiE PAN, ss. 241 253. [2] OZGA-BLASCHKE, U. 2012. Rozwój rynku wêgli koksowych na tle sytuacji gospodarczej na œwiecie. Polityka Energetyczna Energy Policy Journal t. 16, z. 4. Kraków: Wyd. Instytutu GSMiE PAN, s. 255 267. 61

[3] OZGA-BLASCHKE, U. 2013. Ceny wêgla koksowego na runku miêdzynarodowym sytuacja bie ¹ca i prognozy. Polityka Energetyczna Energy Policy Journal t. 15, z. 4, Kraków: Wyd. Instytutu GSMiE PAN, s. 139 149. [4] OZGA-BLASCHKE, U. 2014. Wêgiel koksowy w œwiecie sytuacja w 2013 roku i perspektywy. Przegl¹d Górniczy Nr 5, ss. 26 31, Katowice: Wyd. ZG SITG. [5] BREE 2014 - Resources and energy quarterly. March quarter 2014; June quarter (www.bree.gov.au). [6] CTI Coal Trader International. Wyd. Platts. McGraw Hill Financial, England. [7] ICR Coal Statistics Monthly. Wyd. Platts McGraw Hill Financial, England. [8] J.P.Morgan Bulk Shipping, Asia Pacific Equity Research, 19 March 2014 (www.jpmorganmarkets.com). [9] Ministerstwo Gospodarki. Informacaja o funkcjonowaniu górnictwa wêgla kamiennego. (www.mg.gov.pl) [10] Metal Export Consulting Global coking coal price forecast July 2014 http://metalexpertresearch.com [11] Morgan Stanley Says Coal Exporters Making Loss as Estimates Cut. By Ben Sharples, April 8, 2014 (www.bloomberg.com/news). [12] Short Range Outlook by region 2014-2015 (www.worldsteel.org). [13] Steel Raw Materials Monthly, Issue 12/ February 2014, Issue 13/March 2014. Platts McGraw Hill Financial (www.platts.com). [14] www.platts.com/latest-news/ Analysis: Rise in China demand pushes metallurgical coal market toward spot pricing. Singapore Platts, 19 February 2014. [15] http://maritimeintel.com Australia responsible for 74 percent of increase in China s coking coal imports. [16] www.theaustralian.com.au Falling price to force more coalmine closures. By Matt Chambers, 3 February 2014. [17] www.smh.com.au Urszula OZGA-BLASCHKE The impact of market conditions on the price of coking coal in Poland Abstract Coal mining, due to high fixed costs, is very sensitive to changes in coal prices. Since mid-2011, there has been an ongoing downward trend of prices in the global market for metallurgical coals, which make up a significant part of the coal sold at current prices; this coal is being sold below the cost of production with companies recording losses. Poland s share in the global coking coal trade is small, and the prices are not determined by the national cost of production but by the international market situation. This article compares the dynamics of 62

domestic coking coal prices in light of coal prices in international trade, presenting the current situation in the international market as well as forecasts of prices in the coming years. The continuing oversupply of coal under conditions of moderate demand from major importers is not encouraging the conditions for a rapid rebound in coal prices. A strong correlation of domestic coking coal prices with the prices of coal in the international market indicates that if the forecast were to come true the year 2015 could be very difficult for Polish coal producers. KEY WORDS: coal, prices, international market, spot market, forecasts