Prawo rolne Repetytorium. Testy Marek Jarosiewicz Karina Kozikowska Adam Pązik Marcin Wujczyk Łukasz Zieliński Warszawa 2012
Stan prawny na 1 września 2012 r. Wydawca Magdalena Przek-Ślesicka Redaktor prowadzący Joanna Cybulska Opracowanie redakcyjne JustLuk Łamanie JustLuk Autorami poszczególnych części są: Repetytorium: Marek Jaroszewicz: rozdz. I-XXII, XXV, XXVII, XXIX-XXXII Karina Kozikowska: rozdz. VII-VIII, X-XIX, XXVII, XXIX-XXXI Marcin Wujczyk: XXIII-XXIV, XXVI, XXVIII, XXXIII Testy: Adam Pązik, Łukasz Zieliński Copyright by Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o., 2012 ISBN: 978-83-264-3969-8 Wydane przez: Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o. Redakcja Książek 01-231 Warszawa, ul. Płocka 5a tel. 22 535 82 00, fax 22 535 81 35 e-mail: ksiazki@wolterskluwer.pl www.wolterskluwer.pl księgarnia internetowa www.profinfo.pl
Autorzy repetytorium pragną serdecznie podziękować Pracownikom Katedry Prawa Rolnego UJ za okazaną życzliwość. Szczególne podziękowania kierujemy pod adresem: Pana prof. dr. hab. Aleksandra Lichorowicza, za zainspirowanie nas swoimi wykładami do napisania niniejszego opracowania; Pani dr hab. Elżbiety Kremer, prof. UJ, za bezcenne uwagi, niezliczone wskazówki oraz czas poświęcony na konsultacje, bez których repetytorium to z pewnością nie mogłoby powstać; oraz Pana mgr. Dominika Kokoszki, za dzielenie się z nami swoim doświadczeniem i zwracanie uwagi na kompleksowość opisywanych przez nas zagadnień.
SPIS TREŚCI Wykaz skrótów 15 Wstęp 21 Rozdział 1 Nieruchomości 23 1. Pojęcie nieruchomości 23 2. Nieruchomość rolna 24 3. Pojęcie działki 25 4. Nieruchomość leśna 25 5. Orzecznictwo 26 Rozdział II Gospodarstwo rolne 27 1. Pojęcie gospodarstwa rolnego według k.c. 27 2. Gospodarstwo według u.k.u.r. 28 3. Gospodarstwo według niektórych innych aktów prawnych 29 4. Ochrona wierzyciela osoby prowadzącej gospodarstwo 31 5. Działalność rolnicza a działalność gospodarcza 32 6. Orzecznictwo 33 Rozdział III Obrót nieruchomościami rolnymi inter vivos 34 1. Pojęcie obrotu 34 2. Podstawowe założenia obrotu rolnego 34 3. Ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi inter vivos 37 Rozdział IV Kwalifikacje rolnicze w obrocie inter vivos 38 1. Stan prawny do dnia 30 września 1990 r. i obecny 38 2. Regulacje szczególne 38 Rozdział V Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego 40 1. Sposoby zniesienia współwłasności 40 7
2. Umowne zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego 40 3. Sądowe zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego 41 4. Rozliczenia wynikające ze spłat 43 5. Prawo do dalszego zamieszkiwania w gospodarstwie rolnym 44 6. Odpowiednie stosowanie 44 7. Orzecznictwo 45 Rozdział VI Prawo pierwokupu i nabycia nieruchomości rolnej 47 1. Pojęcie pierwokupu 47 2. Ogólne przepisy o pierwokupie 47 3. Pierwokup nieruchomości rolnej 47 4. Prawo nabycia 51 6. Orzecznictwo 52 Rozdział VII Umowa kontraktacji i grupy producenckie 55 1. Cechy charakterystyczne umowy kontraktacji na podstawie art. 613 626 k.c. 55 2. Grupy producentów rolnych 58 3. Związki grup producentów rolnych 61 4. Izby gospodarcze 62 5. Orzecznictwo 63 Rozdział VIII Umowa dzierżawy 64 1. Ewolucja polskiego modelu dzierżawy gruntów rolnych 64 2. Aktualne uregulowanie prawne dotyczące umowy dzierżawy 65 3. Charakterystyka umowy dzierżawy na podstawie kodeksu cywilnego 65 4. Odmienności w uregulowaniu dzierżawy nieruchomości rolnych 69 5. Orzecznictwo 70 Rozdział IX Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców 71 1. Akty prawne regulujące tę problematykę 71 2. Nabywca w rozumieniu ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców 71 3. Pojęcie nabycia w rozumieniu ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców 72 4. Wyłączenia przedmiotowe spod zakresu u.n.n.c. 72 5. Nabycie przez cudzoziemca spoza EOG (i Konfederacji Szwajcarskiej) 72 6. Nabycie przez obywatela państwa należącego do EOG (Konfederacji Szwajcarskiej) 74 7. Skutki naruszenia u.n.n.c. 75 8. Orzecznictwo 75 8
Rozdział X Uwagi ogólne dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych 77 1. Formy przekazania gospodarstw rolnych 77 2. Akty prawne regulujące problematykę dziedziczenia gospodarstw rolnych 78 3. Modele dziedziczenia gospodarstw rolnych 78 4. Kolejność spadkobierców w przypadku dziedziczenia na zasadach ogólnych 79 5. Pojęcie spadku 80 Rozdział XI Przepisy intertemporalne 81 1. Zmiany w regulacji porządku dziedziczenia gospodarstw rolnych 81 2. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (p.w.k.c.) 82 Rozdział XII Szczególne warunki dziedziczenia gospodarstw rolnych 84 1. Podstawa powołania do dziedziczenia gospodarstwa rolnego 84 2. Rodzaje przesłanek dziedziczenia gospodarstw rolnych 84 3. Przesłanki dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez Skarb Państwa 89 4. Odzyskiwanie gospodarstw rolnych 89 5. Dziedziczenie wkładu gruntowego należącego do spadku w rolniczej spółdzielni produkcyjnej 90 6. Dziedziczenie gospodarstw rolnych przez cudzoziemców 91 7. Orzecznictwo 92 Rozdział XIII Przesłanki powołania do dziedziczenia gospodarstwa rolnego na podstawie ustawy 93 1. Przesłanka stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej 93 2. Przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej 93 3. Małoletniość bądź pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkół 94 4. Trwała niezdolność do pracy 94 5. Orzecznictwo 95 Rozdział XIV Instytucje i zasady łagodzące rygoryzm szczególnego porządku dziedziczenia gospodarstw rolnych 97 1. Instytucje łagodzące rygoryzm szczególnego porządku dziedziczenia gospodarstw rolnych 97 2. Instytucja warunkowego dziedziczenia 97 3. Zastępstwo szczególne 97 4. Zastępstwo szczególne a reprezentacja 98 5. Zasada zaliczania udziałów 98 6. Zasada jedności spadku 99 7. Orzecznictwo 100 9
Rozdział XV Dziedziczenie testamentowe i zapis gospodarstwa rolnego 101 1. Kwestie sporne dotyczące regulacji z 1971 r. 101 2. Dziedziczenie testamentowe gospodarstw rolnych (art. 1065 k.c.) 103 3. Zapis gospodarstwa rolnego (art. 1067 k.c.) 104 4. Wybrane tezy z doktryny 106 5. Orzecznictwo 106 Rozdział XVI Dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne 107 1. Różnice w uregulowaniach kwestii działu spadku 107 2. Regulacja sądowego działu spadku obejmującego gospodarstwo rolne w k.c. 108 3. Uregulowania umownego działu spadku obejmującego gospodarstwo rolne 109 4. Uregulowanie spłat udziału spadkowego w gospodarstwie rolnym 109 5. Dział spadku obejmującego wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej 110 6. Wybrane tezy z doktryny 111 7. Orzecznictwo 112 Rozdział XVII Zachowek ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne 113 1. Uwagi ogólne 113 2. Artykuł 1082 k.c. 114 3. Teza z doktryny 116 4. Orzecznictwo 116 Rozdział XVIII Odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego 117 1. Uwagi ogólne 117 2. Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego przed dniem 14 lutego 2001 r. 119 3. Rozbieżności w zakresie odpowiedzialności spadkobierców przed dniem 14 lutego 2001 r. 121 4. Odpowiedzialność za długi spadkowe po dniu 13 lutego 2001 r. 121 5. Orzecznictwo 122 Rozdział XIX Porządek dziedziczenia gospodarstw rolnych w świetle orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 r., 4/99 (Dz. U. Nr 11, poz. 91) 123 1. Przepisy konstytucyjne, pod kątem których sprawdzano zgodność tytułu X k.c. z Konstytucją RP 123 2. Przepisy tytułu X k.c., które zostały uznane za niezgodne z uregulowaniami konstytucyjnymi 124 3. Przepisy tytułu X k.c., które TK uznał za zgodne z Konstytucją RP 126 10
Rozdział XX Państwowa własność nieruchomości rolnych 128 1. Państwowy Fundusz Ziemi (PFZ) 128 2. Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa 130 Rozdział XXI Agencja Nieruchomości Rolnych 132 1. Status prawny ANR 132 2. Orzecznictwo 135 Rozdział XXII Formy prawne gospodarowania zasobem własności rolnej skarbu państwa 136 1. Klasyfikacje form gospodarowania 136 2. Charakterystyka poszczególnych form gospodarowania 137 3. Orzecznictwo 143 Rozdział XXIII Ewidencja gruntów i budynków 144 1. Pojęcie ewidencji gruntów i budynków 144 2. Cechy ewidencji gruntów i budynków 144 3. Zakres informacji objętych przez ewidencję gruntów i budynków 144 4. Organ prowadzący ewidencję gruntów i budynków 145 5. Jednostki powierzchniowe podziału kraju dla celów ewidencji 145 6. Grupy użytków gruntowych, które są wykazane w ewidencji 146 7. Ewidencja gruntów i budynków a inne rejestry publiczne 146 8. Orzecznictwo 147 Rozdział XXIV Scalanie i wymiana gruntów 148 1. Podstawy regulacji wymiany i scalania 148 2. Przedmiot scalania i wymiany (art. 2 i 5 u.s.w.g.) 148 3. Wszczęcie postępowania scaleniowego i wymiennego (art. 3 7 u.s.w.g.) 149 4. Uczestnicy scalenia i wymiany oraz rady uczestników scalenia (art. 9 u.s.w.g.) 150 5. Szacunek gruntów (art. 10 13 u.s.w.g.) 150 6. Projekt scalenia (art. 10 i 22 29 u.s.w.g.) 151 7. Orzecznictwo 152 Rozdział XXV Ochrona gruntów rolnych i leśnych 154 1. Kierunki ochrony gruntów rolnych i leśnych 154 2. Ochrona ilościowa 155 3. Ochrona jakościowa 160 4. Kontrola wykonania przepisów u.o.g.r.l. 162 5. Przykłady instrumentów ochrony powierzchni ziemi przewidzianych w p.o.ś. 163 6. Orzecznictwo 163 11
Rozdział XXVI Ubezpieczenia społeczne rolników 165 1. Rodzaje ubezpieczeń 165 2. Zakres podmiotowy ubezpieczenia 166 3. Ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie 167 4. Świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego 170 5. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego 172 6. Funkcje KRUS 172 7. Składki i fundusz składkowy 174 8. Orzecznictwo 174 Rozdział XXVII Umowa z następcą 176 1. Charakterystyka umowy 176 2. Orzecznictwo 178 Rozdział XXVIII Renty strukturalne 180 1. Podstawowe akty prawne regulujące problematykę rent strukturalnych 180 2. Pojęcie renty strukturalnej 180 3. Podmioty uprawnione do przekazania gospodarstwa za rentę strukturalną 180 4. Podmioty, na rzecz których może nastąpić przekazanie gospodarstwa rolnego ( 7 r.s.w.t.p.) 181 5. Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną 182 6. Postępowanie o przyznanie renty strukturalnej 182 Rozdział XXIX Agencja rynku rolnego i organizacja niektórych rynków rolnych 184 1. Agencja Rynku Rolnego 184 2. Uwagi ogólne dotyczące organizacji rynków rolnych 186 Rozdział XXX Agencja restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa, dopłaty bezpośrednie 188 1. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) 188 2. Płatności bezpośrednie 190 Rozdział XXXI Wspieranie obszarów wiejskich ze środków UE 192 1. Podstawy prawne ustawodawstwa europejskiego i polskiego 192 2. Wspieranie obszarów wiejskich ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFROW) 192 3. Zasady udzielania pomocy wg u.w.r.o.w. 193 Rozdział XXXII Uwłaszczenia 194 1. Definicja pojęcia 194
2. Uwłaszczenia związane z reformą rolną z 1944 r. 194 3. Uwłaszczenie na mocy u.u.w.g.r. 197 4. Uwłaszczenie państwowych osób prawnych na mocy ustawy o zmianie ustawy o gospodarowaniu gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości 201 5. Uwłaszczenie użytkowników wieczystych 202 6. Orzecznictwo 206 Rozdział XXXIII Reprywatyzacja 208 1. Pojęcie reprywatyzacji 208 2. Akty będące podstawą nacjonalizacji nieruchomości rolnych 208 3. Administracyjnoprawne sposoby reprywatyzacji 210 4. Następstwa stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnej oraz stwierdzenia jej niezgodności z prawem 212 5. Orzecznictwo 212 Testy 213 Rozdział I. Pojęcia nieruchomości rolnej, gospodarstwa rolnego i działalności rolniczej 215 Rozdział II. Ewolucja przepisów regulujących obrót nieruchomościami rolnymi 223 Rozdział III. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego 225 Rozdział IV. Prawo pierwokupu współwłaściciela nieruchomości rolnej 230 Rozdział V. Ograniczenia w obrocie nieruchomości wynikające z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego 232 Rozdział VI. Nabywanie nieruchomości rolnych przez cudzoziemców 238 Rozdział VII. Dożywocie 244 Rozdział VIII. Umowa z następcą 247 Rozdział IX. Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną 256 Rozdział X. Dziedziczenie gospodarstw rolnych 261 Rozdział XI. Dzierżawa gruntów rolnych 269 Rozdział XII. Formy prawne gospodarowania zasobem własności rolnej skarbu państwa, agencja nieruchomości rolnej 275 Rozdział XIII. Scalenie i wymiana gruntów, ewidencja gruntów i budynków 282 Rozdział XIV. Agencja Rynku Rolnego, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa 286 Rozdział XV. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego 291 Rozdział XVI. Ochrona gruntów rolnych i leśnych 293 Rozdział XVII. Kontraktacja 299 Rozdział XVIII. Grupy producentów rolnych, izby rolnicze 305 Rozdział XIX. Stosunki wodnoprawne w rolnictwie 309 Rozdział XX. Ochrona prawna odmian roślin 313 Rozdział XXI. Ochrona roślin 316 Rozdział XXII. Ochrona weterynaryjna zwierząt gospodarskich 318 Rozdział XXIII. Europejski model rolnictwa i wspieranie obszarów wiejskich 320 Rozdział XXIV. Wspólnotowa regulacja rynków rolnych 325 13
Rozdział XXV. Regulacja poszczególnych rynków rolnych 329 Rozdział XXVI. Ubezpieczenie społeczne rolników 333 Rozdział XXVII. Ubezpieczenia majątkowe rolników 341 Odpowiedzi 344 Bibliografia 377
WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne Akty prawa unijnego rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009 z dnia 19 stycznia 2009 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego dla rolników w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników, zmieniające rozporządzenia (WE) nr 1290/2005, (WE) nr 247/2006, (WE) nr 378/2007 oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1782/2003 (Dz. Urz. UE L 30 z 31.01.2009, s. 16, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 1234/2007 z dnia 22 października 2007 r. ustanawiające wspólną organizację rynków rolnych nr 1234/2007 oraz przepisy szczegółowe dotyczące niektórych produktów rolnych ( rozporządzenie o jednolitej wspólnej organizacji rynku ) (Dz. Urz. UE L 299 z 16.11.2007, s. 1, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. nr 1290/2005 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej (Dz. Urz. UE L 209 z 11.08.2005, s. 1, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz. Urz. UE L 277 z 21.10.2005, s. 1, z późn. zm.) rozporządzenie rozporządzenie Rady Komisji (WE) nr 1974/2006 z dnia 15 grudnia nr 1974/2006 2006 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz. Urz. UE L 368 z 23.12.2006, s. 15, z późn. zm.) TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 83 z 30.03.2010, s. 47) TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (wersja skonsolidowana Dz. Urz. UE C 321E z 29.12.2006, s. 37) 15
Akty prawa krajowego dekret z 1944 r. dekret PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (tekst jedn.: Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 z późn. zm.) d.m.o.p. dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87 z późn. zm.) d.n.p.n. dekret z dnia 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (tekst jedn.: Dz. U. z 1952 r. Nr 4, poz. 31) d.p.r.r. dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (tekst jedn.: Dz. U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13 z późn. zm.) d.p.w.p. dekret z dnia 27 lipca 1949 r. o przejęciu na własność Państwa nie pozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa białostockiego, lubelskiego, rzeszowskiego i krakowskiego (Dz. U. Nr 46, poz. 339 z późn. zm.) d.w.u.g. dekret z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279 z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy n.p.p.m. (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 788) ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 80, poz. 432) nowela z 1971 r. ustawa z dnia 26 października 1971 r. zmieniająca ustawę Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 27, poz. 252) nowela z 1982 r. ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 11, poz. 81 z późn. zm.) nowela z 1990 r. ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 z późn. zm.) p.o.ś. p.p.m. ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) ustawa z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 z późn. zm.) 16
p.w.k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) pr. wod. ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 145 z późn. zm.) r.p.w.n.r. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (tekst jedn.: Dz. U. z 1983 r. Nr 19, poz. 86 z późn. zm.) r.s.w.t.p. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 czerwca 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Renty strukturalne objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 (Dz. U. Nr 109, poz. 750 z późn. zm.) r.s.w.t.u. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskiwanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (Dz. U. Nr 114, poz. 1191 z późn. zm.) r.u.s.m. rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 października 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania Ułatwianie startu młodym rolnikom objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 (Dz. U. Nr 200, poz. 1443 z późn. zm.) r.w.d.u. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 89, poz. 519 z późn. zm.) u.g.n. ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 z późn. zm.) u.g.n.r. ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 z późn. zm.) u.g.p. ustawa z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych, ich związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 88, poz. 983 z późn. zm.) u.i.g. ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 710 z późn. zm.) u.i.r. ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 927 z późn. zm.) u.k.u.r. ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2012, poz. 803) u.k.w.h. ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.) u.l. ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) u.n.n.c. ustawa z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 z późn. zm.) 17
u.o.g.r.l. ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.) u.o.h.r.z. ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921 z późn. zm.) u.o.n.r.r. ustawa z dnia 20 grudnia 2002 r. o organizacji niektórych rynków rolnych (Dz. U. Nr 240, poz. 2059 z późn. zm.) u.o.p.o.r. ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin (Dz. U. Nr 137, poz. 1300 z późn. zm.) u.o.r. ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849 z późn. zm.) u.o.r.m. ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 11, poz. 65 z późn. zm.) u.o.r.o.w. ustawa z dnia 19 grudnia 2003 r. o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 145, poz. 868 z późn. zm.) u.o.z. ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342 z późn. zm.) u.p.o.l. ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 95, poz. 613) u.p.p.m. ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o portach i przystaniach morskich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 179) u.p.p.u.w. ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 83 z późn. zm.) u.p.w.k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) u.p.z.p. ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 647) u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) u.s.o.r. ustawa z dnia 8 października 1982 r. o społeczno-zawodowych organizacjach rolników (Dz. U. Nr 32, poz. 217 z późn. zm.) ustawa o ARiMR ustawa z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. Nr 98, poz. 634 z późn. zm.) ustawa o ARR ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 633 z późn. zm.) u.s.w.g. ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 178, poz. 1749 z późn. zm.) u.u.o. ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.) 18
u.u.s.r. u.u.w.g.r. u.u.ś. u.w.k.g. u.w.r.o.w. u.z.e.r. u.z.u.g.g. ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm.) ustawa z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 z późn. zm.) ustawa z dnia 22 września 2006 r. o uruchamianiu środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych na finansowanie wspólnej polityki rolnej (Dz. U. Nr 187, poz. 1381 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 sierpnia 2003 r. o weterynaryjnej kontroli granicznej (Dz. U. Nr 165, poz. 1590 z późn. zm.) ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. Nr 64, poz. 427 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz o innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140) ustawa z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 z późn. zm.) Periodyki Dz. U. KPP NP OSA OSN OSNAPiUS OSNC OSNCP OSNC-ZD OSNP OSNPG OSP OSPiKA PiP PS PUG RPEiS St. Praw. St. Pr.-Ek. ZNUJ Dziennik Ustaw Kwartalnik Prawa Prywatnego Nowe Prawo Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubez pieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Zbiór Dodatkowy Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy Orzecznictwo Sądu Najwyższego, wydawnictwo Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Państwo i Prawo Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Studia Prawnicze Studia Prawno -Ekonomiczne Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 19
Instytucje ANR ARiMR ARR AWRSP COBORU EFOiGR EOG KRUS NSA PKWN SA SN TK WSA Agencja Nieruchomości Rolnych Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Agencja Rynku Rolnego Agencja Własności Rolnej i Skarbu Państwa Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej Europejski Obszar Gospodarczy Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Naczelny Sąd Administracyjny Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego Sąd Apelacyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny wojewódzki sąd administracyjny Inne decyzja w.z.z.t. decyzja ustalająca warunki zabudowy i zagospodarowania terenu m.p.z.p. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego MRiGŻ Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PPGR państwowe przedsiębiorstwa gospodarki rolnej RM Rada Ministrów s.p.r. spółdzielnia produkcji rolnej SP Skarb Państwa ZWRSP, Zasób Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa 20
WSTĘP Oddajemy do rąk czytelników publikację stanowiącą połączenie i aktualizację dwóch odrębnych opracowań istniejących dotychczas na rynku wydawniczym: Prawo Rolne. Repetytorium autorstwa Marka Jarosiewicza, Kariny Kozikowskiej i Marcina Wujczyka oraz Prawo rolne. Testy dla studentów autorstwa Adam Pązika i Łukasza Zielińskiego. W zamyśle autorów ma ona łączyć zalety obu powyższych publikacji. Ma być zatem przejrzystym i syntetycznym omówieniem złożonej materii prawa rolnego, a jednocześnie umożliwiać weryfikację uzyskanej wiedzy za pomocą rozwiązywania pytań testowych o zróżnicowanym poziomie trudności. Publikacja jest skierowana głównie do studentów prawa, administracji oraz innych kierunków studiów, na których prawo rolne jest przedmiotem zajęć. 21
Rozdział 1 NIERUCHOMOŚCI 1. Pojęcie nieruchomości A. W rozumieniu k.c.: części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności kryterium własnościowe (art. 46 k.c.): Podział nieruchomości według k.c. GRUNTOWE BUDYNKOWE LOKALOWE części powierzchni ziemskiej (kryterium faktyczne) stanowiące odrębny przedmiot własności (kryterium prawne) budynki trwale z gruntem związane, jeżeli stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności podstawowy przykład: budynek wzniesiony na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste części budynków, jeżeli stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności odrębna własność lokali przewidziana w ustawie z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 z późn. zm.) Nierolne różne kategorie gruntów, m.in. budowlane, leśne Rolne (art. 46 1 k.c.) są lub potencjalnie mogą być wykorzystywane w zakresie produkcji rolniczej (roślinnej lub zwierzęcej) B. W rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.): pojęcie to nie musi się pokrywać z definicją zawartą w k.c. (zakresy obu definicji się krzyżują), podstawową różnicę stanowi art. 21 ustawy o księgach wieczystych i hipotece: jedną nieruchomość wieczystoksięgową może stanowić kilka nieruchomości w rozumieniu k.c., o ile stanowią całość gospodarczą lub graniczą ze sobą i zostały na wniosek właściciela połączone w jedną nieruchomość. 23
2. Nieruchomość rolna A. Od dnia 1 października 1990 r. utraciła moc definicja zamieszczona w r.p.w.n.r.: Nieruchomość uważa się za rolną, jeżeli jest lub może być użytkowana na cele produkcji rolnej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej kryterium przeznaczenia, jednakże: nie uważa się za nieruchomość rolną nieruchomości należących do tej samej osoby lub osób, jeżeli ich łączny obszar nie przekracza 1 ha użytków rolnych kryterium powierzchniowe, Nie uważa się również za nieruchomość rolną nieruchomości lub jej części wpisanej do rejestru zabytków ( 1 ust. 4 r.p.w.n.r.). B. Obecnie nieruchomość rolna jest definiowana przez przepisy: kodeksu cywilnego, ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Przepisy k.c. Cztery tradycyjne kryteria odróżniające nieruchomość rolną od nierolnej: a) kryterium charakteru nieruchomości musi to być nieruchomość gruntowa; b) kryterium przeznaczenia grunty są lub mogą być wykorzystywane do produkcji rolniczej; c) kryterium położenia położona poza terenem miast; d) kryterium wielkości mająca określoną przez ustawodawcę powierzchnię minimalną. Dzisiaj swoje znaczenie zachowały tylko dwa pierwsze kryteria: charakteru i przeznaczenia; jedynie przepisy tytułu X księgi czwartej k.c. (Przepisy szczególne o dziedziczeniu gospodarstw rolnych) stosuje się wyłącznie do gospodarstw obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha, ale nieruchomości mniejsze nie tracą przez to swego rolnego charakteru. Aby grunt mógł być określony jako przeznaczony na cele rolnicze musi charakteryzować się odpowiednimi do produkcji rolnej właściwościami fizyko-chemicznymi. Co do zasady, w praktyce o przeznaczeniu decyduje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (kiedy w danej gminie plan nie obowiązuje, możliwe jest wydanie przez wójta decyzji określającej warunki zabudowy). Sąd Najwyższy dodatkowo próbował wprowadzić kryterium nieruchomości umożliwiającej prowadzenie w gospodarstwie działalności wytwórczej przeznaczonej na zbyt stanowisko SN zostało odrzucone przez doktrynę ze względu na brak podstawy prawnej. Zob. pkt. 5 Orzecznictwo. Grunty przeznaczone na cele inne niż rolne mogą być wykorzystywane także do celów rolniczych (zasada ta nie działa jednak w drugą stronę). Przepisy u.k.u.r. Przez nieruchomość rolną należy ( ) rozumieć nieruchomość rolną w rozumieniu kodeksu cywilnego, z wyłączeniem nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne (art. 2 pkt 1 u.k.u.r.). To zawężenie definicji kodeksowej, możliwe jest bowiem w świetle tego przepisu istnienie nieruchomości rolnej w rozumieniu k.c., jednakże przeznaczonej w planie na cele inne niż rolnicze (nieruchomość przeznaczona w planie na cele nierolnicze może też być wykorzystywana na cele rolne) wtedy do takiej nieruchomości nie będzie się stosować u.k.u.r. C. Nieruchomości rolnych nie należy utożsamiać z pojęciem gruntów rolnych, które występuje w u.o.g.r.l. W świetle art. 2 ust. 1 u.o.g.r.l. gruntami rolnymi są: użytki rolne (klasy od I do VI), 24
grunty pod stawami rybnymi i innymi zbiornikami wodnymi służącymi wyłącznie potrzebom rolnictwa, grunty pod wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych budynkami mieszkalnymi oraz innymi budynkami i urządzeniami służącymi wyłącznie produkcji rolniczej oraz przetwórstwu rolno-spożywczemu, grunty pod budynkami i urządzeniami służącymi bezpośrednio do produkcji rolniczej uznanej za dział specjalny, stosownie do przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych, grunty parków wiejskich oraz pod zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi, grunty pracowniczych ogrodów działkowych i ogrodów botanicznych, grunty pod urządzeniami: melioracji wodnych, przeciwpowodziowych i przeciwpożarowych, zaopatrzenia rolnictwa w wodę, kanalizacji oraz utylizacji ścieków i odpadów dla potrzeb rolnictwa i mieszkańców wsi, grunty zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa, grunty torfowisk i oczek wodnych, grunty pod drogami dojazdowymi do każdej z wymienionych wyżej kategorii. 3. Pojęcie działki DZIAŁKA EWIDENCYJNA W rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454): ciągły obszar gruntu, położony w granicach jednego obrębu, jednorodny pod względem prawnym, wydzielony z otoczenia za pomocą linii granicznych. DZIAŁKA ROLNA W ustawie z dnia 18 grudnia 2003 r. o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 86): działka w rozumieniu art. 2 pkt 1 rozporządzenia Komisji (WE) nr 1122/2009* ( ) o powierzchni nie mniejszej niż 0,1 ha * Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1122/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 73/2009 odnośnie do zasady wzajemnej zgodności, modulacji oraz zintegrowanego systemu zarządzania i kontroli w ramach systemów wsparcia bezpośredniego przewidzianych w wymienionym rozporządzeniu oraz wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do zasady wzajemnej zgodności w ramach systemu wsparcia ustanowionego dla sektora wina (Dz. Urz. UE L 316 z 02.12.2009 r., s. 65, z późn. zm.). 4. Nieruchomość leśna Zdefiniowana w art. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.). Lasem w rozumieniu tej ustawy jest grunt: 1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) drzewami i krzewami oraz runem leśnym lub przejściowo jej pozbawiony: a) przeznaczony do produkcji leśnej lub b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo 25