Żaba Probl C Hig i wsp. Epidemiol Ocena 2010, stanu trzeźwości 91(2): 291-297 ofiar śmiertelnych wypadków samochodowych w rejonie Poznania... 291 Ocena stanu trzeźwości ofiar śmiertelnych wypadków samochodowych w rejonie Poznania na podstawie materiału sekcyjnego ZMS UM w Poznaniu w latach 2000-2009 Analysis of sobriety status in casualties of fatal car accidents in the Poznan area based on autopsy protocols from the Chair and Department of Forensic Medicine, Poznan University of Medical Sciences between 2000-2009 Czesław Żaba 1/, Zbigniew Żaba 2/, Jerzy T. Marcinkowski 3/, Celina Helak 1/, Łukasz Łapaj 1/, Ewa Stachowiak 1/ 1/ Katedra i Zakład Medycyny Sądowej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2/ Klinika Anestezjologii, Intensywnej Terapii i Leczenia Bólu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 3/ Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu W pracy dokonano analizy stanu trzeźwości ofiar śmiertelnych wypadków samochodowych sekcjonowanych w Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu w latach 2000-2009. Analiza protokołów sekcyjnych dotyczyła wypadków samochodowych, czasu, wieku, płci i stanu trzeźwości. W analizowanym okresie stwierdzono 483 śmiertelnych ofiar wypadków samochodowych; najczęściej byli to mężczyźni (78,5%), w wieku 21-30 lat. Co trzecia ofiara była pod wpływem alkoholu. Słowa kluczowe: wypadki drogowe, stan trzeźwości The aim of this study was to analyze the sobriety status in casualties of fatal car accidents in the Poznan area according to gender, age and alcohol intake. From among the autopsy protocols between 2000-2009 from the Chair and Department of Forensic Medicine, Poznan University of Medical Sciences, 483 regarding car accidents were scrutinized, and the data regarding accident circumstances such as time, site of the crash, type of the accident, a casualty s gender, injuries and presence of alcohol in blood or urine samples were analyzed. The majority of the casualties were aged 21-30 years. In 1/3 of the cases the alcohol concentration in blood and urine samples obtained during autopsies exceeded the limit legal in Poland. Key words: car accidents, sobriety status Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 291-297 www.phie.pl Nadesłano: 11.04.2009 Zakwalifikowano do druku: 18.05.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Czesław Żaba Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Święcickiego 6, 60-781 Poznań, e-mail: czaba@amp.edu.pl Wstęp Polska należy do krajów o wysokiej konsumpcji alkoholu wynoszącym 10-11 litrów czystego etanolu na rok na 1 dorosłego mieszkańca. Taki poziom konsumpcji sprzyja dużemu odsetkowi wypadków drogowych z udziałem osób pod wpływem alkoholu. Wynika to z faktu, że wielu kierowców zasiada za kierownicą będąc pod wpływem alkoholu nie zdając sobie sprawy, że stanowią poważne zagrożenie dla siebie i innych użytkowników dróg. Ustawą z dnia 14 kwietnia 2000 r. (Dz. U. Nr 48, poz. 548) wprowadzono do kodeksu karnego paragraf uznający jako przestępstwo prowadzenie pojazdu (mechanicznego 1 albo innego 2) w stanie nietrzeźwości, tzn. gdy zawartość alkoholu we krwi przekracza do 0,5 promila albo prowadzi do stężenia przekraczającego tą wartość lub gdy zawartość alkoholu w 1 dm3 wydychanego powietrza przekracza 0,25 mg, albo prowadzi do stężenia przekraczającego tą wartość (zgodnie z art. 115 16 k.k.) lub jest pod wpływem środka odurzającego (art. 178a k.k.). Cele pracy Ocena stanu trzeźwości ofiar śmiertelnych wypadków samochodowych poszerzona o analizę płci i wieku ofiar oraz dni tygodnia i miesięcy, w których miały miejsce te wypadki.
292 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 291-297 Materiały i metody Analizie poddano śmiertelne wypadki komunikacyjne z udziałem wyłącznie pojazdów samochodowych w mieście Poznaniu i przyległych gminach w latach 2000-2009. Spośród 3765 protokołów sekcji zwłok z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im Karola Marcinkowskiego w Poznaniu z lat 2000-2009 wyselekcjonowano 1143 ofiar wypadków komunikacyjnych (30,3 % ogółu ofiar), w tym 483 ofiar wypadków samochodowych (1,3% ogółu i 42,2 % ofiar wypadków komunikacyjnych). Dane dotyczące płci, wieku, daty i okoliczności wypadku uzyskano z postanowień prokuratury, kart sekcyjnych, a także historii chorób. Wyniki W latach 2000-2009 w Zakładzie Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu przeprowadzono 3765 sekcji zwłok, z których wyodrębniono 1143 ofiar wypadków komunikacyjnych (30,3 % ogółu ofiar) w tym: 483 ofiar wypadków samochodowych (11,3%). W analizowanych latach zauważa się spadek liczby wykonywanych sekcji. Na wyraźną uwagę zasługuje rok 2000, kiedy to sekcjonowano aż 429 osób. Także liczba sekcjonowanych ofiar wypadków drogowych samochodowych co roku maleje od 67 w 2000 r. do 34 w 2009 r. (tab. I). Tabela I. Liczby sekcji zwłok wykonanych w latach 2000-2009 Table I. Number of autopsies between 2000-2009 Liczba sekcji/number of autopsies Rok/year ofiar wypadków drogowych samochodowych/number of car accident casualties N % N % 2000 429 100,0 67 15,6 2001 351 100,0 67 19,1 2002 344 100,0 56 16,3 2003 342 100,0 58 16,9 2004 379 100,0 44 11,6 2005 395 100,0 49 12,4 2006 392 100,0 39 9,9 2007 378 100,0 35 9,3 2008 389 100,0 34 8,7 2009 366 100,0 34 9,3 Razem 3765 100,0 483 12,8 Wśród ogółu 483 (100,0%) ofiar śmiertelnych wypadków drogowych samochodowych obserwuje się wyraźną przewagę mężczyzn było ich aż 379 (78,5%), podczas gdy kobiet jedynie 104 (21,5%). We wszystkich latach analizowanego okresu zdecydowanie przeważali mężczyźni. Szczególnie ta dominacja zauważalna była w latach 2002 i 2004. Z kolei w 2000 r. i 2003 r. prawie co trzecia ofiara wypadków drogowych samochodowych była kobietą. (tab. II). Tabela II. Wypadki drogowe samochodowe z ofiarami śmiertelnymi w latach 2000-2009 wg płci Table II. Car accidents with fatalities between 2000-2009 according to gender Rok/year Kobiety/women Mężczyźni/men Razem n % n % N % 2000 19 28,5 48 71,6 67 100,0 2001 17 25,4 50 74,6 67 100,0 2002 7 12,5 49 87,5 56 100,0 2003 16 27,6 42 72,4 58 100,0 2004 5 11,4 39 88,6 44 100,0 2005 9 18,4 40 81,6 49 100,0 2006 7 17,9 32 82,1 39 100,0 2007 9 25,7 26 74,3 35 100,0 2008 8 23,5 26 76,5 34 100,0 2009 7 20,6 27 79,4 34 100,0 104 21,5 379 78,5 483 100,0 Śmiertelnymi ofiarami wypadków drogowych samochodowych najrzadziej były osoby powyżej 70 r.ż. i dzieci do 10 lat a najczęściej osoby w wieku 21-30 lat (29,6%). Biorąc pod uwagę płeć ofiar wypadków drogowych samochodowych zauważa się, że co trzeci mężczyzna liczył 21-30 lat (32,2%); natomiast wśród kobiet co piąta była w wieku 21-30 lub 31-40 lat. Dziewczynki w wieku poniżej 10 r.ż. w porównaniu z chłopcami w tym wieku były 8-krotnie częściej śmiertelnymi ofiarami wypadków drogowych samochodowych. Podobnie było wśród dziewcząt w wieku 11-20 lat i wśród kobiet w wieku 61 70 lat, które to 2-3 krotnie częściej były ofiarami tych wypadków aniżeli mężczyźni w ich wieku. Najmłodsza dziewczynka liczyła 3 lata, najstarsza kobieta miała 78 lat; wśród mężczyzn najmłodszy był chłopiec 2-letni, a najstarszy liczył 77 lat (tab. III). Tabela III. Wiek (w latach) ofiar wypadków drogowych samochodowych wg płci Table III. Age (in years) of the car accident casualties according to gender Wiek (w latach) Kobiety/women Mężczyźni/men /Age (in years) n % n % n % 0-10 4 3,8 2 0,5 6 1,2 11-20 19 18,3 44 11,6 63 13,0 21-30 21 20,2 122 32,2 143 29,6 31-40 21 20,2 86 22,7 107 22,2 41-50 14 13,5 68 17,9 82 17,0 51-60 15 14,4 40 10,6 55 11,4 61-70 8 7,7 11 2,9 19 3,9 > 70 2 1,9 6 1,6 8 1,7 Razem 104 100,0 379 100,0 483 100,0 Najczęściej ofiarami wypadków drogowych samochodowych były osoby w przedziałach wieku 21-30 i 31-40 lat. Analizując jednak ofiary wypadków drogowych samochodowych wg wieku w poszczególnych latach można zauważyć, że prawie wszystkie dzieci do 10 r.ż. uległy wypadkom drogowym samochodowych
Żaba C i wsp. Ocena stanu trzeźwości ofiar śmiertelnych wypadków samochodowych w rejonie Poznania... 293 Tabela IV. Wiek (w latach) ofiar wypadków drogowych samochodowych w latach 2000-2009 Table IV. Age (in years) of car accident casualties between 2000-2009 Wiek(w latach) /Age (in years) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 n % n % n % n % n % n % n % n % n % n % n % 0-10 4 6,0 1 1,5 6 1,2 11-20 12 17,9 4 6,0 11 19,6 6 10,3 1 2,3 7 14,3 3 7,7 6 17,1 3 8,8 5 14,7 63 13,0 21-30 18 26,9 23 34,3 13 23,2 14 24,1 6 13,6 12 24,5 13 33,3 7 20,0 15 44,1 12 35,5 143 29,6 31-40 9 13,4 18 29,9 9 16,1 10 17,2 16 36,4 14 28,6 10 25,6 8 22,9 11 32,4 7 20,6 107 22,2 41-50 10 14,9 7 10,4 17 30,4 12 20,7 11 25,0 9 18,4 7 17,9 8 22,9 3 8,8 3 58,8 82 17,0 51-60 10 14,9 8 11,9 5 8,9 9 15,5 6 13,6 5 10,2 3 7,7 5 14,3 7 20,6 55 11,4 61-70 3 4,5 4 6,0 1 1,8 6 10,3 3 6,8 1 2,0 1 2,6 2 5,9 19 3,9 >70 1 1,5 2 3,0 1 1,7 1 2,3 1 2,0 2 5,1 1 2,9 8 1,7 Razem 67 100,0 67 100,0 56 100,0 58 100,0 44 100,0 49 100,0 39 100,0 35 100,0 34 100,0 34 100,0 483 100,0 w 2000 r. i 2001 r. Zdecydowana większość osób po 70 r.ż. ginęła w latach 2003-2007, natomiast wśród ofiar w wieku 61-70 lat w latach 2000-2004; wśród ofiar w innych przedziałach wiekowych odsetki ofiar wypadków w poszczególnych latach różniły się nieznacznie (tab. IV). W analizowanym okresie aż co trzecia ofiara śmiertelnego wypadku drogowego samochodowego (33,1%) w chwili wypadku znajdowała się pod wpływem alkoholu; co druga (49,1%) była trzeźwa. U pozostałego odsetka (17,8%) nie oznaczano zawartości alkoholu we krwi z uwagi na co najmniej 24 godziny pobyt w szpitalu, a ponadto nie oznaczano alkoholu u małych dzieci. W poszczególnych latach analizowanego okresu zmieniały się odsetki, zarówno osób trzeźwych, jak i nietrzeźwych. Największy odsetek osób nietrzeźwych odnotowano w 2005 r. prawie połowa osób objętych badaniami. Z kolei w latach 2000-2002, i 2007 r. ponad 50% nie była pod wpływem alkoholu (tab. V). Tabela V. Stan trzeźwości ofiar śmiertelnych wypadków drogowych samochodowych w latach 2000-2009 Table V. Sobriety status of the car accident casualties between 2000-2009 Rok/year Trzeźwi /sober Stan trzeźwości/sobriety status Nietrzeźwi /intoxicated nie badano /Not examined Razem N % N % n % N % 2000 37 55,2 20 29,8 10 15,0 67 100,0 2001 37 55,2 15 22,4 15 22,4 67 100,0 2002 32 57,1 20 35,7 4 7,2 56 100,0 2003 24 41,4 17 29,3 17 29,3 58 100,0 2004 19 43,2 17 38,6 8 18,2 44 100,0 2005 22 44,9 24 48,9 3 6,2 49 100,0 2006 20 51,3 11 28,2 8 20,5 39 100,0 2007 19 54,8 7 20,0 9 25,2 35 100,0 2008 12 35,5 13 38,2 9 26,5 34 100,0 2009 15 44,1 16 47,1 3 8,8 34 100,0 237 49,1 160 33,1 86 17,8 483 100,0 Analizując stan trzeźwości ofiar wypadków drogowych samochodowych pod względem płci zauważa się, że częściej kobiety (52,9%) niż mężczyźni (48,0%) nie znajdowały się w chwili wypadków drogowych samochodowych w stanie po spożyciu alkoholu; z kolei mężczyźni prawie 3-krotnie częściej niż kobiety ulegali tym śmiertelnym wypadkom będąc pod działaniem alkoholu (tab. VI). Tabela VI. Stan trzeźwości ofiar śmiertelnych wypadków drogowych samochodowych wg płci Table VI. Sobriety status of car accident fatalities according to gender Stan trzeźwości Kobiety/women Mężczyźni/men /Sobriety status n % n % n % Trzeźwi/sober 55 52,9 182 48,0 237 49,0 Nietrzeźwi/intoxicated 16 15,4 144 38,0 160 33,1 nie badano/not examined 33 31,7 53 14,0 86 17,9 Razem 104 100,0 379 100,0 483 100,0 Ofiary śmiertelne wypadków drogowych samochodowych, u których stwierdzono alkohol miały najczęściej jego zawartość w organizmie od 1 do 2 (32,5%), a co czwarta ofiara miała stężenie nie przekraczające 1 (23,8%) lub między 2 a 3 (28,1%). Zdarzały się też wypadki, gdy kierowca prowadził samochód będąc w stanie upojenia alkoholowego, gdzie zawartość alkoholu przekraczała nawet 4 (tab. VII). Analizując stężenie alkoholu u ofiar wypadków drogowych samochodowych pod względem płci można zauważyć, że w przypadku kobiet obserwowano jedynie stężenie alkoholu do 3 ; największe stężenie u kobiety wynosiło 3, a u mężczyzn przekraczało ono nawet 5 i wyniosło 5,45. U połowy kobiet, u których stwierdzono obecność alkoholu w organizmie jego stężenie nie przekraczało 1. Z kolei u mężczyzn znacznie częściej obserwowane były wyższe stężenia alkoholu niż 1 tzn. w przedziale 1-3 (tab. VIII).
294 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 291-297 Tabela VII. Zawartość alkoholu we krwi ofiar wypadków drogowych samochodowych w latach 2000-2009 Table VII. Alcohol content in blood of car accident casualties between 2000-2009 Zawartość alkoholu ( )/Alcohol content 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 N % n % N % n % n % n % N % n % n % N % n % do 1,00 6 30,0 6 40,0 6 30,0 2 11,8 3 17,6 4 16,7 3 27,2 2 28,6 1 7,7 5 31,2 38 23,8 1,01-2,00 4 20,0 4 26,7 6 30,0 4 23,5 11 65,0 7 29,2 4 36,4 3 42,8 4 30,8 5 31,2 52 32,5 2,01-3,00 9 45,0 3 20,0 5 25,0 6 35,3 1 5,9 6 25,0 3 27,2 2 28,6 7 53,8 3 18,8 45 28,1 3,01-4,00 1 5,0 4 23,5 2 11,8 5 20,8 1 9,0 3 18,8 16 10,0 4,01-5,00 2 13,3 2 10,0 2 8,3 6 3,8 > 5 1 5,0 1 5,9 1 7,7 3 1,8 20 100,0 15 100,0 20 100,0 17 100,0 17 100,0 24 100,0 11 100,0 7 100,0 13 100,0 16 100,0 16 100,0 Analizując częstość wypadków drogowych samochodowych z ofiarami śmiertelnymi wg poszczególnych dni tygodnia wynika, że najczęściej do takich wypadków dochodziło w piątki i soboty po 33,6%. Najmniej wypadków miało miejsce w czwartki (11,2%). W analizowanym okresie nie odnotowano ani jednego dnia, w którym nie zdarzyłby się jakikolwiek wypadek drogowy samochodowy z ofiarami śmiertelnymi; 1 wypadek drogowy samochodowy odnotowano Tabela VIII. Zawartość alkoholu we krwi ofiar wypadków drogowych samochodowych wg płci Table VIII. Alcohol content in blood of car accident casualties according to gender Zawartość alkoholu ( ) Kobiety/women Mężczyźni/men /Alcohol content n % n % n % do 1,00 8 50,0 30 20,8 38 23,8 1,01-2,00 4 25,0 48 33,3 52 32,5 2,01-3,00 4 25,0 41 28,5 45 28,1 3,01-4,00 16 11,1 16 10,0 4,01-5,00 6 4,2 6 3,8 > 5 3 2,1 3 1,8 Razem 16 100,0 144 100,0 160 100,0 w poniedziałek 2006 r. i w czwartek 2008 r. Z kolei w piątki 2008 r. wydarzył się aż co trzeci wypadek w tym roku (29,4%) (tab. IX). Analizując wypadki drogowe samochodowe wg płci wynika, że kobiety najczęściej ulegały wypadkom drogowym samochodowym w środy i piątki (17,3%), a najrzadziej w niedzielę (10,6%). Mężczyzn najwięcej uczestniczyło w wypadkach drogowych samochodowych w soboty (17,2%), a najmniej w czwartki (11,1%) (tab. X). W październiku i listopadzie (po 11%), a najrzadziej w kwietniu (5,0%) dochodziło do śmiertelnych wypadków drogowych samochodowych. W 2002 r. nie odnotowano żadnego śmiertelnego wypadku drogowego samochodowego, aż w 3 miesiącach (marcu, lipcu i grudniu), natomiast w roku 2003 i 2006 tylko w jednym miesiącu, a w 2007 i 2009 r. w 2 miesiącach. Najbardziej równomiernie rozłożyła się liczba śmiertelnych wypadków drogowych samochodowych w 2000 r., 2001 r. oraz 2005 r., w którym jedynie w listopadzie tego roku wydarzyło się 2-3-krotnie więcej wypadków drogowych samochodowych niż w pozostałych miesiącach (tab. XI). Tabela IX. Wypadki drogowe samochodowe z ofiarami śmiertelnymi w poszczególne dni tygodnia w latach 2000-2009 Table IX. Car accidents with fatalities in consecutive days of the week between 2000-2009 Dzień tygodnia/day of the week Poniedziałek /Monday Wtorek /Tuesday Środa /Wednesday Czwartek /Thursday 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 n % n % n % n % n % n % n % n % n % n % n % 3 4,5 16 23,9 9 16,1 5 8,6 7 15,9 10 20,4 1 2,5 3 8,6 2 5,9 5 14,7 61 12,6 6 8,9 9 13,4 4 7,2 7 12,1 9 20,4 10 20,4 6 15,5 9 25,7 5 14,7 3 8,8 68 14,1 15 22,4 7 10,4 8 14,3 11 18,9 6 13,6 6 12,2 4 10,3 5 14,3 5 14,7 5 14,7 72 14,9 9 13,4 10 14,9 5 8,9 6 10,5 2 4,5 4 8,1 7 17,9 4 11,4 1 2,9 6 17,6 54 11,2 Piątek/Friday 10 15,0 8 11,9 12 21,4 7 12,1 2 4,5 9 18,6 11 28,2 8 22,8 10 29,4 4 11,8 81 16,8 Sobota /Saturday 12 17,9 12 17,9 13 23,2 11 18,9 11 20,2 4 8,1 5 12,8 4 11,4 2 5,9 7 20,6 81 16,8 Niedziela /Sunday 12 17,9 5 7,6 5 8,9 11 18,9 7 15,9 6 12,2 5 12,8 2 5,8 9 26,5 4 11,8 66 13,6 Razem 67 100,0 67 100,0 56 100,0 58 100,0 44 100,0 49 100,0 39 100,0 35 100,0 34 100,0 34 100,0 483 100,0
Żaba C i wsp. Ocena stanu trzeźwości ofiar śmiertelnych wypadków samochodowych w rejonie Poznania... 295 Tabela X. Wypadki drogowe samochodowe z ofiarami śmiertelnymi w poszczególne dni tygodnia wg płci Table X. Car accidents with fatalities in consecutive days of the week according to gender Dzień tygodnia Kobiety/women Mężczyźni/men /Day of the week n % n % n % Poniedziałek/Monday 13 12,5 48 12,7 61 12,6 Wtorek/Tuesday 16 15,4 52 13,7 68 14,1 Środa/Wednesday 18 17,3 54 14,2 72 14,9 Czwartek/Thursday 12 11,5 42 11,1 54 11,2 Piątek/Friday 18 17,3 63 16,6 81 16,8 Sobota/Saturday 16 15,4 65 17,2 81 16,8 Niedziela/Sunday 11 10,6 55 14,5 66 13,6 Razem 104 100 379 100 483 100 Tabela XII. Wypadki drogowe samochodowe z ofiarami śmiertelnymi w poszczególnych miesiącach wg płci Table XII. Car accidents with fatalities in consecutive months according to gender Miesiąc/month Kobiety/women Mężczyźni/men n % n % n % Styczeń/January 13 12,5 34 8,9 47 9,7 Luty/February 6 5,8 23 6,1 29 6,0 Marzec/March 7 6,7 20 5,3 27 5,6 Kwiecień/April 4 3,8 20 5,3 24 5,0 Maj/May 3 2,9 31 9,8 34 7,0 Czerwiec/June 8 7,7 33 8,7 41 8,5 Lipiec/July 9 8,7 29 7,7 38 7,9 Sierpień/August 11 10,6 34 8,9 45 9,3 Wrzesień/September 11 10,6 36 9,5 47 9,7 Październik/October 6 5,8 47 12,4 53 11,0 Listopad/November 9 8,7 45 11,9 54 11,2 Grudzień/December 17 16,2 27 5,5 44 9,1 Razem 104 100,0 379 100,0 483 100,0 Kobiety najczęściej w śmiertelnych wypadkach drogowych samochodowych uczestniczyły w miesiącu grudniu (16,2%), a najrzadziej w maju (2,9%). Mężczyźni najczęściej byli ofiarami śmiertelnych wypadków drogowych samochodowych w październiku i listopadzie (ok. 12%), a najrzadziej w marcu i kwietniu (po 5,3%) (tab. XII). Dyskusja Analiza protokołów sekcji zwłok wykazała, że częściej ofiarami wypadków drogowych samochodowych byli mężczyźni (78,5%), aniżeli kobiety (21,5%). Najwięcej było ofiar w wieku 21-30 lat (29,6%), najmniej w wieku powyżej 70 lat, oraz dzieci do 10 r.ż. W okresie objętym analizą najczęściej ofiarami byli mężczyźni w wieku: 21-30 lat (32,2%). W analizowanym okresie najczęściej do wypadków drogowych samochodowych dochodziło w piątki i soboty (po 33,6%), a najmniej miało miejsce w czwartki (11,2%). Kobiety najczęściej ulegały wypadkowym w środy i piątki (17,3%), a mężczyźni w soboty (17,2%). Dokonując analizy poszczególnych miesięcy zauważa się, że najwięcej ofiar było w październiku i listopadzie po 11%, a najmniej w kwietniu (5,0%). Kobiety najczęściej ulegały w grudniu (16,2%), a mężczyźni w październiku i listopadzie (około 12%). Co trzecia ofiara śmiertelna (33,1% w chwili wypadku znajdowała się pod wpływem alkoholu, a co druga (49,1%) była trzeźwa. Częściej kobiety (52,9%) niż mężczyźni (48,0%) nie znajdowały się w chwili wypadku w stanie po spożyciu alkoholu. Mężczyźni prawie 3-krotnie częściej niż kobiety ulegali śmier- Tabela XI. Wypadki drogowe samochodowe z ofiarami śmiertelnymi w poszczególnych miesiącach w latach 2000-2009 Table XI. Car accidents with fatalities in consecutive months between 2000-2009 Rok/year Miesiąc 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 /month n % n % n % n % n % n % n % n % n % n % n % I 9 13,4 5 7,5 6 10,7 2 3,4 2 4,5 5 10,2 4 10, 2 5,7 7 20,6 5 14,7 47 9,7 II 3 4,5 5 7,5 6 10,7 2 4,5 4 8,2 3 7,7 6 17,6 29 6,0 III 3 4,5 4 5,5 4 6,8 5 11,4 3 6,1 3 7,7 1 2,9 4 11,8 27 5,6 IV 5 7,5 5 7,5 2 3,6 2 3,4 5 11,4 2 4,1 2 5,1 1 2,9 24 5,0 V 5 7,5 6 9,0 7 12,5 3 5,2 2 4,5 2 4,1 2 5,1 3 8,6 1 2,9 3 8,8 34 7,0 VI 8 12,9 5 7,5 6 10,7 4 6,8 6 13,6 4 8,2 6 15, 1 2,9 1 2,9 41 8,5 VII 7 10,4 3 4,5 11 19,0 3 6,8 4 8,2 4 10,3 1 2,9 3 8,8 2 5,9 28 7,9 VIII 4 5,5 5 7,5 10 17,9 7 12,1 9 20,7 6 12,2 2 5,7 1 2,9 1 2,9 45 9,3 IX 5 7,5 6 9,0 7 12,5 10 16,3 1 2,3 2 4,1 4 10,3 3 8,6 1 2,9 8 23,6 47 9,7 X 7 10,4 12 18,0 8 14,2 6 10,4 4 9,0 3 6,1 4 10,3 4 11,4 3 8,8 2 5,9 53 11,0 XI 7 10,4 5 7,5 4 7,2 3 5,2 3 6,8 10 20,3 2 5,1 8 22,8 9 26,8 3 8,8 54 11,2 XII 4 5,5 6 9,0 6 10,4 2 4,5 4 8,2 5 12,7 11 31,4 1 2,9 5 14,7 44 9,1 Razem 67 100,0 67 100,0 56 100,0 58 100,0 44 100,0 49 100,0 39 100,0 35 100,0 34 100,0 34 100,0 483 100,0
296 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 291-297 telnym wypadkom drogowym samochodowym będąc pod działaniem alkoholu. W polskim prawodawstwie prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości jest przestępstwem. Mimo zaostrzenia przepisów prowadzenie pojazdów samochodowych pod wpływem alkoholu jest poważnym problemem w Polsce jak również w innych krajach [1, 3, 5]. W Polsce średnie stężenie alkoholu we krwi ofiar wypadków osiąga wartości zbliżone do obserwowanych w innych krajach Europy np. na Węgrzech 1,94 promila [2], Holandii 1,7-1,8 promila [3], w Szkocji 1,3 promila [4]. Warto zwrócić uwagę na różny dopuszczalny poziom alkoholu we krwi kierowców we wspomnianych krajach, wynoszący odpowiednio dla Polski 0,2, Węgier 0,0, dla Holandii 0,5, a dla Szkocji 0,8. Wynika z tego, że niestety ograniczenia prawne, dotyczące dopuszczalnej zawartości alkoholu we krwi prowadzących pojazdy, nie przekładają się na zawartość alkoholu we krwi ofiar wypadków. Analiza stężenia alkoholu we krwi ofiar wypadków Polsce wskazuje, że u większości ofiar przekracza 1,0 promila. Podobne tendencje obserwuje się w Hiszpanii [1], Grecji [5], Szkocji [4]. Wyniki z wielu krajów [1, 2, 5] dowodzą, że im wyższy jest poziom alkoholu w organizmie tym jest większe ryzyko wypadku. Kornobis [6] zwrócił uwagę na fakt, iż ilość wypadków śmiertelnych zwiększa się wraz ze wzrostem poziomu alkoholu we krwi tylko do pewnego poziomu 1-3 promila. Ten sam autor podaje, że w przypadku stężenia alkoholu we krwi większego od 3 promila kierowcy są zazwyczaj ograniczeni w czynnościach fizycznych, tym samym stosunkowo rzadziej prowadzą samochód. W naszym materiale zaobserwowaliśmy podobne granice. Wyniki niniejszej pracy wskazują na fakt, że u 1/3 ofiar wypadków drogowych samochodowych w Polsce była pod wpływem alkoholu. Podobne wyniki obserwowano w Norwegii 28,3% [8], a niższe w Szwecji 20,3% [7]. W krajach tych jest to być może spowodowane bardziej restrykcyjnym prawem, dotyczącym prowadzenia pod wpływem alkoholu. Częściej wypadki pod wpływem alkoholu mają miejsce we Włoszech 49% [9], w Wielkiej Brytanii 45,5% [10], na Węgrzech 46,8 % i w Hiszpanii 50,5% [1, 2]. Stosunkowo duży jest udział młodych osób (21-30 lat) wśród ofiar wypadków śmiertelnych. Podobne dane obserwuje się w USA. Najczęściej ofiarami wypadków drogowych samochodowych były osoby w wieku 21-30 lat. Podobne wyniki obserwuje się w Grecji [5]. Z uwagi na powyższe wyniki, należałoby rozważyć w Polsce dalsze zmiany przepisów drogowych, również wobec młodych kierowców, którzy powodują stosunkowo dużo wypadków. Jednak nie powinno się ono tylko ograniczać do obniżania dopuszczalnego poziomu alkoholu we krwi. Zdaniem autorów trzeba położyć nacisk na edukację społeczną, szczególnie w zakresie zagrożeń związanych z wpływem alkoholu na zdolności psychomotoryczne. Dobre efekty mogłoby też przynieść zaostrzenie kar i ich rygorystyczne egzekwowanie. Przykłady możemy czerpać z innych krajów. W Grecji kierowca zatrzymany pierwszy raz pod wpływem alkoholu karany jest zawieszeniem prawa jazdy. W przypadku powtórnego zatrzymania, konfiskowany jest mu samochód [5]. W Kanadzie grupa pod kierunkiem E. Manna przeprowadziła wśród kierowców ankietę przed i po wprowadzeniu zmian w przepisach drogowych. Okazało się, że po wydłużeniu okresu zawieszenia prawa jazdy do 90 dni, mniejszy odsetek kierowców deklarował prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu [11]. Podsumowanie i wnioski 1. Badanie to jest jednym z pierwszych w Wielkopolsce, dotyczącym lat 2000-2009. Tego rodzaju badania powinny być kontynuowane i systematycznie odnotowywane, aby monitorować problem prowadzenia pod wpływem alkoholu. Pomoże to w edukacji społeczeństwa i ułatwi planowanie środków zapobiegawczych i metod interwencji prawnych w celu obniżenia liczby wypadków powodowanych pod wpływem alkoholu. 2. Alkohol jest ciągle jednym z głównych czynników wypadków drogowych w Polsce; 1/3 ofiar wypadków drogowych samochodowych była pod wpływem alkoholu. 3. Znacznie częściej w wypadkach drogowych giną mężczyźni. Większość wypadków powodują ludzie młodzi. 4. Średnie stężenia alkoholu we krwi u ofiar wypadków drogowych znacznie przekracza poziom dopuszczalny; największa śmiertelność pod wpływem alkoholu notuje się w dni wolne od pracy (soboty).
Żaba C i wsp. Ocena stanu trzeźwości ofiar śmiertelnych wypadków samochodowych w rejonie Poznania... 297 Piśmiennictwo / References 1. Carmen del Rio M, Javier Alvarez F. Alcohol use among fatally injured drivers in Spain. Department of Pharmacology and Therapeutics, Faculty of Medicine, University of Valladolid, Spain, 1999. 2. Varga T, Jeszenszky E, Simonka JA. Influence of alcohol 114 hospitalized victims of traffic accidents. Szeged, Hungary, 1999. 3. Smink BE, Ruiter B, Lusthof KJ, Zweipfenning PMM. Driving under the influence of alcohol and/or drugs in the Netherlands 1995-1998 in view of the German and Belgian legislation. Department of Toxicology, Netherlands Forensic Institute, Rijswijk, The Netherlands, 2001. 4. Seymour A, Oliver JS. Role of drugs and alcohol in impaired drivers and fatally injured drivers in the Strathclyde police region of Scotland, 1995-1998. Department of Forensic Medicine and Science, University of Glasgow, Scotland, UK, C Chem, FRSC 1999. 5. Athanaselis S, Dona A, Papadodima S, Papoutsis G, Maravelias C. Koutselinis, the use of alcohol and other psychoactive substances by victims of traffic accidents in Grece. Athens, Greece, 1999. 6. Kornobis J. Stężenie alkoholu we krwi osób zmarłych śmiercią gwałtowną. Katedra i Zakład Medycyny Sądowej AM we Wrocławiu, 1988. 7. Harmeet S, Bjornstig U, Eriksson A, Ohman U, Solarz A. Drug and Alcohol Use Among Injured Motor Vehicle Drivers in Sweden: Prevalence, Driver, Crash and Injury Characteristics, Alcohol. Clin Exp Res 1997, 21: 968 973. 8. Gjerde H, Beylich KM, Morland J. Incidence of alcohol and drugs in fatally injured car drivers. Accid Anal Prec 1993, 25: 479-483. 9. Ferrara SD, Giorgetti R, Zancaner S. Psychoactive substances and driving: state of the art and methodology. Alcohol and Drugs and Driving 1994, 10: 1-55. 10. Maycock G. Drinking and Driving in Great Britain A Review, Transport Research Laboratory, Bekshire, 1997. 11. Mann RE, Smart RG, Stoduto G, Adlaf EM, Vingilis E, Beirness D, Lamble R. Changing drinking-and-driving behaviour: the effect of Ontario s administrative driver s license suspension law. Centre For Addiction and Mental Health, Ontario, Canada, 2000.