Wojciech Stępniewski, Maria Rydzewska-Dudek, Jerzy Janica, Janusz Załuski, Magdalena Okłota, Michał Szeremeta

Transkrypt

1 ANNALES ACADEMIAE MEDICAE STETINENSIS ROCZNIKI POMORSKIEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W SZCZECINIE 2007, 53, SUPPL. 2, Wojciech Stępniewski, Maria Rydzewska-Dudek, Jerzy Janica, Janusz Załuski, Anna Niemcunowicz-Janica, Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Tomasz Dopierała, Magdalena Okłota, Michał Szeremeta ANALIZA SAMOBÓJSTW W MATERIALE SEKCYJNYM ZAKŁADU MEDYCYNY SĄDOWEJ AKADEMII MEDYCZNEJ W BIAŁYMSTOKU W LATACH ANALYSIS OF SUICIDE CAUSES IN THE MATERIAL OF BIAŁYSTOK FORENSIC MEDICINE DEPARTMENT IN THE YEARS Zakład Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku ul. Kilińskiego 1, Białystok Kierownik: prof. dr hab. n. med. Jerzy Janica Summary Purpose: The object of analysis were suicide cases autopsied in the department in Material and methods: Of the 1331 autopsies, 126 were undertaken in suicide victims. This number constituted 9.47% of the total number of autopsies, of those 87.3% were males and 12.7% females. The highest percent rate of suicide was observed among males in the ages of year old, among females and The greatest number of inebriated males was found in ages of and years old, whereas for females the corresponding age group was years. Among the places of suicide predominance of public places was noted. The most common method of committing suicide was by hanging. K e y w o r d s: suicides forensic casuistic. z powodu samobójstw dotyczyło mężczyzn, a 12,7% kobiet. Mężczyźni najczęściej popełniali samobójstwo w wieku lat, natomiast kobiety w przedziałach wiekowych: oraz lat. Największą liczbę nietrzeźwych mężczyzn wykryto w grupach i lat, zaś wśród kobiet w grupie lat. Wnioski: Najczęstszym sposobem targnięcia się na życie było powieszenie (wśród kobiet i mężczyzn), kolejnymi były: zatrucia, skoki z wysokości i postrzały. Dominującym motywem targnięcia się na życie u kobiet była wcześniej rozpoznana choroba psychiczna, a wśród mężczyzn: kłopoty i nieporozumienia rodzinne. Nie wszystkie ofiary zamachów samobójczych, które dokonały tego aktu w swoim miejscu zamieszkania, były kierowane i poddawane sądowo-lekarskiej sekcji zwłok. H a s ł a: samobójstwa kazuistyka. Streszczenie Wstęp: Analizie poddano przypadki samobójstw poddane sekcjom zwłok w Zakładzie Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku w latach Materiał i metody: Na 1331 przeprowadzonych w tym okresie sekcji zwłok stwierdzono 126 samobójstw, co stanowi 9,47% całkowitej liczby sekcji, w tym 87,3% zgonów Wstęp Samobójstwa jako zjawisko były i są nadal znamiennym elementem kulturowym oraz cywilizacyjnym historii ludzkości. Jednostkowe motywy skutecznego targnięcia się na własne życie są przeważnie nieznane; natomiast populacyjnie zjawisko to próbują opisać i wyjaśniać liczne teorie co do ich przyczyn co świadczy o jego złożoności. Ogólnie

2 56 Wojciech Stępniewski, Maria Rydzewska-Dudek, Jerzy Janica i wsp za przyczynę występowania samobójstw uważa się szybko zachodzące przemiany społeczne, takie jak: industrializacja, wzrost formalizmu społecznego, rozluźnienie więzi grupowych i konflikty interpersonalne oraz różnego rodzaju frustracje związane z niemożnością realizowania ambicji i zaspokajania pragnień [1, 2]. Wyniki badań nad samobójstwami na danym obszarze kulturowo-geograficznym stanowią cenny wkład do badań porównawczych. Zdaniem autorów zebrany materiał jest niekompletny, ponieważ nie wszystkie ofiary samobójstw kierowane są na sekcje sądowolekarskie, a niekiedy rodziny ukrywają fakt zgonu samobójczego przed otoczeniem i organami śledczymi [3, 4]. Ryc. 2. Liczba samobójców w poszczególnych latach z uwzględnieniem płci Fig. 2. Distribution of suicide cases in consecutive years in relation to sex Materiał i metody Autorzy dokonali analizy protokołów sekcyjnych Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku (AMB) z lat W analizie uwzględniono dynamikę samobójstw w poszczególnych latach, podstawowe cechy demograficzne ofiar (płeć, wiek, miejsce zamieszkania, zawód) oraz status cywilno-rodzinny i przypuszczalny motyw. Brano również pod uwagę wywiad w kierunku ewentualnie występujących schorzeń psychicznych, a także wyniki pośmiertnych badań stanu trzeźwości ofiar. Ryc. 3. Odsetek samobójstw w poszczególnych latach w zależności od płci Fig. 3. Proportion of suicide cases in consecutive years in relation to sex Wyniki W latach na 1331 przeprowadzonych w tym okresie sekcji zwłok stwierdzono 126 samobójstw, co stanowi 9,47% całkowitej liczby sekcji, w tym 110 (87,3%) zgonów dotyczyło mężczyzn, a 16 (12,7%) kobiet (ryc. 1, 2, 3, 4). Współczynnik liczby mężczyzn do liczby kobiet (M/K) wyniósł 6,88 i był wyższy niż w latach poprzednich tendencję tę obserwuje się w kolejnych badaniach od lat 80. ubiegłego wieku. Natomiast ogólny odsetek samobójstw kształtował się na podobnym poziomie w porównaniu z poprzednimi badaniami [4]. Mężczyźni najczęściej popełniali samobójstwo w wieku lat, natomiast kobiety w przedziałach wiekowych: i lat. W większości przypadków przyczyny targnięcia się na życie były nieznane. Wśród znanych dominowały: u kobiet wcześniej stwierdzone zaburzenia psychiczne, natomiast u mężczyzn nieporozumienia rodzinne (ryc. 5). Ryc. 4. Proporcja samobójstw w grupach wiekowych z uwzględnieniem płci Fig. 4. Proportion of suicide cases in respective age groups in relation to sex Ryc. 5. Proporcja samobójstw w zależności od motywu z uwzględnieniem płci Fig. 5. Proportion of suicide cases in relation to the motive in respective age groups Ryc. 1. Liczba samobójstw w latach Fig. 1. Distribution of suicide cases in consecutive years Obecność alkoholu etylowego stwierdzono u 53 denatów (42,0%) odpowiednio: 25,0% u kobiet i 44,5% u mężczyzn. Największą liczbę nietrzeźwych mężczyzn wykazano

3 ANALIZA SAMOBÓJSTW W MATERIALE SEKCYJNYM ZMS AMB W LATACH Ryc. 6. Nietrzeźwość w grupach wiekowych z uwzględnieniem płci Fig. 6. Alcohol intoxication in respective age groups of suicide victims in relation to sex Ryc. 7. Odsetek nietrzeźwych w grupach wiekowych z uwzględnieniem płci Fig. 7. Proportion intoxication of alcohol in respective age groups of suicide victims in relation to sex w grupach wiekowych i lat, zaś wśród kobiet w grupie lat (ryc. 6 i 7). Najwięcej samobójstw popełniono w październiku i marcu (miesiącach przełomów jesiennego i wiosennego), zaś najmniej w styczniu i lutym (miesiącach, na które tradycyjnie przypada w Polsce karnawał) rycina 8. Zdumiewa duży odsetek braku danych dotyczących stanu cywilnego i rodzinnego ofiar (ryc. 9). Zdaniem autorów, częstą tego przyczyną jest otrzymywanie przez obducentów niepełnych danych dotyczących ofiar (od organów wydających postanowienia dotyczące sekcji sądowo-lekarskich) [3]. Najwięcej samobójców zamieszkiwało w Białymstoku, zaś najmniej na terenach wiejskich. Zwrócono uwagę na stosunkowo duży odsetek braku danych co do miejsca zamieszkania ofiar (ryc. 10). Zwraca też uwagę częsty brak danych dotyczących zawodu samobójców. Zdaniem autorów dominacja w pozostałej grupie uczniów nie jest związana z ich rzeczywistą dominacją (co zresztą nie wynika ze struktury wiekowej), lecz z tym, że akurat ta grupa bywa dokładniej opisywana pod względem parametru: Zawód (chociażby z tego powodu, że samobójstwa tak młodych ludzi są zawsze bardzo bulwersujące) rycina 11. Samobójcy wybierali jako miejsce targnięcia się na życie najczęściej ogólnodostępne (aczkolwiek zazwyczaj ustronne) miejsce publiczne, a kolejnymi były: dom (mieszkanie) i jego obejście gospodarcze (ryc. 12). Ryc. 8. Sezonowy rozkład przypadków samobójstw (w stosunku do wszystkich przypadków samobójstw) Fig. 8. Seasonal distribution of suicide cases (in relation to all suicide causes) Ryc. 10. Regionalne rozmieszczenie miejsc zamieszkania ofiar samobójstw Fig. 10. Regional distribution of the places in which suicide victims resided Ryc. 9. Stan cywilno-rodzinny ofiar samobójstw Fig. 9. Marital-family status of suicide victims Ryc. 11. Proporcja samobójstw w zależności od zawodu Fig. 11. Occupational distribution of suicide cases

4 58 Wojciech Stępniewski, Maria Rydzewska-Dudek, Jerzy Janica i wsp Ryc. 14. Sposoby popełniania samobójstw w zależności od miejsca jego dokonania Fig. 14. Suicide category depending on the place of suicide Ryc. 12. Proporcja samobójstw w zależności od miejsca ich popełnienia Fig. 12. Proportion of suicide cases in relation to location Powieszenie było też najczęstszym sposobem popełniania samobójstwa zarówno na wsi, w innych miastach, jak i w samym Białymstoku, w którym kolejnym co do częstości sposobem pozbawienia się życia był skok z wysokości (niewystępujący poza Białymstokiem jako przyczyna śmierci samobójczej). Zdaniem autorów pracy spowodowane jest to małą ilością odpowiednio wysokich i nadających się do celów samobójczych obiektów na Podlasiu poza jego stolicą. Dyskusja Ryc. 13. Sposoby popełniania samobójstw z uwzględnieniem płci Fig. 13. Suicide category with regard to sex Najczęstszym sposobem targnięcia się na życie było powieszenie (tak wśród kobiet, jak i mężczyzn). Kolejnymi pod względem częstości były wśród kobiet: skok z wysokości i rzucenie się pod pojazd; natomiast wśród mężczyzn: samobójcze zatrucie i postrzał z broni palnej. W analizowanym okresie odnotowano też 3 mężczyzn, którzy dokonali skutecznego samobójstwa mieszanego: rany kłute, a następnie skok z wysokości; rany kłute, a następnie powieszenie się; rany cięte, a następnie powieszenie się (ryc. 13 i 14). W materiale sekcyjnym Zakładu Medycyny Sądowej AMB stwierdzono porównywalny odsetek przypadków samobójstw jak w latach poprzednich [4], co nasuwa wniosek, że liczba popełnianych samobójstw utrzymuje się na stałym poziomie. Autorzy nie mają jednak pewności, czy wszystkie przypadki zgonów gwałtownych, w tym i samobójczych, trafiają na sekcje do Zakładu Medycyny Sądowej AMB, gdyż znane są im przypadki odstępowania od otwarcia zwłok osób zmarłych gwałtownie przez organa procesowe. Istotnym czynnikiem w etiologii i nasileniu samobójstw jest płeć. Mężczyźni z populacji europejskich częściej popełniają samobójstwa, a ich czyny są skuteczniejsze potwierdzają to liczne prace [1, 5, 6]. Natomiast w przypadku kobiet obserwuje się próby lub wręcz manifestacje samobójcze, niekończące się często zgonem desperatki [7, 8]. Zaobserwowano istotny statystycznie wzrost współczynnika liczby mężczyzn do liczby kobiet wśród ofiar samobójstw. Tendencja ta jest obserwowana na terenie Podlasia od co najmniej 30 lat [4]. Autorzy uważają, że niski odsetek samobójstw kobiet wynika z jednej strony z posiadania przez nie potomstwa, co może matki powstrzymywać od autodestrukcji, a z drugiej strony przemiany społeczne promujące równouprawnienie płci oraz zapewnienie kobietom instytu-

5 ANALIZA SAMOBÓJSTW W MATERIALE SEKCYJNYM ZMS AMB W LATACH cjonalnej pomocy w przypadkach, np. agresji w rodzinie, pozbawia je poczucia beznadziejności w wielu trudnych sytuacjach życiowych. Większość samobójstw dotyczyło osób stosunkowo młodych, co koreluje z wynikami innych autorów [4, 5, 6, 7]. Jednakże nie zaobserwowano sygnalizowanego przez niektórych z nich wzrostu liczby samobójstw pośród osób starszych, szczególnie powyżej 70. r.ż. [4]. Mężczyźni najczęściej popełniali samobójstwo w wieku lat, natomiast kobiety w przedziałach wiekowych: i lat. Najczęstszą przyczyną skutecznych samobójstw wśród kobiet jest choroba psychiczna, co koreluje z wynikami uzyskiwanymi poprzednio na terenie Podlasia [4] i jest zbieżne z wynikami autorów z innych regionów Polski [5, 7, 8]. Wśród mężczyzn przyczyną tą były nieporozumienia rodzinne. Wśród sposobów odebrania sobie życia, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet nadal dominuje powieszenie [4], będące w Polsce od lat 40. ubiegłego wieku najczęstszym sposobem skutecznego pozbawienia się życia [4, 5, 7]. Stan nietrzeźwości stwierdzono u prawie połowy sekcjonowanych samobójców. Kobiety częściej niż mężczyźni popełniały samobójstwo nie będąc pod wpływem alkoholu. Autorów zastanowił znaczący wzrost braku części danych: dotyczących np. zawodu, stanu rodzinnego, ale także i miejsca zamieszkania, dotyczących sekcjonowanych denatów w porównaniu z latami ubiegłymi [4]. Wydaje się, że współpraca z organami procesowymi na linii biegły powołujący go organ w tym zakresie nadal pozostawia wiele do życzenia [3]. Wnioski 1. Mężczyźni najczęściej popełniali samobójstwo w wieku lat, kobiety w przedziałach wiekowych: i lat. 2. Na terenie województwa podlaskiego stwierdza się stały, stopniowy wzrost współczynnika liczby mężczyzn do liczby kobiet wśród samobójców. 3. W przedziałach wiekowych oraz stwierdzono najwięcej osób nietrzeźwych wśród samobójców. 4. Najczęstszym sposobem targnięcia się na życie było powieszenie. 5. W większości przypadków przyczyny samobójstwa były nieznane. Wśród znanych, u kobiet przeważała choroba psychiczna, a u mężczyzn nieporozumienia rodzinne. 6. Wśród desperatów dominowały osoby pozostające w związkach małżeńskich oraz osoby z grupy określonej jako stan wolny. 7. Zdaniem autorów nie wszystkie ofiary zamachów samobójczych, które dokonały tego aktu w swoim miejscu zamieszkania, były poddawane sądowo-lekarskiej sekcji zwłok. Ponadto nie wszystkie dane osobowe ofiar, znane były obducentom, w momencie przystępowania przez nich do pracy. Piśmiennictwo 1. Hołtyst B.: Ocena tendencji rozwojowych samobójstw w Polsce i niektórych innych państwach. Lęk i Depresja 1997, 3, Maris R., Berman A., Silverman M.: Comprehensive textbook of sucidology. The Guilford Press, New York Świątek B.: Sądowo-lekarska sekcja zwłok realizacja wymogów proceduralnych i merytorycznych. Arch. Med. Sądowej Kryminol. 2005, 55, 1, Niemcunowicz-Janica A., Rydzewska-Dudek M., Załuski J., Dopierała T., Janica J., Wardaszka Z. et al.: Analiza samobójstw w materiale sekcyjnym Zakładu Medycyny Sądowej AMB w latach Arch. Med. Sądowej Kryminol. 2005, 55, 2, Bolechała F., Polewka A., Trela F., Zięba A., Kołodziej J.: Samobójstwa kobiet i mężczyzn w materiale krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej analiza porównawcza. Arch. Med. Sądowej Krym. 2003, 53, 3, Lester D.: Samobójstwa w Polsce na tle trendów światowych. Psychiatr. Pol. 2000, 34, 5, Polewka A., Groszek B., Trela F., Zięba A., Bolechała F., Chrostek-Maj J. et al.: Samobójstwa dokonane i usiłowane w Krakowie w roku 2000 podobieństwa i różnice. Przegl. Lek. 2002, 4 5 (59), Jarosz M.: Samobójstwa. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1997,