Na egzamin! POSTĘPOWANIE KARNE w pigułce 4. wydanie Uwzględnia zmiany wchodzące w życie 15.4.2016 r.! szybko zwięźle i na temat Wydawnictwo C.H.Beck
POSTĘPOWANIE KARNE w pigułce
Inne w tej serii: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce Prawo cywilne w pigułce Postępowanie cywilne w pigułce Prawo karne w pigułce Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce Prawo handlowe w pigułce Prawo gospodarcze publiczne w pigułce Prawo finansowe w pigułce Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce Prawo konstytucyjne w pigułce Prawo rzymskie w pigułce Logika w pigułce Historia ustroju i prawa Polski w pigułce Powszechna historia państwa i prawa w pigułce Prawo Unii Europejskiej w pigułce Podstawy prawa i wiedzy o społeczeństwie w pigułce Polecamy inne nasze publikacje: J. Ablewicz, A. Gacka-Asiewicz TERMINY USTAWOWE CYWILNE i KARNE Terminy Becka Ł. Chojniak, K.T. Boratyńska, W. Jasiński POSTĘPOWANIE KARNE Studia Prawnicze www.ksiegarnia.beck.pl
POSTĘPOWANIE KARNE w pigułce 4. wydanie WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2016
Stan prawny: kwiecień 2016 r. Bezpłatne aktualizacje dostępne na www.testy-prawnicze.pl! Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Skład i łamanie: IDENTIA Druk i oprawa: ORTHDRUK, Białystok ISBN 978-83-255-8497-9 ISBN e-book 978-83-255-8498-6
Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... XI XIII DZIAŁ PIERWSZY. POSTĘPOWANIE KARNE... 1 Część I. Uwagi ogólne... 3 Rozdział 1. Uwagi wprowadzające... 3 Rozdział 2. Zasady postępowania karnego... 12 Część II. Sąd... 15 Rozdział 1. Właściwość i skład sądu... 15 Rozdział 2. Wyłączenie sędziego... 19 Część III. Strony, obrońcy, pełnomocnicy... 23 Rozdział 1. Oskarżyciel publiczny... 23 Rozdział 2. Pokrzywdzony... 24 Rozdział 3. Oskarżyciel posiłkowy... 27 Rozdział 4. Oskarżyciel prywatny... 29 Rozdział 5. Oskarżony... 30 Rozdział 6. Obrońca... 35 Rozdział 7. Pełnomocnik... 37 Rozdział 8. Przedstawiciel społeczny... 38 Część IV. Czynności procesowe... 39 Rozdział 1. Orzeczenia, zarządzenia i polecenia... 39 Rozdział 2. Narada i głosowanie... 46 Rozdział 3. Porządek czynności procesowych... 48 Rozdział 4. Terminy... 51 Rozdział 5. Doręczenia... 56 Rozdział 6. Protokoły... 60 Rozdział 7. Przeglądanie akt i sporządzenie odpisów... 65 Rozdział 8. Odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt... 66
VI Spis treści Część V. Dowody... 68 Rozdział 1. Uwagi wprowadzające... 68 Rozdział 2. Przesłuchanie... 73 Rozdział 3. Wyjaśnienia oskarżonego... 75 Rozdział 4. Świadkowie i pokrzywdzony... 75 Rozdział 5. Świadek koronny... 82 Rozdział 6. Biegli, tłumacze, specjaliści... 84 Rozdział 7. Oględziny, otwarcie zwłok i eksperyment procesowy... 88 Rozdział 8. Wywiad środowiskowy i badanie oskarżonego... 90 Rozdział 9. Zatrzymanie rzeczy i przeszukanie... 92 Rozdział 10. Kontrola i utrwalanie rozmów... 99 Część VI. Środki przymusu... 102 Rozdział 1. Podział środków przymusu... 102 Rozdział 2. Zatrzymanie... 102 Rozdział 3. Środki zapobiegawcze uwagi ogólne... 106 Rozdział 4. Tymczasowe aresztowanie... 108 Rozdział 5. Poręczenie majątkowe... 115 Rozdział 6. Dozór Policji... 118 Rozdział 7. Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego... 119 Rozdział 8. Zawieszenie w czynnościach lub wykonywaniu zawodu... 120 Rozdział 9. Zakaz opuszczania kraju... 120 Rozdział 10. Poszukiwanie oskarżonego i list gończy... 121 Rozdział 11. List żelazny... 122 Rozdział 12. Kary porządkowe... 124 Rozdział 13. Zabezpieczenie majątkowe... 125 Część VII. Postępowanie przygotowawcze... 128 Rozdział 1. Uwagi ogólne... 128 Rozdział 2. Wszczęcie śledztwa... 134 Rozdział 3. Przebieg śledztwa... 138 Rozdział 4. Zamknięcie śledztwa... 143 Rozdział 5. Dochodzenie... 145 Rozdział 6. Zakończenie i umorzenie postępowania przygotowawczego... 150 Rozdział 7. Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym... 152 Rozdział 8. Czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym... 154 Rozdział 9. Akt oskarżenia... 156 Część VIII. Postępowanie przed sądem I instancji... 162 Rozdział 1. Wstępna kontrola oskarżenia... 162 Rozdział 2. Jawność rozprawy głównej... 169 Rozdział 3. Rozprawa główna przepisy ogólne... 171
Spis treści VII Rozdział 4. Rozpoczęcie rozprawy głównej... 173 Rozdział 5. Przewód sądowy... 174 Rozdział 6. Wyrokowanie... 181 Część IX. Postępowanie odwoławcze... 186 Rozdział 1. Uwagi ogólne... 186 Rozdział 2. Apelacja... 194 Rozdział 3. Zażalenie... 199 Część X. Postępowania szczególne... 202 Rozdział 1. Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego... 202 Rozdział 2. Postępowanie nakazowe... 204 Rozdział 3. Postępowanie przyspieszone... 206 Część XI. Nadzwyczajne środki zaskarżenia... 211 Rozdział 1. Kasacja... 211 Rozdział 2. Skarga na wyrok sądu odwoławczego... 216 Rozdział 3. Wznowienie postępowania... 218 Część XII. Postępowanie po uprawomocnieniu się orzeczenia... 223 Rozdział 1. Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego... 223 Rozdział 2. Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie... 223 Rozdział 3. Ułaskawienie... 226 Rozdział 4. Wyrok łączny... 228 Część XIII. Postępowanie karne w sprawach międzynarodowych... 231 Rozdział 1. Ekstradycja uwagi ogólne... 231 Rozdział 2. Ekstradycja czynna... 232 Rozdział 3. Ekstradycja bierna... 234 Rozdział 4. Europejski nakaz aresztowania zagadnienia ogólne... 236 Rozdział 5. Wystąpienie do państwa członkowskiego UE o przekazanie osoby ściganej na podstawie ENA... 238 Rozdział 6. Wystąpienie państwa członkowskiego UE o przekazanie osoby ściganej na podstawie ENA... 241 Rozdział 7. Przejęcie i przekazanie ścigania karnego... 247 Rozdział 8. Wydanie oraz przewóz osób ściganych albo skazanych... 249 Rozdział 9. Przejęcie i przekazanie orzeczeń do wykonania... 251 Rozdział 10. Współpraca z Międzynarodowym Trybunałem Karnym... 254 Część XIV. Koszty procesu... 256 Rozdział 1. Przepisy ogólne... 256 Rozdział 2. Zwolnienie od kosztów sądowych... 258 Rozdział 3. Zasądzenie kosztów procesu... 258
VIII Spis treści DZIAŁ DRUGI. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O WYKROCZENIA... 261 Część I. Zasady ogólne... 263 Rozdział 1. Przesłanki negatywne... 263 Rozdział 2. Rodzaje postępowań... 264 Część II. Właściwość i skład sądu oraz rozstrzygnięcia sądu... 265 Rozdział 1. Właściwość sądu... 265 Rozdział 2. Skład sądu... 266 Rozdział 3. Rozstrzygnięcia sądu... 267 Część III. Oskarżyciel publiczny, obrońca, obwiniony i pokrzywdzony... 268 Rozdział 1. Oskarżyciel publiczny... 268 Rozdział 2. Obwiniony i jego obrońca... 268 Rozdział 3. Pokrzywdzony... 269 Część IV. Postępowanie zwyczajne, nakazowe, przyspieszone i mandatowe... 271 Rozdział 1. Rozprawa... 271 Rozdział 2. Postępowanie nakazowe... 272 Rozdział 3. Postępowanie przyspieszone... 273 Rozdział 4. Postępowanie mandatowe... 274 Część V. Nadzwyczajne środki zaskarżenia... 279 Rozdział 1. Kasacja... 279 Rozdział 2. Wznowienie postępowania... 280 DZIAŁ TRZECI. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O PRZESTĘPSTWA I WYKROCZENIA SKARBOWE... 281 Część I. Uwagi ogólne... 283 Rozdział 1. Przepisy wprowadzające... 283 Rozdział 2. Właściwość sądu i organów postępowania przygotowawczego... 284 Część II. Strony i ich przedstawiciele procesowi... 287 Rozdział 1. Strony postępowania... 287 Rozdział 2. Oskarżyciel publiczny... 287 Rozdział 3. Obrońca i pełnomocnik... 288 Część III. Pociągnięcie do odpowiedzialności za zgodą sprawcy... 289 Rozdział 1. Postępowanie mandatowe... 289 Rozdział 2. Zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności... 292
Spis treści IX Część IV. Postępowanie przygotowawcze i przed sądem... 295 Rozdział 1. Postępowanie przygotowawcze... 295 Rozdział 2. Postępowanie przed sądem I instancji... 299 Rozdział 3. Postępowanie odwoławcze i nadzwyczajne środki zaskarżenia... 301 Część V. Postępowanie nakazowe i w stosunku do nieobecnych... 303 Rozdział 1. Postępowanie nakazowe... 303 Rozdział 2. Postępowanie w stosunku do nieobecnych... 304 DZIAŁ CZWARTY. PYTANIA KONTROLNE... 307
Wstęp Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu tak, aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązanie stanowi właśnie ta publikacja. To kompaktowe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajomość pomoże w zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłemu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz wiedzę, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem. Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki. Wydanie czwarte zostało wzbogacone o pytania kontrolne, które pozwolą sprawdzić stopień przygotowania do egzaminu. Powodzenia! Redakcja
Wykaz skrótów 1. Akty prawne AlkU... ustawa z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1286 ze zm.) KK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKS... ustawa z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 186 ze zm.) KKW... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) KP... ustawa 26.6.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.) KPC... ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) KPK... ustawa z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KPW... ustawa z 24.8.2001 r. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 395 ze zm.) KRO... ustawa z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082) KW... ustawa z 20.5.1971 r. Kodeks wykroczeń (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1094 ze zm.) NarkU... ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 224 ze zm.) NielU... ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 382 ze zm.) PolU... ustawa z 6.4.1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 355 ze zm.) PrUSP... ustawa z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 133 ze zm.) RPrU... ustawa z 6.7.1982 r. o radcach prawnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 233 ze zm.) SNU... ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 499 ze zm.)
XIV Wykaz skrótów ŚwKoronU... ustawa z 25.6.1997 r. o świadku koronnym (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1801 ze zm.) 2. Inne skróty Dz.U.... Dziennik Ustaw ENA... Europejski Nakaz Aresztowania KZS... Krakowskie Zeszyty Sądowe OSNKW... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna OSNwSK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych OSPiKA... Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych post.... postanowienie Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo s.... strona SN... Sąd Najwyższy t.j.... tekst jednolity TK... Trybunał Konstytucyjny uchw.... uchwała UE... Unia Europejska wyr.... wyrok zob.... zobacz
DZIAŁ PIERWSZY. POSTĘPOWANIE KARNE
Część I. Uwagi ogólne Rozdział 1. Uwagi wprowadzające 1. Sądowe postępowanie karne. Postępowanie karne w sprawach należących do właściwości sądów toczy się według przepisów KPK (art. 1 KPK). 2. Cele postępowania karnego. Postępowanie karne uregulowane przepisami KPK ma na celu, aby: sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności, przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego, rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. 3. Udział czynnika społecznego w postępowaniu. Postępowanie karne w granicach określonych w ustawie odbywa się z udziałem czynnika społecznego (art. 3 KPK). 4. Bezstronność organów prowadzących postępowanie. Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 KPK).
4 Część I. Uwagi ogólne 5. Domniemanie niewinności oskarżonego. Jedną z podstawowych zasad postępowania karnego jest zasada domniemania niewinności oskarżonego, wyrażona w art. 5 KPK. Zgodnie z tym przepisem oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Niedające się usunąć wątpliwości, rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. 6. Prawo do obrony. Podejrzany lub oskarżony (tj. osoba, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub osoba, wobec której skierowano do sądu akt oskarżenia) ma prawo do obrony, które obejmuje prawo do korzystania z pomocy obrońcy. O tym uprawnieniu należy podejrzanego i oskarżonego pouczyć. Prawo do obrony można rozumieć m.in. jako: prawo do posiadania obrońcy oraz obowiązek działania obrońcy na korzyść oskarżonego (art. 86 1 KPK), prawo do informacji o treści zarzutów i ich zmianach (art. 300 1 KPK), prawo do odmowy składania wyjaśnień i odpowiedzi na pytania (art. 175 1 KPK), prawo dostępu do akt (art. 156 KPK), aktywne formy obrony (np. prawo do przeprowadzania dowodów art. 167 KPK, prawo do zadawania pytań podmiotom przesłuchiwanym art. 370 1 KPK, prawo do zaskarżania orzeczeń). 7. Zasada swobodnej oceny dowodów. Zasada swobodnej oceny dowodów wyrażona została w art. 7 KPK. Polega ona na tym, że organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. 8. Niezależność sądu. Sąd karny jest niezależny w swoich rozstrzygnięciach. Rozstrzyga on samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu. Jednak prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny są wiążące (np. unieważnienie małżeństwa, orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu jest dla sądu karnego wiążące).
Rozdział 1. Uwagi wprowadzające 5 Należy jednak pamiętać, że sąd karny związany jest orzeczeniami Trybunału Konstytucyjnego (wynika to z art. 190 ust. 1 Konstytucji RP). Ponadto sąd karny związany jest wykładnią prawa dokonaną przez inne sądy w następujących przypadkach: art. 442 3 KPK stanowisko sądu odwoławczego jest wiążące dla sądu, któremu przekazano sprawę do ponownego rozpoznania (wskazania te nie mogą dotyczyć jednak oceny określonych faktów, jeśli narusza to zasadę swobodnej oceny dowodów), art. 441 3 KPK uchwała Sądu Najwyższego zapadła w wyniku rozpoznania zagadnienia prawnego przekazanego przez sąd odwoławczy jest wiążąca także dla sądu I instancji, gdyby wyrok został uchylony i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania, Sąd Najwyższy związany jest uchwałą wydaną przez ten sąd, gdy ma ona rangę zasady prawnej art. 62 SNU. 9. Zasada oficjalności. Zgodnie z zasadą oficjalności, jeżeli ustawa nie wymaga w danej sprawie wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo zezwolenia władzy, organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu (art. 9 1 KPK). Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu. 10. Zasada legalizmu. Zasada legalizmu wyrażona została w art. 10 1 KPK. W myśl tego przepisu organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. Natomiast oskarżyciel publiczny ma także obowiązek wnieść i popierać oskarżenie o czyn ścigany z urzędu. Instrumentem kontrolnym służącym stronom do wymuszenia na organach procesowych przestrzegania zasady legalizmu są np. środki zaskarżenia (postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub umorzenia śledztwa można zaskarżyć. W razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania istnieje możliwość wniesienia prywatnego aktu oskarżenia art. 55 1 KPK).