Przedmiot: Postępowanie karne, rok akadem. 2016/2017. Postępowania szczególne. 1/ Uwagi ogólne

Transkrypt

1 Przedmiot: Postępowanie karne, rok akadem. 2016/2017 Postępowania szczególne 1/ Uwagi ogólne Postępowania szczególne zawarte w kodeksie postępowania karnego wyróżnione zostały na tle postępowania zwyczajnego, które ma charakter modelowy w polskim systemie karnoprocesowym. W konstrukcji postępowań szczególnych możemy wyróżnić: 1. postępowania o charakterze redukcyjno-eliminacyjnym 2. postępowania o charakterze poszerzającym. Polski kodeks postępowania karnego przewiduje tylko postępowania o charakterze redukcyjnym, tj. takie które upraszczają przebieg procesu karnego przez redukcję niektórych czynności koniecznych w trybie zwykłym, bądź ich odformalizowanie. Ustawa z dnia 27 września 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2013, poz ze zm.) wyeliminował z katalogu postępowań szczególnych postępowanie uproszczone (w całości uchylony został rozdział 51 k.p.k.), co doprowadziło do modernizacji systemu modelu postępowania szczególnego, poprzez przyjęcie struktury jednopoziomowej, tzn. w kwestiach nie uregulowanych w przepisach dotyczących postępowania szczególnego stosuje się przepisy regulujące postepowanie zwyczajne. W uprzednio obowiązującym stanie prawnym wśród postępowań szczególnych wyróżniano postępowania: 1. postępowania szczególne 1st. - tzn. postępowanie uproszczone, w braku regulacji określonej kwestii prawnej przez przepisy dotyczące postępowania uproszczonego, należało stosować przepisy dotyczące postępowania zwyczajnego, 2. postępowania szczególne 2 st. tzn. postępowanie nakazowe, postępowanie prywatnoskargowe i postępowanie przyspieszone - przy braku regulacji określonej kwestii prawnej poprzez przepisy wskazanego postępowania szczególnego, należało stosować przepisy postępowania uproszczonego, a dopiero brak uregulowania kwestii poprzez przepisy postępowania uproszczonego pozwalał na zastosowanie przepisów regulujących postępowanie zwyczajne. Dlatego też wskazane w niniejszym punkcie postępowania szczególne określano mianem postępowań szczególnych drugiego stopnia. 1

2 Uchylenie trybu uproszczonego poprzez wskazaną powyżej ustawę stanowiło konsekwencję wzmocnienia zasady kontradyktoryjności w procesie karnym. Tryb uproszczony przewidywał prowadzenie rozprawy pod nieobecność oskarżyciela publicznego, co nie mogło mieć miejsca w postępowaniu kontradyktoryjnym w formie, jaką założyły zmiany z ustawy z września 2013 roku z uwagi na ograniczenie inicjatywy dowodowej sądu. Ustawa z dnia 11 marca 2016 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2016, poz. 437) odstępując od modelu kontradyktoryjnego, nie reaktywowała postępowania uproszczonego, ale nawiązując do obowiązujących przed wejściem w życie ustawy z dnia 27 września 2013 roku rozwiązań, w trybie zwyczajnym pozwoliła na prowadzenie rozprawy bez udziału oskarżyciela publicznego jeżeli postępowanie przygotowawcze prowadzone było w formie dochodzenia, a sąd lub przewodniczący nie uznał obecności oskarżyciela publicznego za obowiązkową (art k.p.k.) 2/ Postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego (rozdział 52 k.p.k.) 1/ W sprawach z oskarżenia prywatnego stosuje się przepisy o postępowaniu zwyczajnym, z zachowaniem przepisów regulujących postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego (art. 485 k.p.k.); 2/ Zakres przedmiotowy: - postępowanie z oskarżenia prywatnego prowadzone jest w sprawach ściganych z oskarżenia prywatnego, określenie trybu ścigania przestępstwa wskazują normy kodeksu karnego, - przestępstwa ścigane z trybie prywatnoskargowym posiadają specyficzny, dwustopniowy okres przedawnienia (art k.k.): a/ termin subiektywny: karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa; b/ termin ogólny: nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia; 3/ Strony postępowania prywatnoskargowego: 1/ oskarżony, korzysta z pomocy obrońcy; 2/ oskarżyciel prywatny (art k.p.k.): 2

3 - pokrzywdzony (def. pokrzywdzonego formułuje art. 49 k.p.k.), może ustanowić pełnomocnika; - w razie śmierci oskarżyciela prywatnego w zawitym terminie 3 miesięcy w jego prawa mogą wstąpić osoby mu najbliższe lub pozostające na utrzymaniu na utrzymaniu zmarłego pokrzywdzonego (art. 61 k.p.k.) strona nowa; - w razie śmierci pokrzywdzonego przed wniesieniem skargi prywatnej, skarga może zostać wniesiona przez osoby najbliższe zmarłemu pokrzywdzonemu lub pozostające na jego utrzymaniu (art k.p.k.) strona zastępcza; 4/ Ingerencja prokuratora (art k.p.k.): - w sprawach o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego jeżeli wymaga tego interes społeczny (ustawa nie definiuje pojęcia interesu społecznego); - wstąpienie lub wszczęcie przez prokuratora postępowania w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego skutkuje tym, że postępowanie to toczy się wówczas z urzędu - pokrzywdzony może występuje w postępowaniu objętym ingerencją prokuratora w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego; - rezygnacja przez prokuratora z ingerencji prowadzi do powrotu do trybu prywatnoskargowego, a pokrzywdzony ponownie uzyskuje status oskarżyciela prywatnego; Postępowanie prywatnoskargowe inicjuje skarga oskarżyciela prywatnego wnoszona do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Tryb prywatnoskargowy nie obejmuje postępowania przygotowawczego. 5/ Wymogi aktu oskarżenia w postępowaniu w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (akt oskarżenia uproszczony art. 387 k.p.k.): - oznaczenie osoby oskarżonego; - określnie zarzuconego oskarżonemu czynu; - wskazanie dowodów na których opiera się oskarżenia; - w razie potrzeby na polecenie sądu Policja dokonuje określone przez sąd czynności dowodowe, stosując odpowiednio przepisy dotyczące dochodzenia w niezbędnym zakresie (art k.p.k., art. 308 k.p.k.); 6/ Skarga pokrzywdzonego przekazana przez Policję do sadu właściwego do rozpoznania 3

4 - na żądanie pokrzywdzonego Policja przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu (art k.p.k.); - po przesłaniu przez Policję skargi do sądu, sąd wzywa oskarżyciela prywatnego do uzupełnienia braków formalnych skargi (odpis, opłata); 7/ oskarżenie wzajemne (art k.p.k.): - do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej oskarżony może wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym wzajemny akt oskarżenia, - warunki oskarżenia wzajemnego: podmiotowy i przedmiotowy zakres zarzutów 1/ oskarżenie wzajemne obejmuje czyn ścigany z oskarżenia prywatnego; 2/ czyn objęty oskarżeniem wzajemnym pozostaje w związku z czynem stanowiącym podstawę faktyczną oskarżenia; 3/ oskarżyciel prywatny jest osobą pełnoletnią 4/ oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne jeżeli prokurator wszczął postępowanie albo przyłączył się do już prowadzonego postępowania (art k.p.k.); 8/ Procedowanie posiedzenie pojednawcze (art k.p.k.): - rozprawę główną poprzedza postępowanie pojednawcze; - posiedzenie prowadzi sędzia lub referendarz sądowy; - nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika, jeżeli został ustanowiony uważa się za odstąpienie od oskarżenia, co skutkuje umorzeniem postępowania; - nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżonego powoduje przekazanie sprawy na rozprawę; - prowadzący posiedzenie wzywa strony do pojednania; - z przebiegu posiedzenia sporządza się protokół, w którym w szczególności odnotować należy stanowisko stron co do propozycji pojednania oraz wyniki przeprowadzonego posiedzenia pojednawczego; - w razie pojednania protokół podpisuję strony; - w protokole zamieszcza się treść ugody o ile została między stronami zawarta, przedmiot ugody mogą stanowić również roszczenia pozostające w związku z oskarżeniem; - pojednanie stron prowadzi do umorzenia postępowania, w braku woli pojednania prowadzący posiedzenie pojednawcze kieruje sprawę na rozprawę; 4

5 - w toku posiedzenia pojednawczego lub w wyniku mediacji dopuszczalne jest pojednanie obejmujące również inne sprawy z oskarżenia prywatnego toczące się między tymi stronami; - na wniosek lub za zgodą stron sąd może zamiast posiedzenia pojednawczego wyznaczyć termin dla przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, odpowiednio stosuje się art. 23a k.p.k.; rozprawa główna - postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego umarza się w razie odstąpienia od oskarżenia przez oskarżyciela prywatnego przed otwarciem przewodu sądowego na rozprawie głównej (art k.p.k.); - odstąpienie od oskarżenia przez oskarżyciela prywatnego i umorzenie postepowania po otwarciu przewodu sądowego może nastąpić tylko za zgoda oskarżonego (art k.p.k.); - jeżeli po wniesieniu oskarżenia wzajemnego, prokurator przyłączy się do jednej ze stron postępowania, oskarżenie przeciwne wyłącza się do odrębnego rozpoznania (art k.p.k.); - w razie objęcia przez prokuratora obu oskarżeń wzajemnych postępowanie toczy się z urzędu, a oskarżeni korzystają w odpowiednim zakresie również z uprawnień oskarżyciela posiłkowego (art k.p.k.); - wniesienie oskarżenia wzajemnego eliminuje możliwość przesłuchania oskarżycieli prywatnych w charakterze świadków; - odstąpienie przez jednego z oskarżycieli wzajemnych od oskarżenia powoduje umorzenie postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przez odstępującego oskarżenia (art k.p.k.); Od wydanego w postępowaniu w sprawie z oskarżenia prywatnego wyroku strony mogą w nieść apelację zgodnie z ogólnymi zasadami zaskarżania orzeczeń sądu I instancji. 3/ Postępowanie nakazowe (rozdział 53 k.p.k.) 1/ W postpowaniu nakazowym stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu zwyczajnym, w kwestiach które nie zostały uregulowane przez przepisy określające postępowanie zwyczajne (art k.p.k.). 2/ Przesłanki postępowania nakazowego (art k.p.k.): 5

6 - postępowanie przygotowawcze prowadzone było w formie dochodzenia; - na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego można przyjąć, że prowadzenie rozprawy nie jest konieczne; - zachodzi możliwość orzeczenia kary ograniczenia wolności lub kary grzywny; - okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości; 3/ Przesłanki wyłączające możliwość przyjęcia trybu nakazowego: - czyn stanowiący podstawę faktyczną postępowania ścigany jest z oskarżenia prywatnego; - zachodzą przesłanki obrony obligatoryjnej określone w art k.p.k.; W postępowaniu nakazowym sąd wydaje wyrok nakazowy. 4/ Wyrok nakazowy powinien zawierać (art k.p.k.) - oznaczenie sądu i sędziego, który go wydał; - datę wydania wyroku; - imię i nazwisko oraz inne dane określające oskarżonego; - dokładne określenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu, ze wskazaniem zastosowanych przepisów podstawy karnej; - wymiar kary i inne wymagane rozstrzygnięcia: a/ wyrokiem nakazowym można orzec karę ograniczenia wolności, grzywnę w wysokości do 200 stawek dziennych albo do zł; b/ obok kary można orzec środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny; c/ sąd może poprzestać na orzeczeniu środka karnego, przepadku lub środka kompensacyjnego jeżeli zachodzą warunki orzeczenia tylko tego środka; 5/ Procedowanie: 1/ wyrok nakazowy sąd wydaje po przeprowadzeniu posiedzenia 2/ stron nie zawiadamia się o terminie posiedzenia 3/ odpis wyroku nakazowego doręcza się oskarżycielowi publicznemu, a oskarżonemu i jego obrońcy wraz z odpisem aktu oskarżenia i pouczeniem o sposobie i terminie jego zaskarżenia (art. 505 k.p.k.); Środkiem zaskarżenia wyroku nakazowego jest wyłączne sprzeciw (art k.p.k.). 6

7 Od wyrok nakazowy od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto staje się prawomocny (art. 507 k.p.k.). 6/ Warunki wniesienia sprzeciwu (środek odwoławczy) - uprawnieni: strony - termin: 7 dni od daty doręczenia wyroku nakazowego - skutki: utrata mocy wyroku nakazowego (skutek kasatoryjny), przekazanie sprawy do rozpoznania na zasadach ogólnych; - sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc (art k.p.k.); - do czasu otwarcia przewodu sądowego na rozprawie głównej sprzeciw może zostać cofnięty, co uprawomocnia wyrok nakazowy (art k.p.k.); 3/ Postępowanie przyspieszone (rozdział 54a k.p.k.) W postępowaniu przyspieszonym stosuje się przepisy o postepowaniu zwyczajnym, w kwestiach, które nie zostały uregulowane przez przepisy dotyczące postępowania przyspieszonego (art. 517a. k.p.k.). Postępowanie przyspieszone toczy się w trybie publicznoskargowym także w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, jeżeli miały charakter chuligański (art. 517b. 2 k.p.k.). 1/ Przesłanki postępowania przyspieszonego (art. 517b. 1 k.p.k.): - postępowanie przygotowawcze jest prowadzone w formie dochodzenia; - sprawca został ujęty na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem zatrzymany; - sprawca w ciągi 48 godzin został doprowadzony przez policję i przekazany do sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym; - można odstąpić od przymusowego doprowadzenia ujętego sprawcy do sądu, jeżeli zostanie mu zapewniony udział we wszystkich czynnościach sądowych, w których ma on prawo uczestniczyć, w szczególności sprawca będzie mógł złożyć wyjaśnienia przy użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku (art. 517b. 2a. k.p.k. rozprawa odmiejscowiona); 7

8 - w przypadku prowadzenia tzw. rozprawy odmiejscowionej, w miejscu przebywania sprawy przy podejmowanych na odległość czynnościach procesowych bierze udział referendarz sądowy lub asystent sędziego zatrudniony w sądzie, w którego okręgu sprawca przebywa oraz obrońca w razie jego ustanowienia (art. 517b. 2b. i 2c. k.p.k.); - można odstąpić od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy ujętego w warunkach pozwalających na wszczęcie postępowania przyspieszonego, jeżeli sprawca zostanie zobowiązany do stawiennictwa ze skutkiem wezwania przed sądem w okresie nieprzekraczającym 72 godziny od chwili zatrzymania albo przekazania sprawcy w ręce Policji; 2/ Przebieg dochodzenia (art. 517c. k.p.k.): a/ obligatoryjne czynności dochodzenia: przesłuchanie osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego wraz z wręczeniem pisemnego pouczenia o przysługujących podejrzanemu uprawnieniach (art. 517c. 2 k.p.k.); b/ zabezpieczenie dowodów w niezbędnym zakresie; 3/ Wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym (wniosek o rozpoznanie sprawy): - surogat aktu oskarżenia - sporządzany przez Policję - w razie woli skorzystania przez sprawcę z instytucji skazania bez przeprowadzania rozprawy o jakiej mowa w art lub 2 k.p.k. Policja przekazuje wniosek o rozpoznanie sprawy prokuratorowi do zatwierdzenia, prokurator może odmówić zatwierdzenia wniosku, może też podjąć decyzję co do dalszego toku sprawy, zatwierdzając wniosek o rozpoznanie sprawy prokurator może złożyć wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy lub do wniosku o rozpoznanie sprawy dołączyć wniosek o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy (art lub 2 k.p.k.) - prezes sądu odpis wniosku o rozpoznanie sprawy doręcza oskarżonemu i jego obrońcy; - sąd niezwłocznie przystępuje do rozpoznania sprawy (art. 517e. 3 k.p.k.). 4/ Rozprawa (art. 517ea. 1 k.p.k., art. 517f., art. 517g. k.p.k.): - rozprawa jest prowadzona w sposób ustny, - niestawiennictwo oskarżyciela publicznego nie tamuje toku rozprawy ani posiedzenia (art. 517a. 2 k.p.k.); 8

9 - w przypadku rozprawy odmiejscowionej oskarżony znajduje się w miejscu, z którego możliwy jest bezpośredni przekaz obrazu i dźwięku, w razie gdy pisma oskarżonego lub jego obrońcy nie mogły zostać doręczone do sądu, przewodniczący zarządza ich odczytanie; - łączny czas zarządzonych przerw w rozprawie nie może przekroczyć 14 dni; - w razie zarządzenia przerwy sąd rozstrzyga w przedmiocie zastosowania środka zapobiegawczego; - jeżeli sąd stwierdzi brak możliwości rozpoznania sprawy przy zachowaniu terminu przerw określonych w postępowaniu przyspieszonym, rozpoznaje sprawę w dalszym ciągu w trybie zwyczajnym; - brak przesłanek do prowadzenia postępowania w trybie przyspieszonym skutkuje przekazaniem przez sąd sprawy prokuratorowi do prowadzenia postępowania przygotowawczego, sąd rozstrzyga o stosowaniu środka zapobiegawczego; 5/ Sposób i forma zaskarżenia wyroku sądu wydanego w postępowaniu przyspieszonym (art. 517h. k.p.k.): - wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku może być zgłoszony ustnie na rozprawie po ogłoszeniu wyroku lub w zawitym terminie 3 dni po doręczeniu wyroku; - sąd sporządza uzasadnienie w terminie 3 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia - termin do wniesienia apelacji wynosi 7 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem. 9