Gromadecka-Sutkiewicz Probl Hig Epidemiol 2014, M i 95(2): wsp. Czy 465-470 wśród studentów medycyny pojawia się moda na niepalenie? Porównanie... 465 Czy wśród studentów medycyny pojawia się moda na niepalenie? Porównanie wyników badań z lat 2000 i 2012 Is non-smoking becoming fashionable among medical students? Comparison of test results from 2000 and 2012 Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz 1/, Jan Kłos 1/, Jerzy T. Marcinkowski 2/, Renata Adamek 3/, Monika Zysnarska 3/, Izabella Kara 3/ 1/ Pracownia Socjologii Medycznej, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2/ Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 3/ Zakład Zdrowia Publicznego, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wstęp. Palenie tytoniu należy do najbardziej rozpowszechnionych, szkodliwych dla zdrowia zachowań człowieka. Cel badań. Poznanie rozpowszechnienia oraz ewentualnych tendencji zmian w paleniu tytoniu przez studentów wydziału lekarskiego w latach 2000 i 2012. Materiały i metoda. Badaniami objęto studentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu w latach 2000 i 2012. W 2000 r. w badaniach wzięło udział 120 osób, a w 2012 r. 196 osób. Podstawową techniką zastosowaną w obu badaniach była ankieta audytoryjna, a uzupełniającą wywiad swobodny. Wyniki. Wśród studiujących w obu badanych latach odsetki palących tytoń były niższe, niż wynikające z danych dla populacji generalnej. W 2000 r. do używania tytoniu przyznało się 22,5% studentów, w 2012 r. już tylko 9,7%. Wniosek. Wśród studentów medycyny wydaje się pojawiać moda na niepalenie. Słowa kluczowe: palenie tytoniu, studenci uczelni medycznej, trendy palenia Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 465-470 www.phie.pl Nadesłano: 09.03.2014 Zakwalifikowano do druku: 19.04.2014 Introduction. Smoking is one of the most prevalent, harmful human behavior. Aim. Understanding the prevalence and possible trends in smoking by medical students in 2000 and 2012. Materials & methods. The study included students of the Faculty of Medicine, at Poznan University of Medical Sciences in 2000 and 2012. In 2000, the study involved 120 people, and in 2012, 196 people. The basic technique used in both studies was an auditory survey, with a supplementary free interview. Results. Among the students in both years, the percentages of smokers were lower than those resulting from the data for the general population. In 2000, 22.5% of the students admitted the use of tobacco, and only 9.7% in 2012. Conclusion. Non-smoking seems to appear fashionable among medical students. Key words: tobacco smoking, medical students, trends of smoking Adres do korespondencji / Address for correspondence dr Małgorzata Gromadecka-Sutkiewicz Pracownia Socjologii Medycznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań tel. 61 854 68 25, e-mail: mgromade@ump.edu.pl Wstęp Palenie tytoniu należy do najbardziej rozpowszechnionych, szkodliwych dla zdrowia zachowań człowieka. Szacuje się, że rocznie na świecie na choroby odtytoniowe umiera ok. 5 mln osób (w samej Europie 1,2 mln) [1]. Palenie uznawane jest za jeden z najważniejszych, poddających się redukcji, czynników ryzyka chorób układu krążenia, układu oddechowego, czy nowotworów złośliwych [2-5]. Pomimo przekazywania społeczeństwu wiedzy dotyczącej negatywnych zdrowotnych konsekwencji stosowania tytoniu wysoki odsetek dorosłych Polaków w dalszym ciągu ulega temu nałogowi. Dane zaczerpnięte z Diagnozy Społecznej 2011 informują, iż pali 27,2% populacji [6], natomiast wg raportu z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu z tego samego roku wynika, iż codziennie pali 31% naszego społeczeństwa [7]. Narodowe Programy Zdrowia, realizowane w naszym kraju od lat 90. XX wieku, wśród swoich celów umieszczają zmniejszanie rozpowszechnienia palenia tytoniu.
466 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 465-470 Analizy danych statystycznych dotyczące stosowania tytoniu przekonują, iż sytuacja w tym zakresie poprawia się programy są więc efektywne ale powoli. Wydaje się, że można zaryzykować stwierdzenie, iż w ostatnich latach w populacji polskiej zaczęła kształtować się moda na niepalenie. W latach 80. XX wieku paliła tytoń blisko połowa dorosłych obywateli w Polsce [8], w latach 90. prawie 40% [6], obecnie sięga po tytoń nieco częściej niż co czwarta osoba. Szczególnie bogatą wiedzą na temat negatywnego wpływu stosowania tytoniu na stan zdrowia powinni wykazywać się studenci uniwersytetów medycznych. Można oczekiwać, że posiadana przez nich wiedza przełoży się na zachowania, a więc populacja ta będzie wystrzegała się stosowania tytoniu. Wiedza i związane z nią zachowania przyszłych lekarzy są szczególnie ważne z dwóch powodów: po pierwsze grupa ta powinna stanowić dla społeczeństwa wzorzec zachowań prozdrowotnych, po drugie w przyszłej pracy zawodowej będzie zobligowana do kompleksowego leczenia (farmakologicznego i niefarmakologicznego: poradnictwo i wsparcie psychologiczne) uzależnienia od tytoniu. Cel badań Poznanie rozpowszechnienia oraz ewentualnych tendencji zmian w paleniu tytoniu przez studentów wydziału lekarskiego w latach 2000 i 2012. Materiał i metody Badania przeprowadzono w latach 2000 i 2012 wśród studentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 1/. W 2000 r. w badaniach wzięło udział 120 osób, a w 2012 r. 196 osób studiujących na trzecim roku Wydziału Lekarskiego. Dobór próby pomyślany był jako wyczerpujący. Podstawową techniką zastosowaną w obu badaniach była ankieta audytoryjna, a uzupełniającą wywiad swobodny. Narzędzie badawcze w przypadku ankiety stanowił specjalnie skonstruowany kwestionariusz, natomiast dla wywiadu swobodnego były to punkty dyspozycyjne. Uzyskany w toku badań materiał został przetworzony technikami informatycznymi i opracowany w oparciu o program Statistica 6,0. Wykorzystano test χ 2, współczynnik kontyngencji (C kor ) i test istotności różnic między procentami (p). Przyjęto założenie 3% półprzedziału ufności na poziomie istotności 0,05. Otrzymane dane analizowano względem następujących zmiennych: płeć respondenta, status edukacyjny jego rodziców (niski żadne z rodziców respondenta nie posiadało wykształcenia średniego, średni co najmniej jedno z rodziców posiadało wykształcenie średnie, wysoki co najmniej jedno z rodziców posia- 1/ Wybrano tę populację ze względu na znaczenie jej postępowania dla przekazywania społeczeństwu wzorów zachowań sprzyjających zdrowiu. Niezaprzeczalnie uważa się bowiem, że najwięcej na temat zdrowia i jego ochrony wiedzą osoby zawodowo zajmujące się tymi kwestiami. dało wykształcenie wyższe), status ekonomiczny (niski badany miesięcznie na swoje potrzeby ma mniej niż 500 zł, średni badany miesięcznie na swoje potrzeby ma od 501 do 1000 zł, wysoki badany miesięcznie na swoje potrzeby ma więcej niż 1000 zł), pozycja zdrowia w hierarchii wartości badanego. Respondentów proszono o ustawienie hierarchii ważności wśród podanych wartości między którymi znajdowało się też zdrowie. Wyniki Jednym z zadań, jakie postawiono przed badanymi, było wyrażenie swojego poglądu na temat szkodliwości palenia tytoniu dla zdrowia. Okazało się, że respondenci z obu badanych lat w dużej mierze byli przekonani w sposób zdecydowany, iż stosowanie tytoniu ma negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Niemniej jednak bardziej radykalne opinie wyrażali studiujący w 2012 roku (ryc. 1). Opinie uzyskane od badanych w 2000 r. zależne są od ich płci (χ 2 =0,0285 C kor =0,2382). Odpowiedzi, iż palenie papierosów zdecydowanie szkodzi zdrowiu, częściej udzielały kobiety w porównaniu z mężczyznami (K=83,8%; M=26,1%; p=0,0000). Poglądy mężczyzn były mniej radykalne; częściej twierdzili oni, iż palenie raczej szkodzi zdrowiu (χ 2 =0,0334; C kor =0,2965; K=16,2%; M=63,0%; p=0,0000). Pozostałe zmienne niezależne nie wpływają statystycznie istotnie na wyrażany przez studentów w 2000 roku pogląd. Wypowiedzi badanych w 2012 r. nie wykazały korelacji z żadną zmienną niezależną. Blisko 3/4 spośród tych studentów przekonane było w sposób zdecydowany, że palenie ma negatywny wpływ na zdrowie. Należy podkreślić, że w obu badanych latach osobami, które podały, iż nie wiedzą czy palenie jest szkodliwe dla zdrowia, czy też nie, byli mężczyźni wywodzący się z rodzin o niskim i średnim statusie edukacyjnym. Odsetek respondentów wyrażających taką opinię jest znikomy, co patrząc przez pryzmat przyszłego zawodu badanej populacji jest bardzo istotne. 80 70 60 50 40 30 20 72,5 61,6 34,2 26,5 2000 2012 10 0 4,2 1 0 0 zdecydowanie raczej tak nie wiem raczej nie zdecydowanie tak nie Ryc. 1. Opinie badanych o szkodliwości palenia tytoniu (w %) Fig. 1. Respondents opinions about hazards of smoking (in %)
Gromadecka-Sutkiewicz M i wsp. Czy wśród studentów medycyny pojawia się moda na niepalenie? Porównanie... 467 Studenci badani w 2000 r. wymieniając szkody zdrowotne związane z paleniem tytoniu wskazywali w kolejności na choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory (przede wszystkim układu oddechowego, ale też inne, np. wargi, nerek), przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, choroby żołądka i dwunastnicy, a także częste infekcje górnych dróg oddechowych. Respondenci z 2012 r. oprócz powyższych podawali również obniżoną potencję seksualną i płodność, rzadziej natomiast niż ich koledzy badani dwanaście lat wcześniej wskazywali na infekcje górnych dróg oddechowych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że studenci w obu badanych latach wykazali się dobrą znajomością zagadnienia, potrafili wymienić po kilka problemów zdrowotnych, których przyczyną jest między innymi palenie tytoniu. Wydaje się, iż wiedza przyszłych lekarzy na temat szkodliwości palenia faktycznie przekłada się na ich zachowania. Okazało się bowiem, że stosunkowo niewielkie odsetki badanych stosują tytoń. W 2000 r. do palenia przyznało się 22,5% studentów, w 2012 r. już tylko 9,7%. Uwypuklić należy, iż odsetki palących studentów w obu badanych latach są niższe, niż w populacji generalnej, ale szczególnie jest to widoczne wśród studiujących w 2012 r. Stosowanie tytoniu nie korelowało w sposób istotny statystycznie z płcią badanych (tab. I i II), statusem ekonomicznym (tab. III i IV), czy statusem edukacyjnym ich rodziców (tab. V i VI) w żadnej analizowanej grupie. Stwierdzono natomiast występowanie korelacji pomiędzy tym zachowaniem, a umiejscawianiem zdrowia w hierarchii wartości u studentów badanych w 2000 roku (χ 2 = 0,0488; C kor =0,1122; tab. VII). Otóż żadna z osób stawiających zdrowie na pierwszym, bądź drugim miejscu w swojej hierarchii wartości nie paliła tytoniu (zdrowie pozycja 1 i 2=0,0%, zdrowie pozycja poniżej 3=34,2%; p=0,0014). Również stosunkowo niski był odsetek palaczy lokujących zdrowie na trzeciej pozycji w hierarchii wartości (zdrowie pozycja 3=8,7%, zdrowie pozycja poniżej 3=34,2%; p=0,0314). U studentów badanych dwanaście lat później co prawda nie stwierdzono zależności istotnej statystycznie pomiędzy stosowaniem, bądź nie, tytoniu, a pozycją zdrowia w ich hierarchii wartości (tab. VIII), ale konieczne jest podkreślenie, iż żaden respondent lokujący zdrowie na pierwszym miejscu w swojej hierarchii wartości nie sięgał po tę używkę. Wydaje się, że można w związku z tym uznać za wysoce prawdopodobne, iż respondenci wyżej umiejscawiający zdrowie w swojej hierarchii wartości bardziej wystrzegają się palenia tytoniu. Palący studenci określali w którym roku życia zaczęli używać wyrobów tytoniowych, co przedstawiają ryciny 2 i 3. Spośród badanych w 2000 roku 1/4 podała, iż rozpoczęła palić między 14 a 16 rokiem życia, a przeszło połowa uczyniła to między 17 a 19 rokiem życia (czyli Tabela I. Palenie tytoniu a płeć respondentów badanych w roku 2000 Table I. Smoking prevalence by gender, 2000 / Płeć Tabela V. Palenie tytoniu a status ekonomiczny respondentów badanych w roku 2000 Table V. Smoking prevalence by economic status, 2000 /Status ekonomiczny Kobiety Mężczyźni Ogółem N % N % N % Pali 17 23,0 10 21,7 27 22,5 Nie pali 57 77,0 36 78,3 93 77,5 Ogółem 74 61,7 46 38,3 120 100 Tabela II. Palenie tytoniu a płeć respondentów badanych w roku 2012 Table II. Smoking prevalence by gender, 2012 / Płeć Kobiety Mężczyźni Ogółem N % N % N % Pali 12 9,8 7 9,5 19 9,7 Nie pali 110 90,2 67 90,5 177 90,3 Ogółem 122 62,2 74 37,8 196 100 Tabela III. Palenie tytoniu a status edukacyjny rodziny respondentów badanych w roku 2000 Table III. Smoking prevalence by family educational status, 2000 /Status edukacyjny Pali 3 21,4 10 25,0 14 21,2 27 22,5 Nie pali 11 78,6 30 75,0 52 78,8 93 77,5 Ogółem 14 11,7 40 33,3 66 55,0 120 100 Tabela IV. Palenie tytoniu a status edukacyjny rodziny respondentów badanych w roku 2012 Table IV. Smoking prevalence by family educational status, 2012 /Status edukacyjny Pali 0 0,0 6 13,6 13 8,8 19 9,7 Nie pali 4 100,0 38 86,4 135 91,2 177 90,3 Ogółem 4 2,1 44 22,4 148 75,5 196 100 Pali 4 26,7 12 18,7 11 26,8 27 22,5 Nie pali 11 73,3 52 81,3 30 73,2 93 77,5 Ogółem 15 12,5 64 53,3 41 34,2 120 100 Tabela VI. Palenie tytoniu a status ekonomiczny respondentów badanych w roku 2012 Table VI. Smoking prevalence by economic status, 2012 /Status ekonomiczny Pali 3 7,0 7 8,0 9 13,6 19 9,7 Nie pali 40 93,0 80 92,0 57 86,4 177 90,3 Ogółem 43 21,9 87 44,4 66 33,7 196 100 w okresie szkoły średniej). Wypowiedzi studentów badanych dwanaście lat później wyraźnie pokazują, iż palenie rozpoczynali oni wcześniej, a mianowicie przeszło połowa z nich zaczynała palić między 14 a 16 rokiem życia. Podkreślić warto, iż w okresie studiów
468 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 465-470 Tabela VII. Palenie tytoniu a pozycja zdrowia w hierarchii wartości respondentów badanych w roku 2000 Table VII. Smoking prevalence by position of health in hierarchy of values, 2000 /Pozycja zdrowia w hierarchii wartości Zdrowie pozycja 1 Zdrowie pozycja 2 Zdrowie pozycja 3 Zdrowie pozycja poniżej 3 Ogółem N % Pali 0 0 0 0 2 8,7 25 34,2 27 22,5 Nie pali 11 100,0 13 100,0 21 91,3 48 65,8 93 77,5 Ogółem 11 9,2 13 10,8 23 19,2 73 60,8 120 100 Tabela VIII. Palenie tytoniu a pozycja zdrowia w hierarchii wartości respondentów badanych w roku 2012 Table VIII. Smoking prevalence by position of health in hierarchy of values, 2012 /Pozycja zdrowia w hierarchii wartości Zdrowie pozycja 1 Zdrowie pozycja 2 Zdrowie pozycja 3 Zdrowie pozycja poniżej 3 Ogółem N % Pali 0 0 4 9,3 4 11,4 11 12,6 19 9,7 Nie pali 31 100,0 39 90,7 31 88,6 76 87,4 177 90,3 Ogółem 31 15,8 43 21,9 35 17,9 87 44,4 196 100 zaczęli palić nieliczni badani z obu grup (co osiemnasta osoba); to samo dotyczy rozpoczynania palenia przed czternastym rokiem życia (co dziesiąty badany). Osoby palące odpowiadały również na pytanie ile dziennie sztuk papierosów wypalają, co prezentują ryciny 4 i 5. Okazuje się, iż studenci z obu badanych grup paliły dziennie porównywalne ilości tytoniu. Po 1/4 spośród nich paliło do 5 sztuk papierosów dziennie, a po 1/3 pali między 11 a 15 sztuk. Powyżej 20 sztuk papierosów dziennie paliło nie częściej niż co dziesiąty respondent. Istotne wydają się też przyczyny palenia tytoniu podawane przez respondentów. Studiujący w 2000 r. wymieniali w kolejności: spotkania towarzyskie, stres i ochotę. Natomiast studiujący dwanaście lat później wskazywali na stres i ochotę w porównywalnych proporcjach, zaś palenie dla towarzystwa pojawiało się u nich sporadycznie. Może to sugerować, iż studenci badani w 2012 r. są mniej podatni na wpływy otoczenia społecznego, a palenie wynika u nich bardziej ze stosowania tej strategii do obniżania poziomu napięcia emocjonalnego i z uzależnienia. 20 i więcej lat 7,4 przed 11 rokiem życia 3,7 11-13 lat 7,4 16-10 sztuk 14,8 powyżej 20 sztuk 7,4 do 5 sztuk 25,9 14-16 lat 25,9 17-19 lat 55,6 11-15 sztuk 33,3 6-10 sztuk 18,6 Ryc. 2. Wiek w którym respondenci badani w 2000 roku rozpoczęli palenie tytoniu (w %) Fig. 2. Age of tobacco use initiation among respondents in 2000 (in %) Ryc. 4. Ilość wypalanych dziennie sztuk papierosów przez respondentów badanych w 2000 roku (w %) Fig. 4. Daily cigarette consumption among respondents in 2000 (in %) 20 i wiecej lat 5,3 11-13 lat 10,5 16-20 sztuk 0,5 powyżej 20 sztuk 10,5 do 5 sztuk 26,3 17-19 lat 31,6 14-16 lat 52,6 11-15 sztuk 36,8 6-10 sztuk 15,9 Ryc. 3. Wiek w którym respondenci badani w 2012 roku rozpoczęli palenie tytoniu (w %) Fig. 3. Age of tobacco use initiation among respondents, 2012 (in %) Ryc. 5. Ilość wypalanych dziennie sztuk papierosów przez respondentó w badanych w 2012 roku (w %) Fig. 5. Daily cigarette consumption among respondents, 2012 (in %)
Gromadecka-Sutkiewicz M i wsp. Czy wśród studentów medycyny pojawia się moda na niepalenie? Porównanie... 469 Omówienie Rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród dorosłej części społeczeństwa polskiego utrzymuje się na dość wysokim poziomie; można przyjąć, że pali około 30% populacji [6, 7]. Na tym tle zachowania studentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu zarówno w roku 2012, jak i 2000, przedstawiają się korzystnie. Co więcej, uzyskane w badaniach informacje pokazują, że postępowanie w obszarze palenia wśród pobierających naukę w 2012 r. było zdecydowanie bardziej prozdrowotne (w 2000 r. palący =22,5%, w 2012 r. palący =9,7%; p=0,0000). Na tej podstawie można wnosić, iż u studentów medycyny pojawiła się w okresie ostatnich lat dość wyraźna tendencja do niepalenia. Za przyjęciem tej tezy przemawiają również wyniki badań innych autorów. Duda podaje, iż w 2005 r. na poznańskiej Akademii Medycznej do stosowania tytoniu przyznało się 13,3% studiujących, a w badaniach wcześniejszych 21,5% [9]. Niezmiernie interesujące jest: czy ewentualna moda na niestosowanie tytoniu dotyczy populacji studentów jako całości, czy też jest specyficzna dla uczących się na określonych kierunkach? Badania przeprowadzone w 2005 r. wśród studentów trzech uczelni poznańskich przekonują, iż najkorzystniejsze z punktu widzenia zdrowia zachowania w obszarze palenia prezentują studenci Akademii Medycznej, a najmniej korzystne pobierający naukę na Uniwersytecie Adama Mickiewicza. Okazało się bowiem, że spośród studiujących na AM paliło 9,6% kobiet i 17,0% mężczyzn, natomiast wśród studentów UAM paliło 26,3% kobiet i 32,7% mężczyzn; odsetek palących na Politechnice Poznańskiej wynosił około 20% [9]. Autorzy badań gdańskich również stwierdzili, że najmniej palących jest na AM, a najwięcej na Akademii Sztuk Pięknych [10]. Badania przeprowadzone na uczelniach rzeszowskich wykazały, że najwyższe odsetki palaczy (17%) były u studiujących na kierunkach humanistycznych, a najniższe na kierunkach medycznych (12%); na kierunkach ścisłych paliło 15% uczących się [11]. W świetle przytoczonych wyników badań wydaje się uprawnione stwierdzenie, iż niepalenie jest najbardziej związane z edukacją na kierunkach medycznych. Można domniemywać, iż dostarczanie w toku studiów informacji o szkodliwym wpływie palenia tytoniu na zdrowie człowieka prowadzi do podejmowania zachowań prozdrowotnych w omawianym aspekcie. Jednocześnie należy podkreślić, iż odnotowuje się spadki liczby osób palących również wśród studiujących na kierunkach niemedycznych [12]. Przykładowo na UAM odsetek stosujących tytoń zmniejszył się z 40,0% do 29,5% [9]. Ogólnie należy więc przyjąć, że zmniejszają się liczby palących studentów, przy czym szczególnie widać to zjawisko w populacji edukowanej na kierunkach medycznych. Występowanie zjawiska zmniejszania się odsetka palących studentów jest najprawdopodobniej związane ze wzrostem świadomości szkodliwości zdrowotnej stosowania tytoniu, o czym piszą zarówno autorzy tejże pracy, jak i inni badacze [13-16]. Może też być skorelowane z nadawaniem zdrowiu wysokiej rangi w hierarchii wartości, na co wskazują wyniki prezentowanych w artykule badań. Stwierdzenie takiej zależności wymaga jednak prowadzenia dalszego postępowania badawczego. Badania przeprowadzone przez autorów niniejszego artykułu wykazały, iż palenie tytoniu jest niezależne od płci respondentów. Do podobnego wniosku doszli też autorzy badań studentów rzeszowskich [11] i poznańskich z lat 2011/2012 [17]. Natomiast Duda na podstawie badań studentów poznańskich z 2005 r. stwierdziła, iż odsetek palących mężczyzn jest znamiennie większy aniżeli kobiet [9]. Badania populacji generalnej również pokazują, iż palą tytoń większe odsetki mężczyzn, niż kobiet [6, 18]. Sprzeczność jest jednak pozorna, albowiem generalnie zauważa się występowanie tendencji do wzrostu odsetka palących młodych kobiet w Polsce [7, 19]. Powoduje to zacieranie się dysproporcji pomiędzy liczebnością palących kobiet i mężczyzn, szczególnie w przypadku osób z młodszych grup wiekowych, a do takich należą studenci. Palenie tytoniu przez studentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu nie wykazało korelacji istotnej statystycznie ze statusem ekonomicznym i statusem edukacyjnym ich rodziców. Taki sam rezultat uzyskano w badaniach studentów rzeszowskich [11]. Z badań ogólnopolskich wynika natomiast, że częściej sięgają po tytoń osoby z niższymi poziomami wykształcenia i o niższych dochodach [6]. Rozbieżność jest najprawdopodobniej efektem tego, iż badana populacja studentów jest dość homogeniczna zarówno w aspekcie statusu ekonomicznego, jak i edukacyjnego rodziny pochodzenia. Studenci rekrutują z rodzin dobrze sytuowanych, a ich rodzice legitymują się wysokimi poziomami wykształcenia. Zmienianie rzeczywistości jest możliwe tylko wówczas, kiedy zna się przyczyny występowania określonego zjawiska. Wyniki badań przedstawione w pracy i prezentowane w literaturze pokazują, iż do najczęściej wymienianych przez studentów powodów sięgania po tytoń należą: chęć poradzenia sobie ze stresem, uzależnienie od palenia, ciekawość, palenie dla towarzystwa, czasem nuda [15-17, 20, 21]. W powyższym świetle wydaje się, że dalsze zmniejszanie odsetka osób palących będzie możliwe tylko wówczas, kiedy społeczeństwo nabędzie wiedzy na temat strategii radzenia sobie ze stresem i będzie
470 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 465-470 umiało zastosować ją w praktyce oraz kiedy służba zdrowia będzie skuteczna w kompleksowym leczeniu uzależnienia od tytoniu. Narodowy Program Zdrowia powinien w dalszym ciągu wśród swoich celów umieszczać zmniejszanie rozpowszechnienia palenia tytoniu. Wnioski 1. Studenci przekonani są o szkodliwym wpływie palenia tytoniu na zdrowie człowieka. Populacja badana w 2012 r. wyraża bardziej radykalne poglądy w tej kwestii, niż ich koledzy badani dwanaście lat wcześniej. 2. Wśród studiujących na trzecim roku Wydziału Lekarskiego I w obu badanych latach odsetki palących tytoń były niższe, niż wynikające z danych dla populacji generalnej. Szczególnie uwidacznia się to u respondentów z 2012 r. Można zatem przypuszczać, że wiedza, jaką posiadają uczący się na temat szkodliwości palenia tytoniu, przekłada się na ich zachowania. 3. Wśród studentów medycyny wydaje się pojawiać moda na niepalenie. W 2000 r. do konsumpcji tytoniu przyznało się 22,5% studentów, w 2012 r. już tylko 9,7%. Jest to zjawisko szczególnie istotne, gdyż badana populacja winna stanowić dla społeczeństwa wzorzec zachowań prozdrowotnych i w świetle prezentowanych badań w aspekcie palenia jest zdolna to czynić. 4. Zacierają się dysproporcje pomiędzy płcią studentów, a paleniem tytoniu. 5. Niepokojące jest, iż podstawową przyczyną konsumowania tytoniu przez respondentów jest chęć poradzenia sobie ze stresem. Ważnym jawi się więc sprawdzenie, co studiujący wiedzą na temat strategii za pomocą których można obniżać napięcie emocjonalne i czy potrafią strategie te stosować. Piśmiennictwo / References 1. Jabłecka A, Korzeniowska K. Uzależnienie od tytoniu problem zdrowotny i ekonomiczny. Prz Lek 2011, 10: 998. 2. Tobacco smoking and involuntary smoking. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risk to Humans. Vol. 83, IARC, Lyon 2004. 3. Stasiołek D, Kwaśniewska M, Drygas W. Palenie tytoniu jako czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Czynniki Ryzyka 2000, 4: 62. 4. Kałucka S. Wpływ środowiska domowego jako jeden z czynników wpływających na wzrost rozpowszechnienia nałogu palenia papierosów. [w:] Tytoń a zdrowie. Choroby odtytoniowe. Florek E, Pikoszewski W (red). AM, Poznań 2003. 5. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015. Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007 r. 6. Czapiński J, Panek T. Diagnoza społeczna 2011. Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011. 7. Raport z ogólnopolskiego badania ankietowego na temat postaw wobec palenia tytoniu w 2011 roku. http://www.gis. gov.pl/ckfinder/userfiles/files/pz/raport%20og%c3%b3ln opolski%20%202011.pdf (19.04.2014). 8. Gniazdowski A (red), Kopias J, Korzeniowska E i wsp. Zachowania zdrowotne. Zagadnienia teoretyczne, próba charakterystyki zachowań zdrowotnych społeczeństwa polskiego. IMP, Łódź 1990. 9. Duda G, Wróbel J, Przysławski J. Palenie tytoniu i występowanie nadciśnienia tętniczego wśród studentów poznańskich uczelni. Prz Lek 2008, 10: 459. 10. Chodorowski Z, Sein Anand J, Salamon M. Ocena nikotynizmu i picia alkoholu przez studentów wyższych uczelni Gdańska. Prz Lek 2001, 10: 272. 11. Binkowska-Bury M, Chmiel-Połeć Z, Marć M, Januszewicz P. Czynniki socjodemograficzne a palenie tytoniu wśród studentów uczelni rzeszowskich. Prz Lek 2008, 10: 576. 12. Binkowska-Bury M. Zachowania zdrowotne młodzieży akademickiej. UR, Rzeszów 2009. 13. Jaszczuk A, Kleszczewska E, Łogwiniuk K. Analiza zjawiska i wiedzy na temat palenia papierosów wśród uczniów szkoły podstawowej, gimnazjum, liceum i studentów. Prz Lek 2009, 10: 683. 14. Motyka A, Adamek R, Kurzępa-Hasan E, Bochenek K. Motywy, świadomość zagrożeń oraz rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu oraz Wyższej Szkoły Gospodarki Krajowej w Kutnie. Prz Lek 2008, 10: 562. 15. Kleszczewska E, Łogwiniuk K, Jaszczuk A. Badanie ewaluacyjne wiedzy oraz postaw wobec nałogu palenia papierosów wśród studentek kierunku Kosmetologia. Prz Lek 2010, 10: 969. 16. Dzwilewska I, Brzóska M, Ejsmont M. Rozpowszechnienie palenia tytoniu oraz świadomość szkodliwości tego nałogu dla zdrowia wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Prz Lek 2011, 10: 585. 17. Rasińska R, Nowakowska I. Palenie tytoniu wśród studentów porównanie badań własnych z literaturowymi. Prz Lek 2012, 10: 888. 18. Wojtyniak B, Goryński P, Moskalewicz B (red). Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania. NIZP PZH, Warszawa 2012. http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/ user_upload/statystyka/raport_stanu_zdrowia_2012.pdf (19.04.2014). 19. The European Tobacco Control Report 2007. WHO 2007. http://www.euro.who.int/ data/assets/pdf_file/0005/ 68117/E89842.pdf (19.04.2014). 20. Kleszczewska E, Jaszczuk A, Szpakow A. Badanie wiedzy oraz postaw wobec nałogu palenia papierosów wśród studentów wybranych kierunków w Polsce i na Białorusi. Prz Lek 2008, 10: 580. 21. Kleszczewska E, Jaszczuk A. Analiza zjawiska palenia papierosów i przyczyn tego zjawiska wśród studentów Wyższej Szkoły Kosmetologii i Ochrony Zdrowia w Białymstoku. Prz Lek 2008, 10: 572.