Analiza zadań i celów strategicznych szkolnictwa wyższego wynikających z krajowych dokumentów strategicznych

Organizacyjna i merytoryczna koordynacja procesu opracowania projektów sektorowej strategii rozwoju szkolnictwa wyższego do roku 2020, ze szczególnym uwzględnieniem okresu do 2015 roku Analiza zadań i celów strategicznych szkolnictwa wyższego wynikających z krajowych dokumentów strategicznych Raport cząstkowy przygotowany przez konsorcjum: Ernst & Young Business Advisory Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Listopad 2009

Spis treści: 1. Streszczenie... 4 2. Uzasadnienie przyjętego podejścia do analizy... 9 3. Cele i obszary rozwoju Polski w kluczowych krajowych i regionalnych dokumentach strategicznych... 11 3.1. Schemat zależności pomiędzy poszczególnymi dokumentami strategicznymi... 11 3.2. Przegląd kluczowych dokumentów strategicznych o zasięgu krajowym... 13 3.2.1. Raport Polska 2030... 13 3.2.2. Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015... 17 3.2.3. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013... 18 3.2.4. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013... 20 3.2.5. Program Operacyjny Kapitał Ludzki... 21 3.2.6. Kierunki Zwiększania Innowacyjności Gospodarki na lata 2007 2013... 24 3.2.7. Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce do roku 2013... 25 3.2.8. Krajowy Program Reform na lata 2008-2011... 27 3.2.9. Raport o Kapitale Intelektualnym Polski... 28 3.2.10. Wyniki Narodowego Programu Foresight Polska 2020... 29 3.3. Przegląd wybranych dokumentów strategicznych o zasięgu regionalnym... 29 4. Identyfikacja spójnych celów rozwojowych kraju wynikających z przeglądu dokumentów strategicznych... 39 5. Rola szkolnictwa wyższego w realizacji celów strategicznych rozwoju kraju działania zewnętrzne w stosunku do systemu SW 42

5.1. Kapitał intelektualny... 42 5.2. Innowacyjna gospodarka... 44 Wpływ SW na poziom innowacyjności gospodarki ma charakter wielowymiarowy i obejmuje wszystkie obszary usług świadczonych przez SW (tzn. edukację, badania oraz usługi publiczne).... 44 5.3. Sprawne państwo... 45 5.4. Infrastruktura... 45 5.5. Spójny rozwój regionów... 46 6. Rola szkolnictwa wyższego w realizacji celów strategicznych rozwoju kraju działania wewnątrz systemu SW... 48 7. Podsumowanie... 53 8. Bibliografia... 56

1. Streszczenie Celem niniejszego raportu cząstkowego jest przedstawienie mapy celów rozwojowych Polski wynikających z kluczowych dokumentów strategicznych oraz wskazanie, w jaki sposób szkolnictwo wyższe (dalej: SW) może przyczynić się do ich realizacji. Analiza została przeprowadzona według następującego schematu: w pierwszej kolejności dokonano przeglądu krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych, identyfikując wynikające z nich główne cele rozwojowe; następnie dokonano próby usystematyzowania formułowanych celów i wskazania tych z nich, które są spójne dla większości analizowanych dokumentów; w kolejnym kroku zaproponowano zestaw zadań dla SW (wewnętrznych i zewnętrznych), które mogą przyczynić się do realizacji zidentyfikowanych strategicznych celów rozwojowych kraju; na koniec przedstawiono mapy wpływu poszczególnych zadań SW na realizację strategicznych celów rozwojowych kraju. Przegląd kluczowych dokumentów strategicznych pod kątem zawartych w nich celów i obszarów rozwojowych Polski uwzględnia następujące dokumenty o zasięgu ogólnokrajowym: Raport Polska 2030 Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 Program Operacyjny Kapitał Ludzki Kierunki Zwiększania Innowacyjności Gospodarki na lata 2007 2013 Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce do roku 2013 Krajowy Program Reform na lata 2008-2011 Raport o Kapitale Intelektualnym Polski Wyniki Narodowego Programu Foresight Polska 2020 Poza dokumentami o zasięgu krajowym, analizie poddane zostały 53 dokumenty regionalne. Dla każdego województwa analiza objęła strategie rozwoju województw, strategie innowacji oraz regionalne programy operacyjne. Ponadto, przeanalizowano pięć regionalnych strategii rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Przegląd głównych dokumentów strategicznych o zasięgu krajowym i regionalnym pozwala wyodrębnić zestaw celów, które są relatywnie spójne między analizowanymi dokumentami. Cele te przedstawia schemat 1.1. 4/57

Schemat 1.1. Zestawienie spójnych celów rozwojowych w dokumentach strategicznych. Kapitał intelektualny Sprawne państwo (1) Poprawa jakości wykształcenia Polaków, dopasowanie ich umiejętności do wyzwań XXI wieku: rozwoju społeczeństwa informacyjnego, potrzeb zglobalizowanego rynku pracy, budowy kapitału społecznego (2) Zwiększenie aktywności zawodowej poprzez odpowiednie bodźce: upowszechnienie life-long i life-wide learning oraz elastycznych form zatrudnienia, modernizacja systemu podatkowego i zabezpieczenia społecznego, podniesienie skuteczności aktywnych polityk rynku pracy, aktywizacja zawodowa seniorów (1) Wzrost innowacyjności przedsiębiorstw, zwiększenie udziału zaawansowanej technologicznie produkcji i usług w PKB i w eksporcie (2) Zwiększenie konkurencyjności (w tym szczególnie międzynarodowej) nauki polskiej i wzrost jej wkładu w rozwój gospodarczy kraju (3) Rozwój systemu zewnętrznego finansowania (ze źródeł prywatnych i publicznych) działalności innowacyjnej przedsiębiorstw Innowacyjna gospodarka Źródło: opracowanie własne. Spójny rozwój regionów Wyrównanie szans rozwojowych osób z różnych obszarów dzięki systemowi edukacji, dostępowi do infrastruktury, bodźcom do aktywności zawodowej i społecznej oraz zwiększeniu mobilności (1) Wsparcie działalności Polaków jako przedsiębiorców, pracowników i obywateli poprzez odpowiednie regulacje, wysoką jakość usług publicznych i rozwój partnerstwa (2) Podniesienie efektywności wykorzystania środków publicznych m. in. poprzez rozwój e-administracji, modernizację procesów zarządzania, racjonalizację wydatków (3) Rozwój planowania strategicznego i konsekwentna realizacja celów strategicznych na poziomie kraju i regionów (1) Dostosowanie infrastruktury teleinformatycznej i transportowej do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy w XXI w. (w relacjach Polska świat oraz centra rozwojowe peryferie) (2) Zagwarantowanie ciągłości i wystarczalności dostaw energii z uwzględnieniem ograniczeń wynikających z uwarunkowań polityki ochrony klimatu (3) Wsparcie rozwoju infrastruktury dla innowacji : powiązań sieciowych przedsiębiorstw, ośrodków nauki i instytucji usługowych wspierających działalność innowacyjną Infrastruktura Text 5/57

Analizy przeprowadzone w poszczególnych rozdziałach ostatecznie pozwoliły: nakreślić wspólną wizję rozwoju i zidentyfikować zbieżne cele rozwojowe Polski zawarte w głównych dokumentach strategicznych oraz przyporządkować do poszczególnych kluczowych obszarów rozwoju wyzwania i zadania dla SW (zarówno wewnątrz jak i zewnętrzne w stosunku do systemu SW), których realizacja może istotnie zwiększyć szanse osiągnięcia zidentyfikowanych strategicznych celów rozwojowych Polski. Na koniec warto podkreślić, że analizowane dokumenty, poza celami strategicznymi, często zawierają również propozycje konkretnych działań i rekomendacji mających służyć realizacji tych celów. W szczególności, w części dokumentów pojawiają się zapisy dotyczące działań w ramach SW. Niniejsza analiza nie bierze jednak tych propozycji pod uwagę, co wynika m.in. z faktu, że nie są one spójne pomiędzy dokumentami (zwłaszcza na poziomie mierników realizacji celów), a czasem są one dość kontrowersyjne. Niemniej, część propozycji została zaadresowana w części przyporządkowującej do poszczególnych kluczowych obszarów rozwoju kraju wyzwania i zadania dla SW. Tabele 1.1 oraz 1.2 systematyzują wpływ realizacji poszczególnych zadań SW (zewnętrznych i wewnątrz systemu SW) na cele rozwojowe kraju z wykorzystaniem analizy wpływów krzyżowych. 6/57

Tabela 1.1. Siła wpływu poszczególnych zadań SW (zewnętrznych w stosunku do systemu SW) na realizację celów rozwojowych kraju. Legenda: realizacja zadania SW istotnie przyczynia się do osiągnięcia danego celu strategicznego kraju realizacja zadania SW w umiarkowanym stopniu przyczynia się do osiągnięcia danego celu strategicznego kraju Cele rozwojowe Polski wynikające z krajowych dokumentów strategicznych Kapitał intelektualny Innowacyjna gospodarka Sprawne państwo Infrastruktura Poprawa jakości wykształcenia, budowa kapitału społecznego Wzrost aktywności zawodowej Wzrost innowacyjności firm Wzrost konkurencyjności nauki polskiej Zapewnienie zewnętrznego finansowania innowacyjności przedsiębiorstw Wysoka jakość otoczenia instytucjonalnego gospodarki Wzrost efektywności wykorzystania środków publicznych Rozwój planowania strategicznego i skuteczne wdrażanie strategii Dostosowanie infrastruktury do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy Modernizacja energetyki z uwzględnieniem uwarunkowań klimatycznych Wsparcie rozwoju infrastruktury dla innowacji Spójność regionalna Rozwój regionów Zadania SW wspierające wypełnianie celów rozwojowych Polski Kapitał intelektualny Innowacyjna gospodarka Sprawne państwo Infrastru ktura Rozwój regionów Dostarczanie odpowiedniej ilości wyedukowanej siły roboczej Kształcenie specjalistów o umiejętnościach dopasowanych do potrzeb rynku pracy Zapewnienie odpowiedniego zestawu ogólnych (niespecjalistycznych) kompetencji Wsparcie wykorzystania wiedzy w działalności gospodarczej i społecznej Wzrost skali komercjalizacji prac badawczorozwojowych Zacieśnienie współpracy SW z sektorem przedsiębiorstw i sektorem publicznym Zapewnienie światowego poziomu badań naukowych Świadczenie wysokiej jakości usług w obszarze edukacji, badań oraz usług publicznych Zarządzanie SW prowadzące do efektywnego kosztowo wykorzystania środków publicznych Aktywne wspieranie realizacji celów strategicznych rozwoju kraju i regionów Udział w tworzeniu infrastruktury badawczorozwojowej ( infrastruktury dla innowacji ) Zapewnienie podaży absolwentów o kwalifikacjach wymaganych do tworzenia i utrzymania infrastruktury Wsparcie budowy potencjału regionu w zakresie kapitału intelektualnego i innowacyjności Bezpośredni udział w wykorzystaniu potencjału regionu Oferowanie możliwie szerokiego i dopasowanego do potrzeb lokalnych wachlarza usług publicznych Źródło: Opracowanie własne. 7/57

Tabela 1.2. Siła wpływu poszczególnych zadań SW (wewnątrz systemu SW) na realizację celów rozwojowych kraju. Legenda: realizacja zadania SW istotnie przyczynia się do osiągnięcia danego celu strategicznego kraju realizacja zadania SW w umiarkowanym stopniu przyczynia się do osiągnięcia danego celu strategicznego kraju Kapitał intelektualny Poprawa jakości wykształcenia, budowa kapitału społecznego Wzrost aktywności zawodowej Cele rozwojowe Polski wynikające z krajowych dokumentów strategicznych Innowacyjna gospodarka Sprawne Państwo Infrastruktura Wzrost innowacyjności firm Wzrost konkurencyjności nauki polskiej Zapewnienie zewnętrznego finansowania innowacyjności przedsiębiorstw Wysoka jakość otoczenia instytucjonalnego gospodarki Wzrost efektywności wykorzystania środków publicznych Rozwój planowania strategicznego i skuteczne wdrażanie strategii Dostosowanie infrastruktury do potrzeb gospodarki opartej na wiedzy Modernizacja energetyki z uwzględnieniem uwarunkowań klimatycznych Wsparcie rozwoju infrastruktury dla innowacji Spójność regionalna Rozwój regionów Zadania SW wspierające wypełnianie celów rozwojowych Polski Kształcenie Badania i rozwój Relacje z otoczeniem Procesy wewnętrzne Poprawa jakości, elastyczność Edukacja przez całe życie (LLL) Orientacja na efekty Mobilność kadry i studentów Innowacyjność (studia oparte o wyniki najnowszych badań i innowacji) Integracja z innymi systemami kształcenia Programy badawcze (koordynacja, interdyscyplinarność) Zarządzanie projektami Centra i sieci doskonałości Praktyczne wykorzystanie wyników badań Odpowiedzialność społeczna Kształcenie na potrzeby rynku pracy Transfer wiedzy i innowacji Relacje z sektorem publicznym Relacje regionalne Współpraca międzynarodowa i integracja z UE (kształcenie, badania, zarządzanie, innowacyjność) Finansowanie Zarządzanie strategiczne Zarządzanie i rozwój kadr Zarządzanie jakością Infrastruktura Monitoring i benchmarking Źródło: Opracowanie własne. 8/57

2. Uzasadnienie przyjętego podejścia do analizy Od 1989 roku, przez minione 20 lat osiągnęliśmy bardzo wiele, zmieniając gospodarkę centralnie planowaną w dynamiczną gospodarkę rynkową zdolną do konkurencji na globalnym rynku. Najlepszym dowodem naszych sukcesów w minionych dwóch dekadach jest fakt, że Polska jako jedyny kraj w Europie jest zdolny przetrwać największy globalny kryzys finansowy od 80 lat bez wchodzenia w recesję. Jednak w tym okresie ponieśliśmy dwie porażki: pierwsza to utrwalenie kultury deficytu, gdy w każdym roku w minionych dwudziestu sektor finansów publicznych wykazywał deficyt. Druga porażka to dramatyczna niezdolność rządów do wdrożenia zarządzania strategicznego. Najlepszym udokumentowaniem tej drugiej porażki jest opracowanie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego z czerwca 2007 r., które podsumowuje 406 strategii rządowych uchwalonych po 1989 roku. 1 Strategie te nie były oparte na wspólnej wizji Polski, często były wzajemnie sprzeczne, były pozbawione mierników mierzących postęp w realizacji strategii i przez to nie były skutecznie wprowadzane w życie. Pewien przełom w zarządzaniu strategicznym w Polsce dokonał się po wejściu Polski do Unii Europejskiej, gdy zostaliśmy zmuszeni do długoterminowego planowania strategicznego w związku z wykorzystaniem funduszy unijnych. Ale nawet wtedy dokumenty strategiczne takie jak Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 miały niewielki wpływ na bieżące prace rządu i administracji publicznej. Pewną nadzieję na zmianę tego stanu rzeczy daje przyjęcie przez rząd Donalda Tuska dokumentu Polska 2030, który określa długoterminowe wyzwania rozwojowe Polski i ma zapoczątkować powstanie kultury planowania strategicznego na szczeblu rządowym jako procesu, który sięga ponad krótkookresowe cykle polityczne. Prace nad Strategią Rozwoju Szkolnictwa Wyższego do 2020 roku (SSW2020) dobrze wpisują się w ten proces nowego planowania strategicznego. Dotychczas sektorowe dyskusje strategiczne często abstrahowały, częściowo lub zupełnie, od globalnego kontekstu, rzadko uwzględniały także szerszy kontekst gospodarczy, społeczny czy kulturowy, skupiały się natomiast na krótkookresowych problemach danego sektora. Metoda, którą przyjęliśmy w pracach nad Strategią przyjmuje za punkt wyjścia wizję Polski, jej długookresowe cele rozwojowe oraz analizę globalnych uwarunkowań. Opisuje to rysunek 2.1. 1 Ocena rządowych dokumentów strategicznych przyjętych w latach 1989 2006, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Czerwiec 2007. 9/57

Rysunek 2.1. Praca nad strategią rozwoju szkolnictwa wyższego schemat procesu Założenia UWARUNKOWANIA ZEWNĘTRZNE (np. zmiany demograficzne, procesy globalne) PRIORYTETY ROZWOJU KRAJU (na podstawie dokumentów rządowych np. Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030) OBECNY STAN SZKOLNICTWA WYŻSZEGO (na podstawie analizy dostępnych dokumentów np. OECD Review, Projekt założeń reformy ) Misja i wizja szkolnictwa wyższego Realizacja Ewaluacja Cele (SMART) Działanie Finansowanie Proces ciągły Czy działania przybliżają do osiągnięcia celów? Czy działania są efektywne? Czy środki finansowe są alokowane optymalnie? Źródło: opracowanie własne. Celem niniejszego raportu cząstkowego jest przedstawienie mapy celów rozwojowych Polski wynikających z kluczowych dokumentów strategicznych oraz wskazanie, w jaki sposób SW może przyczynić się do ich realizacji. Zgodnie z przyjętą koncepcją budowania strategii SSW2020 (por. schemat powyżej), w tej części analizy nie podejmujemy się przeglądu dokumentów strategicznych pod kątem proponowanych w nich konkretnych działań i rekomendacji mających służyć realizacji celów strategicznych. W szczególności, sformułowana przez nas lista zadań dla SW nie odzwierciedla konkretnych propozycji działań w obszarze SW zawartych z przeanalizowanych dokumentach strategicznych. Część dokumentów myli bowiem zadania z konkretnymi działaniami, proponowane działania są często kontrowersyjne, zaś formułowane mierniki realizacji celów są sprzeczne między poszczególnymi dokumentami 2. W efekcie, analiza została przeprowadzona według następującego schematu: w pierwszej kolejności dokonano przeglądu krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych, identyfikując wynikające z nich główne cele rozwojowe; następnie dokonano próby usystematyzowania formułowanych celów i wskazania tych z nich, które są spójne dla większości analizowanych dokumentów; w kolejnym kroku zaproponowano zestaw takich zadań dla SW, które mogą przyczynić się do realizacji zidentyfikowanych strategicznych celów rozwojowych kraju; na koniec przedstawiono mapy potencjalnego wpływu poszczególnych wewnętrznych i zewnętrznych zadań systemu SW na realizację strategicznych celów rozwojowych kraju. 2 Nie mniej, duża część działań w ramach systemu SW została zaadresowana w rozdziale 6 10/57

3. Cele i obszary rozwoju Polski w kluczowych krajowych i regionalnych dokumentach strategicznych 3.1. Schemat zależności pomiędzy poszczególnymi dokumentami strategicznymi Zgodnie z informacjami uzyskanymi w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego (rysunek 3.1.1), docelowo najważniejszym dokumentem strategicznym w Polsce ma być Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju (DSRK), która w założeniu ma być kompleksowym dokumentem horyzontalnym charakteryzującym się minimum 15-letnim okresem realizacji. Aktualnie ramy dla DSRK określa raport Polska 2030. Na bazie DSRK powinna być tworzona tzw. Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (ŚSRK), a więc dokument horyzontalny o 4-10-letniej perspektywie realizacji. Aktualnie obowiązującą ŚSRK jest Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015. Wszystkie strategie sektorowe i regionalne, a więc także Strategia Rozwoju Szkolnictwa Wyższego (SSW2020), powinny uwzględniać zapisy ŚSRK, a pośrednio także DSRK. 11/57

Rysunek 3.1.1. Układ dokumentów strategicznych Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju (aktualnie brak) Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju (Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015) Strategie Rozwoju Inne instrumenty prawne i finansowe Narodowa Strategia Spójności (NSRO) Strategie rozwoju poszczególnych obszarów lub dziedzin Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego Programy operacyjne Programy rozwoju, w tym programy wieloletnie Strategie ponadregionalne Strategie rozwoju województw Programy rozwoju Programy wojewódzkie Regionalne programy operacyjne Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Przedstawiony powyżej schemat dobrze ilustruje dwie istotne słabości planowania strategicznego w Polsce: skrajną centralizację procesu planowania strategicznego w przedstawionej przez MRR koncepcji strategie regionalne powstają przez dezagregację na regiony założeń strategii ogólnopolskich nie ma tu miejsca ani na własną koncepcję rozwoju regionu, ani na interakcję pomiędzy działaniami regionów, a kształtowaniem strategii ogólnopolskich; konsekwencją takiego stanu rzeczy może być spowolnienie rozwoju regionów o najwyższym potencjale rozwojowym; w zaproponowanym schemacie nie zarysowano żadnych procedur przekształcania założeń strategii w postanowienia planów o charakterze operacyjnym, w tym w plany finansowe; w konsekwencji strategie są tworzone bez oceny ich wykonalności, a plany finansowe (w tym budżet państwa i budżety samorządowe) są tworzone według procedur, w których priorytety obowiązujących strategii nie znajdują odzwierciedlenia. 12/57

Strategie stają się z wymienionych powyżej powodów dokumentami o charakterze politycznych deklaracji, a nie realną podstawą do budowania szczegółowych planów wykonawczych. 3.2. Przegląd kluczowych dokumentów strategicznych o zasięgu krajowym Przegląd kluczowych dokumentów strategicznych pod kątem zawartych w nich celów i obszarów rozwojowych Polski uwzględnia następujące dokumenty o zasięgu ogólnokrajowym: Raport Polska 2030 Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 Program Operacyjny Kapitał Ludzki Kierunki Zwiększania Innowacyjności Gospodarki na lata 2007 2013 Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce do roku 2013 Krajowy Program Reform na lata 2008-2011 Raport o Kapitale Intelektualnym Polski Wyniki Narodowego Programu Foresight Polska 2020 3.2.1. Raport Polska 2030 Dokument opracowany w 2009 r. przez Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów pod redakcją Michała Boniego. W założeniu ma on na celu krytyczne podsumowanie dotychczasowego rozwoju Polski po 1989 r. (okres transformacji) oraz rozpoczęcie debaty publicznej nad wyzwaniami stojącymi przed Polską w najbliższej przyszłości (rozpoczęcie okresu modernizacji). Zgodnie z informacjami zawartymi w raporcie, tworzy on ramy dla Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju dokumentu, który, zgodnie z Planem Pracy Rady Ministrów, ma pełnić główną rolę w procesie projektowania, tworzenia i wdrażania interwencji publicznej służącej rozwojowi Polski w perspektywie wieloletniej. Raport Polska 2030 zawiera diagnozę dziesięciu kluczowych obszarów życia społecznogospodarczego, przedstawia najistotniejsze dylematy i priorytety rozwojowe kraju oraz rekomendacje najważniejszych działań na najbliższe dwadzieścia lat w tych obszarach. W każdym z obszarów dokonuje też identyfikacji szczegółowych miar sukcesu. Przyjęta przez autorów konstrukcja raportu sprawia, że nie jest możliwe jednoznaczne oddzielenie kluczowych celów rozwojowych od konkretnych działań, które mają służyć realizacji pewnych bardziej ogólnych celów. Poniżej przedstawiamy zestawienie głównych obszarów wraz z przypisanymi do każdego z nich propozycjami celów/działań. 13/57

Obszar analizy: Wzrost i konkurencyjność zwiększenie podaży pracy; podniesienie kwalifikacji i indywidualnej produktywności; podniesienie podaży kapitału; wzrost innowacyjności gospodarki; zwiększenie adaptacyjności do szoków gospodarczych i stabilności makroekonomicznej. Obszar analizy: Sytuacja demograficzna eliminacja tych elementów systemu emerytalnego, które umożliwiają wczesną dezaktywację z rynku pracy; zapewnienie zachęt do jak najdłuższej kontynuacji kariery zawodowej; stworzenie systemu wspierającego procesy podnoszenia kwalifikacji i uczenia się przez całe życie; zwiększenie dzietności; zmniejszenie głębokości cykli demograficznych; przygotowanie Polski do sytuacji kraju imigracji netto. Obszar analizy: Wysoka aktywność zawodowa oraz adaptacyjność zasobów pracy zwiększenie aktywności ekonomicznej ludności; zwiększenie gotowości obywateli do udziału w edukacji ustawicznej; zapewnienie oferty edukacyjnej w odpowiedniej ilości i na odpowiednim poziomie; zagwarantowanie swobodnego kształtowania płac oraz sposobu współpracy pracodawcy z pracownikiem; ograniczenie zatrudnienia nierejestrowanego; zreformowanie systemu podatkowo-zasiłkowego w taki sposób, by podejmowanie legalnej pracy zawsze wiązało się z istotnym przyrostem dochodów dla całego gospodarstwa domowego; poprawa funkcjonowania publicznych służb zatrudnienia. Obszar analizy: Odpowiedni potencjał infrastruktury zwiększenie dostępności transportowej i telekomunikacyjnej Polski w relacjach ze światem; zwiększenie dostępności transportowej i telekomunikacyjnej centrów rozwojowych w Polsce w relacjach z regionami o peryferyjnym charakterze; eliminacja zagrożenia wykluczeniem cyfrowym. Obszar analizy: Bezpieczeństwo energetyczno-klimatyczne opracowanie planu na rzecz ochrony zasobów naturalnych i środowiska; przygotowanie i wdrożenie planu rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii; stworzenie przesłanek dla planu bezpieczeństwa energetycznego; opracowanie i wdrożenie planu efektywności energetycznej. 14/57

Obszar analizy: Gospodarka oparta na wiedzy i rozwój kapitału intelektualnego zwiększenie dostępu do wczesnej edukacji (w grupie wiekowej do 6 lat); wprowadzenie mechanizmów współfinansowania wydatków na edukację dzieci oraz na korzystanie przez nie z instytucji kulturalnych i sportowych; bardziej odważne niż dotąd wprowadzanie mechanizmów konkurencji do systemu edukacji; zwiększenie efektywności środków alokowanych na podmioty działające w sferze szkolnictwa wyższego i nauki; pozyskiwanie inwestycji zagranicznych w sektorach opartych na wiedzy; mocniejsze powiązanie instytucji sektora edukacji na wszystkich jego poziomach z sektorem gospodarki; wypracowanie nowych form wspierania integracji środowisk naukowych, biznesowych i kulturalnych na poziomie regionalnym i lokalnym; unowocześnienie i poszerzenie zakresu oddziaływania systemu wspierania innowacji polskich przedsiębiorstw; zmiana dominującej formuły kształcenia dorosłych opartej na szkolnych metodach edukacji formalnej na rzecz zwiększenia dostępu do różnorodnych form edukacji pozaformalnej i nieformalnej; konsekwentne działania w sferze prawnej i organizacyjnej na rzecz zmiany obowiązującego statusu nauczycieli zdefiniowanego przez Kartę Nauczyciela oraz długoletnią praktykę; zwiększenie integracji ze światem polskiego systemu edukacji i innowacji. Obszar analizy: Solidarność i spójność regionalna zwiększenie atrakcyjności polskich metropolii, zarówno w skali krajowej jak i międzynarodowej; zapewnienie skutecznego wyrównywania szans rozwojowych osób z różnych środowisk i obszarów przez system edukacji; zniwelowanie nierówności w korzystaniu z technologii informatycznych oraz wytworzenie efektywnego modelu implementacji nowych technologii i uruchomienie trwałego mechanizmu ich absorpcji w przyszłości; poprawa dostępności głównych centrów miejskich wewnątrz kraju; ujednolicenie regulacji dotyczących mieszkańców wsi i miast oraz ograniczenie narzędzi zniechęcających osoby zatrudnione w rolnictwie do pozarolniczej aktywności zawodowej. Obszar analizy: Poprawa spójności społecznej poprawa efektywności systemu transferów społecznych, m.in. poprzez ich lepsze ukierunkowanie, wspieranie mechanizmów wychodzenia z wykluczenia i utrzymywania aktywności zawodowej, zwłaszcza osób starszych; wyeliminowanie barier, które uniemożliwiają osobom z dysfunkcjami i deficytami korzystanie z szeroko rozumianych usług społecznych; przygotowanie się na nowe oblicza wykluczenia społecznego, które już obecnie występują w innych krajach i nieuchronnie pojawią się również w Polsce (np. wykluczenie cyfrowe, ubóstwo energetyczne); 15/57

zmiana metod dochodzenia do kompromisów w zakresie tych instrumentów polityki społecznej, których efekty są długofalowe (od kompromisów politycznych do kompromisów merytorycznych); zwiększenie otwartości na zmieniające się aspiracje ludzi oraz zmiany w funkcjonowaniu społeczeństw i modeli życia rodzinnego; ograniczanie deficytu mieszkaniowego; opracowanie zestawu instrumentów minimalizujących fawelizację miast; pogłębienie diagnozy w zakresie sytuacji w małych miastach; zmiana podejścia do roli samorządów w zakresie walki z wykluczeniem społecznym. Obszar analizy: Sprawne państwo wprowadzenie skoordynowanego programu kompleksowych zmian funkcjonowania Kancelarii Premiera i wszystkich resortów centralnych; opracowanie i wdrożenie funkcjonalnie przemyślanego procesu przygotowania projektów regulacji na poziomie rządu; wprowadzenie kompleksowych, przejrzystych i na bieżąco uaktualnianych administracyjnych interpretacji przepisów, które są szczególnie szeroko stosowane (interpretacje podatkowe, wykładnie stosowania przepisów antymonopolowych itp.); wytworzenie stabilnych relacji operacyjnych i poprawę komunikacji na linii administracja centralna/rząd/parlament; wzrost znaczenia zaplecza eksperckiego w postaci niezależnych, pozarządowych instytucji typu think-tank, oraz budowa mechanizmu konkurencyjnego i grantowego współfinansowania ze środków publicznych działalności pro publico bono tych organizacji; zbudowanie realnej i elektronicznej platformy debaty publicznej umożliwiającej efektywny dialog interesariuszy oraz wymianę wiedzy i opinii dotyczących proponowanych regulacji; poprawa efektywności systemu sądowego; zapewnienie wzrostu jakości usług publicznych m.in. poprzez wprowadzenie odpowiednich standardów zarządzania oraz zapewnienie wysokiej jakości kadry menedżerskiej; jak najszersza prywatyzacja lub outsourcing usług publicznych do sektora prywatnego; poprawa jakości komunikacji społecznej. Obszar analizy: Wzrost kapitału społecznego stymulowanie wzrostu wzajemnego zaufania; naprawa infrastruktury instytucjonalnej państwa; zwiększenie troski o dobro wspólne; poprawa jakości przestrzeni i debaty publicznej; wspieranie aktywności obywatelskiej indywidualnej oraz zinstytucjonalizowanej; zwiększenie roli potencjału kreatywnego i intelektualnego. 16/57

3.2.2. Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 Dokument opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 29 listopada 2006 r. Został określony jako strategiczny dokument wyznaczający cele i priorytety rozwoju społecznogospodarczego Polski, identyfikujący warunki szybkiego rozwoju, a także określający obszary kluczowe dla ich osiągnięcia. Zgodnie z zapisami dokumentu, Strategia Rozwoju Kraju jest nadrzędnym, wieloletnim dokumentem strategicznym rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, stanowiącym odniesienie dla innych strategii i programów rządowych, jak i opracowywanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Ponadto, SRK jest podstawową przesłanką dla Narodowej Strategii Spójności (Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia), Krajowego Planu Strategicznego dla Obszarów Wiejskich i Strategii Rozwoju Rybołówstwa oraz wynikających z nich programów operacyjnych. SRK przedstawia następującą wizję Polski do 2015: Polska w 2015 roku to kraj o wysokim poziomie i jakości życia mieszkańców oraz silnej i konkurencyjnej gospodarce, zdolnej do tworzenia nowych miejsc pracy. Głównym celem strategii jest podniesienie poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin. W celu osiągnięcia tego celu określono sześć celów priorytetowych, a także listę działań niezbędnych do ich osiągnięcia: Priorytet: Wzrost konkurencyjności i innowacyjności gospodarki tworzenie stabilnych podstaw makroekonomicznych rozwoju gospodarczego; rozwój przedsiębiorczości; zwiększanie dostępu do zewnętrznego finansowania inwestycji; podniesienie poziomu technologicznego gospodarki przez wzrost nakładów na badania i rozwój oraz innowacje; rozwój społeczeństwa informacyjnego; ochrona konkurencji; wzrost eksportu i współpraca z zagranicą; rozwój sektora usług; restrukturyzacja tradycyjnych sektorów przemysłowych i prywatyzacja; modernizacja rybołówstwa i przetwórstwa rybnego. Priorytet: Poprawa stanu infrastruktury technicznej i społecznej optymalizacja i podniesienie jakości systemu transportowego kraju; tworzenie instytucjonalnych i finansowych bodźców do inwestowania w mieszkalnictwo; rozwijanie technik informacyjnych i komunikacyjnych; tworzenie rozwiązań na rzecz inwestycji i modernizacji majątku wytwórczego, przesyłowego i dystrybucyjnego w energetyce; wspieranie przedsięwzięć związanych z oczyszczaniem ścieków, zapewnieniem wody pitnej wysokiej jakości, zagospodarowaniem odpadów i rekultywacją terenów zdegradowanych, ochroną powietrza, ochroną przed hałasem, drganiami i wibracjami; 17/57

zapewnianie wystarczającego dostępu do edukacji, usług zdrowotnych, opiekuńczych i socjalnych, usług związanych z administracją i wymiarem sprawiedliwości, a także infrastruktury do wykorzystania czasu wolnego. Priorytet: Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości tworzenie warunków sprzyjających przedsiębiorczości i zmniejszanie obciążeń pracodawców; upowszechnienie elastycznych form zatrudnienia oraz wzrost mobilności zasobów pracy; inicjatywy na rzecz równości szans na rynku pracy; dostosowanie oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy; rozwijanie instytucji dialogu społecznego i wzmacnianie negocjacyjnego systemu stosunków między pracownikami i pracodawcami; poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy; wzrost efektywności instytucjonalnej obsługi rynku pracy; prowadzenie racjonalnej polityki migracyjnej. Priorytet: Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa budowa zasługującej na społeczne zaufanie, sprawnej władzy publicznej oraz przeciwdziałanie korupcji; wspieranie samoorganizacji społeczności lokalnych; promocja polityki integracji społecznej, w tym prorodzinnej, zwłaszcza w zakresie funkcji ekonomicznych, opiekuńczych i wychowawczych; zapewnienie bezpieczeństwa narodowego i poczucia bezpieczeństwa; bezpieczeństwo wewnętrzne i porządek publiczny; rozwój obszarów wiejskich; rozwój przedsiębiorczości i aktywności pozarolniczej; wzrost konkurencyjności gospodarstw rolnych; rozwój i poprawa infrastruktury technicznej i społecznej na obszarach wiejskich; wzrost jakości kapitału ludzkiego oraz aktywizacja zawodowa mieszkańców wsi. Priorytet: Rozwój regionalny i podniesienie spójności terytorialnej podniesienie konkurencyjności polskich regionów; wyrównanie szans rozwojowych obszarów problemowych. 3.2.3. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 Dokument opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego w 2007 r., który określa najważniejsze kierunki wsparcia ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności na lata 2007-2013. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia mają być punktem odniesienia przy opracowywaniu programów operacyjnych. Uwzględniają one zapisy Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 oraz Krajowego Programu Reform na lata 2005-2008. 18/57

Dokument zawiera m.in. diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej Polski, określa najważniejsze obszary wyzwań oraz wizję rozwoju Polski do 2013 r., definiuje podstawowe zasady i cele polityki spójności, a także określa wskaźniki służące do oceny stopnia realizacji tych celów. Ponadto, przedstawia alokację środków finansowych na poszczególne programy oraz ramy systemu realizacji, a także opis programów operacyjnych, realizujących zakładane w NSRO cele. Celem strategicznym NSRO jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz poziomu spójności społecznej. W celu realizacji celu strategicznego NSRO, określonych zostało sześć szczegółowych celów horyzontalnych. Ponadto, do każdego z nich przypisano kluczowe obszary działań: Cel szczegółowy: Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa wzmacnianie zdolności instytucji publicznych do sprawnej i efektywnej realizacji zadań; wzmacnianie mechanizmów partnerstwa między administracją publiczną a sektorem trzecim; wsparcie dla instytucji realizujących NSRO. Cel szczegółowy: Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej wzrost poziomu edukacji społeczeństwa oraz poprawa jakości kształcenia; aktywna polityka rynku pracy; tworzenie warunków sprzyjających przedsiębiorczości; przeciwdziałanie ubóstwu i zapobieganie wykluczeniu społecznemu; wzmocnienie potencjału zdrowotnego kapitału ludzkiego. Cel szczegółowy: Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski powiązanie głównych ośrodków gospodarczych w Polsce siecią autostrad i dróg ekspresowych oraz nowoczesnymi sieciami kolejowymi oraz zapewnienie powiązań komunikacyjnych w relacjach europejskich (w ramach sieci TEN-T); zwiększenie udziału transportu publicznego w obsłudze mieszkańców; zapewnienie i rozwój infrastruktury ochrony środowiska; dywersyfikacja źródeł energii oraz ograniczenie negatywnej presji sektora energetycznego na środowisko naturalne; wsparcie podstawowej infrastruktury społecznej. Cel szczegółowy: Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług wspieranie działalności wytwórczej przynoszącej wysoką wartość dodaną; rozwój sektora usług; poprawa otoczenia funkcjonowania przedsiębiorstw i ich dostępu do zewnętrznego finansowania; rozwój społeczeństwa informacyjnego; zwiększenie inwestycji w badania i rozwój i tworzenie rozwiązań innowacyjnych. 19/57

Cel szczegółowy: Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej pełniejsze wykorzystanie potencjału endogenicznego największych ośrodków miejskich; przyspieszenie rozwoju województw Polski Wschodniej; przeciwdziałanie marginalizacji i peryferyzacji obszarów problemowych; wspomaganie rozwoju współpracy terytorialnej. Cel szczegółowy: Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich wyrównywanie szans rozwojowych na obszarach wiejskich; wspomaganie zmian strukturalnych. 3.2.4. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 (PO IG), przygotowany w 2007 r. przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jest jednym z instrumentów realizacji Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013. Jak wskazuje dokument, wszystkie osie priorytetowe PO IG mają na celu wspieranie innowacyjności oraz działań, które wspomagają innowacyjność. Innowacyjność została zdefiniowana jako wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do produktu (towaru lub usługi), procesu, marketingu lub organizacji. PO IG w swoich założeniach, celach i osiach priorytetowych bazuje przede wszystkim na odnowionej Strategii Lizbońskiej oraz Strategicznych Wytycznych Wspólnoty, natomiast na poziomie krajowym na Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia na lata 2007-2013 oraz Krajowym Programie Reform na rzecz realizacji Strategii Lizbońskiej na lata 2005-2008. Dokument zawiera m.in. diagnozę wybranych obszarów służących budowie i rozwojowi gospodarki opartej na wiedzy, określenie celu głównego oraz celów cząstkowych, a także strategię i miary stopnia ich realizacji. Ponadto, zdefiniowane zostały osie priorytetowe, które określają zakres interwencji publicznej w ramach PO IG. PO IG zawiera też opis instytucjonalnego systemu wdrażania oraz tablice finansowe prezentujące podział środków na poszczególne osie priorytetowe i lata ich wprowadzania. Cel główny Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka został zdefiniowany jako Rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. W ramach celu głównego wyłoniono sześć celów szczegółowych. W każdym z nich można wyodrębnić listę działań o charakterze priorytetowym: Cel szczegółowy: Zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw wzmocnienie znaczenia innowacji (produktowych, procesowych, marketingowych i organizacyjnych) w działalności przedsiębiorstw w sektorach produkcyjnym i usługowym; stymulowanie wzrostu nakładów inwestycyjnych, w tym na prowadzenie prac B+R w przedsiębiorstwach; wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu ze szczególnym uwzględnieniem sfery nauki; 20/57