TROPAMI PRZYRODY JURKOWIC I OKOLIC

TROPAMI PRZYRODY JURKOWIC I OKOLIC SZKOLNA GAZETKA PRZYRODNICZA Miesięcznik Nr 1 wrzesień 2016 1

To nasza grupa przyrodnicza Prowadzimy obserwacje terenowe i redagujemy gazetkę. To obszar naszych obserwacji przyrodniczych. Jurkowice i okolice 2

Wrzesień Nazwa miesiąca września pochodzi od kwitnących wrzosów w trakcie jego trwania. Wrzos Wrzesień ma 30 dni i jest dziewiątym miesiącem w roku. 1 września w Polsce rozpoczyna się rok szkolny. Dzień 23 września jest w kalendarzu oznaczony jako początek jesieni. Astronomiczna jesień przychodzi 22 lub 23 września (w zależności od roku) i łączy się ze zjawiskiem równonocy jesiennej. Dzień i noc trwają wtedy po 12 godzin. Słońce wzeszło dokładnie na wschodzie a zaszło na zachodzie. Jesienią każdy następny dzień staje się coraz krótszy a noc dłuższa. Słońce wędruje coraz niżej nad widnokręgiem. Atrybutami września są kasztany, żołędzie, babie lato, grzyby. Chociaż przez większość miesiąca trwa kalendarzowe lato, wrzesień bardziej kojarzy się nam z jesienią. Średnie temperatury wynoszą o kilka stopni mniej niż w sierpniu. Zdarzają się dni bardzo upalne, ale wtedy przy bezchmurnym niebie nocą następuje duże obniżenie temperatury. Ta pora roku będzie trwała do 22 grudnia. Pogoda Wrzesień rozpoczął się piękną, słoneczną pogodą. Od 1 września do 4 września termometry w południe wskazywały 25 0 C 27 0 C. Ranki i wieczory z temperaturami powyżej 10 0 C. Niebo było w niewielkim stopniu zachmurzone. Zaobserwowaliśmy chmury kłębiaste, w niektórych dniach niebo bezchmurne. W dniach od 5 września do 7 września było chłodniej. Na niebie pojawiły się chmury warstwowe deszczowe i wystąpiły opady deszczu. W dniu 8 września znów można było obserwować słoneczną pogodę. Pogoda taka trwała do17 września. Od 18 września do 25 września było chłodno. Opady deszczu wystąpiły w dniach 18-20 września. Pozostałe chłodne były bez opadów. Pod koniec miesiąca ociepliło się. Obserwacje temperatury powietrza prowadziliśmy 3 razy na dobę w godzinach: 7 30, 13 30, 19 30. Pomiary z tych godzin dodaliśmy i podzieliliśmy przez 3, ponieważ temperaturę notowaliśmy 3 razy w ciągu doby. W ten sposób zostały obliczone średnie dobowe temperatury powietrza dla każdego dnia miesiąca. Przebieg średnich dobowych temperatur powietrza we wrześniu przedstawia wykres liniowy. 3

Roślinność występująca na naszych terenach We wrześniu mogliśmy podziwiać jeszcze zielony kolor liści na drzewach. Brzoza brodawkowata jest bardzo charakterystycznym drzewem, nie sposób jej nie rozpoznać ze względu na wyjątkową białą korę, a także delikatne i wiotkie gałązki, zwisające i poruszające się przy podmuchach wiatru. Kora dołem ciemnieje i głęboko pęka. Żywo-zielone, ogonkowe liście o trójkątnie jajowatym kształcie i ząbkowanej powierzchni są nieco jaśniejsze od spodu. Wydzielają one przyjemny zapach. Bez czarny zwany bzem lekarskim bądź dzikim bzem czarnym jest małym drzewem bądź częściej wysokim krzewem o grubych, prostych pędach, pokrytych jasnoszara korą. Czarnofioletowe i lśniące owoce dojrzewają w zwisających owocostanach od końca sierpnia do października. Bez czarny rośnie w zaroślach, na skrajach lasów, na nieużytkach. Lubi stanowiska wilgotne, nasłonecznione, cieniste. Dzika róża, zwana również szypszyną, jest najpospolitszym krajowym gatunkiem róż. Owoce dzikiej róży zawierają dużą ilość witaminy C, dzięki czemu są chętnie wykorzystywane do wyrobu konfitur i herbatek ziołowych. Krzew ten jest również chętnie stosowany w ogrodnictwie jako podkładki dla szlachetnych odmian róż. 5

Szczególną uwagę zwróciliśmy na drzewka rosnące na naszym placu szkolnym. Jarząb pospolity, jarzębina to niewielkie drzewo ma 5 metrów wysokości. Charakteryzuje się srebrzystoszarą korą pokrytą porostami. Skrętoległe, złożone, nieparzystopierzaste liście z ogonkiem 3 cm, o całkowitej długości do 15 cm składające się z 9-17 podłużnie owalnych listków o końcach ostro piłkowanych długości 5 cm. Liście po roztarciu pachną gorzkimi migdałami. Owoce są kuliste pomarańczowo czerwone. Jarząb szwedzki ma liście pojedyncze, eliptyczne lub odwrotnie jajowate, długości 6 10 cm, pierzasto wrębne i piłkowane, z 5 8 parami nerwów, u podstawy szeroko klinowate, z wierzchu ciemnozielone, dolna strona liści szaro, filcowato owłosiona. Owoce są prawie kuliste, pomarańczowoczerwone, średnicy do 13 mm, dojrzewają we wrześniu, październiku. 6

Rośliny łąk i nieużytków Krwawnik pospolity osiąga wysokość 50 80 cm. Czasem tworzy niewielkie kępy. Cała roślina jest miękka, wełnisto owłosiona. Łodyga prosta, słabo rozgałęziona, o silnym zapachu. Liście ciemnozielone, w zarysie wąskolancetowate, podwójnie lub potrójnie pierzaste, wiosną przy ziemi tworzą gęste rozetki, na łodygach rozmieszczone są rzadko. Liście odziomkowe są ogonkowe i szerokie na 2 4 cm, liście łodygowe są siedzące i o połowę węższe. Płaskie kwiatostany, utworzone z koszyczków zebranych w baldachogrono, o 5 żeńskich kwiatach brzeżnych nibyjęzyczkowych i środkowych rurkowych, obupłciowych. Pojedyncze koszyczki o średnicy ok. 5 mm. Kolor naturalny kwiatów to biały. Rumianek pospolity to krzewinka do 60 cm wysokości (odmiany uprawne do 80 cm) o nagich, wzniesionych, silnie rozgałęzionych pędach pustych wewnątrz, wyrastających z dość głęboko korzeniącego się, silnie rozgałęzionego palowego systemu korzeniowego. Pędy są porośnięte ułożonymi skrętolegle, siedzącymi, eliptycznymi lub wąsko odwrotnie jajowatymi, 2- lub 3-krotnie pierzastodzielnymi, zielonymi liśćmi 3 7cm długości, podzielonymi na oddalone od siebie, nitkowate (0,3 0,7 mm szerokości), ostro zakończone łatki. Rumianek pospolity kwitnie od końca maja do września (najczęściej VI VIII), wykształca na długich szypułkach, na wierzchołkach pędów liczne kwiaty, zebrane w koszyczki kwiatowe średnicy około 20 mm. Kwiaty brzeżne są żeńskie, lśniąco białe, w miarę przekwitania i nocą odginają się charakterystycznie w dół. Najczęściej jest ich 15, mają 6 9 mm długości. Kwiaty wewnątrz koszyczka są obupłciowe, żółte, rurkowate, bardzo drobne, umieszczone na wypukłym, stożkowatym, pustym wewnątrz dnie kwiatowym (cecha charakterystyczna gatunku) Cała roślina jest niezwykle aromatyczna, o silnym, charakterystycznym zapachu. Rumianek pospolity jest popularną rośliną leczniczą. 7

Mlecz polny osiąga wysokość od 60 do 150 cm. Łodyga jest sztywna, pusta w środku, naga u dołu, rozgałęziona przy kwiatostanie. Pod ziemią roślina wytwarza bardzo kruche, czołgające się kłącze. Liście dolne są oskrzydlone i krótkoogonkowe, a pozostałe są bezogonkowe, sinozielone, na brzegach nierówno kolczastoząbkowane, wrębne lub pierzastodzielne o sercowatej nasadzie. Kwiaty są zebrane w nielicznych koszyczkach tworzących podbaldach. Są języczkowe, żółte i obupłciowe. Słupki mają żółte szyjki. Okrywa i szypułka koszyczków są gęsto, jasnożółto ogruczolone. Owoc to ciemnobrunatna niełupka z puchem kielichowym, obustronnie 5-żebrowa. Niełupki są rozprzestrzeniane przez wiatr. Korzeń główny dorasta do 50 cm w głąb ziemi. Korzenie tworzą rozłogi z licznymi pąkami przybyszowymi; rozrastają się poziomo w warstwie ornej i poniżej jej. Mlecz polny kwitnie od VI do X. Rośnie na łąkach, w zaroślach i ogrodach. IDZIEMY NA GRZYBY Wrzesień to miesiąc zbiorów grzybów. W okolicznych lasach jest ich pod dostatkiem. Jednak zanim się wybierzemy musimy się zapoznać z albumem dobrego grzybiarza. W gazetce pokazujemy Wam gatunki jadalne oraz te, które pod żadnym pozorem nie wolno nam zbierać. GRZYBY JADALNE Maślak zwyczajny upodobał sobie sośniny 8

Pieprznik jadalny, powszechnie zwany kurką Czubajka kania jeden z najsmaczniej- szych grzybów jadalnych spotykana od czerwca do października Borowik jadalny (borowik szlachetny, prawdziwek) występuje zarówno w borach iglastych, jak i lasach mieszanych i liściastych. Koźlarz babka rośnie najczęściej w lasach brzozowych. 9

Gąska zielona rośnie w lasach iglastych. GRZYBY NIEJADALNE I TRUJĄCE Muchomor czerwony Muchomor sromotnikowy występuje w Polsce dość pospolicie. 10

Lisówka Goryczak Gołąbek pomarańczowa żółciowy wymiotny Opisy grzybów zaobserwowanych Joanna Rycombel Borowik ponury Kapelusz - 7-23 cm średnicy; koloru żółtopomarańczowego do brudnooliwkowego, ciemniejący przy dotknięciu; podczas wilgotnej pogody lekko lepki; powierzchnia sucha, gładka, często zamszowa; skórki nie można oddziela od miąższu. Rurki - żółte do oliwkowozielonawych, z czerwonymi porami (dlatego spód kapelusza ma barwę czerwonawą), na starość niekiedy tracą zabarwienie, przy skaleczeniu błękitnieją, długie, przy trzonie wykrojone. Trzon - w górnej części jasnożółty lub pomarańczowożółty, w dolnej części purpurowy, pokryty wyraźną czerwonobrązową siateczką, której oczka są wyraźnie wyciągnięte wzdłuż trzonu; pod wpływem nacisku przebarwia się, podobnie jak kapelusz; cylindryczny lub w dole wydęty, wewnątrz pełny, podstawa trzonu zaostrzona. Miąższ - jasnożółty, w podstawie trzonu purpurowy, przy podstawie rurek różowy; w miejscu przełamania natychmiast staje się ciemnobłękitny, a nieco później szarobłękitny z czerwonawym odcieniem. Według niektórych autorów jest grzybem jadalnym, inni podają, że surowy jest trujący, ponadto przy jego spożywaniu należy zachować szczególną ostrożność, gdyż łatwo pomylić go z borowikiem szatańskim. Muchomor czerwony ma kapelusz w czerwonym kolorze. Na powierzchni widoczne są charakterystyczne liczne białe plamki. Na spodniej stronie kapelusza znajdują się gęste, zaokrąglone blaszki o białej albo kremowej barwie. Miąższ grzyba jest mięsisty, kruchy i biały, nie wyróżnia się żadnym zapachem. Trzon smukły, cylindryczny, walcowaty trzon rozszerza się przy podstawie, ma biały lub żółtawy kolor. Jego wysokość wynosi około 20cm. Powierzchnia nie jest gładka, ale pokryta drobnymi łuskami, kosmkami. Przy podstawie widoczne są pozostałości pochwy. Na trzonie znajduje się białawy pierścień. Grzyb trujący. Pieprznik jadalny (kurka) - gatunek ten ma charakterystyczną żółtą barwę (od bladożółtej, żółtopomarańczowej do pomarańczowej); u bardzo młodych wypukły, płaski, później wklęsły, lejkowaty; brzeg podwinięty lub falisto powyginany, u starszych okazów postrzępiony; gładki, nagi, matowy. Trzon - 3-8 cm wysokości, 0,8-2,5 cm grubości; tej samej barwy lub nieco jaśniejszy od kapelusza; cylindryczny, zwężający się ku dołowi; może być nieco wygięty; pełny; powierzchnia gładka. Miąższ - białawy z odcieniem żółtym, jasnożółty; jędrny, zwarty, mięsisty; 11

smak u młodych owocników łagodny, u starych lekko pieprzny (stąd pewnie nazwa pieprznik); zapach korzenny, owocowy. Grzyb jadalny. Klaudia Bernyś, Martyna Kubik WIDOK, KTÓREGO NIE ZAPOMNĘ 17 września 2016 r. podczas zabawy na podwórku zauważyłam coś niesamowitego. Zaczęło się od tego, że nagle usłyszałam odgłosy, których nie umiałam rozpoznać. Nie wiedziałam skąd dochodzą. Były coraz głośniejsze. Zaczęłam się rozglądać dookoła, ale nadal nic nie rozumiałam. Spojrzałam w górę i wtedy wszystko się wyjaśniło. Były to ptaki. Niby nic nadzwyczajnego, a jednak widok zapierał dech w piersiach. Dziesiątki ptaków kierowało się na południe. Zawołałam swoją mamę i poprosiłam o wyjaśnienie tego zjawiska. Mama wytłumaczyła mi, że są to stada dzikich gęsi odlatujących na zimę do ciepłych krajów. Tworzą one tak zwany klucz, któremu przewodzi najsilniejszy osobnik. Zaskakujące jest to, że ptaki tak doskonale potrafiły uformować literkę w kształcie V. Obserwowałam gęsi, aż do momentu gdy zniknęły. Widoku tego na pewno nie zapomnę i mam nadzieję, że jeszcze nie raz uda mi się je zobaczyć. Joanna Rycombel 12

PRACE W POLU, MGŁY I BABIE LATO Wrzesień to miesiąc zbiorów owoców i warzyw. Prawie każdy mieszkaniec Jurkowic zajęty był zbiorem upraw. Idąc do szkoły lub z niej wracając można było zaobserwować interesujące prace w polu. Pogoda sprzyjała wykopkom ziemniaków i zrywaniu owoców. Co prawda wczesnym rankiem nad ziemią unosiły się gęste mgły, ale z upływem czasu słońce coraz mocniej grzało, a w powietrzu unosiły się nitki pajęczyny tak zwane babie lato. Joanna Rycombel 13

ZWIERZĘTA Z NASZYCH LASÓW Mamy to szczęście, że nasza okolica otoczona jest lasami. Znajduje się w nich wiele gatunków roślin i zwierząt. W tym numerze chciałabym zaprezentować kilka ssaków, które udało mi się zaobserwować. Co prawda trwało to chwilę, gdyż zwierzęta spłoszone uciekały w gęstwinę leśną. Na zdjęciach przedstawione są osobniki, które widziałam. Zając szarak Sarna Lis Dzik Jeż Dzięcioł 14

Dzięcioła można spotka na drzewach: w lesie, w sadzie. W okresie letnim jego pożywienie stanowią głównie owady i ich larwy wydobywane z drewna (np. gąsienice motyli, mrówki, chrząszcze). Joanna Rycombel Sarny jesienią grupują w stada, a latem żyją osobno. Ma krótką głowę i lekko wydłużoną szyję, długie szczupłe nogi. Zmienia sierść w zależności od pory roku. Wiewiórka jest przystosowana do życia na drzewach. Jest zwinna i lekka. Ma rudą barwę, odżywia się głównie orzechami. Długi ogon wspomaga równowagę na gałęziach. Lis ma pomarańczową sierść. Jest to zwierzę drapieżne. Przeważnie poluje w nocy. Zając żywi się wyłącznie roślinami. Zjada marchew, kapustę, sałatę. Zając broni się przed drapieżnikami uciekając. Sowa żywi się myszami, polują na owady i gryzonie chodząc po ziemi. Pożywienie zdobywają w nocy dzięki doskonale rozwiniętemu wzroku. Dzik ma tułów krępy. Głowa (łeb) jest duża i wydłużona, osadzona na krótkiej, grubej i muskularnej szyi. Oczy są stosunkowo małe, brunatne. Zasadniczym środowiskiem bytowania dzika jest las. Dzik jest typowym wszystkożercą. Dominik Skoczylas 15

ZWIERZĘTA WOKÓŁ DOMÓW Zdjęcie nie najlepszej jakości, ale to są wróble. Można je spotkać niemal przy każdym domu. Wystarczy się tylko rozejrzeć wokół, aby je zobaczyć. Te wróbelki są przy naszej szkole. Zwykle w pogodne dni widzimy je pojedynczo. Na kilka dni przed opadami latają całą gromadą i krzykliwie ćwierkają. ZWIERZĘTA PÓL I ŁĄK Bażant samiec ma charakterystyczne nogi, które pozwalają na szybkie i wytrwałe poruszanie się po ziemi. Występują tam ostrogi, a stopy zakończone są trzema palcami. Pazury są silne, ale tępo zakończone, w przeciwieństwie do ptaków drapieżnych. Służą bowiem do rozgrzebywania gleby i przyziemnej roślinności. Dziób ma specyficzny kształt dość potężny, na zewnątrz lekko wypukły, a koniec górnej szczęki zachodzi nieco na dolną. Umożliwia to chwytanie i uśmiercanie ofiar. Spotkać go można na łąkach, w zaroślach, na polu. 16

Krety budują podziemne gniazda z mchu oraz trawy, obok gniazda znajduje się "spiżarnia" w której gromadzi żywe unieruchomione dżdżownice (uszkadza im zwój nerwowy). Spotkać go można na łąkach. Mysz polna wykazuje się dużą aktywnością praktycznie przez całą dobę, niezależnie od pory dnia i nocy. Nie ma zdolności do wspinania się i skakania. Zamieszkuje płytkie ( tam, gdzie są uprawy ziemniaków) i jednocześnie dość słabo rozgałęzione nory, które zresztą sama kopie. W ten sposób bardzo często wyrządza duże szkody w zapasach, dlatego też z reguły jest tępiona przez ludzi, a przede wszystkim właśnie przez rolników. Ciekawostki przyrodnicze Las jest domem dla zamieszkujących tam zwierząt. Dlatego nie można niszczyć lasu, ponieważ wzrasta ryzyko, że go stracą. Kiedy przytulamy się do drzewa nabieramy energię. Powinniśmy często chodzić do lasu, po nieważ wpływa to doskonale na nasz organizm. Martyna Kaczmarczyk Klucz ptaków to szyk w kształcie litery V, charakterystyczny dla niektórych wędrujących ptaków np.: bocianów, dzikich gęsi, żurawi. Ptaki lecące na czele klucza pokonują największy opór, dlatego wymieniają się po drodze. 17

GAZ G=L Z=S HASŁO HASŁO Zofia Nowicka 19

HUMOREK PRZYRODY Co robi wróbejek w dziupli? Odp. Odwiedza robaki. Zagadki przyrodnicze Zieloną nosi koronę, Przed skwarem daje ochronę. Odp.: Sto sukienek noszę wszędzie, Gdy je zdejmę, płakać będziesz. Odp.: Kopie w ziemi korytarze, sypiąc kopce z piasku. Można nazwać go górnikiem, choć nie nosi kasku. Odp.: 20

Kto pierwszy odpowie, jakiego zwierza chłopcy noszą na głowie? Odp.: Natalia Bąk Mogą małe być, duże, w łuskach, futrze albo w skórze. Mają macki, skrzydła, nogi, paszcze, czułki, ryjki, rogi. Czasem ryczą lub ćwierkają, czasem dźwięków nie wydają. Żyją w każdym miejscu. O czym mówię, odgadniecie? Odp.: Klaudia Bernyś Ma listki zielone drobniutko strzyżone Jesienią się stroi w korale czerwone. Odp.: Julia Ciach 21