Wczesne objawy zaburzeń psychicznych i zasady ich leczenia Zasady leczenia zaburzeń psychicznych Podstawowymi zasadami w leczeniu zaburzeń i chorób psychicznych są: wczesne rozpoznawanie objawów i interwencje zapobiegające rozwojowi zaburzeń, przeciwdziałanie nawrotom choroby, indywidualny dobór metody leczenia i wielostronność oddziaływań, edukacja pacjenta i rodziny oraz ich aktywny udział w leczeniu, wspieranie zdrowienia oraz uczestnictwo w życiu rodzinnym i społecznym, preferowanie terapii w środowisku domowym zamiast szpitalnym. Wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń psychicznych Istotne znaczenie dla zdrowia psychicznego ma wczesne rozpoznanie sygnałów wskazujących na zachwianie równowagi psychicznej oraz udanie się po poradę do lekarza lub psychologa. Sygnały, na które trzeba zwrócić uwagę i które należy skonsultować z lekarzem lub psychologiem, są bardzo różne i mogą występować pojedynczo lub po kilka razem. Oto objawy, które powinny wzbudzić nasze zainteresowanie: stany napięcia, stany niepokoju, lęku, uczucie zmęczenia, uczucie zniechęcenia, uczucie braku satysfakcji z życia, nadmierna drażliwość, wybuchowość, utrata lub zmiana zainteresowań, trudności w porozumiewaniu się z innymi ludźmi, wypowiedzi i zachowania dziwaczne, niezrozumiałe, uczucie zagubienia, uczucie nieokreślonego zagrożenia, utrata poczucia bezpieczeństwa, utrata zaufania, zwiększona skłonność do kojarzenia nawet odległych faktów, zdarzeń, zaburzenia snu (trudności z zasypianiem, sen płytki, przerywany, koszmary senne, wczesne budzenie się rano, zmniejszenie lub zwiększenie zapotrzebowania na sen), zmiany apetytu, wzmożenie lub obniżenie nastroju, samopoczucia, wzmożenie lub obniżenie aktywności, trudności z podejmowaniem decyzji lub zbyt łatwe, pochopne ich podejmowanie, dziwne doznania słuchowe, wzrokowe, czuciowe: huki, trzaski, błyski, głosy nieistniejących osób, prądy, fale, zmienione zapachy i smaki.
Warto wiedzieć, że... Objawy te mogą być wynikiem przemęczenia, stresu, choroby somatycznej lub zaburzeń psychicznych. Niekiedy, aby ustąpiły, wystarczy odpocząć, zmienić dietę, tryb życia, wyjaśnić jakieś nieporozumienie z osobami bliskimi, rozwiązać konflikt, uzyskać akceptację i wsparcie emocjonalne. Niekiedy zaś może być potrzebna dodatkowo pomoc psychologiczna, psychoterapia, leczenie internistyczne, neurologiczne, endokrynologiczne lub psychiatryczne. Na wczesnym etapie rozwoju choroby leczenie takie może być prowadzone w poradni, nawet bez przerywania codziennych zajęć lub w ramach okresowego zwolnienia lekarskiego L4 z pracy. Wczesne rozpoznanie i leczenie rozpoczynających się zaburzeń psychicznych może zapobiec ich dalszemu rozwojowi i nasilaniu się, które wymagałyby już leczenia w szpitalnym oddziale psychiatrii lub szpitalu psychiatrycznym. Wszystkie zaburzenia i choroby psychiczne mogą być diagnozowane i leczone poza szpitalem w poradni lub oddziale dziennym jeżeli ich objawy nie są nadmiernie nasilone i nie powodują zachowań zagrażających choremu bądź innym osobom. To samo dotyczy nawrotów choroby psychicznej. Po przebytym leczeniu psychiatrycznym w szpitalu kolejne nawroty choroby, jeżeli wystąpią, powinny być rozpoznawane i leczone w poradni na tyle wcześnie, aby leczenie szpitalne nie było konieczne. Zapobieganie nawrotom Nawroty choroby występują w niektórych chorobach psychicznych po ich wyleczeniu, nawet po kilku, kilkunastu miesiącach, a niekiedy latach pełnego zdrowia. Tak dzieje się w przypadku schorzeń z grupy schizofrenii, w niektórych rodzajach depresji (depresja nawracająca) i w chorobie dwubiegunowej (maniakalno-depresyjnej). W zapobieganiu nawrotom istotne znaczenie ma przyjmowanie właściwych leków psychotropowych, odpowiednie formy psychoterapii i treningów oraz psychoedukacja, czyli zdobycie wiedzy o chorobie, jej objawach, czynnikach ryzyka, zwiastunach nawrotu i
sposobach radzenia sobie z nimi. Niebagatelną rolę odgrywają także warunki środowiskowe chorego: atmosfera życzliwości i akceptacji w rodzinie, kręgu przyjaciół i znajomych, uregulowany tryb życia, możliwość wykonywania pracy zawodowej lub innego codziennego zajęcia, odpowiednie zagospodarowanie czasu wolnego, dostęp do różnorodnych form rekreacji, kultury i rozrywki. W zapobieganiu nawrotom choroby ważne jest ponadto świadome zaangażowanie pacjenta we współpracę z lekarzem i psychologiem. Często zdarza się, że pacjent po ustąpieniu ostrych objawów czuje się zdrowy, chce o chorobie zapomnieć, trudno mu się zgodzić z propozycją przyjmowania leków czy odbywaniem psychoterapii, bo chce być traktowany jak osoba zdrowa. Tymczasem propozycja leczenia zapobiegającego nawrotom nie ma na celu utrzymywania pacjenta nadal w roli chorego. Chodzi o wyposażenie osoby po przebytym epizodzie psychozy czy depresji jako osoby podatnej na nawrót choroby w środki zapobiegające temu nawrotowi, a także w wiedzę, jak tymi środkami się posługiwać. Leczenie przeciwdziałające nawrotom nie ma być barierą, lecz wsparciem w prowadzeniu normalnego życia. Wymaga ono jednak aktywnego zaangażowania i współpracy chorego. Indywidualny dobór metody leczenia i wielostronność oddziaływań Wybór metody leczenia zależy od diagnozy. Jeżeli zaburzenia psychiczne są przejawem lub następstwem choroby somatycznej, np. guza mózgu, infekcji ośrodkowego układu nerwowego, nadciśnienia, niedokrwistości, zaburzeń hormonalnych (niedoczynności lub nadczynności tarczycy, nadnerczy, przytarczyc, przysadki), to leczenie zaburzeń psychicznych polega na leczeniu choroby somatycznej (leczenie chirurgiczne, podawanie antybiotyków, preparatów hormonalnych, leków obniżających ciśnienie krwi, leczenie niedokrwistości), ewentualnie wspomaganym lekami psychotropowymi. W leczeniu zaś zaburzeń i chorób psychicznych niezwiązanych z chorobą somatyczną stosuje się metody biologiczne i psychospołeczne. Metody biologiczne: farmakoterapia, leczenie elektrowstrząsowe, fototerapia. Metody psychospołeczne:
psychoterapia, socjoterapia, treningi, terapia zajęciowa. Metody powyższe wzajemnie się nie wykluczają, lecz uzupełniają. Łącząc je, należy jednak dobrać je odpowiednio do rodzaju zaburzeń, etapu choroby, problemów psychologicznych, rodzinnych, socjalnych i opiekuńczo-pielęgnacyjnych pacjenta. Dlatego w pracy zespołu terapeutycznego konieczny jest udział wielu profesjonalistów: lekarza, psychologa, pracownika socjalnego, psychoterapeuty, terapeuty zajęciowego, pielęgniarki oraz pracownika (terapeuty) środowiskowego. Tworzenie i ewaluowanie planu terapeutycznego powinno się odbywać w zespole wieloprofesjonalnym z udziałem pacjenta, a także o ile to możliwe jego rodziny. Psychoedukacja i aktywny udział w leczeniu pacjenta i jego rodziny Realizacja długoterminowego planu terapii zwłaszcza w chorobach przewlekających się, upośledzających funkcjonowanie, a także w chorobach traktowanych jako nawroty zaburzeń wymaga świadomego udziału i aktywnego zaangażowania pacjenta i jego rodziny. Warto wiedzieć, że... Bardzo ważną zatem rolę w leczeniu psychiatrycznym odgrywa psychoedukacja, rozumiana przede wszystkim jako proces nabywania przez pacjenta i jego rodzinę wiedzy o chorobie i jej leczeniu. Psychoedukacja wiąże się ponadto ze zdobywaniem umiejętności korzystania z doświadczeń, związanych z przebytymi zaburzeniami. Umiejętność ta wpływa pozytywnie na kontrolowanie przebiegu choroby i radzenie sobie w życiu, mimo obciążeń towarzyszących danej dolegliwości. Istotną funkcję w psychoedukacji pełni również umiejętność dzielenia się z innymi osobami, dotkniętymi chorobą psychiczną (własną lub bliskiej osoby) zarówno wiedzą i doświadczeniem wyniesionym z choroby (własnej lub członka rodziny), jak i siłą i nadzieją na odzyskanie zdrowia. Czy wiesz, że...
Bardzo korzystna jest sytuacja, gdy zajęcia psychoedukacyjne, prowadzone przez profesjonalistę-eksperta, odbywają się w grupie, w której pacjenci (lub członkowie rodzin) dzielą się wzajemnie swym doświadczeniem związanym z chorobą psychiczną i udzielają sobie nawzajem wsparcia. Wspieranie zdrowienia i uczestnictwa w życiu rodzinnym i społecznym Proces rozwoju choroby i mechanizmy kształtowania się jej objawów nazywamy patogenezą. W ostatnich dekadach zaczęto zwracać większą uwagę na proces zdrowienia, w którym istotne znaczenie ma umacnianie potencjału i wzbogacanie zasobów zdrowia. Czy wiesz, że... Proces umacniania zdrowia i wzbogacania jego zasobów określa się salutogenezą. Przy podejściu salutogenetycznym budowanie zasobów zdrowia psychicznego jest równie ważne jak eliminowanie objawów choroby. Analogicznie rzecz się ma w przypadku chorób infekcyjnych aby zniszczyć bakterie, można podawać dziecku antybiotyk, ale tak samo istotną funkcję pełni wzmacnianie organizmu i jego układu immunologicznej odporności, aby mógł on sam pokonywać infekcje. W przypadku chorób psychicznych takimi wzmacniaczami zasobów zdrowia psychicznego są: budowanie dobrych relacji z innymi ludźmi, zagospodarowywanie czasu wolnego, różne formy uczestnictwa w życiu społecznym (poprzez pracę, hobby, rozrywkę, uczestniczenie w życiu kulturalnym i religijnym), innymi słowy: budowanie zdrowego życia niezależnie od, albo mimo choroby. Podstawą do tak rozumianego zdrowienia jest wsparcie osób bliskich z rodziny i pomoc profesjonalistów, akceptacja faktu choroby, odzyskiwanie poczucia własnej wartości i skuteczności oraz nadziei i poczucia sensu życia. Ważne znaczenie ma zdobywanie umiejętności stawiania sobie realnych i przynoszących uczucie zadowolenia celów życiowych i czerpanie satysfakcji z ich realizacji.
Terapia w środowisku domowym zamiast szpitalnym Wspieranie tak rozumianego zdrowienia po przebytym epizodzie zaburzeń psychicznych wymaga spełnienia kilku warunków: współpracy pacjenta, rodziny i wieloprofesjonalnego zespołu terapeutycznego, towarzyszenia pacjentowi w jego realnym życiu, współpracy z instytucjami pozamedycznymi, udzielającymi wsparcia chorym ( pomoc społeczna, instytucje samorządowe, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy z rynku pracy). Warto wiedzieć, że... Powyższe jest możliwe tylko w naturalnym środowisku życia pacjenta. Stąd w leczeniu psychiatrycznym preferowane są różne formy leczenia środowiskowego z tendencją do ograniczania leczenia szpitalnego do niezbędnego minimum.