Innowacyjność w sektorze ochrony zdrowia w Polsce

Innowacyjność w sektorze ochrony zdrowia w Polsce wyzwania, bariery, problemy i rekomendacje Warszawa, wrzesień 2016

Raport opracowany pod redakcją: Dr Agnieszka Sznyk Instytut Innowacyjna Gospodarka Jakub Karasek Instytut Innowacyjna Gospodarka

Innowacyjność w sektorze ochrony zdrowia w Polsce wyzwania, bariery, problemy i rekomendacje

4 SPIS TREŚCI Przedmowa eksperta 6 Przedmowa INGOS 8 Wstęp 12 Rozdział 1 Ochrona zdrowia w państwach UE 17 Rozdział 2 Innowacje a sektor ochrony zdrowia w Polsce 25 Rozdział 3 System opieki zdrowotnej w Polsce wyzwania i główne problemy 45 Rozdział 4 System opieki zdrowotnej w Polsce możliwe rozwiązania 55 Podsumowanie 66 Bibliografia 68

5

PRZEDMOWA EKSPERTA 6 Przedmowa Dr hab. profesor nadzwyczajny Joanna Cygler, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Ekspert Instytutu Innowacyjna Gospodarka Kapitał ludzki jest uznawany jako kluczowy czynnik rozwoju współczesnej gospodarki. Dlatego jednym z istotnych priorytetów strategii rozwoju gospodarczego państwa pojawia się kwestia poprawy zdrowia i kondycji społeczeństwa kraju. Podkreśla się, że zdrowi obywatele pracują wydajniej i dłużej, są bardziej kreatywni, innowacyjni oraz zadowoleni z pracy i z życia. Generują znacznie większe dochody indywidualne oraz dla gospodarki. Ochronę zdrowia należy zatem traktować jako inwestycję w człowieka i w państwo, a nie jako źródło znacznych wydatków budżetowych. W Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR), opublikowanej w końcu lipca br. przez Ministerstwo Rozwoju, autorzy dokumentu nadali problemom kondycji społeczeństwa właściwą istotną rangę, uznając, że zwiększanie powszechności i jakości ochrony zdrowia przyniesie wymierne korzyści dla gospodarki zarówno w krótkim, jak i długim horyzoncie czasowym. Choć pewien dystans budzi deklaratywny charakter dokumentu, to jednak z uwagą należy podejść do głównych jego tez. SOR zakłada integrację działań politycznych, gospodarczych i społecznych w kierunku m.in. stworzenia warunków do rozwoju społeczeństwa, wyrównywania dysproporcji w dostępie i jakości ochrony zdrowia zarówno regionalnych, jak i w porównaniu do najbogatszych krajów zachodnich. Szczególnie, że międzynarodowe statystyki (np. wartość Indeksu EHCI, wydatki na ochronę zdrowia, nakłady na B+R+I w ochronie zdrowia, starzenie się społeczeństwa i inne) przytaczane w SOR, jak i w niniejszym raporcie, dobitnie świadczą o konieczności zwiększania nakładów w Polsce na ochronę zdrowia, zmiany sposobu ich wydatkowania (w kierunku zwiększania finansowania innowacyjnych procedur) oraz niwelacji dysproporcji cywilizacyjnych. Wyzwania te dotyczą nie tylko zapewnienia powszechności usług o charakterze podstawowym, ale coraz częściej problemem są możliwości korzystania

7 z zaawansowanych technologicznie, innowacyjnych procedur związanych z profilaktyką, diagnostyką oraz metodami leczenia. Dostęp do nowoczesnych procedur w ochronie zdrowia świadczy o nowoczesności gospodarki oraz społeczeństwa. Realizacja innowacji w ochronie zdrowia pobudza innowacje w innych branżach, stwarza warunki do podnoszenia jakości (poprzez nabywanie nowych kompetencji) pracowników w kilku sektorach. Zwiększa się zatrudnienie (pojawiają się nowe miejsca pracy oraz nowe specjalności), tworzone są nowe produkty i branże. Racjonalniej są wydatkowane pieniądze z budżetu państwa. Autorzy Strategii jasno określili konieczność stymulowania popytu na innowacje publiczne (tzw. innowacje wymuszone). Wskazano również na branże kluczowe takie jak: biotechnologia i farmaceutyka, sektor usług prozdrowotnych, które będą traktowane ze szczególną atencją, stanowiące ważną pozycję eksportową i wizerunkową, co w efekcie wzmocni pozycję konkurencyjną kraju. Również zmieni się podejście do działań profilaktycznych dla obywateli. Strategia zakłada działania zmierzające do większej dostępności i zakresu procedur, ich jakości oraz nowoczesności (innowacyjności), szczególnie w systemie otwartym, możliwości zróżnicowania źródeł finansowania działań profilaktycznych oraz promocji zdrowia. Wymaga to dodatkowo restrukturyzacji zakresu i wyceny koszyka świadczeń zdrowotnych, polityki akredytacyjnej, reformy kształcenia kadry medycznej, elastyczności działań instytucji odpowiedzialnych za realizację polityki ochrony zdrowia w Polsce na wszystkich szczeblach zarządzania, wprowadzenia nowoczesnych technologii (np. e-zdrowie). Sukces Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju opiera się przede wszystkim na sporządzeniu wiarygodnych analiz sytuacji politycznej, gospodarczej, społecznej i instytucjonalnej kraju, na uwzględnieniu analizy szerokiej gamy interesariuszy oraz na kontekstowym podejściu do wytyczania i realizacji zamierzeń strategicznych. W tym celu niezbędna wydaje się międzyresortowa dyskusja nad wskazaniem możliwości oraz zagrożeń w realizacji SOR. Biorąc pod uwagę wyzwania stojące przed państwem w zakresie ochrony zdrowia oraz innowacji w tej branży zorganizowany przez Instytut Innowacyjna Gospodarka cykl spotkań przedstawicieli wielu instytucji i środowisk dał doskonałą okazję do integracji środowisk naukowego (w tym wynalazców), biznesowego, administracji publicznej i medycznego oraz do wypracowania platformy dialogu i konkretnych propozycji strategicznych. Wnioski z tej dyskusji bardzo dobrze wpisują się w problematykę podjętą w SOR oraz wskazują na aspekty, których w dokumencie nie uwzględniono, a są one ważne. Należy wrazić nadzieję, że spotkania środowisk związanych z szeroko pojętą ochroną zdrowia oraz innowacjami w tej branży pozwolą wypracować konkretne rozwiązania, które będą mogły wykorzystane w ramach strategii rozwoju Polski.

PRZEDMOWA INGOS 8 Innowacyjność w sektorze ochrony zdrowia w Polsce wyzwania, bariery, problemy i rekomendacje Raport opracowany przez Instytut Innowacyjna Gospodarka na podstawie spotkań, debat i warsztatów z przedstawicielami administracji publicznej (m.in. Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Rozwoju, Ministerstwo Finansów, Narodowy Fundusz Zdrowia, Urząd Patentowy RP, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych), biznesu (sektor medyczny, farmaceutyczny, teleinformatyczny) i świata nauki (ekonomiści, inżynierowie, eksperci ochrony zdrowia). Instytut Innowacyjna Gospodarka (INGOS) jest think tankiem działającym na rzecz poprawy innowacyjności różnych obszarów gospodarki naszego kraju. Misją Instytutu jest budowa platformy współpracy, wymiany doświadczeń, komunikacji pomiędzy różnymi grupami interesariuszy, co w efekcie przyczynia się do znajdowania i wypracowania nowych skutecznych rozwiązań, czy rekomendacji dla poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki. Celem cyklu przeprowadzonych przez INGOS roundtables i wypracowanego na tej podstawie niniejszego raportu jest diagnoza sytuacji potencjału innowacyjnego sektora farmaceutycznego w Polsce, barier, które stoją na przeszkodzie rozwoju tego obszaru gospodarki oraz przedstawienie rekomendacji, które mogą pomóc w ich przełamaniu. Ideą projektu było stworzenie platformy do pogłębionego dialogu z administracją publiczną, naukowcami z różnych obszarów

9 naukowych m.in nauk ekonomicznych i technicznych oraz biznesem na temat znaczenia i sposobu podniesienia konkurencyjności i innowacyjności sektora ochrony zdrowia dla rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Eksperci dyskutowali nad problemami, z którymi styka się sektor farmaceutyczny oraz metodami poprawy sytuacji. Zastanawiano się jak zbudować kapitał społeczny popierający innowacje, jak rozwijać współpracę nauki, administracji i biznesu. Analizowano ryzyko prowadzenia działalności innowacyjnej (zwrot z inwestycji, R&D), czy jakie innowacyjne technologie medyczne mają szansę powstać w Polsce. W dyskusji udział wzięli: Prof. dr hab. Tadeusz Baczko, Polska Akademia Nauk Michał Baj, Dyrektor Departamentu Wspierania Polityk Gospodarczych, Ministerstwo Finansów Elżbieta Balcerowska, Naczelnik Wydziału Wspierania Innowacyjności Urząd Patentowy RP Dr Krzysztof Chlebus, Gdański Uniwersytet Medyczny Dr Tomasz Ciach, Politechnika Warszawska Przedstawiciel polskich start-up ów biotechnologicznych Łukasz Ciężki, Onwelo (big data) Prof. dr hab. Joanna Cygler, Szkoła Głowna Handlowa w Warszawie, Instytut Innowacyjna Gospodarka Michał Czarnogórski, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych Paweł Handschuh, Novartis Prof. dr hab. Wojciech Hanke, Komitet Zdrowia Publicznego Jacek Graliński, AstraZeneca Pharma Elżbieta Janaszkiewicz, Sanofi Dr Małgorzata Kozłowska, Urząd Patentowy RP Artur Kawaler, Ministerstwo Finansów Michał Masior, Ministerstwo Rozwoju Prof. dr hab. Elżbieta Mączyńska, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Jerzy Milewski, Narodowa Rada Rozwoju Artur Musiał, Abbvie Prof. dr hab. Ewelina Nojszewska, SGH, Instytut Innowacyjna Gospodarka Dr n. farm. Karolina Nowak, Narodowy Instytut Leków Dr hab. Robert Olszewski, Politechnika Warszawska Karol Poznański, MSD Dr Agnieszka Sznyk, Instytut Innowacyjna Gospodarka Dr Andrzej Śliwczyński, zastępca dyrektora Departamentu Analiz i Strategii Narodowego Funduszu Zdrowia Andrzej Tolarczyk, Departament Analiz i Strategii Ministerstwo Zdrowia Aldona Zygmunt, Pfizer

GŁÓWNE TEZY RAPORTU 10 Na zdrowie należy patrzeć nie tylko jako stan pożądany, który przynosi wymierne korzyści w aspekcie społeczno-gospodarczym, ale również należy rozważyć je w kontekście strat, jakie wynikają z jego braku. Wydatki na ochronę zdrowia nie powinny być postrzegane w charakterze ograniczenia dostępnego budżetu czy kosztów, a w charakterze inwestycji w jeden z głównych czynników rozwoju państwa, czyli kapitał ludzki. Poziom zdrowia społeczeństwa jest ściśle związany z poziomem rozwoju gospodarczego. Zdrowe, zdolne do pracy i długo żyjące społeczeństwo jest w stanie wytworzyć więcej dóbr i usług co ma bezpośredni wpływ na rozwój. Natomiast wysoki poziom rozwoju stwarza możliwość przekazywania większych środków na sektor ochrony zdrowia, badania nad nowoczesnymi substancjami oraz typami terapii. Bezpośrednim beneficjentem innowacji w ochronie zdrowia jest pacjent, jednak ostatecznie korzyści odnosi kraj, ponieważ zdrowsi obywatele generują więcej wpływów do budżetu państwa i wpływają na lepszy rozwój gospodarczy. Potrzeba poprawy innowacyjności sektora farmaceutycznego jest koniecznością. Starzejące się społeczeństwa, przenoszenie chorób, wzrastająca odporność wirusów i bakterii na istniejące leki to tylko niektóre dowody, że poprawa innowacyjności systemu ochrony zdrowia leży w wyższym interesie społecznym. Innowacyjne rozwiązania w sektorze ochrony zdrowia przyczyniają się przede wszystkim do wydłużenia i poprawy jakości życia pacjentów. Musimy traktować zjawisko innowacyjności w sposób holistyczny, w oparciu o współpracę takich interesariuszy jak Ministerstwo Rozwoju, Urząd Patentowy, Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Finansów, ekonomiści, prawnicy, inżynierowie, biznes zarówno polski jak i duże międzynarodowe korporacje oraz instytucje otoczenia biznesu. Polska ma większą szansę na innowacyjność w wyrobach medycznych niż w produktach leczniczych. Wynika to z rachunku ekonomicznego, ponieważ kreowanie autentycznej innowacji farmaceutycznej jest ogromnie kosztowne. Silny związek między skalą publicznych wydatków na B+R, a liczbą globalnych innowatorów wskazuje wyraźnie na znaczenie, jakie proinnowacyjna orientacja polityki publicznej ma dla budowy międzynarodowego potencjału konkurencyjnego poszczególnych gospodarek. Za główne bariery na drodze do rozwoju innowacyjności uczestnicy debaty uznali brak długofalowej strategii rządu, silosowość instytucji i instytutów naukowych, niedofinansowanie sektora ochrony zdrowia oraz sektora R&D, brak holistycznego ekosystemu wspierającego rozwój innowacji, nieefektywne alokowanie środków, brak polityki w obszarze wdrażania innowacji i udostępniania polskim pacjentom innowacyjnych rozwiązań.

11 Niniejsza publikacja wydaje się wpisywać w dyskusje nad polityką obecnego rządu i w opublikowany pod koniec lipca br. dokument Ministerstwa Rozwoju Strategia na Rzecz Odpowiedzialnego Biznesu. Mamy nadzieję, że wnioski płynące z raportu Instytutu znajdą odzwierciedlenie w ostatecznej wersji tego dokumentu, a decydenci wezmą pod uwagę rekomendacje wypracowane przez ekspertów podczas podejmowania decyzji politycznych. Dyskusje międzyśrodowiskowe (3 roundtables) wykazały konieczność cyklicznego prowadzenia takiego dialogu. Będziemy także starali się, aby tego typu działania były nadal prowadzone, a nawiązany dialog pomiędzy tak różnymi grupami interesariuszy był kontynuowany. Jest to jeden ze sposobów przełamywania silosowości działania instytucji i firm w naszym kraju oraz tworzenia ekosystemu dla rozwoju innowacji. Raport Innowacyjność w sektorze ochrony zdrowia w Polsce wyzwania, bariery, problemy i rekomendacje składa się z dwóch części. W pierwszej przenalizowano poziom innowacyjności i konkurencyjności sektora farmaceutycznego na tle innych krajów europejskich przy wykorzystaniu wskaźników opracowanych przez niezależne instytucje o światowej renomie jak np. OECD, Eurostat, WHO. W drugiej części przedstawiono wnioski i rekomendacje płynące z cyklu trzech debat z udziałem polskich ekspertów, przedstawicieli administracji publicznej i biznesu.

WSTĘP 12 Zdrowie a kondycja gospodarki Poziom zdrowia społeczeństwa ma bezpośredni wpływ na jego potencjał gospodarczy. Chociaż zdrowie uważane jest za najcenniejszy zasób i najwyższą wartość, jaką dysponują ludzie i społeczeństwa, przez wiele lat było ono aspektem pomijanym w makroekonomicznych koncepcjach rozwoju gospodarki. A przecież zdrowie jest bezcenne nie tylko z punktu widzenia jednostki czy społeczeństwa, ale także z punktu widzenia wzrostu gospodarczego. Zdrowie jest bowiem zasadniczym składnikiem i wyznacznikiem jakości kapitału ludzkiego, który obok innowacji stanowi najważniejszy czynnik wzrostu gospodarczego. Dlatego postrzeganie zagadnienia ochrony zdrowia przez pryzmat gospodarki jest nie tylko uzasadnione, ale także konieczne, aby zrozumieć, jak ogromne znaczenie ma ono dla funkcjonowania społeczeństwa i całego państwa. Na zdrowie należy patrzeć jednak nie tylko jako stan pożądany, który przynosi wymierne korzyści w aspekcie społeczno-gospodarczym, ale również należy rozważyć je w kontekście strat, jakie wynikają z jego braku. Problemy zdrowotne społeczeństwa, krótszy czas trwania życia na skutek choroby, jego niższa jakość, powodująca niezdolność do pracy. W konsekwencji powoduje to obniżenie dochodów i zmniejszenie aktywności ekonomicznej ludności i ma bardzo negatywny wpływ na gospodarkę, jej wzrost, a także jej potencjał w przyszłości.

13 Niezdolność do pracy powoduje, że dana osoba nie tylko w danym momencie nic nie wytwarza, ale zwiększa także obciążenie systemu opieki zdrowotnej. Dodatkowe zmniejszenie dochodów takich jednostek czy społeczeństwa, wynikające z niezdolności do pracy, sprawia, że mniejsza ich część może być przeznaczana na ubezpieczenia zdrowotne i inwestycję w ochronę zdrowia. W ten sposób gospodarka wpada w błędne koło, znacznie ograniczając swój potencjał rozwojowy. Jak wynika z licznych badań, analiz i statystyk poziom rozwoju gospodarczego oraz jakość i przewidywana długość życia społeczeństwa są ściśle powiązane 1. 1-procentowy wzrost przewidywanej długości życia oznaczał nawet 6-procentowy wzrost PKB czy wzrost PKB per capita na poziomie 5%. Związek nie jest jednak jednostronny. Dla większości badanych państw wykazano również ścisłą zależność pomiędzy poziomem PKB oraz PKB per capita a spodziewaną długością życia. Oczywiście rozwój gospodarczy nie jest jedynym czynnikiem mającym wpływ na przewidywaną długość życia, ale jego rola jest nie do przecenienia. O tym, jak duże znaczenie ma poziom rozwoju gospodarczego na czas trwania i jakość życia przekonuje m.in. raport WHO 2. Wynika z niego, że średnia przewidywana długość życia dla osoby urodzonej w 2015 r. wynosi ogólnie 71,4 roku. Jednak aż dla 29 państw ta liczba przekracza 80 lat. Co istotne, wszystkie z nich to państwa wysoko rozwinięte. Na drugim biegunie znajdują się 22 kraje, dla których średnia przewidywana długość życia nie przekracza 60 lat. Są to biedne państwa z regionu Afryki subsaharyjskiej. 1. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/quality_of_life_indicators_- _health, Swift R. The relationship between health and GDP in OECD countries in the very long run, Health Econ. 2011 Mar;20(3):306-22. doi: 10.1002/ hec.1590, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20217835), 2. World Health Statistics: Monitoring Health for the SDGs (http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2016/health-inequalities- persist/en/).

14 Średnia oczekiwana długość życia według płci w podziale na regiony. Stan na rok 2015. Źródło: WHO (http://www.who.int/gho/publications/world_health_statistics/2016/en_whs2016_chapter3.pdf?ua=1) 81 75 75 72 71 68 78 72 63 59 76 71 Podobnie sytuacja wygląda w kategorii jakości życia, mierzonej pod względem liczby przewidywanych lat życia w zdrowiu, która ogólnie szacowana jest na 63,1 roku. W wymiarze geograficznym zauważa się, że bogatsze regiony przeważają także pod tym względem. Liderami z liczbą lat życia w zdrowiu przekraczająca 67 są kraje europejskie, Ameryk oraz państwa Dalekiego Wschodu i Australii. Zdecydowanie gorzej wypadają państwa Afrykańskie średnia przewidywana długość życia dla tego regionu wynosi ok. 52 lata. Z powyższych rozważań oraz przytaczanych wyników badań i statystyk wynika, że poziom zdrowia społeczeństwa jest ściśle związany z poziomem rozwoju gospodarczego. Zdrowe, zdolne do pracy i długo żyjące społeczeństwo jest w stanie wytworzyć więcej dóbr i usług co ma bezpośredni wpływ na rozwój, zaś wysoki poziom rozwoju stwarza możliwość przekazywania większych środków na sektor ochrony zdrowia, badania nad nowoczesnymi substancjami oraz typami terapii.

15 Nie bez znaczenie jest także prezenteizm i absenteizm osób chorych oraz ich opiekunów. Wpływa to w ogromnym stopniu na koszty pośrednie obrazujące wartość utraconej produktywności związanej z niemożnością wykonywania pracy przez osoby chore i ich opiekunów. Ma to istotne znaczenie dla stabilności finansowej sektora publicznego. Spowodowana chorobą utracona produktywność prowadzi do wytworzenia PKB mniejszego niż byłby możliwy do uzyskania w sytuacji braku choroby, czego konsekwencją są mniejsze wpływy publiczne, w szczególności z podatków przede wszystkim dochodowego od osób fizycznych (PIT), dochodowego od osób prawnych (CIT), od towarów i usług (VAT oraz akcyzy) oraz składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. W efekcie, większe obciążenie chorobami generuje nie tylko wyższe wydatki na świadczenia zastępujące utracony na skutek choroby dochód gospodarstw domowych, lecz również przyczynia się do zmniejszenia dochodów publicznych, służących sfinansowaniu tych świadczeń oraz leczenia. Przy takim podejściu wydatki na ochronę zdrowia nie powinny być postrzegane w charakterze ograniczenia dostępnego budżetu czy kosztów, a w charakterze inwestycji w jeden z głównych czynników rozwoju państwa, czyli kapitał ludzki.

16

17 INNOWACYJNOŚĆ W SEKTORZE OCHRONY ZDROWIA W POLSCE ROZDZIAŁ 1 OCHRONA ZDROWIA W PAŃSTWACH UE Kraje, które przeznaczają więcej środków na ochronę zdrowia mają również na ogół lepiej rozwinięty sektor farmaceutyczny, który w niektórych z nich ma poważny wkład w tworzenie PKB.

ROZDZIAŁ 1 18 Aż trzy spośród ośmiu Milenijnych Celów Rozwoju zawartych w Projekcie Milenijnym ONZ dotyczyło kwestii związanych ze zdrowiem. Obejmowały one takie wyzwania, jak zmniejszenie wskaźnika umieralności dzieci, zmniejszenie wskaźnika umieralności okołoporodowej, a także zwalczanie AIDS, malarii i innych chorób do 2015 r. W 2015 r. została przyjęta nowa Agenda na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030, w której wskazano aż 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju, jako kierunków działań międzynarodowej społeczności. Spośród tych 17 celów tylko 1 z nich dotyczy obszaru zdrowia. Nie oznacza to jednak, że kwestia zdrowia została zmarginalizowana lub niedoceniona przez światowych przywódców. Wręcz przeciwnie. Szeroko sformułowana deklaracja zapewnienia zdrowego życia oraz promowania dobrostanu dla wszystkich w każdym wieku wskazuje na to, że na agendę ONZ zdrowie trafiło w znacznie szerszym rozumieniu niż w przypadku Milenijnych Celów Rozwoju. Ponadto zwiększono również liczę konkretnych celów operacyjnych wyznaczonych w ramach tego działania, jest ich już bowiem 13. Jak widać, ochrona zdrowia jest priorytetem światowym, ale stanowi także priorytet pod względem regionalnym, a przykładem może być Unia Europejska. Jak wskazuje Eurostat, chociaż systemy ochrony zdrowia w państwach Unii Europejskiej są zorganizowane i finansowane w różny sposób, wspólnym celem i podstawową potrzebą jest powszechny dostęp do wysokiej jakości usług przystępnych cenowo zarówno dla jednostek jak i społeczeństwa 3. Drogi do osiągnięcia tego celu są jednak w przypadku poszczególnych państwa bardzo różne. Warto pod tym kątem przyjrzeć się statystykom dotyczącym wydatków całkowitych na ochronę zdrowia w poszczególnych krajach. Jak wskazał Eurostat na podstawie danych z 2012 r., europejscy liderzy, czyli Niemcy, Francja, Belgia, Holandia, Austria i Dania przekazywali na ochronę zdrowia od 10 do 11,8% swojego PKB. Inne państwa na świecie, które przeznaczały co najmniej 10% PKB na ochronę zdrowia to Nowa Zelandia, Japonia, Kanada, Szwajcaria i Stany Zjednoczone, które pod tym względem są światowym liderem (16,2%). W przypadku Unii Europejskiej w ogonie pod względem wydatków na ochronę zdrowia znajdowały się Litwa, Polska, Łotwa, Estonia i Rumunia. Polska przeznacza na ten cel jedynie 6,3% swojego PKB, z czego tylko 4,5% pochodzi z budżetu państwa, reszta to środki prywatne. W takich krajach jak Holandia, Szwecja, Wielka Brytania, Czechy, Luksemburg i Dania udział wydatków publicznych jest największy i wynosi ponad 80%. W liczbach bezwzględnych ta dysproporcja jest jeszcze większa, bowiem gospodarki Litwy, Polski, Łotwy, Estonii czy Rumunii są znacznie mniejsze niż Niemiec, Francji czy Stanów Zjednoczonych 4. Należy też wziąć pod uwagę wysokość PKB Polski, który wynosi per capita 11 123 Euro, podczas gdy średnia Europejska jest ponad dwa razy większa i wynosi 28 726 Euro. 3. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/healthcare_statistics 4. http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/healthcare_expenditure_statistics

19 Wydatki na ochronę zdrowia w 2012 r. Źródło: Eurostat: (http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/file:current_healthcare_expenditure,_2012_yb15.png) Kraj Wydatki ogólne w EUR Wydatki w EUR w przeliczeniu na mieszkańca Wydatki na mieszkańca według parytetu siły nabywczej Wydatki jako procent PKB Belgia 40 947 3 691 3 270 10,9 Bułgaria (*) 2 950 400 921 7,7 Czechy 11 346 1 080 1 592 7,4 Dania 25 979 4 655 3 209 10,6 Niemcy 290 422 3 548 3 530 10,9 Estonia 1 011 763 1 080 5,8 Irlandia - - - - Grecja 17 708 1 592 1 791 9,2 Hiszpania 94 267 2 013 2 132 9,2 Francja 226 776 3 473 3 175 11,2 Chorwacja 3 076 719 1 085 7,0 Włochy - - - - Cypr 1 287 1 492 1 679 7,3 Łotwa 1 077 508 798 6,0 Litwa 2 097 698 1 193 6,4 Luksemburg 2 905 5 535 4 056 6,8 Węgry 7 491 754 1 370 7,7 Malta - - - - Holandia 70 515 4 215 3 788 11,8 Austria 31 960 3 801 3 452 10,4 Polska 24 145 627 1 179 6,3 Portugalia (*) 16 537 1 566 1 844 9,7 Rumunia 7 185 358 735 5,5 Słowenia (*) 3 090 1 505 1 772 8,6 Słowacja (*) 5 239 971 1 454 7,6 Finlandia 16 661 3 085 2 514 8,7 Szwecja 39 971 3 899 2 868 9,1 Wielka Brytania - - - - Islandia 956 2 991 2 699 9,0 Norwegia 34 604 6 940 4 143 8,9 Szwajcaria 56 126 7 056 4 254 11,4 Australia (*) 94 235 4 218 2 929 8,6 Kanada (*) 132 709 3 848 3 228 10,4 Japonia (*) 424 288 3 320 2 617 10,0 Nowa Zelandia (*) 11 795 2 678 2 473 10,0 Korea Południowa 64 023 1 280 1 686 7,3 Stany Zjednoczone 2 049 626 6 530 6 474 16,2

ROZDZIAŁ 1 20 Unijni liderzy, jak Dania, Francja, Szwecja, Austria, Luksemburg, Belgia, Niemcy oraz Holandia przeznaczali na ochronę zdrowia od ok. 3500 do 5500 euro per capita. Spośród innych państw ujętych przez Eurostat, na świecie tylko w przypadku Szwajcarii, Norwegii i Stanów Zjednoczonych wartości te były wyższe i sięgały ok. 6500-7000 euro na mieszkańca. Natomiast w przypadku 9 państw UE nie przekraczały one 1000 euro na osobę, były to: Bułgaria, Estonia, Chorwacja, Łotwa, Litwa, Węgry, Polska, Rumunia i Słowacja. Wszystkie kraje, które w przeliczeniu na mieszkańca wydają najmniej środków na ochronę zdrowia znajdują się także na końcu zestawienia państw członkowskich UE pod względem przewidywanej długości życia. Cała dziewiątka (uzupełniona dodatkowo o Czechy, których Oczekiwana długość życia dla osób urodzonych w 2013 r. w podziale na państwa i płeć. Źródło: Eurostat (http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/images/6/6b/life_expectancy_at_birth_by_sex_by_country_2013.jpg) EU-28 Hiszpania Francja Włochy Cypr Finlandia Malta Grecja Portugalia Luksemburg Szwecja Austria Słowenia Holandia Niemcy Belgia Irlandia Wielka Brytania Dania Estonia Czechy Polska Chorwacja Słowacja Litwa Węgry Łotwa Rumunia Bułgaria Szwajcaria Lichtensztain Norwegia Islandia Turcja Czarnogura Serbia Macedonia 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 5. Aliva

21 wydatki na ochronę zdrowia w przeliczeniu na mieszkańca minimalnie przekraczały 1000 euro i również pod tym względem odstają od reszty państw UE) znalazła się wśród 10 państw, dla których ten wskaźnik jest najniższy. Analizując natomiast 5-letnie przeżycia dla chorób nowotworowych w krajach UE z wyłączeniem raka skóry Polska znajduje się na trzecim miejscu od końca, jedynie przed Rumunią i Węgrami, z jedynie 48% przeżywalnością. Liderzy jak Luksemburg czy Szwecja mogą pochwalić się ponad 60% przeżywalnością 5. Statystyki Eurostatu i WHO wskazują sieć powiązań pomiędzy poziomem rozwoju gospodarczego, wydatkami na ochronę zdrowia a przewidywaną długością życia oraz przewidywaną długością życia w zdrowiu. Warto jednak zastanowić się, jakie inne różnice, oprócz poziomu rozwoju gospodarczego występują pomiędzy poszczególnymi państwami, które przyczyniają się do znaczących różnic w obszarze ochrony zdrowia? Jedną z prawidłowości dostrzeżoną już kilka lat wcześniej przez OECD jest fakt, że kraje, które przeznaczają więcej środków na ochronę zdrowia mają również na ogół lepiej rozwinięty sektor farmaceutyczny, który w niektórych z nich ma poważny wkład w tworzenie PKB. Jak wynika z danych przytaczanych przez OECD 9 państw należących do tej organizacji odpowiada za ok. 80% globalnej wartości sprzedaży leków. Przykładem państw, w których sektor farmaceutyczny odgrywa znaczną rolę są m.in. USA, Niemcy, Francja oraz Wielka Brytania to właśnie na terenie tych krajów mają swoje siedziby największe koncerny farmaceutyczne. Warto w tym miejscu wspomnieć także o Irlandii i Szwajcarii, które czerpią również znaczne korzyści z tytułu eksportu farmaceutyków. Działalność firm farmaceutycznych opiera się w dużym stopniu na pracach badawczo-rozwojowych, co ma wpływ na innowacyjność poszczególnych gospodarek, a także ich wzrost. Jak podaje OECD, badania i rozwój w sektorze farmaceutycznym generują po ok. 0,5 PKB Szwecji czy w Szwajcarii. Prace badawczo-rozwojowe mają wpływ na wynalezienie nowych cząsteczek i terapii, co przyczynia się do poprawy jakości życia 6. Warto także przytoczyć statystyki dotyczące długości życia dla poszczególnych państw z ich wynikami w rankingach innowacyjności. Liderami w tym obszarze są: Szwajcaria, Szwecja, Dania, Finlandia, Niemcy i Niderlandy. Spośród państw UE na drugim biegunie znajdują się gospodarki Chorwacji, Łotwy, Litwy, Polski, Słowacji, Węgier, Hiszpanii i Grecji. Za wyjątkiem tych 2 ostatnich państw (zmagających się w ostatnich latach z poważnymi kryzysami finansowymi, co może tłumaczyć ich niską pozycję w rankingach innowacyjności), te państwa UE, które znajdują się niżej 6. (http://www.oecd.org/els/health-systems/41303903.pdf)

ROZDZIAŁ 1 22 w rankingu innowacyjności należą również do grupy tych, dla których przewidywana długość życia jest mniejsza. Indeks innowacyjności państw według metodologii Komisji Europejskiej w 2015 r. Źródło: http://ec.europa.eu/growth/industry/innovation/facts-figures/scoreboards/ 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 Szwajcaria Szwecja Dania Finlandia Niemcy Holandia Irlandia Belgia Wielka Brytania Luksemburg Austria Izrael Islandia Francja [EU28 - średnia] Słowenia Norwegia Cypr Estonia Malta Czechy Włochy Portugalia Grecja Hiszpania Węgry Słowacja Serrbia Polska Litwa Łotwa Chorwacja Turcja Bułgaria Macedonia Rumunia Ukraina Innovation Leaders Strong Innovators Moderate Innovators Modest Innovators

23 Innym obszarem mającym wpływ na jakość systemu ochrony zdrowia w poszczególnych państwach jest stosowanie nowych rozwiązań z obszaru teleinformatyki. Jak wskazuje OECD należy wyróżnić 4 rodzaje korzyści, jakie płyną z zastosowania nowoczesnych technologii w sektorze ochrony zdrowia. Są to: wzrost jakości i efektywności opieki zdrowotnej, zmniejszenie kosztów operacyjnych usług klinicznych, zmniejszenie kosztów administracyjnych wewnątrz sektora, stworzenie nowych możliwości w obszarze opieki zdrowotnej. Chociaż jak wskazuje OECD, zastosowanie nowoczesnych rozwiązań może wiązać się z dużymi kosztami początkowymi i przed ich ewentualnym wdrożeniem konieczne jest dokonanie bilansu potencjalnych zysków, to w perspektywie długoterminowej (od kilku miesięcy do nawet kilkunastu lat), te rozwiązania okazują się korzystne nie tylko dla jakości samego sektora ochrony zdrowia, ale także z punktu widzenia finansowego 7. Warto zauważyć, że Unia Europejska podejmuje szereg inicajtyw na rzecz poprawy sytuacji w ochronie zdrowia w Europie. Przykładem może być program Zdrowie na rzecz wzrostu gospodarczego na lata 2014-2020. Jest to już trzeci wieloletni program działania UE na rzecz zdrowia. Zakłada on 4 cele szczegółowe 8 : promocja zdrowia, profilaktyka chorób i tworzenie środowisk sprzyjających prowadzeniu zdrowego stylu życia, z uwzględnieniem zasady zdrowie we wszystkich politykach ochrona obywateli Unii przed poważnymi transgranicznymi zagrożeniami zdrowotnymi zwiększanie innowacyjności, efektywności i stabilności systemów opieki zdrowotnej ułatwianie obywatelom Unii dostępu do lepszej i bezpieczniejszej opieki zdrowotnej Na realizację tego programu przeznaczono 449 mln euro rocznie. Środki mają być przeznaczane na dotacje i zamówienia publiczne w celach reform systemów opieki zdrowotnej państw UE. Zgodnie z założeniem programu jednym z elementów, który ma zapewnić skuteczność działań jest łączenie zasobów i know-how różnych państw, by wspólnie rozwiązywać istniejące problemy systemów opieki zdrowotnej. Wykorzystanie podejścia łączenia wiedzy i doświadczenia z różnych krajów powinno mieć zastosowanie jednak nie tylko w przypadku realizacji tego programu. Warto z niego korzystać także w szerszej perspektywie, np. w procesie oceny funkcjonowania krajowych systemów opieki zdrowia przy uwzględnieniu ich specyfiki. 7. http://www.keepeek.com/digital-asset-management/oecd/social-issues-migration-health/improving-health-sector-efficiency/executivesummary_9789264084612-2-en#page1 8. http://ec.europa.eu/health/programme/policy/index_pl.htm

24

25 INNOWACYJNOŚĆ W SEKTORZE OCHRONY ZDROWIA W POLSCE ROZDZIAŁ 2 INNOWACJE A SEKTOR OCHRONY ZDROWIA W POLSCE Nakłady na opiekę zdrowotną, z punktu widzenia gospodarki powinny być postrzegane jako inwestycja, a nie jako koszt.

ROZDZIAŁ 2 26 CZYM SĄ INNOWACJE? Co rozumiemy pod pojęciem innowacji? Z języka łacińskiego tłumaczymy je jako odnowienie, dlatego głównym atrybutem innowacji jest jej nowość. Jednak drugim równie ważnym czynnikiem identyfikującym innowacje jest jej wprowadzenie na rynek. W szerokim spectrum definicji innowacje mogą dotyczyć technologii, procesów czy zjawisk o charakterze technicznym, organizacyjnym, społecznym lub psychologicznym. Jak podaje J. Gogołowicz w gospodarce za innowacje przyjmuje się dokonanie sprzedaży, wprowadzenia na rynek nowego produktu (usługi), bądź wdrożenie nowego procesu czy nowego sposobu zorganizowania działalności gospodarczej 9. Pojęcie innowacji należy wyraźnie odróżnić od pojęcia wynalazku (and. innovation a invention ). Terminy te są często używane wymiennie, co jest błędem, bowiem innowacja jest wynalazkiem, a nie każdy wynalazek jest innowacją. Wynalazki mogą z czasem stać się innowacjami, jeśli będzie możliwość zastosowania ich w praktyce. W przypadku innowacji kluczowe jest zatem wdrożenie, ponieważ w przedsiębiorstwach powstaje wiele pomysłów, ale tylko niektóre z nich trafiają na rynek. Poza tym, aby być za takie uznane, muszą spełniać również kryterium kreowania nowej wiedzy. Dlatego w przypadku sektora farmaceutycznego wytworzenie leku generycznego czy nawet opracowanie nowej substancji nie jest jednoznaczne z innowacją. JAK POWSTAJĄ INNOWACJE? Innowacje zazwyczaj wprowadzane są małymi kroczkami oraz poparte wieloletnimi badaniami, które mają na celu ich jak najlepsze opracowanie. Źródeł ich powstawania można doszukiwać się w trzech koncepcjach, z których pierwsza popytowa oparta jest na maksymalizacji zysku za pomocą zaopatrzenia rynku w dobra, których produkcja dotychczas nie była znana albo nie odpowiadała w pełni potrzebom lub była zbyt droga. To właśnie dążenie do usunięcia tych przeszkód tworzy innowację. Druga z koncepcji podażowa polega na tym, że uczeni i twórcy dokonują odkryć i wynalazków pod wpływem dociekliwości badawczej i predyspozycji twórczych oraz indywidualnej potrzeby osiągnięć i służenia wyższym celom nauki. Trzecia, która nazwana została innowacjami stymulowanymi bezpośrednio przez potrzeby, dotyczy samych jednostek, których potrzeby nie zostały z różnych przyczyn sprecyzowane na rynku, a które istnieją i są oceniane według preferencji określanych przez ośrodki decyzyjne w danej organizacji 10. 9. Gogołowicz J., Innowacyjność i sieciowość jako warunki rozwoju przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe <<Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów>> 2013, nr 133, s. 75-94. 10. http://www.innowacyjnefirmy.com.pl/modele_powstania_innowacji innowacje_st/

27 Cykl tworzenia innowacji składa się z czterech faz, przez które dany pomysł musi przejść, aby stać się komercyjnym sukcesem. Są to: faza odkrycia, faza rozwoju idei, faza przyspieszenia i skalowanie. Cykl tworzenia INNOWACJI 1000 POMYSŁOW 100 WYBRANYCH 10 PILOTÓW 3 WDROŻENIA 1 SUKCES ODKRYCIE FAZA ROZWOJU IDEI FAZA PRZYSPIESZENIA SKALOWANIE CO DAJĄ INNOWACJE? Oprócz zaspokajania potrzeb konsumentów w większym stopniu, innowacje decydują o budowaniu konkurencyjności, a co za tym idzie są siłą napędową rozwoju. Wynikają z ludzkiej kreatywności i stanowią najlepszy przykład postępu człowieka. To właśnie dzięki uporowi i ciekawości ludzi rodzą się innowacje, które mają znaczący wpływ na losy całego świata. Oznacza to, że spełniają kilka kluczowych zadań (1) ulepszają świat, w którym żyjemy, (2) poprawiają jakość życia, (3) stymulują konkurencyjność na rynkach oraz (4) są źródłem rozwoju w każdym obszarze życia człowieka, poczynając od gospodarki przez ochronę środowiska po życie społeczne. Innowacje stanowią przede wszystkim podstawę trwałego wzrostu gospodarczego, co wpływa na poprawę warunków ekonomicznych i społecznych. Dlatego tak ważne jest, aby nie zaniedbywać badań, które stanowią siłę napędową innowacji i dążyć do ciągłego rozwoju, gdyż to właśnie w postępie tkwi potencjał ludzki.

ROZDZIAŁ 2 28 INNOWACJE PODSTAWĄ GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY Według amerykańskiego ekonomisty, Paula Michaela Romera profesora Uniwersytetu Stanforda, istotne znaczenie we współczesnych systemach gospodarczych mają nie tylko czynniki materialne, ale w równym stopniu wiedza, która jest traktowana jako aktywa, stanowiące przedmiot obrotu rynkowego i są dobrem ekonomicznym. Wiedza to również informacje potrzebne do podejmowania określonych decyzji. Gospodarki krajów OECD coraz bardziej opierają się na wiedzy i informacji. Wiedza jest obecnie postrzegana jako główny czynnik napędzający produktywność i wzrost ekonomiczny. Innowacje są również jednym z najważniejszych elementów gospodarki w obrębie której działa wiele przedsiębiorstw opierających swoją przewagę konkurencyjną właśnie na wiedzy. Jest to system gospodarczy, który wykorzystuje swój potencjał ekonomiczny związany z potencjałem intelektualnym pracowników 11. Aby można było mówić o budowaniu gospodarki opartej na wiedzy należy stworzyć warunki sprzyjające powstawaniu i funkcjonowaniu przedsiębiorstw opierających swą przewagę konkurencyjną na tym zasobie. Wśród podmiotów, które tworzą warunki są: państwo, władze lokalne i regionalne, przedsiębiorstwa, środowiska intelektualne i akademickie. W kwestii państwa chodzi tu przede wszystkim o odpowiednią politykę makroekonomiczną i strukturalną, a także racjonalizację wydatków na badania i rozwój oraz właściwą politykę edukacyjną. Do dalszych podmiotów, które sprzyjają tworzeniu gospodarki opartej na wiedzy są organizacje międzynarodowe, takie jak OECD, Bank Światowy czy ONZ. Polska ma bardzo dobrze wykształcone społeczeństwo. Mimo to w rankingach innowacyjności wciąż plasuje się na dość dalekich miejscach. Polska w większości wskaźników innowacyjności wypada bardzo przeciętnie. Przykładem może być Sumaryczny Indeks Innowacyjności (w skali od 0-1), który obejmuje 27 wskaźników, opisujących różne wymiary innowacyjności, takie jak motory innowacji, działalność przedsiębiorstw i efekty działalności innowacyjnej. W 2015 roku indeks innowacyjności Polski wyniósł 0,313, podczas gdy średnia dla całej Unii Europejskiej przekroczyła 0,55. Same zasoby ludzkie nie wystarczą bowiem, by kraj można było uznać za innowacyjny. Polska jest doceniana za kapitał ludzki przez Komisję Europejską. Zdaniem instytucji kraj musi jednak popracować m.in. nad przedsiębiorczością oraz powiązaniami między przemysłem i nauką. 11. http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_96055.asp?soid=256993fed9734dd0b31a4785e53f81f5

!"#$%#&'()*)+'!"#$%#&'()*)+'!"#$%#&'()*)+'!"#$%#&'()*)+'!"#$%#&'()*)+'!"#$%#&'()*)+'!"#$%#&'()*)+'!"#$%#&'()*)+'!"#$%#&'()*)+' The Global Competitiveness Economy Score 1 Prev. 2 Trend 3 Economy 29 1 Switzerland 5.76 1 48 Malta 2 Singapore 5.68 2 49 South Africa 3 United States 5.61 3 50 Panama 4 Germany 5.53 5 51 Turkey 5 Netherlands 5.50 8 52 Costa Rica 6 Japan 5.47 6 53 Romania 7 Hong Kong SAR 5.46 7 54 Bulgaria 8 Finland 5.45 4 55 India 9 Sweden 5.43 10 56 Vietnam POLSKA NA TLE EUROPY 12 10 United Kingdom 5.43 9 57 Mexico 11 Norway 5.41 11 58 Rwanda 12 Denmark 5.33 13 59 Slovenia 13 Canada 5.31 The Global Competitiveness Potencjał innowacyjny krajów Index Unii 2015 2016 Europejskiej (28) Rankings 15 60 Macedonia, FYR 14 Źródło: https://badania.parp.gov.pl/polska-w-innovation-union-scoreboard-2015; Opracowanie własne Qatar na podstawie: 5.30 Innovation 16 Union 61 Colombia Scoreboard 2015. 15 Taiwan, China 5.28 14 62 Oman 16 New Zealand 5.25 17 63 Hungary 0,8 modest innovators 17 United Arab Emirates 5.24 12 64 Jordan 0,7 1 48 95 moderate innovators 0.6 2 49 96 18 Malaysia 5.23 20 65 Cyprus innovation followers 0,5 3 50 Economy Score 1 Prev. 2 Trend 3 97 19 Economy Belgium Score 5.20 1 Prev. 18 2 Trend 3 66 Economy Georgia innovation leaders 0,4 4 511 98 Switzerland 5.76 1 48 20 Malta Luxembourg 4.39 5.20 47 19 95 67 El Slovak Salvador Republic 0,3 5 52 99 2 Singapore 5.68 2 49 21 South Australia Africa 4.39 5.15 56 22 96 68 Zambia Sri Lanka 0,2 6 53 100 3 United States 5.61 3 50 22 Panama France 4.38 5.13 48 23 97 69 Seychelles Peru 0,1 7 54 0 4 101 Germany 5.53 5 51 23 Turkey Austria 4.37 5.12 45 21 98 70 Dominican MontenegroRepublic 8 55 102 5 Netherlands 5.50 8 52 24 Costa IrelandRica 4.33 5.11 51 25 99 71 Kenya Botswana 9 56 103 6 Japan 5.47 6 53 25 Romania Saudi Arabia 4.32 5.07 59 24 100 72 Nepal Morocco 10 57 104 7 Hong Kong SAR 5.46 7 54 26 Bulgaria Korea, Rep. 4.32 4.99 54 26 101 73 Lebanon Uruguay 11 58 105 12 598 Finland 5.45 4 106 55 27 India Israel 4.31 4.98 71 27 102 74 Kyrgyz Iran, Islamic Republic Rep. 13 609 107 Aktualnie Polska znajduje się w grupie Sweden tak zwanych 5.43krajów 10 56 28 doganiających Vietnam China pod względem 4.30 4.89 68 28 103 75 Gabon Brazil 14 6110 United Kingdom 5.43 9 108 57 29 Mexico Iceland 4.29 4.83 61 30 104 76 Mongolia Ecuador innowacyjności 15 w Unii Europejskiej. 62 Jej współczynniki są wprawdzie 109 poniżej średniej, ale 11 Norway 5.41 11 58 30 Rwanda Estonia 4.29 4.74 62 29 105 77 Bhutan Croatia 16 63 110 zauważalna jest stała tendencja wzrostowa. 12 Denmark Działania 5.33 na 13rzecz innowacyjności 59 31 Slovenia Czech Republic są niezbędne, 4.28 4.69 70 37 106 78 Argentina Guatemala 17 64 111 13 Canada 5.31 15 60 32 Macedonia, Thailand FYR 4.28 4.64 63 31 107 79 Bangladesh Ukraine by kraj 18 nie powtórzył losu Portugalii 65 czy Grecji, które zatrzymały 112się na drodze rozwoju pomiędzy 14 Qatar 5.30 16 61 33 Colombia Spain 4.28 4.59 66 35 108 80 Nicaragua Tajikistan 19 66 113 krajami o średnim i wysokim dochodzie 15 Taiwan, w China przeliczeniu 5.28 na 14 jednego mieszkańca. 62 34 Oman Kuwait 4.25 4.59 46 40 109 81 Ethiopia Greece 20 67 114 16 New Zealand 5.25 17 63 35 Hungary Chile 4.25 4.58 60 33 110 82 21 68 115 Senegal Armenia The Global Competitiveness 22 The Global 69 United Competitiveness Arab Emirates Index 5.24 Index 12 2015 2016 The Rankings 17 2015-2016 116 64 Jordan LithuaniaGlobal 4.23 4.55 Competitiveness 36 64 41 111 83 Bosnia Lao PDR& Herzegovina 23 Źródło: http://www3.weforum.org/docs/gcr/2015-2016/global_competitiveness_report_2015-2016.pdf 7018 Malaysia 5.23 117 65 37 Cyprus Indonesia 4.23 4.52 58 34 112 84 Cape Moldova Verde 24 7119 Belgium 5.20 18 118 66 38 Georgia Portugal 4.22 4.52 69 36 113 85 Lesotho Namibia Economy 25 Score 1 Prev. 2 Trend 3 72 119 20 Luxembourg Economy Score 5.20 Prev. 19 Trend 3 67 39 Slovak Bahrain Economy Republic Score 4.22 4.52 Prev. 75 44 Trend 3 114 86 Cameroon Jamaica Economy 1 26 73 120 Switzerland 5.76 1 48 21 1 Malta Australia Switzerland 4.39 5.15 5.76 47 22 1 95 68 48 40 1 El Sri Malta Azerbaijan Switzerland Salvador Lanka 3.87 4.21 4.39 4.50 5.76 84 73 47 38 1 115 95 87 48 Uganda El Algeria Malta Salvador 2 27 74 121 Singapore 5.68 2 49 22 2 South France Singapore Africa 4.39 5.13 5.68 56 23 2 96 69 49 41 2 Zambia Peru South Poland Singapore Africa 3.87 4.21 4.39 4.49 5.68 96 65 56 43 2 116 96 88 49 Egypt Zambia Honduras South Africa 122 3 28 United States 5.61 3 50 23 3 75 Panama Austria United States 4.38 5.12 5.61 48 21 3 97 70 50 42 3 Seychelles Montenegro Panama Kazakhstan United States 3.86 4.20 4.38 4.49 5.61 92 67 48 50 3 117 97 89 50 Bolivia Seychelles Trinidad Panamaand Tobago 29 76 123 4 Germany 5.53 5 51 24 4 Turkey Ireland Germany 4.37 5.11 5.53 45 25 5 98 71 51 43 4 Dominican Botswana Turkey Italy Germany Republic 3.86 4.19 4.37 4.46 5.53 101 74 45 49 5 118 98 90 51 Paraguay Dominican Cambodia Turkey Republic 30 77 124 5 Netherlands 31 5.50 8 52 25 5 78 Costa Saudi Netherlands Rica Arabia 4.33 5.07 5.50 51 24 8 99 72 52 44 5 Kenya Morocco Costa Latvia Netherlands Rica 3.85 4.17 4.33 4.45 5.50 90 72 51 42 8 119 99 91 52 Ghana Kenya Côte Costa d Ivoire Rica 125 6 Japan 5.47 6 53 Romania 4.32 59 32 7926 6 Korea, Japan Rep. 4.99 5.47 26 6 126 100 73 53 45 6 Nepal Uruguay Romania Russian Japan Federation 3.85 4.09 4.32 4.44 5.47 102 80 59 53 6 120 100 92 53 Tanzania Nepal Tunisia Romania 7 Hong 33 Kong SAR 5.46 7 8054 27 7 Bulgaria Israel Hong Kong SAR 4.32 4.98 5.46 54 27 7 127 101 74 54 46 7 Lebanon Iran, Bulgaria Mauritius Hong Islamic Kong SAR Rep. 3.84 4.09 4.32 4.43 5.46 113 83 54 39 7 121 101 93 54 Guyana Lebanon Albania Bulgaria 8 Finland 34 5.45 4 8155 28 8 India China Finland 4.31 4.89 5.45 71 28 4 128 102 75 55 47 8 Kyrgyz Brazil India Philippines FinlandRepublic 3.83 4.08 4.31 4.39 5.45 108 57 71 52 4 122 102 94 55 Benin Kyrgyz Serbia India Republic 9 Sweden 35 5.43 10 8256 29 9 Vietnam Iceland Sweden 4.30 4.83 5.43 68 30 10 129 103 76 56 9 Gabon Ecuador Vietnam Sweden 3.83 4.07 4.30 5.43 106 n/a 68 123 103 56 Gambia, Gabon Vietnam The 10 36 83 130 United Kingdom 5.43 9 57 30 10 Mexico Estonia United Kingdom 4.29 4.74 5.43 61 29 9 104 77 57 Mongolia Croatia Mexico Advanced United Kingdom Middle 3.81 4.07 4.29 5.43 East, 98 77 61 9 Emerging 124 104 57 Nigeria Mongolia Mexico and Lati 37 84 131 Economies North Africa, and Pakistan Developing Asia 11 Norway 5.41 11 58 31 11 Rwanda Czech NorwayRepublic 4.29 4.69 5.41 62 37 11 105 78 58 11 Bhutan Guatemala Rwanda Norway 3.80 4.05 4.29 5.41 103 78 62 11 125 105 58 Zimbabwe Bhutan Rwanda and 12 38 Denmark 39 5.33 13 85 59 32 12 86 Slovenia Thailand Denmark 4.28 4.64 5.33 70 31 13 106 79 59 12 Argentina Ukraine Slovenia Denmark 3.79 4.03 4.28 5.33 104 76 70 13 126 106 59 Note: The Global Competitiveness Index captures the fundamentals of an Pakistan Argentina Slovenia economy. Recent deve 132 133 13 Canada 5.31 15 60 33 13 Macedonia, Spain Canada FYR 4.28 4.59 5.31 63 35 15 107 80 60 13 Qatar, Bangladesh Tajikistan Macedonia, Canada Saudi Arabia), FYR geopolitical 3.76 4.03 4.28 5.31uncertainties 109 91 63 15 (e.g., Ukraine), and 127 107 60security Mali Bangladesh Macedonia, issues FYR (e.g., Turk 40 87 134 1 Scale ranges from 1 to 7. 14 Qatar 5.30 16 61 34 14 Colombia Kuwait Qatar 4.28 4.59 5.30 66 40 16 108 81 61 14 Nicaragua Greece 3.75 4.02 99 81 128 41 88 135 2 This Colombia Qatar shows the rank out of the 4.28 5.30 144 economies 66 16 108 61 in the GCI 2014 2015. Swaziland Nicaragua Colombia 15 Taiwan, China 42 5.28 14 62 89 35 15 Oman Chile Taiwan, China 4.25 4.58 5.28 46 33 14 136 3109The 82 62 15 Ethiopia Armenia Oman Taiwan, trend line China shows the evolution 3.75 4.01 4.25 5.28in percentile 118 85 46 14 rank since 2007; 129 109 breaks 62 in the trend line refl Liberia Ethiopia Oman 16 New 43 Zealand 5.25 17 9063 36 16 Hungary Lithuania New Zealand 4.25 4.55 5.25 60 41 17 137 110 83 63 16 Senegal Lao Hungary New PDR Zealand 3.73 4.00 4.25 5.25 112 93 60 17 130 110 63 Madagascar Senegal Hungary 17 United 44 Arab Emirates 5.24 12 9164 37 17 Jordan Indonesia United Arab Emirates 4.23 4.52 5.24 64 34 12 138 111 84 64 17 Bosnia Moldova Jordan United Arab & Herzegovina Emirates 3.71 4.00 4.23 5.24 n/a 82 64 12 131 111 64 Myanmar Bosnia Jordan & Herzegovina 18 Malaysia 45 5.23 20 9265 38 18 Cyprus Portugal Malaysia 4.23 4.52 5.23 58 36 20 139 112 85 65 18 Cape Namibia Cyprus Malaysia Verde 3.70 3.99 4.23 5.23 114 88 58 20 132 112 65 Venezuela Cape Cyprus Verde 19 46 93 140 Belgium 5.20 18 66 39 19 Georgia Bahrain Belgium 4.22 4.52 5.20 69 44 18 113 86 66 19 Lesotho Jamaica Georgia Belgium 3.70 3.97 4.22 5.20 107 86 69 18 133 113 66 Mozambique Lesotho Georgia 2015 World Ec 20 47 94 Luxembourg 5.20 19 67 40 20 Slovak Azerbaijan Luxembourg Republic 4.22 4.50 5.20 75 38 19 114 87 67 20 Cameroon Algeria Slovak Luxembourg Republic 3.69 3.97 4.22 5.20 116 79 75 19 134 114 67 Haiti Cameroon Slovak Republic 21 Australia 5.15 22 68 41 21 Sri Poland Australia Lanka 4.21 4.49 5.15 73 43 22 115 88 68 21 Uganda Honduras Sri Australia Lanka 3.66 3.95 4.21 5.15 122 100 73 135 115 68 Malawi Uganda Sri Lanka Advanced Middle East, Emerging and Latin America Commonwealth of Emerging and Sub-Saharan 22 France Economies North 5.13 Africa, and 23Pakistan Developing 69 42 22 Peru Kazakhstan France Asia and the Caribbean 4.21 4.49 5.13 65 50 23Independent States 116 89 69 22 Egypt Trinidad Peru France Developing and Europe Tobago 3.66 3.94 4.21 5.13 Africa 119 89 65 23 136 116 69 Burundi Egypt Peru 23 Austria 5.12 21 70 43 23 Montenegro Italy Austria 4.20 4.46 5.12 67 49 21 117 90 70 23 Bolivia Cambodia Montenegro Austria 3.60 3.94 4.20 5.12 105 95 67 21 137 117 70 Sierra Bolivia Montenegro Leone 24 12. Dane Ireland na kolejnych wykresach 5.11 25 71 44 24 pochodzą z: Instytut Botswana Latvia Ireland Innowacyjna Gospodarka, 4.19 4.45 5.11 74 42 25 118 91 71 24 Raport Innowacje 2015, Paraguay Côte Botswana Ireland d Ivoire Warszawa 2015. 3.60 3.93 4.19 5.11 120 115 74 25 138 118 71 Mauritania Paraguay Botswana 25 Saudi Arabia 5.07 24 72 45 25 Morocco Russian Saudi Arabia Federation 4.17 4.44 5.07 72 53 24 119 92 72 25 Ghana Tunisia Morocco Saudi Arabia 3.58 3.93 4.17 5.07 111 87 72 24 139 119 72 Chad Ghana Morocco 26 Korea, Rep. 4.99 26 73 46 26 Uruguay Mauritius Korea, Rep. 4.09 4.43 4.99 80 39 26 120 93 73 26 Tanzania Albania Uruguay Korea, Rep. 3.57 3.93 4.09 4.99 121 97 80 26 140 120 73 Guinea Tanzania Uruguay Rumunia Bułgaria Łotwa Litwa Chorwacja Polska Słowacja Grecja Węgry The Global Competitiveness Index 2015 2016 Ra Hiszpania Malta Portugalia Włochy Cypr Czechy Estonia Słowenia UE-28 Austria Francja Belgia Irlandia The Global Competitiveness Index 2015 2016 Ra Wlk. Brytania Luksemburg Holandia Niemcy Finlandia Dania Szwecja

ROZDZIAŁ 2 30 Odsetek firm prowadzących działalność innowacyjną w latach 2008-2010 Źródło: Świt innowacyjnego społeczeństwa. Trendy na najbliższe lata. pod. red. P. Zadury-Lichoty 2013. Bułgaria Polska Łotwa Rumunia Węgry Litwa Słowacja Hiszpania Malta Wielka Brytania Cypr Słowenia Czechy Francja Dania Finlandia Włochy Austria Holandia Estonia Irlandia Szwecja Portugalia Belgia Islandia Luksemburg Niemcy 27% 28% 30% 31% 31% 34% 36% 41% 42% 44% 46% 49% 52% 53% 55% 56% 56% 56% 57% 57% 60% 60% 60% 61% 64% 68% 79%

31 WSKAŹNIKI INNOWACYJNOŚCI Oceniając innowacyjność poszczególnych gospodarek bierze się pod uwagę m.in. takie wskaźniki jak kapitał ludzki, poziom nauki mierzony liczbą cytowań, publikacji powstałych w ramach współpracy międzynarodowej, działalność innowacyjną firm, ilość patentów, wydatki na B+R. Na poniższym wykresie przedstawiono analizę poszczególnych wskaźników w porównaniu do średniej UE 13. CZYNNIKI SPRZYJAJĄCE DZIAŁALNOŚĆ FIRM WYNIKI Kapitał ludzki Jakość, otwartość, atrakcyjność systemu badań Finansowanie i wsparcie Inwestycje firm Współpraca i przedsiębiorczość Tworzenie własności intelektualnej Wprowadzanie innowacji Efekty gospodarcze 1.1.1 Nowi absolwenci studiów doktoranckich 1.1.2 Udział osób z wykształceniem wyższym w populacji 1.1.3 Młodzież z wykształceniem ponadgimnazjalnym 1.2.1 Wspólne publikacje międzynarodowe 1.2.2 Udział publikacji wśród 10% najczęściej cytowanych 1.2.3 Doktoranci spoza UE 1.3.1 Publiczne wydatki na B+R 1.3.2 Venture capital 2.1.1 Wydatki przedsiębiorstw na B+R 2.1.2 Pozostałe wydatki na innowacje 2.2.1 MiŚP samodzielnie tworzące innowacje 2.2.2 MiŚP tworzące innowacje we współpracy z innymi 2.2.3 Wspólne publikacje publiczno-prywatne 2.3.1 Wnioski o patenty PCT 2.3.2 Wnioski o patenty PCT dot. wyzwań społecznych 2.3.3 Wspólnotowe znaki towarowe 2.3.4 Wspólnotowe wzory przemysłowe 3.1.1 MiŚP wdrażające innowacje produktowe i procesowe 3.1.2 MiŚP wdrażające innowacje organizacyjne 3.2.1 Zatrudnienie w działalności opartej na wiedzy 3.2.2 Eksport produktów med- i hi-tech 3.2.3 Eksport usług opartych na wiedzy 3.2.4 Sprzedaż innowacji nowych dla firm i rynku 3.2.5 Zagraniczne dochody z licencji i patentów -100% 0% 100% -47% 5% 15% -34% -66% -90% -30% -65% -84% 76% -55% -43% -93% -91% -90% -47% -8% -49% -52% -33% 9% -31% -26% -88% Uwaga: wartość luki -90 proc. oznacza, że odpowiedni wskaźnik w Polsce kształtuje się na poziomie 10 proc. średniej dla UE-27, a wartość +5 proc. - że odpowiada on 105 proc. średniej UE-27. Luka Polska-UE-27 Wyraźnie jest zauważalne, że najgorzej wypadamy pod względem działalności innowacyjnej firm, współpracy międzynarodowej, międzynarodowych patentów i wydatków na badania i rozwój. Jesteśmy raczej krajem, który odtwarza rozwiązania techniczne państw, niż rozwija swoje własne innowacje. 13. M. Bukowski, A. Szpor, A. Śniegocki, Potencjał i bariery polskiej innowacyjności, Warszawa 2012.