YouChoose: symulator budżetu on-line
Kilka słów wstępu Narzędzie YouChoose zostało opracowane w urzędzie londyńskiej gminy Redbridge we współpracy z LocalGovernmentGroup oraz organizacją YouGov, aby zaangażować obywateli w proces podejmowania trudnych decyzji wynikających z potrzeby cięć budżetowych. Jest ono dostępne bezpłatnie dla wszystkich angielskich i walijskich samorządów. Każdy samorząd może dopasować narzędzie do swoich potrzeb, zmieniając kategorie budżetowe, opisy oraz konsekwencje. Co prawda narzędzie przedstawia uproszczoną wersję dylematów, z jakimi mierzą się samorządowcy, ale jego użytkownicy mogą wskazywać, co liczy się dla nich najbardziej, które z zadań publicznych gminy uważają za mniej, a które za bardziej priorytetowe. Użytkownicy otrzymują na początku informację, jakiego deficytu budżetowego należy się pozbyć. Mogą następnie zwiększać lub zmniejszać wydatki na określone zadania publiczne i wynagrodzenia urzędników, wskazać, gdzie można szukać oszczędności lub w jaki sposób zwiększać dochody samorządu. Pod koniec okresu konsultacji korzystające z aplikacji urzędy dostają zestawienie odpowiedzi w postaci zbiorczej bazy danych. Na jej podstawie opracowywane są raporty, które służą jako jeden z materiałów informacyjnych w procesie podejmowania decyzji. Odpowiednio zaprojektowany symulator budżetu jest doskonałym narzędziem uzupełniającym procesy partycypacyjne związane z konsultowaniem budżetu. Symulator budżetu on-line może być świetnym narzędziem edukacyjnym. W czytelny sposób pokazuje konsekwencje cięć budżetowych, a także to, że poszczególne decyzje są ze sobą powiązane, a budżet samorządu ma swoje ograniczenia. Należy jednak zwrócić uwagę, że bardzo wiele zależy od tego, kto tworzy opisy usług i konsekwencji zmian budżetowych. Urzędnicy reprezentujący samorząd nawet nieświadomie mogą w korzystniejszym świetle przedstawiać zmiany zgodne z zapatrywaniami instytucji, w których pracują. Dlatego warto, by opisy tworzyły zespoły ekspertów reprezentujące różne grupy interesów. Wówczas mają one szansę być jak najbardziej bezstronne. Krytycy zwracają uwagę, że rola osoby korzystającej z symulatora jest ograniczona. Sprowadza się do zaznaczania odpowiedzi na odgórnie zdefiniowanych skalach. Nie bez znaczenia jest też fakt, że narzędzie YouChoose zostało stworzone na potrzeby sytuacji cięć budżetowych dość szczególnego momentu, w jakim mogą znaleźć się autorzy budżetu. Chodzi więc bardziej o działanie w sytuacji kryzysu i szeregowanie usług pod względem ważności (raczej obcina się środki, niż je przyznaje), a nie o tworzenie koncepcji budżetu od podstaw. Jako narzędzie internetowe YouChoose w oczywisty sposób jest bardziej dostępny dla osób, które swobodnie korzystają z komputera i mają dostęp do internetu. Można zastanowić się nad udostępnieniem komputerów z symulatorem w miejscach publicznych, gdzie odpowiednio przeszkolone osoby pomagałyby w korzystaniu z aplikacji. Symulator on-line: https://youchoose.yougov.com/redbridge/options/index/2010; opis w języku angielskim: http://www.idea.gov.uk/idk/aio/22490373
1 Poznaj zasady W 2010 roku samorząd w Redbridge szacował, że budżet na kolejny rok podatkowy skurczy się o 25 milionów funtów. Zadaniem użytkowników symulatora było takie ułożenie budżetu, aby uniknąć deficytu budżetowego oraz nie podnosić podatku lokalnego więcej niż o 5%.
2 Zdecyduj, na co wydać pieniądze Pierwszym krokiem użytkownika jest zapoznanie się z obecnym rozkładem budżetu na poszczególne kategorie zadań publicznych (takie jak bezpieczeństwo, utrzymanie dróg i wywóz śmieci, pomoc społeczna, edukacja ). W górnej części ekranu widać obecny deficyt budżetowy (24,848 mln funtów) oraz procent, o jaki musiałby się zwiększyć podatek, żeby go pokryć (25%). Każda zmiana wysokości funduszy będzie wpływała na te wartości.
3 Obetnij wydatki Jeśli zdecydujemy się na zmniejszenie wydatków, np. w kategorii Środowisko i rewitalizacja z 10,69 mln funtów do 8,5 mln funtów, spowoduje to obniżenie przewidywanego wzrostu podatku do 23%, spadnie także deficyt. Pojawią się jednak trzy negatywne konsekwencje wynikające z tej decyzji.
4 Zwiększ wydatki Wydatki na poszczególne zadania publiczne można także zwiększać, przesuwając suwak budżetu w prawo w każdej kategorii. Zobaczymy, że zwiększenie środków na edukację o 1,95 mln funtów będzie miało trzy pozytywne skutki. Jednak jednocześnie powiększa się deficyt oraz rośnie prognozowany podatek.
5 Zapoznaj się z kategoriami zadań publicznych Każda z kategorii ogólnych, jak również podkategorie widoczne po kliknięciu nazwy kategorii ogólnej, są opisane definicje możemy przeczytać po kliknięciu ich nazw. Dowiemy się, jakie działania samorządu mieszczą się w każdej z nich, na co dokładnie przeznaczane są środki.
6 Zobacz skutki obcięcia funduszy Gdy klikniemy na dział Środowisko i rewitalizacja, zobaczymy, że jest on podzielony na trzy podkategorie: Planowanie, Rewitalizacja oraz Grunty i nieruchomości. Zmniejszenie funduszy w tej kategorii związane jest z trzema negatywnymi konsekwencjami, po jednej w każdej podkategorii. Możemy przeczytać bardziej rozbudowany opis każdej z konsekwencji po kliknięciu na nią. Na tym poziomie można operować funduszami bardziej szczegółowo być może chcemy zmniejszyć wydatki na planowanie, lecz nie obcinać środków na rewitalizację.
7 Zobacz skutki zwiększenia wydatków Klikając np. kategorię Edukacja, zobaczymy, z jakich podkategorii się składa. W przypadku zwiększania wydatków możemy manewrować suwakami przypisanymi do poszczególnych podkategorii. Możemy także zapoznać się ze szczegółowym opisem skutków tych decyzji.
8 Reguluj wysokość wynagrodzeń urzędników Następnym krokiem jest rewizja wynagrodzeń urzędników zarówno szeregowych, jak i tych na wyższych stanowiskach. Uposażenia można zwiększać lub obniżać maksymalnie o 5%. Propozycje większych modyfikacji należy zgłaszać, korzystając z pola komentarza, do którego można wpisać wszystkie dodatkowe uwagi na temat budżetu.
9 Skąd wziąć dodatkowe środki Następnie decydujemy, które z dodatkowych źródeł dochodów samorząd powinien wykorzystać. W przypadku Redbridge można dokonać wyboru spośród siedmiu propozycji, m.in. zwiększenia opłat za: usługi związane z planowaniem i kontrolą budowlaną, wywóz śmieci, parkowanie, kulturę i sport. Wraz z zaznaczaniem kolejnych pól spada zadłużenie oraz podatek.
10 Jak zaoszczędzić pieniądze Kolejny krok to szukanie oszczędności w samorządowych wydatkach innego typu. Możemy np. zachęcić samorząd, aby zmienił politykę zarządzania gruntami i nieruchomościami, aby w większym stopniu dostarczał usługi drogą elektroniczną, zlecał zadania firmom lub instytucjom zewnętrznym, a może wykorzystywał efektywniej przetargi publiczne.
11 Podsumowanie Kiedy przejdziemy przez wszystkie kroki, możemy przeczytać zestawienie podjętych decyzji oraz związanych z nimi konsekwencji.
12 Wyniki https://youchoose.yougov.com/redbridge/report/index/2010 https://youchoose.yougov.com/liverpool/report/index/2011 Na stronach znajdziemy wyniki konsultacji budżetowych z wykorzystaniem symulatora dla gmin Redbridge i Liverpool. (Są to przykładowe wyniki konsultacji - symulator budżetu jest wykorzystywany przez szereg gmin w Anglii i Walii.) Można stąd ściągnąć zbiór danych, obejrzeć zestawienia tematyczne, np. zmiana odpowiedzi w czasie, rozkład geograficzny odpowiedzi, najpopularniejsze odpowiedzi, a także podsumowanie wyników.
Prezentacja przygotowana na podstawie symulatora on-line budżetu gminy Redbridge (https://youchoose.yougov.com/redbridge) na potrzeby bazy dobrych praktyk partycypacji (http://dobrepraktyki.decydujmyrazem.pl/) prowadzonej przez Fundację Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych. Tekst i tłumaczenie: Agata Urbanik Opracowanie graficzne: Anna Okińczyc / rzeczyobrazkowe.pl