Jacek Wysocki Hanna Czajka Szczepienia w pytaniach i odpowiedziach Wydanie V zaktualizowane i uzupełnione
Copyright 2014 by Wydawnictwo Help-Med s.c. Kraków All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone. Wszelkie prawa zastrzeżone, zwłaszcza prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki. Żadna część tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy. Dotyczy to również sporządzania fotokopii, mikrofilmów, gromadzenia w pamięci komputerowej oraz powielania na nośnikach komputerowych. Autorzy: prof. dr hab. med. Jacek Wysocki dr n. med. Hanna Czajka Redaktor dr n. med. Teresa Demitrescu Korektor mgr Dorota Bednarska Wydanie piąte SBN 978-83 933064 7 3 Uwaga! Wydawnictwo i autorzy dołożyli wszelkich starań, aby z niniejszego opracowania wyeliminować wszelkie nieścisłości, zwłaszcza w odniesieniu do dawek stosowanych szczepionek, zgodnie z ich rejestracją. Ze względu na stały postęp w naukach medycznych lub odmienne nieraz opinie na temat leczenia, a także możliwość wystąpienia błędu prosimy, aby podczas podejmowania decyzji terapeutycznej uważnie oceniać zawarte w publikacji informacje. Zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami terapii o prawidłowym stosowaniu leków, zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, decyduje lekarz prowadzący. On też w obliczu prawa jest odpowiedzialny za podjęcie decyzji co do terapii. Przypominamy, że podstawowe znaczenie prawne stanowi zawsze aktualna charakterystyka produktu leczniczego opracowana przez producenta leku i zatwierdzona przez MZ, a zapoznanie się z nią pomoże zmniejszyć ryzyko wystąpienia błędu lekarskiego. Wydawnictwo Help-Med s.c. 30-444 Kraków-Libertów, ul. Zgodna 15 tel. +48 12 270 31 61, fax +48 12 270 31 65 e-mail: biuro@help-med.pl www.help-med.pl
Od autorów Szanowni Państwo, Oddajemy w Wasze ręce kolejne, piąte już wydanie naszego poradnika Szczepienia w pytaniach i odpowiedziach. Bardzo dynamiczny rozwój wiedzy o szczepieniach, zmiany w rekomendacjach wakcynologicznych na świecie, a także pojawianie się nowych produktów na rynku powodują, że wiele odpowiedzi z poprzednich wydań tej książki jest już nieaktualnych. Dlatego w obecnym wydaniu znajdą Państwo zarówno nowe pytania, jak i zmodyfikowane odpowiedzi z wcześniejszych wersji poradnika. Mamy nadzieję, że zagadnienia zaprezentowane w książce dobrze odpowiadają na wątpliwości i problemy pojawiające się w codziennej pracy. Możemy zapewnić, że zbieramy starannie wszystkie pytania, które otrzymujemy na różnego rodzaju konferencjach naukowych i szkoleniowych i wybieramy do opracowania zarówno te, które często się powtarzają, jak i te, które wydają się ciekawe. Często świadczą one o bardzo dużej wnikliwości i dużym doświadczeniu ich autorów. Podstawą przygotowania odpowiedzi są zarówno dokumenty rejestracyjne szczepionek, jak i wyniki najnowszych badań naukowych i rekomendacje różnych instytucji na świecie zajmujących się profilaktyką chorób zakaźnych. Uwzględniamy też doświadczenie krajów, które prowadzą omawiane szczepienia na skalę masową. W ten sposób powstają opracowania, które, mamy nadzieję, są krótkie i syntetyczne, ale także wystarczające do podejmowania decyzji w odniesieniu do poszczególnych pacjentów. Życzliwe przyjęcie poprzednich wydań tego poradnika skłoniło nas do kontynuowania tej formy naszej książki. Będziemy bardzo wdzięczni za Państwa uwagi i komentarze, które zawsze pomagają nam udoskonalać nie tylko ten poradnik, ale także inne publikacje i wykłady, których jesteśmy autorami. Życzymy Państwu, aby wszystkie działania profilaktyczne, a w tym szczególnie szczepienia ochronne były źródłem satysfakcji zawodowej, nie mniejszej niż skuteczne leczenie chorób. Jacek Wysocki Hanna Czajka
Spis treści. Część Od autorów...3 O autorach...4 Spis oznaczeń i skrótów...5 Spis treści...7 Spis rycin...8 Spis tabel...9 Spis pytań... 11. Część ogólna...45 1. Co to jest profilaktyka bierna i czynna?...45 2. Zasady szczepień...45 2.1. Znaczenie pozyskania prawidłowego wywiadu... 53 3. Przeprowadzanie szczepień...73 4. Niepożądane odczyny poszczepienne... 87 5. Gdy rodzice nie wyrażają zgody na szczepienie dziecka...100 6. Przepisy prawne... 103. Część szczegółowa A. i B... 113.A. Szczepienia przeciw zakażeniom bakteryjnym... 113 1. Szczepienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi... 113 2. Szczepienie przeciw błonicy i tężcowi lub tężcowi... 131 3. Szczepienie przeciw gruźlicy... 135 4. Szczepienie przeciw Haemophilus influenzae typu b... 143 5. Szczepienie przeciw meningokokom... 148 6. Szczepienie przeciw pneumokokom... 161.B. Szczepienia przeciw zakażeniom wirusowym... 175 1. Szczepienie przeciw grypie... 175 2. Szczepienie przeciw HPV... 183 3. Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu... 191 4. Szczepienie przeciw odrze, śwince i różyczce... 196 5. Szczepienie przeciw ospie wietrznej...203 6. Szczepienie przeciw poliomyelitis... 216 7. Szczepienie przeciw rotawirusom... 219 7
8. Szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu A... 226 9. Szczepienie przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B... 230 V. Część Szczepienia w szczególnych sytuacjach klinicznych... 241 1. Profilaktyka poekspozycyjna...241 2. Szczepienie dzieci z grup ryzyka... 246 3. Szczepienie kobiet w ciąży...265 4. Szczepienie dorosłych...269 4.1 Szczepienie przeciw półpaścowi...269 5. Szczepienia przed podróżami... 275 - Szczepionka przeciw cholerze... 275 - Szczepionki przeciw durowi brzusznemu... 276 - Szczepionka przeciw japońskiemu zapaleniu mózgu... 276 - Zalecenia dla podróżnych w zakresie szczepień przeciw zakażeniom meningokokowym...277 - Szczepionka przeciw wściekliźnie... 278 - Szczepionka przeciw żółtej gorączce... 279 6. Szczepienia dzieci przed podróżą...283 7. Szczepienia dzieci powracających z zagranicy... 287 V. Część Program Szczepień Ochronnych na rok 2014...299 Szczepienia obowiązkowe dla dzieci i młodzieży wg wieku schemat...300.a. Szczepienia obowiązkowe dla dzieci i młodzieży wg wieku...301.b. Szczepienia obowiązkowe osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie...304. Szczepienia zalecane...305. nformacje uzupełniające... 312 V. Część Piśmiennictwo...321 Spis rycin Rycina 1. Przednioboczna część uda miejsce podawania szczepionek domięśniowych u dzieci do 18. m.ż...78 Rycina 2. Okolica mięśnia naramiennego miejsce podawania szczepionek domięśniowych u dzieci starszych...78 Rycina 3. Szczepienie domięśniowe...78 Rycina 4. Szczepienie podskórne...78 Rycina 5. Szczepienie podskórne dzieci w wieku 12 lub więcej miesięcy... 78 8
Rycina 6. Obszary występowania podstawowych serogrup meningokokowych... 149 Rycina 7. Szczepienia przeciw gruźlicy w UE... 287 Rycina 8. Szczepienia HBV w Europie... 287 Rycina 9. Szczepienia przeciw pneumokokom w Europie...288 Rycina 10. Szczepienia przeciw meningokokom C w Europie...288 Rycina 11. Szczepienia przeciw rotawirusom w Europie...289 Rycina 12. Szczepionki 5- i 6-składnikowe w Europie...289 Rycina 13. Schematy szczepień szczepionkami 5- i 6-składnikowymi...290 Rycina 14. Rozpoczęcie szczepień szczepionkami 5- lub 6-składnikowymi...290 Rycina 15. Odstępy pomiędzy szczepieniami szczepionkami 5- lub 6-składnikowymi...291 Rycina 16. Wiek dziecka przy podawaniu dawek uzupełniających szczepienia podstawowe szczepionkami wieloskładnikowymi w krajach UE...291 Rycina 17. Schematy szczepień w programach szczepień w UE...292 Spis tabel Tabela 1. Zestawienie przeciwwskazań do szczepień wg rekomendacji w wybranych krajach... 47 Tabela 2. Ogólne przeciwwskazania do przeprowadzania szczepień ochronnych... 47 Tabela 3. Szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B... 48 Tabela 4. Szczepienia przeciw zakażeniom wirusem poliomyelitis...48 Tabela 5. Szczepienia przeciw zakażeniom Haemophilus influenzae typ b...48 Tabela 6. Szczepienia przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi...49 Tabela 7. Szczepienia przeciw zakażeniom pneumokokowym...49 Tabela 8. Odstępy między szczepieniami...49 Tabela 9. Zalecany odstęp pomiędzy ostatnią dawką immunoglobulin, preparatów krwi lub osocza a szczepionką żywą zawierającą wirus odry i/lub ospy wietrznej...50 Tabela 10. Stany lub sytuacje nie stanowiące przeciwwskazań do wykonania szczepień ochronnych... 51 Tabela 11. Wybrane szczepionki (rok wprowadzenia, liczba protein lub polisacharydów)...52 Tabela 12. Wybrane wartości świadczące o wytworzeniu odporności poszczepiennej...52 9
Tabela 13. Zalecane dawkowanie adrenaliny podczas wstrząsu anafilaktycznego...89 Tabela 14. Postępowanie w przypadku wystąpienia reakcji anafilaktycznej...90 Tabela 15. Zalecane schematy szczepienia przeciw Haemophilus influenzae typu b w zależności od wieku i rodzaju szczepionki... 143 Tabela 16. Szczepionki przeciw meningokokom... 149 Tabela 17. Stosowanie szczepionki MenB w różnych grupach wiekowych...149 Tabela 18. Schemat stosowania szczepionki 10-walentnej (PCV10)... 163 Tabela 19. Schemat stosowania szczepionki 13-walentnej (PCV13)... 163 Tabela 20. Schemat szczepienia dzieci z grup podwyższonego ryzyka w wieku 2 lat szczepionką PPV23 w kontynuacji szczepienia rozpoczętego szczepionką PCV13... 165 Tabela 21. Zestawienie 3-walentnych szczepionek przeciw grypie zarejestrowanych na sezon 2013/14... 176 Tabela 22. Schemat szczepień przeciw grypie wg grup wiekowych (wg rekomendacji Komitetu Doradczego ds. Szczepień ACP)...177 Tabela 23. Porównanie szczepionek Cervarix i Silgard... 184 Tabela 24. Schematy szczepień przeciw KZM wg ChPL... 191 Tabela 25. Schemat szczepień przeciw ospie wietrznej z zastosowaniem 2 dawek szczepionki...206 Tabela 26. Szczepienia osób dorosłych po allogenicznym przeszczepieniu komórek macierzystych szpiku...256 Tabela 27. Szczepienia dzieci i młodzieży (< 18 lat) po allogenicznym przeszczepieniu komórek macierzystych szpiku...256 Tabela 28. Wartości CD4 (CD4µ/l i %) a kategorie zaburzeń odporności... 263 Tabela 29. Grupy objęte wskazaniami do szczepień przeciw wściekliźnie... 278 Tabela 30. Generalne zasady dotyczące określenia minimalnego wieku podania pierwszej dawki szczepionki oraz minimalnej przerwy w szczepieniach...283 Tabela 31. Szczepienia DTaP-PV-Hib / DTaP-PV-Hib-HBV w krajach UE... 293 10